Ohamba Salomo oya tula po oshihopaenenwa shilipi, ndele oshike shi li elondwelo kufye?
‘Kalunga kaJakob ote ke tu honga eendjila daye, fye tu shiive okweenda momalila aye.’ — JES. 2:3.
1, 2. Omeenghedi dilipi hatu dulu okumona ouwa moihopaenenwa yopaMbibeli?
OWA tomhwa ngoo u itavele kutya osho sha shangwa mOmbibeli otashi dulu oku ku etela ouwa? MOmbibeli omu na oihopaenenwa yovalumenhu novakainhu ovadiinini ovo va li ve na onghedi yokukalamwenyo nomaukwatya oo tashi dulika wa hala okuhopaenena. (Heb. 11:32-34) Ndele otashi dulika wa didilika kutya omu na yo oihopaenenwa yovalumenhu novakainhu ovo va li ve na oikala ii nova longa oilonga oyo twa pumbwa okuhenuka.
2 Kakele kaasho, ovanhu vamwe ovo va tumbulwa mOmbibeli ove tu tulila po oihopaenenwa iwa nova ninga oinima imwe oyo tu na okuhenuka. Diladila ashike kuDavid oo a li omufita weedi omulininipiki nokwa li yo ohamba inaenghono. David okwa li e hole oshili nokwa li e lineekela muJehova. Ndele nande ongaho, okwa li a nyona sha kwata moiti, ngaashi moshinima shi na sha naBatseba, Uria nosho yo eshi a li a valula ovanhu shihe li pahalo laJehova. Ashike paife natu ka kundafaneni shi na sha nomona waye Salomo, oo a li ohamba nokwa shanga omambo amwe Ombibeli. Tete natu ka taleni keenghedi mbali omo e tu tulila po oshihopaenenwa shiwa.
“Eendunge daSalomo”
3. Omolwashike hatu dulu okutya Salomo okwe tu tulila po oshihopaenenwa shiwa?
3 Salomo Munene, Jesus Kristus, okwa li a popila ohamba Salomo mouwa, ta ulike kutya oi li oshihopaenenwa shiwa kufye. Jesus okwa li a lombwela Ovajuda vamwe a ti: “Ohamba omukainhu yokosuide otai ka fikama pamwe nepupi eli metokolo, ndele tai li pe etimba, osheshi oyo ya dile okominghulo dedu, ye uya okupwilikina eendunge daSalomo, ndele tala, ou e li apa, oku dule Salomo.” (Mat. 12:42) Salomo okwa li shili a tumbala omolwounongo waye nokwe tu ladipika yo tu u konge.
4, 5. Salomo okwa li a likola ounongo ngahelipi, nongahelipi onghedi omo hatu dulu okulikola ounongo ya yooloka ko kuyaye?
4 Eshi Salomo a hovela okupangela, Kalunga okwe mu holokela mondjodi ndele te mu lombwele kutya ne mu indile keshe osho a hala. Molwaashi Salomo ka li e na owino muhapu, okwa li a indila ounongo kuKalunga. (Lesha 1 Eehamba 3:5-9.) Onghee hano, Kalunga okwa li a pa ohamba Salomo “omutima u nomayele neendunge” nokwe i wedela ko oupuna, molwaashi okwa li a hafa eshi inai mu pula oupuna nefimano. (1 Eeh. 3:10-14) Ngaashi Jesus a popya metetekelo, ounongo waSalomo owa li shili wa shiivika apeshe nomolwaasho wa li wa udika kohambanghainhu yokuSheba noya li ya enda oshinano shile neenghono opo i uye i lipwilikinine ko. — 1 Eeh. 10:1, 4-9.
5 Oshoshili kutya katu na okukala twa teelela tu pewe ounongo pashikumwifilonga kunena. Ndele nande ongaho, Salomo okwa ti kutya “Omwene ta yandje ounongo” nokwe tu ladipika tu kendabale tu likole oukwatya oo wopakalunga, eshi a ti: “[Pakalekela] omatwi oye okupwilikina ounongo nokulemena omutima woye keendunge.” Salomo okwa ti yo kutya opo tu mone ounongo otu na, ‘oku u ifana,’ ‘oku u konga’ nosho yo ‘oku u shitilila.’ (Omayel. 2:1-6) Osho otashi ulike filufilu kutya ohatu dulu shili okulikola ounongo.
