Ounambili—oukwatya wopaKriste wa fimanenena
“Djaleni . . . ounambili.”—OVAKOLOSSI 3:12, NW.
1. Oshike tashi ningi ounambili u kale oukwatya ukonekwedi?
NGEENGE omunhu omunambili, ohashi kala shihafifa okukala naye. Ndelenee ohamba inaendunge Salomo oya ti: “[Elaka] lombili tali teya po omakipa.” (Omayeletumbulo 25:15) Ounambili oukwatya ukonekwedi oo tau kwatakanifa ouwa neenghono.
2, 3. Ope na ekwatafano lashike pokati kounambili nomhepo iyapuki, noshike hatu ka konakona moshitukulwa eshi?
2 Omuyapostoli Paulus okwa kwatela mo ounambili momusholondodo ‘woiimati yomhepo’ oo tau hangika mOvagalati 5:22, 23. (NW) Oshitya shOshigreka sha tolokwa “ounambili” movelishe 23 moNew World Translation luhapu osha tolokwa “elixupipiko” ile “engungumano” momatoloko amwe Eembibeli. Oushili oo kutya oshidjuu okumona oshitya sholelalela momalaka amwe osho tashi wapalele oshitya osho shOshigreka, molwaashi oshitya shopetameko itashi ulike keuliko lokombada lokukala nengungumano ile nelixupipiko, ndelenee okounambili nolukeno lomeni; hakelihumbato lomunhu ndele okonghalo yomadiladilo noyomutima womunhu.
3 Opo tu ude ko nawanawa eityo nongushu younambili, natu konakone oihopaenenwa ine yomOmbibeli. (Ovaroma 15:4) Mokuninga ngaho, itatu ke lihonga ashike kutya oukwatya oo otau ti shike ndele ohatu ke lihonga yo nghee tau dulu okumonika nokuulikwa mokuungaunga kwetu.
‘Oi na ondilo koshipala shaKalunga’
4. Otu shi shii ngahelipi kutya Jehova okwa tala ko ounambili u na ondilo?
4 Molwaashi ounambili ou li oshitukulwa shoiimati yomhepo yaKalunga, oshi li pandunge okutya ou na okukala wa kwatakanifwa nomaukwatya aKalunga akumwifi. Omuyapostoli Petrus okwa shanga ta ti kutya “[omhepo] yombili noyelimweneneno” oi na ‘ondilo koshipala shaKalunga.’ (1 Petrus 3:4) Doshili, ounambili oukwatya wopakalunga na Jehova okwe u tala ko u na ondilo neenghono. Oushili oo ou li etomheno la wana molwaashi ovapiya vaKalunga aveshe ve na okukulika ounambili. Ndelenee ongahelipi mbela Kalunga omunaenghono adishe, Omupangeli munenenene meshito alishe, hau ulike ounambili?
5. Etimaumbwile lilipi tu na omolwounambili waJehova?
5 Eshi ovalihomboli votete, Adam naEva, va teya omhango yaKalunga yokondadalunde kutya inava lya komuti wokushiiva ouwa nowii, ove i teya owina. (Genesis 2:16, 17) Onghatu yowina yokuhadulika oye va etela nosho yo ovana vavo vomonakwiiwa oulunde, efyo nosho yo okutukauka ko kuKalunga. (Ovaroma 5:12) Nonande okwa li sha yuka filufilu kuJehova okutokola ovanhu aveshe, ina endelela oku va ekelashi ngeno kutya itava dulu okulialuluka nokukulilwa. (Epsalme 130:3) Ponhele yaasho, omolwolukeno nosho yo ehalo laye liwa lokuhafininika—oyo i li omauliko ounambili—Jehova okwa yandja oshinima osho okupitila musho ovanhu ovalunde tava dulu okuuya kuye nokuhokiwa kuye. Heeno, okupitila moshali yekuliloyambo lOmona waye, Jesus Kristus, Jehova okwe shi ninga tashi shiiva opo tu ehene kolukalwapangelo laye la tumbala tu he na oumbada.—Ovaroma 6:23; Ovaheberi 4:14-16; 1 Johannes 4:9, 10, 18.
