Etukulwa 16
Osho mu na okuninga opo mu ka kale nomwenyo fiyo alushe mu li oukwaneumbo
1. Jehova okwa li a tota po oukwaneumbo nelalakano lashike?
ESHI Jehova a hombolifa Adam naEva, Adam okwa li a tunhukwa neenghono, nomolwaasho okwa li a tota okatevo oko ka shangwa tete mondjokonona youtevo ovo ve li melaka lOshiheberi. (Genesis 2:22, 23) Ashike Omushiti Jehova ka li a hala ovanhu va kale ashike tava hafele onghalamwenyo ngahenya, ndele okwa li a hala ovalihomboli nosho yo omaukwaneumbo avo va kale tava longo ehalo laye. Okwa li a lombwela ovalihomboli votete a ti: “Dalafaneni nokuhapupala ndee yadifeni edu, lo nali kale mepangelo leni, ndee pangeleni oinamwenyo yomefuta needila dokeulu noinamwenyo aishe tai linyenge kombada yedu.” (Genesis 1:28) Kaya li tuu oilonga ishambula oyo va li va pewa! Ngeno Adam naEva ova li va wanifa po pauyadi ehalo laJehova, ngeno vo noludalo lavo lokonahiya ova ka kala va hafa.
2, 3. Oshike tashi dulu okukwafela omaukwaneumbo a kale a hafa shili kunena?
2 Kunena, omaukwaneumbo ohaa kala ashike a hafa shili ngeenge taa longo ehalo laKalunga e li moukumwe. Omuyapostoli Paulus okwa shanga a ti: “Etilokalunga otali kwafa moinima aishe, osheshi olo li neudaneko lomwenyo wopaife nowokomesho.” (1 Timoteus 4:8) Omaukwaneumbo oo e na etilokalunga nohaa tambula ko ewiliko laJehova olo li li mOmbibeli ohaa kala a hafa ‘mokukalamwenyo kwopaife.’ (Epsalme 1:1-3; 119:105; 2 Timoteus 3:16) Nokuli nonande ope na ashike umwe moukwaneumbo oo ha tula moilonga omafinamhango Ombibeli, onghalo moukwaneumbo ohai kala nghixwe shi dulife eshi muhe na nande oumwe.
3 Embo eli ola kundafana omafinamhango mahapu Ombibeli oo taa dulu okukwafela oukwaneumbo u kale wa hafa. Otashi dulika owa didilika kutya amwe omuo okwa endululwa lwoikando membo eli. Omolwashike mbela? Omolwaashi omafinamhango oo otaa divilike eeshili di na eenghono odo tadi dulu okweetela oukwaneumbo ouwa meembinga di lili noku lili dokukalamwenyo. Omaukwaneumbo oo haa kendabala okutula moilonga omafinamhango a tya ngaho ohae shi mono kutya etilokalunga ‘oli na eudaneko lokukalamwenyo kwopaife.’ Natu konakoneni vali ane omomafinamhango oo a fimana.
ELIPANGELO OUKWATYA WA FIMANA
4. Omolwashike elipangelo li li oukwatya wa fimanenena mohombo?
4 Ohamba Salomo oya ti: “Omulumenhu e he shii kulipangela, e li ngaashi oshilando sha teywa po shi he nohotekuma.” (Omayeletumbulo 25:28; 29:11) Ovo va hala okukala tava hafele eehombo davo ova pumbwa filufilu oukwatya welipangelo. Ngeenge omunhu okwa efa a pangelwe kehandu ile kokahalu koipala, ota dulu okulonga oilonga ii oyo tai dulu okunyona po ekwatafano moukwaneumbo. Osho otashi dulu okunyona po oukwaneumbo filufilu ile shi pule omido dihapu opo oukwaneumbo u kale u na vali ombili nehafo.