6. Omeenghedi dilipi hatu dulu okuhopaenena oshihopaenenwa shiwa shaSalomo?
6 Oshiwa okulipula kutya, ‘Mbela ondi hole ngoo ounongo wopakalunga ngaashi Salomo?’ Omolweliko olo lihe fi okulineekelwa, vahapu ova yandja ashike elitulemo koilonga yavo, kokulikola oimaliwa ihapu, okulalakanena ehongo lopombada ile elihongo lavo lihe na ongaba. Ongahelipi shi na sha naave nosho yo oukwaneumbo weni? Mbela omahoololo oye ohaa ulike ngoo kutya owa lenga nowa halelela okumona ounongo wopakalunga? Mbela owa pumbwa okuninga omalunduluko onhumba opo u dule okulikola ounongo muhapu? Okulikola ounongo nokukala metwokumwe nao otashi ku etele shili ouwa tau kalelele. Salomo okwa ti: “Osho nee to ka uda ko ouyuki neyukifo noshili, heeno, ondjila keshe youwa.” — Omayel. 2:9.
MuIsrael omwa li ombili pefimbo opo Salomo a li ta xumifa komesho elongelokalunga lashili
7. Osha li sha enda ngahelipi opo Kalunga a tungilwe otembeli yoshinge?
7 Pehovelo lepangelo laye, Salomo okwa li a katuka eenghatu opo a pingene po etwalihangano olo la kala hali longifwa okudja pefimbo laMoses notembeli yoshinge. (1 Eeh. 6:1) Nonande ohaku tiwa kutya otembeli oyo oyaSalomo, ka li e i tunga nelalakano lokulikongela efimano. Natango, David oye tete a li a pangela omhangela yokutungila Jehova otembeli oyo. Kalunga oye nokuli a li a lombwela David kutya otembeli oyo oi na okutungwa ngahelipi nosho yo oinima oyo ya li i na okukala mo. David naye okwa li a yandja oimaliwa noiniwe ikwao ihapu opo i yambidide okutungwa kwotembeli. (2 Sam. 7:2, 12, 13; 1 Omaf. 22:14-16) Ashike Salomo oye a li a pewa oufembanghenda wokutunga otembeli oyo ya li ya kwata oule womido heyali netata. — 1 Eeh. 6:37, 38; 7:51.
8, 9. (a) Salomo okwe tu tulila po oshihopaenenwa shiwa shilipi shokudiinina okulonga oilonga iwa? (b) Onghalo muIsrael oya li ya tya ngahelipi pefimbo opo Salomo a li ta xumifa komesho elongelokalunga lashili?
8 Salomo okwe tu tulila po oshihopaenenwa shiwa shokudiinina okulonga oilonga iwa nokukala tu na etaleko la yuka. Eshi otembeli ya pwa okutungwa noshikefa shehangano sha tulwa mo, Salomo okwa li a ilikana kuJehova moipafi, a ti: “Omesho oye [naa] pashukile oufiku nomutenya ongulu ei nonhele ei we i popya, eshi wa tile: Edina lange li nokukala mo, opo u ude eilikano lomupiya woye ta kala okwiilikana monhele ei.” (1 Eeh. 8:6, 29) Ovaisrael novanailongo okwa li hava ilikana va taalela ketungo olo la li la lukilwa edina laKalunga. — 1 Eeh. 8:30, 41-43, 60.
9 Onghalo muIsrael oya li ya tya ngahelipi pefimbo opo Salomo a li ta xumifa komesho elongelokalunga lashili? Konima eshi ovanhu va mana okutyapula eyapulo lotembeli, ova li va ‘hafa nokushambukwa meemwenyo omolwoinima aishe iwa Omwene a ningila omupiya waye David noshiwana shaye Israel.’ (1 Eeh. 8:65, 66) Doshili, ovanhu ova kala ve na ombili inene nosho yo ehepuluko moule womido 40 depangelo laSalomo. (Lesha 1 Eehamba 4:20, 21, 25.) Epsalme 72 ola popya shi na sha naasho nosho yo omanangeko noupuna oo hatu ka tyapula koshi yepangelo laSalomo Munene, Jesus Kristus. — Eps. 72:6-8, 16.
