Mabuku Marĩa Magwetetwo Thĩinĩ wa Kabuku ka Mũcemanio wa Ũtũũro na Ũtungata
SEPTEMBA 7-13
MŨTHITHŨ KUUMA KIUGO-INĨ KĨA NGAI | THAMA 23-24
“Ndũkanarũmanĩrĩre na Mũingĩ”
it-1 11 kĩb. 3
Haruni
Nĩ ũndũ wa bata kũririkana atĩ maita matatũ marĩa Haruni aahĩtirie, tiwe wakoragwo arĩ mwambĩrĩria wa mahĩtia macio, no kuonekaga atĩ nĩ eetĩkagĩra kũhatĩkwo nĩ andũ kana nĩ ũrĩa maũndũ maatariĩ akaga gwĩka ũrĩa kwagĩrĩire. Mahĩtia-inĩ ma mbere, nĩ angĩahũthĩrire ũtaaro ũrĩa ũrĩ thĩinĩ wa rĩathani rĩrĩ: “Ndũkanarũmanĩrĩre na mũingĩ gwĩka ũũru.” (Tham 23:2) O na kũrĩ ũguo, thutha ũcio rĩĩtwa rĩake rĩhũthĩrĩtwo thĩinĩ wa Maandĩko na njĩra ya gĩtĩo, na rĩrĩa Mũrũ wa Ngai aarĩ gũkũ thĩ, nĩ oonanirie atĩ nĩ aatĩĩte ũthĩnjĩri-Ngai wa Haruni na akona ũrĩ mwĩtĩkĩrĩku.—Thb 115:10, 12; 118:3; 133:1, 2; 135:19; Mat 5:17-19; 8:4.
it-1 343 kĩb. 5
Ũtumumu
Kuogomia kĩhooto na njĩra ya kwaga gũtua ciira ũrĩa kwagĩrĩire kwaringithanagio na ũtumumu, na Watho nĩ waheanĩte mĩkaana mĩingĩ ĩgiĩ mahaki, iheo, kana mũthutũkanio, tondũ maũndũ ta macio no matumumarie mũtuanĩri ciira matũme age gũtua ciira na kĩhooto. “Ihaki nĩ rĩheenagĩrĩria [kana, rĩtumumaragia] mũndũ ũtuaga ciira na ũũgĩ.” (Tham 23:8) “Ihaki nĩ rĩtumumaragia maitho ma mũndũ mũũgĩ.” (Gũc 16:19) O na mũtuanĩri ciira angĩkorũo arĩ mũrũngĩrĩru na mũũgĩ atĩa, angĩamũkĩra kĩheo kuuma kũrĩ andũ arĩa marĩ na ciira, ũndũ ũcio no ũtũme ogomie ciira akĩmenyaga kana atekũmenya. Watho wa Ngai nĩ wonanagia atĩ to kĩheo tu kĩngĩtumumaria mũndũ, no nĩ nginya ũrĩa onaga mũndũ ũcio ũngĩ tondũ kiugaga ũũ: “Ndũkanathutũkanie mũndũ ũrĩa mũthĩni kana ũkorũo na kĩmenyano harĩ mũndũ ũrĩa mũtongu.” (Ala 19:15) Kwoguo mũtuanĩri ciira ndaagĩrĩirũo kũreka mawoni make kana kwenda gũkenia mũingĩ kũmũtongorie, gũtũme atuĩre arĩa atongu ciira nĩ ũndũ wa ũtonga wao.—Tham 23:2, 3.