5. Ongahelipi ovanhu inava wanenena tava dulu okukulika oukwatya welipangelo, nouwa ulipi hau di mokukala noukwatya oo?
5 Molwaashi atusheni otu li oludalo laAdam inali wanenena, kape na ou ta dulu okulipangela monghedi ya wanenena. (Ovaroma 7:21, 22) Ndele nande ongaho, omhepo yaKalunga otai dulu oku tu kwafela tu kulike oukwatya oo, molwaashi ou li oshitukulwa shoshiimati shayo. (Ovagalati 5:22, 23, NW) Opo omhepo yaKalunga i imike elipangelo mufye, otwa pumbwa okwiilikana shi na sha noukwatya oo, okutula moilonga omayele opamishangwa oo taa dulu oku tu kwafela meenghalo odo twa taalela, okweendafana naavo ve na elipangelo nokuhenuka ovo vehe na elipangelo. (Epsalme 119:100, 101, 130; Omayeletumbulo 13:20; 1 Petrus 4:7) Osho otashi ke tu kwafela tu ‘kukume oluhaelo’ nokuli nonande ohatu yelekwa tu nyone. (1 Ovakorinto 6:18) Ohatu ka henuka yo elongifo leenghono nohatu ka henuka ile okufinda oikala yokunwa sha pitilila. Ohatu ka dula okuungaunga nengungumano neenghalo dinyemateka ile didjuu. Onghee hano, atusheni, mwa kwatelwa nounona, natu imikeni oukwatya oo wa fimanenena welipangelo, oo u li oshitukulwa shoshiimati shomhepo. — Epsalme 119:1, 2.
ETALEKO LA YUKA LI NA SHA NOUKWAMUTWE
6. (a) Elongekido li na sha noukwamutwe lilipi Kalunga a tula po? (b) Omushamane oku na okudimbuluka shike shi na sha noukwamutwe, ngeenge okwa hala oukwaneumbo waye u kale wa hafa?
6 Efinamhango etivali la fimana olo okudimina oukwamutwe. Paulus okwa yelifa efinamhango olo tali kaleke po elandulafano liwa a ti: “Onda hala nye mu shiive nokutya, Kristus Oye omutwe wakeshe omulumenhu, nomutwe womukainhu omulumenhu, nomutwe waKristus oKalunga.” (1 Ovakorinto 11:3) Metwokumwe nefinamhango olo, omushamane oye e na okukala ta kwatele komesho oukwaneumbo waye, omukulukadi oku na okukala ha yambidida noudiinini omushamane waye, nounona ove na okukala hava dulika kovadali vavo. (Ovaefeso 5:22-25, 28-33; 6:1-4) Dimbuluka kutya oukwaneumbo otau ka kala ashike wa hafa ngeenge efinamhango loukwamutwe otali tulwa moilonga monghedi ya yuka. Ovashamane ovatilikalunga ove shii kutya okukala omutwe woukwaneumbo itashi ti kutya ou na okukala omukanyamukulwa. Ponhele yaasho, ohava hopaenene Jesus, oo e li Omutwe wavo. Nonande Jesus okwa li “omutwe waaishe,” ka li e “uya okuyakulwa, ndele okuyakula.” (Ovaefeso 1:22; Mateus 20:28) Sha faafana, ovashamane Ovakriste ihava longifa oukwamutwe wavo omolwouwa wavo vene, ndele omolwouwa wovakulukadi vavo novana vavo. — 1 Ovakorinto 13:4, 5.
7. Omafinamhango opamishangwa elipi taa dulu okukwafela omukulukadi a kale ta dana onghandangala oyo Kalunga a hala a dane moukwaneumbo?