6. Ongahelipi ounambili waKalunga wa ulikwa mokuungaunga kwaye naKain?
6 Nale fimbo Jesus ine uya kedu, ounambili waJehova okwa li wa ulikwa eshi Kain naAbel, ovana vaAdam, ve mu yambela omayambo. Molwokushiiva eenghalo domitima davo, Jehova okwa anya eyambo laKain ndele okwa “tala nokuhokwa” Abel neyambo laye. Etaleko liwa laKalunga olo a tala ko nalo omudiinini Abel neyambo laye ola ningifa Kain e linyenge monghedi inai yuka. Ehokololo lOmbibeli otali ti: “Kain okwa handuka unene, ndele ye a fidimika oshipala shaye.” Mbela Jehova okwa li e linyenga ngahelipi? Mbela okwa li a handukifwa koikala ii yaKain? Hasho. Okwa pula Kain nombili kutya omolwashike kwa li a handuka. Jehova okwa yelifila nokuli osho Kain kwa li ta dulu okuninga opo a dule ‘okuyelula omutwe waye.’ (Genesis 4:3-7) Doshili, Jehova oye omunambili a shiya ko.—Exodus 34:6.
Ounambili ohau nane nohau tulumukifa
7, 8. (a) Ongahelipi hatu dulu okuuda ko ounambili waJehova? (b) Eendjovo daMateus 11:27-29 otadi holola shike shi na sha naJehova nosho yo naJesus?
7 Onghedi imwe iwa yanghee hatu dulu okuuda ko omaukwatya aJehova e he shii okuyelekwa oyo okulihonga shi na sha nokukalamwenyo nosho yo oukalele waJesus Kristus. (Johannes 1:18; 14:6-9) Fimbo a li muGalilea momudo omutivali woshikonga sheudifo laye, Jesus okwa longa oikumwifilonga ihapu muKorasin, Betsaida, Kapernaum noitukulwa yopoushiinda. Ndele nande ongaho, ovanhu vahapu okwa li ve na ounhwa nove he na ko nasha nova anya okwiitavela. Mbela Jesus okwe linyenga ngahelipi? Nonande okwe va dimbulukifa oilanduliko yokuheneitavelo, okwa li e udite onghenda omolwonghalo ii yopamhepo yovanhu vongaho ovalininipiki mokati kavo ovo va ifanwa ʽam ha·ʼaʹrets.—Mateus 9:35, 36; 11:20-24.
8 Oilonga yaJesus ya landula ko oya ulika kutya okwa li a “shiiva Tate” nokwe mu hopaenena. Jesus okwa shiva ovanhu vongaho neshivo tali hafifa ta ti: “Ileni kuame, nye amushe hamu longo nomwa lolokifwa, Ame ohandi mu pe etulumuko. Litwikeni ondjoko yange nye mu lilonge kuame, osheshi Aame omunambili momutima onde lininipika; ndee tamu limonene eemwenyo deni etulumuko.” Eendjovo odo inadi etela tuu ovo kwa li va djuupalekwa nova fininikwa ehekeleko netulumuko! Odihokwifa nokuli nokufye kunena. Ngeenge otwa djala shili ounambili, ohatu ka kala mokati kaavo ‘Omona a hala okuhololela’ Xe.—Mateus 11:27-29.
9. Oukwatya ulipi wa kwatakanifwa nounambili, nongahelipi Jesus e li oshihopaenenwa shiwa moshinima osho?
9 Oukwatya wa kwatafana nounambili oo elininipiko, okukala ‘omulininipiki momutima.’ Mepingafano naasho, ounhwa ohau eta elinenepeko noluhapu ohau ningifa omunhu a ungaunge navakwao monghedi yonyanya noyokuhenakonasha. (Omayeletumbulo 16:18, 19) Jesus okwa ulika elininipiko momukokomoko woukalele waye kombada yedu. Nokuli naashi e uya muJerusalem omafiku ahetatu lwaapo fimbo ina fya nokwa li a hambelelwa e li Ohamba yOvajuda, okwa li a yooloka ko neenghono kovapangeli vomounyuni. Okwa wanifa po exunganeko laSakaria lopaMessias olo tali ti: “Tala, ohamba yoye te uya kuove omunambili nokulonda okambulu, okambulwena kokambulu haka longifwa.” (Mateus 21:5; Sakaria 9:9) Omuprofeti omudiinini Daniel okwa mona emoniko omo Jehova a yandja eenghonopangelo kOmona waye. Ndelenee mexunganeko limwe komesho yaalo, okwa hokolola Jesus e li “omulininipiki elela womovanhu.” Doshili, ounambili nelininipiko ohai endele pamwe.—Daniel 4:17, NW; 7:13, 14.