Kũmaatha Maũndũ ma Bata Maandĩko-inĩ
it-2 393
Mikaeli
1. Tiga Gaburieli, Mikaeli nowe mũraika ũrĩa ũgwetetwo na rĩĩtwa thĩinĩ wa Bibilia, na nowe wĩtĩtwo “mũraika ũrĩa mũnene.” (Jud 9) Rĩĩtwa rĩu rĩgwetetwo riita rĩa mbere thĩinĩ wa mũrango wa ikũmi wa ibuku rĩa Danieli, harĩa Mikaeli ataarĩirio atĩ nĩ “ũmwe wa anene arĩa atĩĩku mũno”; nĩ aateithirie mũraika wa gĩkĩro gĩa thĩ hanini ũrĩa wakararirio nĩ “mũnene wa Perisia.” Mikaeli eetirũo ‘mũnene wa andũ a Danieli,’ “mũnene ũrĩa ũrũgamaga nĩ ũndũ wa andũ [a Danieli].” (Da 10:13, 20, 21; 12:1) Ũndũ ũcio ũronania atĩ Mikaeli nĩwe mũraika ũrĩa watongoririe Aisiraeli werũ-inĩ. (Tham 23:20, 21, 23; 32:34; 33:2) Ũndũ ũngĩ ũngĩtũma tuuge ũguo nĩ gũkorũo atĩ “Mikaeli mũraika ũrĩa mũnene maagire kũiguithania na Mũcukani magĩkararania nĩ ũndũ wa mwĩrĩ wa Musa.”—Jud 9.
SEPTEMBA 14-20
MŨTHITHŨ KUUMA KIUGO-INĨ KĨA NGAI | THAMA 25-26
“Kĩndũ Kĩrĩa Kĩarĩ kĩa Bata Mũno Gĩikaro-inĩ Kĩrĩa Kĩamũre”
it-1 165
Ithandũkũ rĩa Kĩrĩkanĩro
Mũhaano na Mũthondekere. Kĩndũ kĩa mbere kĩrĩa Jehova aaheire Musa rĩrĩa aamwĩrire ake gĩikaro kĩrĩa kĩamũre, nĩ mũhaano na mũthondekere wa Ithandũkũ rĩa Kĩrĩkanĩro, tondũ nĩrĩo rĩarĩ kĩndũ kĩrĩa kĩa bata mũno thĩinĩ wa gĩikaro kĩrĩa kĩamũre na kambĩ-inĩ yothe ya Isiraeli. Ithandũkũ rĩo rĩene rĩarĩ na ũraihu wa mĩkono 2.5, wariĩ wa mũkono 1.5, na ũraihu wa na igũrũ wa mũkono 1.5 (kĩndũ sentimita 111× 67 × 67; inji 44 × 26 × 26). Rĩathondeketwo na mbaũ cia mũgaa, na rĩkahumbĩrũo na thahabu therie thĩinĩ na nja. Ningĩ nĩ ‘rĩathiũrũrũkĩirio na mũcibi wa thahabu.’ Gĩcunjĩ gĩa kerĩ kĩa Ithandũkũ rĩu, na nĩkĩo gĩkunĩko, gĩathondeketwo na thahabu theri, ti mbaũ ikahumbĩrũo na thahabu, na kĩarĩ na ũraihu na wariĩ ta wa ithandũkũ rĩo rĩene. Igũrũ rĩa gĩkunĩko kĩu haarĩ na akerubi erĩ a thahabu maaturĩtwo na nyundo, o ũmwe wao arĩ mũthia-inĩ ũmwe wa gĩkunĩko kĩu maroranĩte, na nĩ maainamĩtie mĩtwe yao na magatambũrũkia mathagu mao na igũrũ makahumbĩra Ithandũkũ rĩu. (Tham 25:10, 11, 17-22; 37:6-9) Gĩkunĩko kĩu ningĩ nĩ gĩetagwo “gĩkunĩko kĩa ũiguano.”—Tham 25:17; Ahi 9:5.