7 Omukulukadi omutilikalunga iha kala ta kondjele ondodo youkwamutwe noiha kala ta pangele omushamane waye. Ponhele yaasho, oha yambidida omushamane waye nehalo liwa nokulongela kumwe naye. Omafimbo amwe, Ombibeli oya popya kutya omushamane oku li “mwene” womukulukadi, nokungaho otai ulike lela kutya omushamane oye omutwe womukulukadi. (Genesis 20:3, OB-1986) Nomolwaasho, omukainhu a hombolwa oku na okudulika ‘komhango yomulumenhu’ waye. (Ovaroma 7:2) Ombibeli oya ti kutya omukulukadi oku li ‘ekwafo tali wapalele’ komulumenhu. (Genesis 2:20) Ovakulukadi otava dulu okupa ovashamane vavo ekwafo la pumbiwa, molwaashi ohava kala ve na okudula nosho yo omaukwatya onhumba oo fimbo limwe ovashamane vehe na. (Omayeletumbulo 31:10-31) Ombibeli otai ti yo kutya omukulukadi oku li “kaume” komushamane waye, nomolwaasho oku na okulongela kumwe naye. (Malakia 2:14, OB-1986) Omafinamhango oo opamishangwa otaa kwafele ovashamane novakulukadi opo va kale va fimaneka onghandangala oyo ookaume kavo kopahombo tava dana moukwaneumbo nokukala va fimaneka ounhu wavo.
KALA HO “ENDELELE OKUPWILIKINA”
8, 9. Yelifa nghee omafinamhango onhumba opamishangwa taa dulu okukwafela oilyo youkwaneumbo i kale hai kundafana nombili.
8 Embo eli ola divilika kutya ovalihomboli ova pumbwa okukala hava kundafana. Omolwashike mbela? Omolwaashi ohashi kwafele ovalihomboli va pongolole po omaupyakadi noupu ngeenge ohava kundafana nokupwilikinafana nelitulemo. Osha divilikwa nale lwoikando kutya okukundafana okwa kwatela mo okupopya nokupwilikina. Omuhongwa Jakob okwa ti: “Omunhu keshe na kale ha endelele okupwilikina, ne liteelele mokupopya.” — Jakob 1:19.
9 Otwa pumbwa yo okulungamena onghedi omo hatu popi. Okuhanyauka, eenyamukudi nokukembaula oimwe yomoinima oyo hai nyono po eenghundafana diwa. (Omayeletumbulo 15:1; 21:9; 29:11, 20) Nonande oshinima osho omunhu ta popi oshoshili, ngeenge ote shi popi noshikenyauko ile nounhwa ile nokuhayavelela, otashi ka yahameka, ponhele yokutunga vamwe. Onghee hano, eendjovo detu odi na okukala “da fingala omongwa.” (Ovakolossi 4:6) Odi na okukala ngaashi “oiyapula yoshingoli moshiyasha shoshisiliveli.” (Omayeletumbulo 25:11, OB-1986) Omaukwaneumbo oo haa kundafana nombili ohaa hafele onghalamwenyo youkwaneumbo.
OHOLE OHAI DANA ONGHANDANGALA YA FIMANENENA MOUKWANEUMBO
10. Ohole ilipi ya fimana unene mohombo?
10 Oshitya “ohole” osha tumbulwa lwoikando membo eli. Mbela oto dimbuluka oludi lohole oyo ya divilikwa unene membo eli? Nonande oludi lohole oyo hai kala pokati kovanhu voukashike kookanhu wa yoolokafana, molwaashi va hokwafana (mOshigreka, eros) oya fimana mohombo, nonokutya oludi lohole oyo hai kala pokati kookaume kopofingo (mOshigreka, filia) ohai ende tai kulu pokati komushamane nomukulukadi mokweendela ko kwefimbo, ohole oyo hai ifanwa mOshigreka agape oyo ya fimana unene i dule omaludi aeshe ohole. Otu na okukulika ohole ya tya ngaho yokuhola Kalunga naJesus nosho yo ovanhu vakwetu. (Mateus 22:37-39) Jehova naye oku tu hole nohole ya tya ngaho. (Johannes 3:16) Kashi hafifa tuu okuulikila ookaume ketu kopahombo nosho yo ovana vetu ohole ya tya ngaho! — 1 Johannes 4:19.
