Lefèvre d’Étaples​—​Okwa li a hala ovanhu vongaho va shiive eendjovo daKalunga

MOSOONDAXA imwe ongula, pehovelo lo 1520 nasha, ovakalimo vomuMeaux, okadoolopa kanini ke li popepi naParis, ova li va kumwa kwaasho va uda mongeleka. Ova li va uda Omavangeli taa leshwa melaka lavo loshidalelwamo, Oshifransa, ponhele yOshilatina.

Jacques Lefèvre d’Étaples (mOshilatina, Jacobus Faber Stapulensis), omutoloki wOmbiibeli oo a li a toloka etoloko olo, lwanima okwa ka shangela kaume kaye kopofingo a ti: “Oshikumwifa okumona nghee Kalunga te linyengifa omadiladilo [ovanhu] vongaho meenhele dimwe opo va tambule ko Eendjovo daye.”

Pefimbo opo, Ongeleka yaKatolika nosho yo ovahongi vouteologi muParis ova li omhinge nokulongifwa kwomatoloko Ombiibeli oo e li momalaka oshidalelwamo. Mbela oshike sha li she linyengifa Lefèvre a toloke Ombiibeli mOshifransa? Ongahelipi a li a dula okukwafela ovanhu vongaho va ude ko Eendjovo daKalunga?

OKWA LI A KONGA EITYO LI LI MONDJILA LOMISHANGWA

Fimbo Lefèvre a li ina ninga omutoloki wOmbiibeli, okwa li a hala okukonenena omambo oufilosofi nouteologi nokufatulula eityo lao nawanawa. Okwa li a didilika kutya omashangelo onale okwa nyonaunwa moule womafelemido eshi kwa kala taku tolokwa oipupulu nomapuko. Eshi a kala ta kongo eityo loshili lomashangelo onale, okwa li a hovela okukonakona noukeka Ombiibeli yOngeleka yaKatolika, o-Vulgate i li mOshilatina.

Okukonakona kwaye Omishangwa nelitulemo okwe mu ningifa a fike pexulifodiladilo kutya “okukonakona oshili ya dja kuKalunga otaku eta . . . ehafo linene.” Okudja opo, Lefèvre okwa efa po okulihonga oufilosofi ndele ta longifa eenghono daye adishe mokutoloka Ombiibeli.

Mo 1509, Lefèvre okwa li a nyanyangida omambo atano Omapsalme mOshilatina a yoolokafana okuyelekanifa eevelishe,a mwa kwatelwa omapukululo aye o-Vulgate. Mepingafano novahongi vouteologi vopefimbo laye, Lefèvre okwa li a kendabala okulongifa oitya i li paushitwe yomishangwa dOmbiibeli. Onghedi yaye yokutoloka Omishangwa oya nwefa mo ovahongwanhu vamwe vOmbiibeli nosho yo ovo va li va hala okweetifa omalunduluko. — Tala oshimhungu “Nghee Martin Luther a li a nwefwa mo kuLefèvre.”

Molwaashi Lefèvre okwa kulila mongeleka yaKatolika, okwa li a tomhwa kutya ongeleka otai dulu ashike okulundululwa ngeenge ovanhu vongaho ova hongwa Omishangwa monghedi ya yuka. Ndele mbela ongahelipi ovanhu ovo va li tava dulu okumona ouwa mOmishangwa pefimbo opo ngeenge omishangwa diyapuki oda li ashike unene mOshilatina?

ETOLOKO LOMBIIBELI OLO TALI DULU OKUMONIKA KWAAVESHE

Ohole yomoule yaLefèvre yokuhola Eendjovo daKalunga oya li ye mu linyengifa a tokole okutoloka Ombiibeli opo i dule okumonika kovanhu vahapu. Opo a hange elalakano olo, muJuni 1523, okwa li a nyanyangida oumbiibeli vavali vanini vOmavangeli mOshifransa. Molwaashi oumbiibeli ovo vanini ova li ve na ombilixa ve dule Ombiibeli oyo ya kula, osha li shipu kovanhu ovo ve na oyuuyemo inini okulimonena Ombiibeli.

Ovanhu vongaho ova li va tunhukwa nove i tambula ko diva. Ovalumenhu novakainhu ova li va halelela okulesha eendjovo daJesus melaka lavo loshidalelwamo, nomolwaasho eembiibeli 1 200 odo da li da pilindwa oda li da pwa po moule weemwedi dinini.