it-1 166 kĩb. 2
Ithandũkũ rĩa Kĩrĩkanĩro
Ithandũkũ rĩa Kĩrĩkanĩro rĩarĩ handũ hatheru ha kũiga iririkania nyamũre kana ũira, na indo iria cia bata mũno ciaigĩtwo ho nĩ ihengere iria igĩrĩ cia ũira, kana Maathani Marĩa Ikũmi. (Tham 25:16) “Ndigithũ ya thahabu yekĩrĩtwo maana na rũthanju rwa Haruni rũrĩa rwathundũkĩte” nĩ cioongereirũo ho no igĩcoka ikĩrutwo ihinda rĩigana ũna mbere ya hekarũ ya Suleimani gwakwo. (Ahi 9:4; Tham 16:32-34; Nda 17:10; 1Ath 8:9; 2Ma 5:10) Kahinda kanini mbere ya Musa gũkua, nĩ aaheire athĩnjĩri-Ngai Alawii ‘ibuku rĩa Watho’ na akĩmeera rĩtikaigwo thĩinĩ wa ithandũkũ akiuga: “Mũrĩige mwena-inĩ wa ithandũkũ rĩa kĩrĩkanĩro kĩa Jehova Ngai wanyu, . . . rĩrĩ mũira harĩ inyuĩ.”—Gũc 31:24-26.
it-1 166 kĩb. 3
Ithandũkũ rĩa Kĩrĩkanĩro
Rĩoonanagia Gũkorũo ho kwa Ngai. Ihinda-inĩ rĩothe rĩrĩa Ithandũkũ rĩa Kĩrĩkanĩro rĩahũthĩrirũo, rĩonekaga rĩhutanĩtie na gũkorũo ho kwa Ngai. Jehova eeranĩire ũũ: “Hau nĩho ndĩrĩkuumagĩrĩra na ngakwarĩria ndĩ igũrũ rĩa gĩkunĩko kĩu. Gatagatĩ ka akerubi acio erĩ marĩ igũrũ rĩa ithandũkũ rĩa Ũira.” “Nĩ ndĩriumagĩra igũrũ rĩa gĩkunĩko kĩu ndĩ thĩinĩ wa itu.” (Tham 25:22; Ala 16:2) Samueli aandĩkire atĩ Jehova ‘aikarĩire gĩtĩ kĩa ũnene igũrũ rĩa akerubi’ (1Sa 4:4); kwoguo akerubi acio maarĩ “mũhianĩre wa ngaari” ya Jehova. (1Ma 28:18) Nĩ ũndũ ũcio, “rĩrĩa rĩothe Musa aatonyaga hema-inĩ ya gũtũnganwo kwaria na Ngai, aaiguaga mũgambo ũkĩaria nake kuuma igũrũ wa gĩkunĩko kĩa ithandũkũ rĩa Ũira, gatagatĩ ka akerubi arĩa erĩ; Ngai akaria nake.” (Nda 7:89) Thutha-inĩ, Joshua na Finehasi ũrĩa warĩ Mũthĩnjĩri-Ngai Ũrĩa Mũnene o nao nĩ maatuĩririe ũhoro harĩ Jehova mbere ya Ithandũkũ rĩu. (Jos 7:6-10; Ati 20:27, 28) No mũthĩnjĩri-Ngai ũrĩa mũnene nowe tu waingĩraga Harĩa Hatheru Mũno na akona Ithandũkũ rĩu mũthenya ũmwe harĩ mwaka, ti nĩgetha aranĩrie na Jehova, no nĩgetha eke maũndũ marĩa aabataraga gwĩka Mũthenya wa Kũhumbĩra Mehia.—Ala 16:2, 3, 13, 15, 17; Ahi 9:7.