Oinima imwe oyo Salomo a ninga oi li elondwelo kufye
10. Epuko lilipi Salomo a ninga olo tashi dulika tu dimbuluke noupu?
10 Omolwashike taku dulu okutiwa kutya onghedi yokukalamwenyo kwaSalomo oi li yo elondwelo kufye? Tete otashi dulika u diladile shi na sha novakulukadi vaye ovanailongo novakainhu vaye vopomunghulo. Ombibeli oya ti: “Salomo eshi a kulupa, ovalikadi vaye va hongaula omutima waye okushikula ookalunga vamwe, onghee omutima waye aushe inau kala nOmwene Kalunga kaye.” (1 Eeh. 11:1-6) Nopehe na omalimbililo, ito ka hopaenena nandenande onghedi yaye yokukalamwenyo oyo ya nyika oulai. Mbela oshinima osho osho ashike Salomo a li a ninga osho tu na okuhenuka? Natu ka taleni koinima yonhumba oyo a li a ninga oyo tashi dulika ihatu yandje lela elitulemo kuyo nokutala kutya ongahelipi i li elondwelo kufye.
11. Ohatu dulu okufika pexulifodiladilo lilipi shi na sha nokuhombola kwaSalomo naina yaRehabeam?
11 Salomo okwa pangela oule womido 40. (2 Omaf. 9:30) Ndele mbela oshike hatu dulu okulihonga 1 Eehamba 14:21? (Lesha.) Ovelishe oyo oya ti kutya eshi Salomo a fya, omonamati waye Rehabeam okwa ninga ohamba eshi a li e na eedula 41 nedina laina ola li “Naama, Omuammoni.” Osho otashi ulike kutya ofimbo Salomo ina ninga ohamba, okwa hangwa nale a hombola omukulukadi omunailongo womoshiwana shovatondi vavo osho hashi longele oikalunga. (Ovatok. 10:6; 2 Sam. 10:6) Mbela omukulukadi waye oo naye okwa li ha longele oikalunga? Nonande okwa li ha longele oikalunga nale, otashi dulika kwa li a efa po oku i longela ndele ta ningi omulongelikalunga washili ngaashi Rahab naRut. (Rut 1:16; 4:13-17; Mat. 1:5, 6) Ndele nande ongaho, ovapambele vomukulukadi waye novadali vaye kava li hava longele Jehova.
12, 13. Salomo okwa li a ninga etokolo lihe li pandunge lilipi pehovelo lokupangela kwaye, notashi dulika a li ta tomhafana ngahelipi?
12 Oinima inai ka enda vali nawa nandenande konima eshi Salomo a ninga ohamba. Ombibeli oya ti: “Okwa ninga oshitenya shaFarao, ohamba yaEgipti. Ye okwa hombola omona okakadona kaFarao nokwe ka twala mo moshilando shaDavid.” (1 Eeh. 3:1) Mbela omukulukadi waye oo Omuegipti okwa li ngoo a tambula ko elongelokalunga lashili ngaashi Rut? Kape na nande oumbangi oo tau ulike kutya osho a li a ninga. Ponhele yaasho, Salomo okwa li e mu tungila eumbo (tashi dulika pamwe novapiya vaye Ovaegipti) kondje yoshilando shaDavid. Omolwashike mbela? Omishangwa oda ti kutya okwa li a ninga ngaho molwaashi kasha li sha wapala omulongeli woikalunga a kale ha di popepi noshikefa shehangano. — 2 Omaf. 8:11.
13 Salomo otashi dulika a li ta diladila kutya ngeenge okwa hombola okamonakadona kohamba yaEgipti otapa ka kala ekwatafano la kola pokati kOvaisrael nOvaegipti. Ndele mbela olo ola li ngoo etomhafano li shii okuudiwa ko? Okudja nale, Kalunga okwa li a indika okuhombolafana noiwana yovapaani yOvakanaan, naimwe okwa li e i tumbula nokuli komadina. (Ex. 34:11-16) Mbela Salomo okwa li ta tomhafana kutya Egipti kashi fi shimwe shomoiwana oyo ya tumbulwa? Nonande osho a li ta tomhafana ngaho, mbela Kalunga okwa li ngoo te ke shi tambula ko? Ahowe! Paulelalela, Salomo okwa li te lipwililikile elondwelo laJehova la yela nawa olo kutya Ovaisrael otava ka efa po elongelokalunga lashili ngeenge va hombolafana novanhu vomoiwana imwe. — Lesha Deuteronomion 7:1-4.