10. Omolwashike ounambili wopaKriste itau ti ounghundi?
10 Ounambili uhafifa oo wa ulikwa kuJehova naJesus otau tu kwafele tu ehene kuvo. (Jakob 4:8) Doshili, ounambili itau ti ounghundi. Hasho nandenande! Jehova, Kalunga omunaenghono adishe, oha ulike eenghono dinene. Ehandu laye ohali xwama omolwouhenouyuki. (Jesaja 30:27; 40:26) Jesus naye okwa ulika etokolotoko laye okuheliyandja nokuli naashi a li ta shindwa kuSatana Ondiaboli. Jesus okwa anya okupitika okungeshefa ku he li pamhango kwovawiliki vomalongelokalunga vopefimbo laye. (Mateus 4:1-11; 21:12, 13; Johannes 2:13-17) Ndelenee okwa kala omunambili mokuungaunga nokuhawanenena kwovahongwa vaye nokwe lididimikila omaunghundi avo. (Mateus 20:20-28) Omuhongwanhu wOmbibeli umwe okwa hepaulula ounambili monghedi tai wapalele ta ti: “Engungumano ohali pula eenghono da fa odo doshivela.” Natu ulikeni oukwatya ou wopaKriste—ounambili.
Omunambili a shiya ko pefimbo laye
11, 12. Moku shi talela mouteku waMoses, oshike sha ningifa ounambili waye u kale wa tongomana?
11 Oshihopaenenwa oshititatu osho hatu ka konakona oshosho shaMoses. Ombibeli oye mu hepaulula e li “omulininipiki [“omunambili,” NW] unene e dule ovanhu aveshe kombada yedu.” (Numeri 12:3) Ehepaululo olo ola shangwa koshi yenwefemo laKalunga. Ounambili waMoses wa tongomana owe mu ningifa a tambule ko noupu ewiliko laJehova.
12 Outeku womounyasha waMoses okwa li u li shimwe shi lili. Jehova okwa shilipaleka opo okamonamati oko kovadali Ovaheberi ovadiinini ka xupifwe pefimbo loukengeleledi nedipao. Moses okwa kala ta filwa oshisho kuina mounona waye, oo e mu honga noukeka shi na sha naKalunga kashili, Jehova. Konima yefimbo, Moses okwa li a kufwa po peumbo a ka kale momudingonoko oo kwa li wa yooloka filufilu. Omukriste wonale oo a dipaelwa eitavelo, Stefanus, okwa ti: “Moses okwa longwa ounongo aushe wOvaegipti, nokwa li omuladi nomeendjovo nomoilonga.” (Oilonga 7:22) Eitavelo laye okwa li la ulikwa eshi a mona okuhenouyuki oko kwa li taku ningilwa ovamwaxe koovene vovapiya vaFarao. Omolwokudipaa Omuegipti oo Moses a mona ta denge Omuheberi, okwa li e na okuya onhapo okudja muEgipti nokuya kedu laMidian.—Exodus 1:15, 16; 2:1-15; Ovaheberi 11:24, 25.
13. Okukala muMidian oule womido 40 okwa nwefa mo ngahelipi Moses?
13 Eshi Moses a li nomido 40, okwa li e na okulifila oshisho mombuwa. MuMidian okwa shakeneka ovanakadona vaReguel vaheyali nokwe va kwafela okuxwiila oimuna yaxe yavo. Eshi ovakainhu ovo ovanyasha va shuna keumbo ova hokololela Reguel nehafo kutya “omulumenhu Omuegipti” okwe va popila kovafita ovo kwa li tave va shindi. Omolwokwiifanwa kuReguel, Moses okwa kala noukwaneumbo oo. Omaupyakadi oo a shakeneka inae mu nyemateka ile e mu kelele e lihonge okulundulula onghedi yokukalamwenyo kwaye i twame momudingonoko waye mupe. Ehalo laye lokulonga ehalo laJehova inali nghundipala nande. Momukokomoko mule womido 40 omo a lifa eedi daReguel, a hombola Sippora nokutekula ovanamati vaye, Moses okwa kulika nokuxwepopala moukwatya oo we ke mu didilikifa. Heeno, mokulididimikila omaupyakadi, Moses okwe lihonga ounambili.—Exodus 2:16-22; Oilonga 7:29, 30.