11. Ohole ohai dana onghandangala ya fimana ilipi mohombo?
11 Ohole yo-agape oyo ya denga mbada oi li “oshimangifo sha wana [shokumanga] kumwe” ovalihomboli. (Ovakolossi 3:14) Ohai ve linyengifa va kale va hala okuningilafana ouwa nokufila oshisho nawa ovana vavo. Ohole ya tya ngaho ohai kwafele omaukwaneumbo a tule oukuni kumwe opo a ungaunge nomupondo neenghalo didjuu. Ohai linyengifa ovalihomboli va kale tava yambididafana eshi tava ende va yuka moukulupe nokukala va lenga ookaume kavo kopahombo. Ombibeli oya ti: “Ohole . . . ihai kongo shayo vene, . . . ohai tuvike aishe nohai itavele aishe, ohai teelele aishe, hai lididimikile aishe. Ohole ihai xulu po nande.” — 1 Ovakorinto 13:4-8.
12. Omolwashike ohole yokuhola Jehova hai pameke ekwatafano lovalihomboli?
12 Ohombo ohai kala ya pamenena, unene tuu ngeenge ovalihomboli ove hole Jehova. (Omuudifi 4:9-12) Omolwashike taku dulu okutiwa ngaho? Omuyapostoli Johannes okwa shanga a ti: “Ohole yokuhola Kalunga oyo tuu ei nokutya, tu diinine oipango yaye.” (1 Johannes 5:3) Onghee hano, ovalihomboli kave na okutekula ovana vavo va kale ve na etilokalunga molwaashi ashike ve hole ovana vavo neenghono, ndele ove na oku shi ninga molwaashi Jehova oye e va lombwela va ninge ngaho. (Deuteronomion 6:6, 7) Ovalihomboli kave na ashike okukukuma oluhaelo molwaashi ve holafane, ndele ove na oku shi ninga tave linyengifwa unene tuu kohole yavo yokuhola Jehova, oo ‘ta tokola ovaholi voipala novateyihombo.’ (Ovaheberi 13:4) Nonande kaume koye kopahombo ota etifa omaupyakadi a kwata moiti mohombo yeni, ohole yoye yokuhola Jehova otai ke ku linyengifa u twikile okutula moilonga omafinamhango Ombibeli. Omaukwaneumbo omo oilyo i holafane noi hole Jehova ohaa kala a hafa neenghono.
OUKWANEUMBO OO HAU LONGO EHALO LAKALUNGA
13. Etokolotoko okulonga ehalo laKalunga ohali kwafele ngahelipi Ovakriste va kale va pitifa komesho oinima oyo ya fimanenena monghalamwenyo?
13 Oshinima sha fimanenena mokukalamwenyo kwOmukriste osho okulonga ehalo laKalunga. (Epsalme 143:10) Etilokalunga otali tu pula tu kale hatu longo ehalo laKalunga. Osho otashi ka kwafela omaukwaneumbo a kale haa pitifa komesho oinima oyo ya fimana shili monghalamwenyo. (Ovafilippi 1:9, 10) Pashihopaenenwa, Jesus okwa londwela a ti: “Ame nde uya okweeta ondubo pokati komumati naxe, nokakadona naina, noshitenya omukainhu nainamweno. Ndele novaneumbo vomunhu mwene otava ningi ovatondi vaye.” (Mateus 10:35, 36) Ngaashi Jesus a londwela, ovashikuli vaye vahapu ohava patanekwa nonyanya koilyo yomaukwaneumbo. Kashi nyikifa tuu oluhodi! Ndele nande ongaho, ovashikuli vaye va tya ngaho ihava efa ohole yokuhola omaukwaneumbo avo i ye moshipala ohole yavo yokuhola Jehova Kalunga naJesus Kristus. (Mateus 10:37-39) Ngeenge omunhu ote lididimikile omapataneko a tya ngaho, oilonga yaye iwa yometilokalunga otai dulu okulinyengifa ovapataneki va lundulule etaleko lavo. (1 Ovakorinto 7:12-16; 1 Petrus 3:1, 2) Nonande ovapataneki itava ka lundulula oikala yavo, itashi kwafa sha okweefa okulongela Kalunga omolwomapataneko.