Kũmaatha Maũndũ ma Bata Maandĩko-inĩ
it-1 432 kĩb. 1
Kerubi
Indo itiganĩte cia gĩikaro kĩamũre kĩrĩa gĩaakirũo werũ-inĩ ciarĩ na mĩcoro ya akerubi. Igũrũ rĩa mĩthia yerĩ ya gĩkunĩko kĩa Ithandũkũ rĩa Kĩrĩkanĩro haarĩ na akerubi erĩ a thahabu maturĩtwo na nyundo. Nĩ maaroranĩte na makainamia mĩtwe yao marorete gĩkunĩko kĩu ta arĩ gũthathaiya maathathayagia. O ũmwe wao aarĩ na mathagu merĩ matambũrũkĩte na igũrũ na nĩ maahumbĩrĩte gĩkunĩko kĩu ta arĩ gũkĩgitĩra. (Tham 25:10-21; 37:7-9) Ningĩ, itambaya cia hema cia gĩikaro kĩrĩa kĩamũre na mbathia ĩrĩa yagayanĩtie Harĩa Hatheru na Harĩa Hatheru Mũno nĩ ciagemetio na mĩcoro ya akerubi.—Tham 26:1, 31; 36:8, 35.
it-2 936
Mĩgate ya Magongona
Nĩ mĩgate 12 ĩrĩa yaigagĩrĩrũo metha igũrũ thĩinĩ wa Harĩa Hatheru gĩikaro-inĩ kĩrĩa kĩamũre kana hekarũ-inĩ na yacenjanagio na ĩngĩ o mũthenya wa Thabatũ. (Tham 35:13; 39:36; 1Ath 7:48; 2Ma 13:11; Ne 10:32, 33) Kiugo gĩa Kĩhibirania kĩa mĩgate ya magongona gĩataũrũo kiugĩte “mũgate wa ũthiũ.” Rĩmwe na rĩmwe kiugo ũthiũ kĩoonanagia gũkorũo “mbere” ya kĩndũ kana mũndũ (2Ath 13:23), kwoguo mĩgate ya magongona yakoragwo mbere ya ũthiũ wa Jehova ĩrĩ igongona rĩa kũrutagwo harĩ we hingo ciothe. (Tham 25:30) Mĩgate ya magongona ningĩ nĩ yetagwo “mĩgate ya kũiganĩrĩrũo” (2Ma 2:4) na “mĩgate ya maruta” (Mar 2:26; Ahi 9:2).
SEPTEMBA 21-27
MŨTHITHŨ KUUMA KIUGO-INĨ KĨA NGAI | THAMA 27-28
“Tũngĩĩruta Atĩa Kuumana na Nguo cia Athĩnjĩri-Ngai?”
it-2 1143
Urimu na Thumimu
Athuthuria amwe a maũndũ ma Bibilia moigaga atĩ Urimu na Thumimu ciarĩ mĩtĩ ĩrĩa andũ maacukaga. Thĩinĩ wa Bibilia ya James Moffatt, ciĩtĩtwo “mĩtĩ mĩamũre” rĩandĩko-inĩ rĩa Thama 28:30. Amwe moigaga atĩ ciarĩ icunjĩ ithatũ, kĩmwe kĩandĩkĩtwo “ĩĩ,” kĩngĩ “aca,” na kĩngĩ gĩtandĩkĩtwo ũndũ. Icunjĩ icio nĩcio ciarutagwo gakuo-inĩ ga gĩthũri, ikaheana macokio ma kĩũria kĩrĩa kĩũrĩtio, tiga rĩrĩa gĩcunjĩ kĩrĩa gĩtandĩkĩtwo ũndũ kĩarutwo, kĩrĩa kĩoonanagia atĩ hatirĩ macokio maheanwo. Angĩ nao moigaga atĩ no kũhoteke ciarĩ tũhiga twĩrĩ, tũrĩ na rangi mwerũ mwena ũmwe na rangi mũirũ mwena ũcio ũngĩ. Tũhiga tũu tũngĩaikirio thĩ, mĩena yerĩ ya rangi mwerũ ĩkorũo ĩrorete igũrũ, macokio maarĩ “ĩĩ,” na mĩena yerĩ ya rangi mũirũ ĩngĩakorirũo ĩrorete igũrũ, macokio maarĩ “aca,” na mwena wa rangi mũirũ na rangi mwerũ ĩngĩakorirũo ĩrorete igũrũ nĩ kuuga gũtirĩ macokio. Hingo ĩmwe thutha wa Saulu gũtuĩria ũhoro kũgerera mũthĩnjĩri-Ngai kana no athiĩ akarũe na Afilisti, ndaaheirũo macokio. Nĩ ũndũ wa kuona ta harĩ mũndũ ũmwe harĩ arũme ake wahĩtĩtie, aahoire akiuga: “Wee Ngai wa Isiraeli, njokeria ihoya rĩakwa kũgerera Thumimu!” Saulu na Jonathani makĩamũranio na acio angĩ, na thutha ũcio mĩtĩ ĩgĩcukwo nĩguo kũmenyeke nũũ gatagatĩ-inĩ kao. Ciugo icio aagwetire akiuga, “njokeria ihoya rĩakwa kũgerera Thumimu,” cionekaga ta ironania atĩ ũndũ ũcio warĩ ngũrani na gũcuka mĩtĩ, o na gũtuĩka no cionanie atĩ maũndũ macio merĩ nĩ maahutanĩtie.—1Sa 14:36-42.
