Stefanus okwa li “e na onghenda nokwa pewa eenghono kuKalunga”

1-3. (a) Stefanus okwa li monghalo itilifa ilipi, nokwa li e linyenga ngahelipi? (b) Omapulo elipi hatu ka kundafana?

KALA nee ngeno wa fa u wete Stefanus e li komesho yomhangu, a dingililwa kovalumenhu 71 molupale londilo olo tashi dulika la li popepi notembeli muJerusalem. Oilyo yOmhangu yoPombada yOvajuda oyo oya li ya ongala, opo i pangule Stefanus. Ovapanguli ova li ovalumenhu ovanaenghono nova tumbala, navahapu vomuvo ova li va dina omuhongwa oo waJesus. Omupristeri munene Kajafas, oo a li a ongaleka ovapanguli oye a li omunashipundi wOmhangu yoPombada yOvajuda, eshi ya li ya tokolela Jesus Kristus efyo eemwedi ashike donhumba, opo da di ko. Mbela Stefanus okwa li a tila?

² Eshi Stefanus a li a fikama komesho yomhangu, eholokepo laye lokoshipala ola li lididilikwedi. Eshi ovapanguli va li tave mu tale, ova li ve wete oshipala shaye “osha li tashi monika sha fa shomweengeli.” (Oil. 6:15) Ovaengeli ohava humbata omatumwalaka aJehova Kalunga, nomolwaasho ove na etomheno lokukala vehe na oumbada, va ngungumana novanambili. Onghee hano, Stefanus naye osho a li e udite ngaho, novapanguli ovo va li va handuka neenghono ova li ve shi wete. Mbela oshike sha li she mu kwafela a kale a ngungumana?

³ Ovakriste kunena otava dulu okulihonga shihapu menyamukulo lepulo olo. Otwa pumbwa yo okushiiva kutya omolwashike Stefanus a li monghalo ya nyika oshiponga ya tya ngaho. Mbela okwa li ha popile eitavelo laye ngahelipi fimbo a li ina twalwa komhangu? Omeenghedi dilipi hatu dulu oku mu hopaenena?

“Ova xwaxwameka ovanhu” (Oil. 6:8-15)

4, 5. (a) Omolwashike Stefanus a li ekwafo linene meongalo? (b) Omonghedi ilipi Stefanus a li “e na onghenda nokwa pewa eenghono kuKalunga”?

⁴ Otwe lihonga nale kutya Stefanus okwa li ekwafo linene meongalo lopaKriste olo la li opo la totwa po. Metukulwa la tetekela lembo eli, otwa mona kutya okwa li umwe womovalumenhu vaheyali ovalininipiki, ovo va li va hala okukwafela, eshi va li va pulwa kovayapostoli. Elininipiko laye olididilikwedi neenghono, ngeenge hatu diladila keeshali dihapu, odo a li a pewa kuKalunga. Oilonga 6:8 oya ti kutya Stefanus okwa li a longa “oikumwifilonga nomadidiliko,” ngaashi ovayapostoli vamwe va li va ninga. Ombiibeli oya ti yo kutya okwa li “e na onghenda nokwa pewa eenghono kuKalunga.” Mbela osho osha hala okutya shike?

⁵ Oshitya shOshigreka, osho sha tolokwa “onghenda” otashi dulu yo okutolokwa “efilonghenda.” Osha yela kutya Stefanus okwa li ha ungaunga navamwe nolune nokwa li e na onghenda, nomaukwatya oo okwa li a nanena vamwe kuye. Okwa li ha popi monghedi oyo tai tomho ovapwilikini vaye vahapu, te va ningifa va itavele kutya ota popi oshili nonokutya osho te va hongo otashi va etele ouwa. Okwa li e yadi eenghono, molwaashi okwa li a dimina nelininipiko okuwilikwa komhepo yaJehova, oyo ya li tai longo muye. Ka li e litangela eeshali odo a li e na nosho yo okudula kwaye, ndele ponhele yaasho, okwa li a fimanekifa Jehova nokwa li e na ko nasha novanhu ovo a li ha popi navo. Hano itashi kumwifa, eshi ovatondi vaye va li ve mu tala ko kutya okwa nyika oshiponga, molwaashi okwa li ta dulu okunwefa mo vamwe.