14. Ouwa ulipi hatu ka mona ngeenge otwa dimine kutya osho Salomo a ninga oshi li elondwelo kufye?
14 Mbela katu na okudimina kutya osho Salomo a ninga oshi li elondwelo kufye? Omumwameme otashi dulika a tauluke oshipango shaKalunga osho kutya otu na ashike okuhombola “mOmwene” mokukonga omalipopilo okweendelafana nomunhu womounyuni. (1 Kor. 7:39) Ile otashi dulika tu kale hatu kongo omalipopilo okukufa ombinga moinima yonhumba, ngaashi momaudano ile mongudu yonhumba yokofikola nonande itashi dengele. Vamwe otashi dulika vaha fute oifendela ye lixwa po ile va popye oipupulu ngeenge tava pulwa kombinga yoshinima shonhumba shififa ohoni osho va ninga. Onghee hano, oshitwa oshi li apa kutya, otashi dulika nafye tu konge omalipopilo a hafele opo tuha dulike koipango yaKalunga, ngaashi Salomo a li a ninga.
15. Ongahelipi Jehova a li a ulikila Salomo onghenda eshi a li ta ungaunga naye, ndele oshike tu na okudimbuluka?
15 Shihokwifa, Ombibeli oya ti kutya konima eshi Salomo a hombola okamonakadona kohamba yaEgipti, Kalunga okwe mu pa ounongo oo a li e mu indila ndele te mu wedele ko oupuna. (1 Eeh. 3:10-13) Kakele kaasho, Salomo okwa li shili e lipwililikila omalombwelo aJehova, ndele kape na oumbangi oo tau ulike kutya Jehova okwa li e mu kufa diva ouhamba ile e mu pa outekuduliko wa kwata moiti. Osho otashi ulike kutya Jehova oku shii kutya inatu wanenena notwa shitwa okudja mondwi yedu. (Eps. 103:10, 13, 14) Ashike dimbuluka kutya eenghatu detu otadi dulu okweetifa oilanduliko paife ile konahiya.
Salomo okwa li e likongela ovakulukadi vahapu neenghono
16. Salomo okwa li e lipwililikila shike eshi e likongela ovakulukadi vahapu?
16 MEimbiloelela laSalomo, Salomo okwa tanga okakadona kamwe a ti kutya okawa neenghono ke dule ovambada vohamba 60 novakainhu vopomunghulo 80. (Eimb.lela. 6:1, 8-10) Ngeenge ovakulukadi ovo va popiwa opo ovaSalomo, osho otashi ulike kutya pefimbo opo okwa hangwa nale e na ovakulukadi vahapu. Ndele kashi na nee mbudi kutya ovakulukadi vaye vahapu ile aveshe ova li ovalongelikalunga vashili, Jehova okwa li a lombwela Ovaisrael okupitila muMoses a ti kutya ohamba yaIsrael ‘ihe likongele ovalikadi vahapu, omwenyo waye uhe mu liteeke po.’ (Deut. 17:17) Ashike nande ongaho, Jehova ina efa Salomo. Ponhele yaasho, okwa li e mu nangeka noupuna nokwe mu pa oufembanghenda wokushanga embo lEimbiloelela laSalomo.
17. Oushili ulipi tuhe na okulipwililikila?
17 Mbela osho sha popiwa mokatendo ka tetekela otashi ulike kutya Salomo ka li ta ka hangwa koilanduliko yeenghatu daye ile kutya nafye ohatu dulu okulipwililikila ashike omifikamhango daJehova nopehe na oilanduliko? Hasho nandenande! Ponhele yaasho, osho otashi ulike ashike kutya Kalunga ohe tu tale onheni efimbo lile. Hano ngeenge umwe womovapiya vaKalunga te lipwililikile omifikamhango daye nopehe na okuhangwa koilanduliko pefimbo opo, osho itashi ti kutya ita ka mona oilanduliko inyikifa oluhodi. Dimbuluka eshi Salomo a tile: “Shaashi etokolo loshilonga shii itali endelele, onghee omutima wovana vovanhu u yadi okulonga owii.” Okwa weda ko vali a ti: “Ndelenee ondi shi shii ava hava tila Kalunga, otava ka ningilwa nawa, shaashi tava tila koshipala shaye.” — Omuud. 8:11, 12.