it-1 849 kĩb. 3
Thiithi
Mũthĩnjĩri-Ngai Ũrĩa Mũnene wa Isiraeli. Thĩinĩ wa Isiraeli, kĩremba-inĩ kĩa mũthĩnjĩri-Ngai ũrĩa mũnene mwena wa mbere thiithi-inĩ wake haarĩ na kabaati ga thahabu ka “rũũri rũrĩa rũtheru rwa kwamũrũo,” kandĩkĩtwo “o ta ũrĩa mũndũ angĩconga mũhũũri” na kaarĩ na ciugo “Ũtheru nĩ wa Jehova.” (Tham 28:36-38; 39:30) Arĩ ta ũrĩa watongoragia ũthathaiya-inĩ wa Jehova, mũthĩnjĩri-Ngai ũrĩa mũnene nĩ aagĩrĩire gũkorũo arĩ mũtheru, na ciugo icio nĩ ingĩaririkanirie Aisiraeli othe bata wa gũkoragwo marĩ atheru magĩtungatĩra Jehova. Ũndũ ũcio ningĩ nĩ wonanagia ũrĩa Jesu Kristo, Mũthĩnjĩri-Ngai Ũrĩa Mũnene makĩria, angĩgakorũo ahaana, na ũrĩa angĩakorirũo amũrĩtwo nĩ Jehova ũtungata-inĩ wa ũthĩnjĩri-Ngai ũrĩa wĩkĩrĩire ũtheru wa Ngai.—Ahi 7:26.
w08 8/15 15 kĩb. 17
Tĩithagia Jehova na Njĩra ya Kuonanagia Gĩtĩo
17 Nĩ twagĩrĩirũo kwĩrutanĩria mũno kuonania gĩtĩo rĩrĩa tũrathathaiya Jehova. Kohelethu 5:1 yugaga: “Menyagĩrĩra makinya maku rĩrĩa rĩothe ũrathiĩ nyũmba-inĩ ya Ngai ũrĩa wa ma.” Musa na Joshua meerirũo marute iratũ rĩrĩa maarĩ handũ hatheru. (Tham. 3:5; Josh. 5:15) Gwĩka ũguo kũngĩonanirie maarĩ na gĩtĩo. Athĩnjĩri-Ngai a Isiraeli maagĩrĩirũo kwĩhumba inyatha cia gatani “nĩguo mahumbagĩre njaga ciao.” (Tham. 28:42, 43) Ũndũ ũcio nĩ ũngĩagirĩrĩirie matikoneke njaga ciao magĩtungata kĩgongona-inĩ. Mũndũ wothe wa famĩlĩ ya mũthĩnjĩri-Ngai nĩ aagĩrĩirũo gwathĩkĩra ithimi cia Ngai cia kuonania gĩtĩo.