6-8. (a) Ovapataneki vaStefanus ova li ve mu lundila tava ti ngahelipi, nomolwashike? (b) Omolwashike oshihopaenenwa shaStefanus tashi dulu okukwafela Ovakriste kunena?

⁶ Ovalumenhu ve lili noku lili ova li tava pataneke Stefanus, ndele “kava li va dula oku mu tomha, molwaashi okwa li ta popi nounongo nokekwafo lomhepo iyapuki.”a Opo nee ova li ‘va heka ovalumenhu vamwe meholeko’ va lundile omushikuli waKristus oo ehe na ondjo molwaashi ova li va handuka. Ova li yo va “xwaxwameka ovanhu, ovakulunhu voshiwana novanongo vomishangwa,” opo ve mu kwate po keenghono nove mu twale kOmhangu yoPombada yOvajuda. (Oil. 6:9-12) Ovapataneki vaye ova li ve mu lundila kutya okwa sheka Kalunga naMoses. Mbela okwa li e va sheka vati meenghedi dilipi?

⁷ Eendombwedi doipupulu oda li tadi ti kutya Stefanus okwa sheka Kalunga, eshi vati a sheka ‘onhele iyapuki,’ otembeli yomuJerusalem. (Oil. 6:13) Ova li yo ve mu lundila kutya okwa sheka Moses, eshi vati a popila mowii Omhango yaMoses, a lundulula vati eenghedindjikilile, odo da tulwa po kuMoses. Elundilo la tya ngaho ola li la kwata moiti, molwaashi pefimbo opo Ovajuda ova li hava yandje elitulemo lihapu kotembeli, koiteelelwa yOmhango yaMoses oyo inai kwata moiti lela nosho yo keenghulunghedi dihapu, odo va li va weda mOmhango. Onghee hano, ova li tava ti kutya Stefanus okwa nyika oshiponga nokwa wana okufya omolwoinima oyo a li ta pangulilwa.

⁸ Shinyikifa oluhodi, ovanhu vomalongelokalunga luhapu ohava longifa eenghedi da tya ngaho, opo va ye moshipala oilonga yovapiya vaKalunga. Nokunena, ovawiliki vomalongelokalunga ohava hongaifa ovapangeli vopapolotika, opo va hepeke Eendombwedi daJehova. Otu na okulinyenga ngahelipi, ngeenge hatu shekwa, ile hatu lundilwa? Ohatu dulu okulihonga shihapu kuStefanus.

Stefanus okwa li a yandja oundombwedi nouladi kombinga ‘yaKalunga koshinge’ (Oil. 7:1-53)

9, 10. Ovakembauli ova ti shike kombinga yoshipopiwa shaStefanus osho a li a yandja komesho yOmhangu yoPombada yOvajuda, notwa pumbwa okudimbuluka shike?

⁹ Ngaashi twa mona pehovelo letukulwa eli, eshi Stefanus a li ta pwilikine keendjovo odo a li ta lundilwa nado, oshipala shaye osha li tashi ulike kutya oku na engungumano, sha fa oshipala shomweengeli. Opo nee Kajafas okwa li e mu tala, ndele ta ti: “Oinima oyo tai popiwa oyoshili tuu?” (Oil. 7:1) Osho osha li sha pa Stefanus omhito yokupopya.

¹⁰ Ovakembauli vamwe otava ti kutya nonande oshipopiwa shaStefanus osha li shile, ina nyaneka lela pomutenya omalundilo oo a li ta lundilwa nao. Ndele paulelalela, Stefanus okwe tu tulila po oshihopaenenwa sha denga mbada shi na sha ‘nokupopila’ onghundana iwa. (1 Pet. 3:15) Natu dimbuluke kutya Stefanus okwa li ta lundilwa kutya okwa sheka Kalunga, molwaashi vati a popila mowii otembeli nonokutya okwa sheka Moses, molwaashi vati a popila mowii Omhango. Stefanus okwa li a yukifa elitulemo komafimbo opatatu omondjokonona yOvaisrael moshipopiwa shaye nokwa li a divilika oitwa yonhumba. Natu ka taleni koitukulwa oyo yopatatu, noku i konakona kooshimwe.

11, 12. (a) Stefanus okwa li a longifa ngahelipi nomupondo oshihopaenenwa shaAbraham? (b) Omolwashike Stefanus a li a tumbula Josef moshipopiwa shaye?