OKWA KONDJELA OMBIIBELI NOULADI

Lefèvre okwa yelifa metwalemo lOmavangeli kutya okwe a toloka mOshifransa opo “oilyo yongaho” yongeleka i “dule okushiiva oshili yevangeli ngaashi ovo ve i na mOshilatina.” Ndele mbela omolwashike Lefèvre a li a halelela okukwafela ovanhu vongaho va shiive osho Ombiibeli tai hongo?

Lefèvre okwa li e shii nawa kutya omahongo noufilosofi wovanhu oya nyateka Ongeleka yaKatolika. (Markus 7:7; Ovakolossi 2:8) Okwa li yo a tomhwa kutya efimbo ola fika Evangeli li “udifilwe filufilu ounyuni aushe, opo ovanhu vaha pukifwe vali komahongo oipupulu ovanhu.”

Lefèvre okwa li yo vali a kendabala okunyaneka pomutenya omatomhafano a puka ovanhu ovo va li omhinge netoloko lOmbiibeli lOshifransa. Okwa li a tokola oihelele yavo, a ti: “Otava dulu ngahelipi okuhonga [ovanhu] va dulike koipango aishe oyo Jesus Kristus a honga, ngeenge inava hala ovanhu vongaho va mone nova leshe Evangeli laKalunga melaka lavo?” — Ovaroma 10:14.

Ovahongi vouteologi kOunivesiti yaParis, Sorbonne, ova li va endelela okuninga eenghendabala dokuya moshipala oilonga yaLefèvre. MuAuguste 1523, ova li va popya kutya inava hokwa omatoloko omalaka oshidalelwamo nosho yo omayelifo Ombiibeli, tava ti “okwa nyika oshiponga kOngeleka.” Ohamba yaFransa yedina Francis wOtete, oya li ya kwafela Lefèvre aha talwe ko e li omushunimonima.

OMUTOLOKI A LONGA OILONGA YAYE MELIMWENENENO

Lefèvre ka li a efa omapataneko e na sha noilonga yaye e mu imbe okutoloka Ombiibeli. Mo 1524, konima eshi a manifa okutoloka Omishangwa dOshigreka (odo da li hadi ifanwa Etestamenti Lipe), okwa li a nyanyangida etoloko lOshifransa lOmapsalme opo ovanhu ovo va itavela va dule okwiilikana “nelitulemo nonomutima aushe.”

Ovahongi vouteologi vokoSorbonne ova li va endelela okukonakona noukeka etoloko laLefèvre. Diva ova li va yandja elombwelo kutya etoloko olo lOmishangwa dOshigreka nali xwikwe po moipafi, nova li va popya shi na sha nomashangelo amwe vali kutya “okwa ama kombinga yaLuther.” Eshi ovateologi va li va pula Lefèvre a popye etaleko laye, okwa li a tokola okukala a mwena ndele tai onhapo kuStrasbourg. Fimbo a li oko, okwa li a twikila nelungi okutoloka Ombiibeli. Nonande vamwe ova li tava diladila kutya ke na ouladi, okwa li e wete kutya oyo oya li onghedi iwa yokuungaunga naavo vehe na olupandu li na sha “noilanda” yoshili yOmbiibeli. — Mateus 7:6.

Oule hanga wodula imwe okudja eshi a ya onhapo, ohamba Francis wOtete okwa li a hoolola Lefèvre a kale ta hongo okamonamati kaye komido nhee, Charles. Oshilonga osho osha li sha pa Lefèvre efimbo lihapu opo a mane oilonga yaye yokutoloka Ombiibeli. Mo 1530, etoloko laye lOmbiibeli ye lixwapo ola li la pilindwa kondje yaFransa, muAntwerp, mepitikilo lOmukesari Charles Omutitano.b

OKWA LI A HALA NGENO ONGELEKA I NINGE OMALUNDULUKO

Lefèvre okwa li e na eteelelo monghalamwenyo yaye aishe kutya ongeleka otai ka efa po omifyuululwakalo dayo nokwaalukila keshiivo lashili lOmishangwa. Okwa li a tomhwa kutya “Omukriste keshe oku na oufembanghenda filufilu wokulesha nokulihonga Ombiibeli pauhandimwe.” Nomolwaasho a li a longa noudiinini opo Ombiibeli i kale tai dulu okumonika kwaaveshe. Nonande elalakano laLefèvre li na sha nokumona ongeleka tai shi endifa nawa inali pondola, okwa pondola molwaashi okwa kwafela ovanhu vongaho va shiive Eendjovo daKalunga.