Kũmaatha Maũndũ ma Bata Maandĩko-inĩ
Hihi Ũrĩ Wamenya?
Hihi tũhiga twa goro tũrĩa twarĩ gakuo-inĩ ga gĩthũri ka mũthĩnjĩri-Ngai ũrĩa mũnene wa Isiraeli twarutĩtwo kũ?
Thutha wa Aisiraeli kuuma Misiri na magĩkinya werũ-inĩ, Ngai nĩ aamerire mathondeke gakuo ga gĩthũri. (Thama 28:15-21) Gakuo kau ga gĩthũri kaarĩ na tũhiga twa rubi, topazi, emeradi, takuisi, safia, njathibi, lesh′em, angate, amethuthito, krisolito, onigithi, na jadi. Hihi Aisiraeli nĩ mangĩonire mahiga macio?
Mahinda-inĩ ma Bibilia, andũ nĩ moonaga mahiga macio marĩ ma bata na nĩ maahũũraga biacara namo. Kwa ngerekano, Amisiri a tene nĩ maagĩraga tũhiga tũu twa goro kũndũ kũraihu kũrĩa ũmũthĩ gwĩtagwo Iran, Afghanistan, na kwahoteka nginya India. Kware cia Misiri nĩ cienjagwo mĩthemba ĩtiganĩte ya mahiga ma goro. Atongoria a Misiri nĩ maagitagĩra kware iria ciakoragwo icigo-inĩ iria maatongoragia. Ayubu nĩ aataarĩirie ũrĩa andũ a mahinda make maahũthagĩra indo cia kwenja na thĩ nĩguo macarie mĩthithũ. Mahiga ma safia na topazi nĩ imwe cia indo iria aagwetire cieenjagwo na thĩ.—Ayubu 28:1-11, 19.
Rũgano rwa Thama nĩ rũgwetete atĩ Aisiraeli nĩ ‘maatahire indo cia Amisiri’ iria ciarĩ cia goro rĩrĩa mooimaga bũrũri wao. (Thama 12:35, 36) Kwoguo no kũhoteke atĩ tũhiga twa goro tũrĩa Aisiraeli maahũthĩrire gũthondeka gakuo ka gĩthũri ka mũthĩnjĩri-Ngai ũrĩa mũnene twarutĩtwo Misiri.
it-1 1130 kĩb. 2
Ũtheru
Nyamũ na Maciaro ma Mũgũnda. Marigithathi ma ngʼombe, ngʼondu, na mbũri moonagwo marĩ matheru harĩ Jehova na matiaagĩrĩire gũkũũrũo. Maagĩrĩire kũrutwo marĩ magongona, na gĩcunjĩ kĩamo gĩkaneanwo kũrĩ athĩnjĩri-Ngai arĩa aamũre. (Nda 18:17-19) Maciaro ma mbere ma mũgũnda na gĩcunjĩ gĩa ikũmi ciakoragwo irĩ theru, o ta magongona mothe na iheo ciothe iria ciaamũragwo nĩ ũndũ wa ũtungata wa harĩa hatheru. (Tham 28:38) Indo ciothe iria ciarĩ theru harĩ Jehova ciarĩ nyamũre na ũndũ ũcio waagĩrĩire kuoywo na ũritũ na itiaagĩrĩire kũhũthĩrũo na njĩra ĩtagĩrĩire. Ngerekano ĩmwe nĩ watho wĩgiĩ gĩcunjĩ gĩa ikũmi. Mũndũ angĩaigire gĩcunjĩ gĩa ikũmi gĩa kĩndũ, ta hihi ngano, acoke we kana mũndũ wa famĩlĩ yake akĩhũthĩre atekũmenya, hihi aruge, mũndũ ũcio aakoragwo na mahĩtia ma kuuna watho wa Ngai wĩgiĩ indo theru. Watho woigĩte atĩ aagĩrĩirũo kũrĩha harĩa hatheru kĩndũ kĩiganaine na kĩu na ongerere gĩcunjĩ kĩa 20 gĩa kĩndũ kĩu, na arute ndũrũme ĩtarĩ na kaũgũ kuuma rũũru-inĩ ĩrĩ igongona. Nĩ ũndũ ũcio, indo iria theru nĩ ingĩaheirũo gĩtĩo tondũ ciarĩ cia Jehova.—Ala 5:14-16.