¹¹ Efimbo lootatekulululwa. (Oil. 7:1-16) Stefanus okwa li a hovela okupopya kombinga yaAbraham, oo a li a fimanekwa kOvajuda omolweitavelo laye. Nonande okwa li a hovela noshitwa osho va itavela aveshe, okwa li a divilika kutya Jehova, “Kalunga koshinge,” okwa li e lihololela tete Abraham muMesopotamia. (Oil. 7:2) Ashike Abraham okwa li omunailongo mEdu lEudaneko. Ka li e na otembeli nosho yo Omhango yaMoses. Osho osha etifa po epulo eli kutya: Mbela oudiinini womunhu kuKalunga ohau kala ashike we likolelela kokudulika kOmhango nokoinima oyo ya pambafana nOmhango?

¹² Josef womoludalo laAbraham naye okwa li a fimanekwa neenghono kovapwilikini vaStefanus. Stefanus okwa li e va dimbulukifa kutya ovamwaxe vaJosef, ooxe yomapata aIsrael, ova li va hepeka omulumenhu oo omuyuki noku mu landifa po a ka ninge omupika. Ndele nande ongaho, Josef okwa li a longifwa kuKalunga, opo a xupife Ovaisrael pefimbo londjala. Nopehe na omalimbililo, Stefanus okwa li e shii efaafano olo li li pokati kokukalamwenyo kwaJosef nokwaJesus Kristus, ndele ka li a divilika manga efaafano olo, opo ovapwilikini vaye va twikile oku mu pwilikina, eshi ta popile eitavelo laye.

13. Eenghundafana di na sha naMoses oda li da nyaneka ngahelipi pomutenya omalundilo oo Stefanus a li a lundilwa nao, noda li da divilika enenediladilo lilipi?

¹³ Efimbo laMoses. (Oil. 7:17-43) Osha li pandunge, eshi Stefanus a popya shihapu kombinga yaMoses, molwaashi oilyo ihapu yOmhangu yoPombada yOvajuda oya li Ovasadukai, ovo va li va itavela ashike momambo Ombiibeli, oo a shangwa kuMoses. Dimbulukwa kutya ovanhu ova li va lundila Stefanus kutya okwa sheka Moses. Mokupopya kombinga yaMoses, okwa nyaneka pomutenya lela omalundilo ovatondi vaye, molwaashi okwa li a ulika kutya okwa fimaneka neenghono Moses nosho yo Omhango yaMoses. (Oil. 7:38) Stefanus okwa li yo e shii kutya Moses ka li a tambulwa ko kOvaisrael ovo a li ta kendabala okuxupifa. Moses okwa li e na omido 40, eshi ovanhu va li ve mu ekelashi. Konima yomido di dule 40 okudja, eshi va li ve mu ekelashi, ova li hava pataneke ewiliko laye peemhito dihapu.b Kungaho, Stefanus okwa kala ta divilike enenediladilo eli kutya: Oshiwana shaIsrael osha kala tashi tu ondubo alushe novanhu, ovo Jehova a kala ta nangeke po, opo e shi wilike.

14. Oshihopaenenwa shaMoses osho Stefanus a longifa moshipopiwa shaye osha yambidida oitwa ilipi?

¹⁴ Stefanus okwa li a dimbulukifa ovapwilikini vaye kombinga yaasho Moses a li a xunganeka kutya muIsrael omwa li tamu ka holoka omuprofeti ngaashi Moses. Mbela omuprofeti oo, okwa li ta ka kala lyelye, nokwa li ta ka tambulwa ko ngahelipi? Stefanus okwa ka yandja ashike ouyelele u na sha nomapulo oo pexulilo loshipopiwa shaye. Okwa li a yelifa oshitwa shimwe vali osho kutya: Moses okwa li e lihonga kutya onhele keshe otai dulu okukala iyapuki, ngaashi onhele opo a li, eshi a li a mona oshixwa tashi pi, opo Jehova a li a popya naye. Onghee hano, opa li pa holoka epulo olo kutya: Mbela elongelokalunga lashili oli na ashike okukala la ngabekelwa ponhele imwe, pashihopaenenwa okulongela ashike Jehova motembeli yomuJerusalem? Natu ka kundafaneni kombinga yaasho.