18. Ongahelipi oshimoniwa shaSalomo tashi koleke oushili weendjovo odo di li mOvagalati 6:7?
18 Mupya munene, Salomo ka li a dulika keendjovo odo a popya metetekelo. Oshoshili kutya Salomo okwa longa oilonga ihapu iwa nokwa li a nangekwa noupuna kuKalunga, ndele okwa kala ta nyono lwoikando. Okwa li a kulika onghedi ii yokukalamwenyo. Onghee hano, itashi kumwifa eshi lwanima omuyapostoli Paulus a li a nwefwa mo a shange ta ti: “Inamu lifufya, Kalunga iha shekwa; osheshi eshi omunhu te shi kunu, osho tuu te shi teya yo.” (Gal. 6:7) Mokweendela ko kwefimbo, Salomo okwa ka teya osho a kuna omolwokulipwililikila omifikamhango daKalunga. Ombibeli oya ti: “Nohamba Salomo ya li i hole ovakainhu vahapu ovanailongo ponho yomona okakadona kaFarao, ovakainhu Ovamoab, Ovaammon, Ovaedom, Ovasidon nOvaheti.” (1 Eeh. 11:1) Ovakulukadi vaye vahapu kava li va efa po okulongela oikalunga, na Salomo ka li a lya olusha lokuhanwefwa mo kuvo. Okwa li a pukifwa noina ka kala vali a hokiwa kuKalunga ketu omunanheni. — Lesha 1 Eehamba 11:4-8.
Natu lihonge sha moihopaenenwa oyo i li mOmbibeli
19. Omolwashike hatu dulu okutya mOmbibeli omu na oihopaenenwa ihapu iwa?
19 Jehova okwa li a nwefa mo Paulus a shange ta ti: “Keshe eshi sha shangwa nale, osha shangelwa elongo letu, opo tu kale tu neteelelo hali di melididimiko nomehekeleko lomomishangwa.” (Rom. 15:4) Outumbulilo osho sha shangwa nale owa kwatela mo oihopaenenwa ihapu iwa yovalumenhu novakainhu ovo va li ve na eitavelo la pama. Paulus okwa ti: “Ohandi ti shike vali? Osheshi efimbo otali ka pwila nge po, ngenge handi hepaulula Gideon, Barak, Simson, Jefta, David naSamuel novaprofeti, ava va teya po oilongo okeitavelo, nova diinina ouyuki, va mona omaudaneko a wanifwa, . . . va ninga ovanaenghono moungone wavo.” (Heb. 11:32-34) Onghee hano, ohatu ka mona ouwa ngeenge otwa landula oihopaenenwa iwa oyo ya hokololwa mOmbibeli.
20, 21. Omolwashike wa halelela okumona ouwa moihopaenenwa oyo tai hangwa mEendjovo daKalunga?
20 Momahokololo amwe Ombibeli omu na oinima oyo i li elondwelo kufye. Ashike oinima oyo ohatu i hange momahokololo amwe e na sha novalumenhu novakainhu ovo va li va hokiwa kuKalunga pefimbo lonhumba nova li ovapiya vaye. Ngeenge hatu lesha Ombibeli, ohatu ka didilika kutya openi nongahelipi vamwe vomovapiya vaJehova va li inava dulika, naasho otashi ka kala elondwelo kufye. Ohatu ka didilika kutya vamwe ova kulika oikala ile eamo lii kanini nakanini, nohauxuuninwa ova ka hangwa koilanduliko inyikifa oluhodi. Oshike hatu lihongo momahokololo oo? Otashi dulika twa pumbwa okulipula omapulo ngaashi: ‘Osha li sha enda ngahelipi opo omunhu a kulike oikala ile eamo la tya ngaho? Mbela naame otashi dulika ndi kulike oikala ile eamo la tya ngaho? Oshike ndi na okuninga opo ndi i henuke nokumona ouwa moihopaenenwa oyo?’
21 Otu na okukonakona oihopaenenwa oyo nelitulemo, molwaashi Paulus okwa li a nwefwa mo a shange ta ti: “Ei aishe oya ningilwa venya i kale elondwelo kufye noya shangwa oku tu kumaida, ofye ava twa hangika komaxulilo omafimbo ounyuni.” — 1 Kor. 10:11.
Owe lihonga shike?
• Omolwashike hatu dulu okutya mOmbibeli omu na oihopaenenwa iwa nosho yo oyo tai londwele?
• Osha enda ngahelipi opo Salomo a kulike onghedi ii yokukalamwenyo?
• Ongahelipi to dulu okumona ouwa moshihopaenenwa shaSalomo tashi londwele?
[Efano pepandja 9]
Salomo okwa li ha longifa ounongo oo a pewa kuKalunga
[Omafano pepandja 12]
Oho mono ngoo ouwa moshihopaenenwa shaSalomo tashi londwele?