14. Hokolola oshiningwanima osho sha ningwa mefimbo lokuwilika Israel kwaMoses osho sha ulika ounambili waye.
14 Konima eshi Jehova e mu nangeka po e li omuwiliki woshiwana shaIsrael, oukwatya waMoses wounambili okwa li natango u liwetikile. Omulumenhu womunyasha okwa hepaululila Moses kutya Eldad naMedad otava xunganeke monhanda—nonande kava li po eshi Jehova a tilila omhepo yaye kombada yovakulunhu 70 ovo kwa li tava ka ninga ovakwafi vaMoses. Josua okwa ti: “Omwene wange Moses, shi va kelela!” Moses okwa nyamukula nombili ta ti: “Ove u nefupandubo molwange? Akutu, ovanhu aveshe vOmwene ngeno ovaprofeti, Omwene opo a yandje omhepo yaye kombada yavo!” (Numeri 11:26-29) Ounambili owa kwafela mokupongolola po onghalo oyo kwa li ya hanya.
15. Nonande Moses okwa li ina wanenena, omolwashike oshihopaenenwa shaye shi shii okulandulwa?
15 Pomhito imwe ounambili waMoses okwa li tau monika wa fa wa kana po. PuMeriba, popepi naKades, okwa li a dopa okufimanekifa Jehova, Omulongi woikumwifilonga. (Numeri 20:1, 9-13) Ndele nande Moses okwa li ina wanenena, eitavelo laye ihali tengauka ole mu kwafela mokukalamwenyo kwaye, nounambili waye wa tongomana otau hokwifa nokuli nokufye kunena.—Ovaheberi 11:23-28.
Ekondjifafano pokati konyanya nounambili
16, 17. Elondwelo lilipi hatu hange mehokololo li na sha naNabal naAbigail?
16 Pefimbo laDavid, konima ashike yefyo lomuprofeti waKalunga Samuel, opwa li oshihopaenenwa tashi londwele. Osha kwatela mo ovalihomboli, Nabal nomukainhu waye Abigail. Kapa li tuu eyooloko pokati kavo vavali! Omanga Abigail a li “neendunge diwa,” omulumenhu waye okwa li ‘mukukutu neenghedi daye dii.’ Nabal okwa anyena nonyanya ovamati vaDavid okulya nokunwa eshi ve mu pula, ovamati ovo va amena oufita waye munene kovalunga. Nehandu li li pauyuki, David nosho yo ongudu yovamati vaye ova djala omaongamukonda nova ya va ka lwife Nabal.—1 Samuel 25:2-13.
17 Eshi ehokololo li na sha naasho sha ningwa po la fika kuAbigail, okwa longekida divadiva omingome, omaviinyu, ombelela nosho yo oikuki yeeviinyu da kukutikwa noyeenghwiyu nokuya a ka shakeneke David. Okwe mu indila ta ti: “Omwene wange, oushima owange, ndelenee efa omupiya woye omukainhu a popye momatwi oye, u pwilikine eendjovo domupiya woye omukainhu.” Omutima waDavid owa pupikwa keindilo laAbigail lombili. Konima eshi a pwilikina kehepaululo laAbigail, David okwa ti: “Omwene Kalunga kaIsrael na hambelelwe, ou e ku tuma nena okushakeneka nge! Neendunge doye nadi nangekwe noupuna, naave mwene u nangekwe noupuna, eshi wa kelela nge nena okutula etimba lohonde.” (1 Samuel 25:18, 24, 32, 33) Oukukutu waNabal xuuninwa owa twala fiyo omefyo laye. Oukwatya muwa waAbigail xuuninwa owe mu etela ehafo lokuninga omukainhu waDavid. Ounambili waye ou li oshihopaenena shi shii okulandulwa kwaaveshe ovo tava longele Jehova kunena.—1 Samuel 25:36-42.
Lalakanena ounambili
18, 19. (a) Omalunduluko elipi hae limonikila eshi hatu lidike ounambili? (b) Oshike tashi dulu oku tu kwafela tu ninge elikonakono tali ti sha?