14. Ehalo lokulonga ehalo laKalunga otali ka kwafela ngahelipi ovadali va tekule ovana vavo monghedi oyo tai ke va etela ouwa?
14 Okulonga ehalo laKalunga otaku ka kwafela ovadali va kale tava ningi omatokolo e li mondjila. Pashihopaenenwa, momaulikumwe amwe ovanhu, ovadali ohava tekula ovana vavo nelalakano opo ve ke va kwafele ngeenge va kulupa. Nonande inashi puka kovadalwa ovakulunhu okufila oshisho ovadali vavo ovanamido, ovadali ove na okulungama vaha xwaxwameke ovana vavo va kulike oikala yokuhola omaliko. Kashi li pandunge kovadali okuhonga ovana vavo va kale hava pitifa omaliko komesho yoinima yopamhepo. — 1 Timoteus 6:9.
15. Oshihopaenenwa sha denga mbada shilipi Eunike, ina yaTimoteus, a tulila po ovadali kunena?
15 Eunike, ina yakaume kaPaulus wedina Timoteus, okwa tulila po ovadali oshihopaenenwa shiwa. (2 Timoteus 1:5) Nonande Eunike okwa li a hombolwa komushamane ehe fi omwiitaveli, ye nosho yo inakulu yaTimoteus, Loide, ove shi pondola okutekula Timoteus a kale netilokalunga. (2 Timoteus 3:14, 15) Eshi Timoteus a kula, Eunike okwa li e mu efa a ninge omulongi pamwe naPaulus moilonga youtumwa yokuudifa etumwalaka lOuhamba. (Oilonga 16:1-5) Eunike ka li tuu a hafa eshi omonamati waye a li a ninga omutumwa a tongomana! Eliyandjo laTimoteus lometilokalunga otali ulike kutya okwa li a tekulwa nawa meduliko lometilokalunga fimbo a li okaana. Nopehe na omalimbililo, Eunike okwa li ha kala a hafa neenghono noku udite ouumbo ngeenge ta udu kombinga yoilonga youdiinini i na sha noukalele waTimoteus, nonande otashi dulika kwa li ha kala e mu djuulukwa. — Ovafilippi 2:19, 20.
ONAKWIIWA YOUKWANEUMBO NOSHO YO YOYE PAUHANDIMWE
16. Jesus okwa li a ulika ngahelipi okunakonasha kwaye e li omudalwa, ndele elalakano laye la fimanenena ola li shike?
16 Jesus okwa li a tekulwa moukwaneumbo hau tila Kalunga, naashi Jesus a kula okwa li a ulika kutya oku na ko nasha naina. (Lukas 2:51, 52; Johannes 19:26) Ndele nande ongaho, elalakano laJesus la fimanenena ola li okulonga ehalo laKalunga, naasho osha li sha kwatela mo okuyeululila ovanhu omhito yoku ka mona omwenyo waalushe. Okwa li a yeululila ovanhu omhito ya tya ngaho eshi a yamba po omwenyo waye wopanhu wa wanenena u li ekulilo lovanhu inava wanenena. — Markus 10:45; Johannes 5:28, 29.
17. Eshi Jesus a fya e li omudiinini, okwa yeululila ovanhu ovo tava longo ehalo laKalunga eemhito dopavali dikumwifi dilipi?