SEPTEMBA 28–OKTOMBA 4
MŨTHITHŨ KUUMA KIUGO-INĨ KĨA NGAI | THAMA 29-30
“Mũhothi wa Kũrutĩrũo Jehova”
it-2 764-765
Kwandĩkithio
Sinai. Riita rĩa mbere rĩrĩa Jehova ooigire andũ maandĩkithio nĩ rĩrĩa maambĩte hema Sinai mweri-inĩ wa kerĩ wa mwaka wa kerĩ thutha wa Thama ya Misiri. Nĩguo mateithĩrĩrie Musa wĩra-inĩ ũcio, atongoria nĩ maathuurirũo harĩ o mũhĩrĩga nĩguo marũgamĩrĩre wĩra wa kwandĩkithia andũ mĩhĩrĩga-inĩ yao. Arũme arĩa maakinyĩtie mĩaka 20 gũthiĩ na igũrũ, arĩa mangĩahotire gũtungata mbũtũ-inĩ, nĩ maandĩkithirio na ningĩ gũkĩrutwo watho atĩ acio othe maandĩkithĩtio marutage igooti rĩa nuthu cekeri (dola 1.10) nĩ ũndũ wa ũtungata wa gĩikaro kĩrĩa kĩamũre. (Tham 30:11-16; Nda 1:1-16, 18, 19) Andũ arĩa othe maandĩkithirio maarĩ 603,550, hatatarĩtwo Alawii tondũ matingĩamũkĩrire igai rĩa mũgũnda. Alawii acio matiarutaga igooti rĩa gĩikaro kĩrĩa kĩamũre na matingĩatungatire mbũtũ-inĩ.—Nda 1:44-47; 2:32, 33; 18:20, 24.
it-1 502
Mũhothi
Watho nĩ woigĩte mĩhothi ĩmwe ĩrutagwo. Hĩndĩ ĩrĩa Musa aatarire Aisiraeli, mũndũrũme o wothe warĩ na mĩaka 20 gũthiĩ na igũrũ aagĩrĩirũo kũruta kĩndũ gĩa gũkũũra muoyo wake, “nuthu ya cekeri [kĩndũ ta dola 1.10] kũringana na cekeri ĩrĩa ĩtuĩtwo ya harĩa hatheru.” Warĩ “mũhothi wa Jehova” ũrĩ igongona rĩa kũhumbĩra mehia nĩ ũndũ wa mĩoyo yao na “nĩ ũndũ wa ũtungata wa hema ya gũtũnganwo.” (Tham 30:11-16) Kũringana na mwandĩki wa historĩ Mũyahudi wetagwo Josephus (The Jewish War, VII, 218 [vi, 6]), thutha-inĩ ‘igooti rĩu rĩamũre’ rĩarĩhagwo o mwaka.—2Ma 24:6-10; Mat 17:24.
Hihi Ũrĩ Wamenya?
Mbeca iria ciarutaga wĩra hekarũ-inĩ ya Jehova thĩinĩ wa Jerusalemu cioimaga kũ?
Mawĩra ma hekarũ maahingagio kũgerera magooti, makĩria gĩcunjĩ gĩa ikũmi kĩrĩa kĩarĩ kĩa o mũhaka. No nĩ kũrĩ magooti ma mĩthemba ĩngĩ maarutagwo. Kwa ngerekano, hĩndĩ ĩrĩa gĩikaro kĩrĩa kĩamũre gĩaakagwo, Jehova nĩ eerire Musa onganie nuthu ya cekeri kuuma harĩ Mũisiraeli wothe waandĩkithĩtio, ĩrĩ “mũhothi wa Jehova.”—Thama 30:12-16.