18 Ounambili oo oukwatya wa fimanenena. Kau fi ashike onghedi yengungumano, ndele oukwatya woikala tai hokwifa notai tulumukifa vamwe. Monakudiwa otashi dulika kwa li hatu popi hatu ngwenyauka nohatu katuka tu he na onghenda. Ndelenee eshi twe lihonga oshili yOmbibeli, otwa lunduluka notwa ninga ovanhu vawa nokukaliwa navo. Paulus okwa popya shi na sha nelunduluko olo eshi a kumaida Ovakriste vakwao ta ti: “Djaleni efilonghenda lomomutima, ombili, elininipiko, engungumano noutalanheni.” (Ovakolossi 3:12) Ombibeli oya faafanifa elunduluko olo nokulunduluka kwoilyani ihau—embungu, ongwe, onghoshi, emwangha neuta—ndele tai ningi oinamwenyo yopeumbo inambili—odi, okakombwena, okatana nongombe yodidi. (Jesaja 11:6-9; 65:25) Omalunduluko ounhu a tya ngaho ohaa kala a tongomana nomolwaasho ovamoninomesho ohava kala va kumwa. Ndele fye otwa dimina kutya omalunduluko oo ohaa etifwa kokulonga kwomhepo yaKalunga, omolwaashi moiimati yao ikonekwedi omwa kwatelwa ounambili.
19 Mbela eshi osha hala okutya ngeenge otwa ninga omalunduluko oo lumwe notwe liyapulila Jehova, inatu pumbwa vali okuxwepopala mokukala ovanambili? Hasho nande. Pashihopaenenwa, oikutu ipe oya pumbwa alushe okufilwa oshisho opo i kale ya yela notai monika nawa. Okukonakona Eendjovo daKalunga nokudilonga shi na sha noihopaenenwa oyo i li mo otashi tu kwafele tu likonakone vali nawanawa. Oshitengelelo shEendjovo daKalunga da nwefwa mo otashi holola shike shi na sha naave?—Jakob 1:23-25.
20. Ongahelipi hatu dulu okupondola mokuulika ounambili?
20 Oikala oya yooloka paushitwe. Ovapiya vaKalunga vamwe ohave shi mono shipu okuulika ounambili ve dule vamwe. Ndele nande ongaho, Ovakriste aveshe ova pumbwa okukulika oiimati yomhepo yaKalunga, mwa kwatelwa ounambili. Paulus okwa kumaida Timoteus pahole ta ti: “Lalakanena ouyuki netilokalunga neitavelo nohole nelididimiko [nombili, OB-1986].” (1 Timoteus 6:11) Oshitya “lalakanena” otashi ulike kutya eenghendabala oda pumbiwa. Etoloko limwe lOmbibeli ola toloka ekumaido olo noutumbulilo ‘kala wa tokola toko okuninga sha.’ (New Testament in Modern English, ku J. B. Phillips) Ngeenge owa ningi eenghendabala dokudilonga shi na sha noihopaenenwa iwa oyo i li mEendjovo daKalunga, otai dulu okukuma omadiladilo oye neenghono, ya fa oshinima sha twikwa molutu loye. Otai ku nwefa mo noku ku wilika.—Jakob 1:21.
21. (a) Omolwashike tu na okulalakanena ounambili? (b) Oshike tashi ka kundafanwa moshitukulwa shetu tashi landula?
21 Onghedi oyo hatu lihumbata shi na sha navamwe otai ka ulika kutya ohatu ningi nawa shi fike peni moshinima eshi. Omuhongwa Jakob okwa pula ta ti: “Olyelye omunongo nomunandunge mokati keni? Oye na holole oilonga yaye monghalelo yaye iwa [nounambili wounongo, NW].” (Jakob 3:13) Ongahelipi hatu dulu okuulika oukwatya oo wopaKriste meumbo, moukalele wopaKriste nosho yo meongalo? Oshitukulwa tashi landula otashi yandje epukululo tali kwafele.
Okweendulula
• Oshike we lihonga shi na sha nounambili moshihopaenenwa
• shaJehova?
• shaJesus?
• shaMoses?
• shaAbigail?
• Omolwashike twa pumbwa okulalakanena ounambili?
[Efano pepandja 20]
Omolwashike Jehova a tala nohokwe eyambo laAbel?
[Efano pepandja 21]
Jesus okwa ulika kutya ounambili nelininipiko ohai endele pamwe
[Efano pepandja 22]
Moses okwa tula po oshihopaenenwa shiwa shounambili