17 Konima eshi Jesus a fya, Jehova okwa li e mu nyumunina omwenyo womeulu nokwe mu pa eenghono dinene nohauxuuninwa okwe mu nangeka po e li Ohamba yOuhamba waye womeulu. (Mateus 28:18; Ovaroma 14:9; Ehololo 11:15) Ekuliloyambo laJesus ole shi ninga tashi shiiva opo ovanhu vonhumba va hoololwe kombada yedu va ka pangele pamwe naye meulu. Ola pala yo ondjila opo ovanamitima diwa va kale ve na etimaumbwile loku ka hafela omwenyo wa wanenena meduparadisa. (Ehololo 5:9, 10; 14:1, 4; 21:3-5; 22:1-4) Oufembanghenda umwe munenenene oo tu na kunena oo okuhepaululila ovanhu vakwetu onghundana iwa noikumwifi ya tya ngaho. — Mateus 24:14.
18. Edimbulukifo nosho yo etwomukumo lilipi omaukwaneumbo nosho yo oohandimwe va pewa?
18 Ngaashi omuyapostoli Paulus e shi yelifa, etilokalunga oli na eudaneko longhalamwenyo ‘yokomesho’ omo ovanhu tava ka hafela omanangeko noupuna oo a tumbulwa metetekelo. Hano, osha yela kutya onghalamwenyo yometilokalunga oyo onghedi ya denga mbada oyo tai kwafele omunhu a kale a hafa shili. Dimbuluka kutya “ounyuni otau xulu po pamwe nokahalu kao; ndelenee ou ta longo ehalo laKalunga, oye ta kala alushe.” (1 Johannes 2:17) Onghee hano, kutya nee ou li okaana, omudali, omushamane, omukulukadi, omukulunhu ehe na kaume kopahombo ile ehe na ounona, kendabala okulonga ehalo laKalunga. Nonande opa kale omafininiko ile owa hangwa komaupyakadi manene a tya ngahelipi, ino dimbwa kutya ou li omupiya waKalunga omunamwenyo. Katuka alushe eenghatu odo tadi hafifa Jehova. (Omayeletumbulo 27:11) Otwe lineekela kutya eenghatu odo to katuka otadi ke ku etela ehafo paife nosho yo omwenyo waalushe mounyuni mupe tau uya.
ONGAHELIPI OMAFINAMHANGO AA OMBIBELI TAA DULU OKUKWAFELA OUKWANEUMBO U KALE WA HAFA?
Ohatu dulu okukulika oukwatya welipangelo. — Ovagalati 5:22, 23, NW.
Ngeenge omushamane nomukulukadi ove na etaleko la yuka li na sha noukwamutwe, otava ka kendabala okuninga oinima omolwouwa woukwaneumbo. — Ovaefeso 5:22-25, 28-33; 6:4.
Okukundafana okwa kwatela mo okupwilikina. — Jakob 1:19.
Ohole yokuhola Jehova ohai pameke ohombo. — 1 Johannes 5:3.
Elalakano la fimanenena monghalamweyo youkwaneumbo olo okulonga ehalo laKalunga. — Epsalme 143:10; 1 Timoteus 4:8.
[Oshimhungu pepandja 188]
OSHI LI OSHALI OKUKALA INO HOMBOLA ILE INO HOMBOLWA
Havanhu aveshe monghalamwenyo hava hombola ile hava hombolwa. Natango, havalihomboli aveshe hava hoolola okudala ounona. Jesus ka li a hombola, nokwa li a popya kutya okukalamwenyo kwomunhu ina hombola ile ina hombolwa “omolwouhamba wokeulu” oku li oshali. (Mateus 19:11, 12) Omuyapostoli Paulus naye okwa li a hoolola onghalamwenyo yokukala ina hombola. Okwa li a popya kutya okukala ino hombola ile ino hombolwa nosho yo okukala wa hombola ile wa hombolwa aishe oi li “oshali.” (1 Ovakorinto 7:7, 8, 25-28) Onghee hano, nonande embo eli ola kundafana oinima ihapu ya pamba eehombo nosho yo okutekula ounona, natu kaleke momadiladilo kutya ohatu dulu yo okumona omanangeko noupuna nonande inatu hombola ile inatu hombolwa, ile otu li ovalihomboli ovo vehe na ounona.