Thutha ũcio, ũndũ ũcio nĩ watuĩkire mũtugo harĩ o Mũyahudi kũrutaga mbeca icio irĩ igooti rĩa hekarũ rĩa o mwaka. Igooti rĩu nĩrĩo Jesu eerire Petero akarĩhe na thendi ĩrĩa angĩarutire kanua-inĩ ga thamaki.—Mathayo 17:24-27.
Kũmaatha Maũndũ ma Bata Maandĩko-inĩ
it-1 1029 kĩb. 4
Guoko
Kũigĩrĩra Moko. Thengia ya kũnyita, moko nĩ maaigagĩrĩrũo mũndũ kana kĩndũ nĩ ũndũ wa itũmi itiganĩte. O na kũrĩ ũguo, kaingĩ ũndũ ũcio wekagwo ĩrĩ njĩra ya kwamũra mũndũ kana kĩndũ, kũmenyithania nĩ athuurĩtwo kana kĩndũ kĩu nĩ gĩthuurĩtwo nĩ ũndũ wa ũndũ mũna. Hĩndĩ ya kwamũrũo kwa ũthĩnjĩri-Ngai, Haruni na ariũ ake maaigĩrĩire moko mao mũtwe-inĩ wa ndegwa na mĩtwe-inĩ ya ndũrũme igĩrĩ iria ciarutagwo magongona, ũndũ ũcio ũkĩonania nĩ meetĩkĩrĩte atĩ nyamũ icio ciarutagwo nĩ ũndũ wao nĩguo matuĩke athĩnjĩri-Ngai a Jehova Ngai. (Tham 29:10, 15, 19; Ala 8:14, 18, 22) Rĩrĩa Musa aamũraga Joshua arĩ we ũngĩacokire ithenya rĩake ta ũrĩa aathĩtwo nĩ Ngai, aamũigĩrĩire guoko, nĩ ũndũ ũcio ‘akĩiyũrũo nĩ roho wa ũũgĩ’ na akĩhota gũtongoria Aisiraeli wega. (Gũc 34:9) Andũ nĩ maaigagĩrĩrũo moko ĩrĩ njĩra ya kuonania atĩ nĩo mangĩamũkĩrire kĩrathimo. (Kĩa 48:14; Mar 10:16) Jesu Kristo nĩ aahutirie kana akĩigĩrĩra moko andũ amwe arĩa aahonirie. (Mat 8:3; Mar 6:5; Lu 13:13) Mahinda mamwe andũ nĩ maamũkagĩra kĩheo kĩa roho mũtheru na njĩra ya kũigĩrĩrũo moko nĩ atũmwo.—Atũ 8:14-20; 19:6.
it-1 114 kĩb. 1
Mũitĩrĩrie Maguta, Gũitĩrĩria Maguta
Watho-inĩ ũrĩa Jehova aaheire Musa, nĩ aataarĩirie ũrĩa maguta ma gũitanĩrĩrio mangĩathondekirũo. Mangĩathondekirũo na indo iria njega biũ ta manemane, mũndarathini ũranunga wega, karamathi ĩranunga wega, mwĩnũ, na maguta ma ndamaiyũ. (Tham 30:22-25) Maarĩ mahĩtia manene harĩ mũndũ o wothe gũthondeka maguta macio na kũmaitĩrĩria mũndũ ũtetĩkĩrĩtio. (Tham 30:31-33) Ũndũ ũcio woonanagia bata na ũtheru wa kwamũrũo kwa mũndũ nĩ ũndũ wa wĩra mũna, ũndũ ũrĩa wekagwo na njĩra ya kũmũitĩrĩria maguta mamũre.