15, 16. (a) Omolwashike etwali la li la fimana moshikundafanwa osho Stefanus a li ta yelifa? (b) Stefanus okwa li a longifa ngahelipi otembeli yaSalomo mokutomhafana kwaye?

¹⁵ Etwali nosho yo otembeli. (Oil. 7:44-50) Stefanus okwa li a dimbulukifa omhangu kutya nale kapa li otembeli muJerusalem, na Kalunga okwa li a lombwela Moses a tunge etwali, onhele yokulongela Kalunga oyo ya li ya fa otenda nohai dulu okutembulilwa ponhele imwe i lili. Mbela oshi li ngoo pandunge okutomhafana kutya otembeli oya li ya fimana i dule etwali, omo Moses a li ha longele Kalunga?

¹⁶ Konima eshi Salomo a li a tunga otembeli muJerusalem, okwa li a nwefwa mo a tumbule oshilihongomwa sha fimanenena meilikano laye. Stefanus okwa tofa mo osho Salomo a popya a ti kutya “Omukombadambada iha kala meenhele da tungwa nomake.” (Oil. 7:48; 2 Omaf. 6:18) Jehova okwa li ta dulu okulongifa otembeli, opo a wanife po elalakano laye, ndele ka li a ngabekelwa muyo. Ngeenge osho shi li ngaho, mbela ovalongeli vaye ove na okukala ve udite kutya elongelokalunga la koshoka ole likolelela ketungo olo la tungwa kovanhu? Stefanus okwa li a xulifa neendjovo di na eenghono a tofa membo laJesaja a ti: “Eulu olo olukalwa lange nedu olo oshilyatelelo sheemhadi dange, hano nye omwa hala mu tungile nge ongulu ya tya ngahelipi? Omwene osho ta ti, ile onhele yange yokutulumukwa oilipi po? Eke lange halo la shita oinima aishe ei?”—Oil. 7:49, 50; Jes. 66:1, 2.

17. (a) Oshipopiwa shaStefanus osha li sha nyaneka ngahelipi pomutenya oikala yovapwilikini vaye? (b) Oshipopiwa osho osha li sha nyaneka ngahelipi pomutenya omalundilo oo a li a lundilwa nao?

¹⁷ Eshi wa konakona oshipopiwa shaStefanus osho a li a yandja mOmhangu yoPombada yOvajuda, mbela ito dimine kutya okwa nyaneka pomutenya nelungi oikala yovalundili vaye? Okwa ulika kutya elalakano laJehova ohali ende tali wanifwa kanini nakanini, ihali dulu okwiiwa moshipala noinali likolelela keenghulunghedi. Ovo va li hava yandje unene elitulemo kewapalo lotembeli muJerusalem nosho yo keenghedindjikilile neenghulunghedi odo da li da wedwa kOmhango yaMoses kava li va uda ko elalakano alishe lOmhango notembeli. Paulelalela, oshipopiwa shaStefanus osha li sha pendula epulo la fimanenena kutya: Onghedi ya fimanenena omo omunhu ta dulu okuulika kutya okwa fimaneka Omhango nosho yo otembeli kai fi okudulika kuJehova hamba? Eendjovo daStefanus oda li da popila filufilu eenghatu daye, molwaashi okwa kala ha ningi eenghendabala, opo a dulike kuJehova.

18. Otu na okukendabala okuhopaenena Stefanus meenghedi dilipi?

¹⁸ Oshike hatu lihongo moshipopiwa shaStefanus? Okwa li e shii nawanawa Omishangwa, onghee hano, nafye otu na okukala hatu konakona noukeka Eendjovo daKalunga, opo tu dule “okuyelifa nawa eendjovo doshili.” (2 Tim. 2:15) Ohatu dulu yo okuhopaenena onghenda nosho yo elungi laStefanus. Nonande ovo va li tave mu pataneke ova li va handuka neenghono, okwa kala ta tomhafana navo e likolelela koinima oyo aveshe va li va itavela. Okwa li yo a popya navo nefimaneko, a li a ifana ovalumenhu ovakulunhu a ti kutya ‘ootate.’ (Oil. 7:2) Nafye otwa pumbwa okukala tu na ‘omwenyo muwa nonefimaneko linene,’ ngeenge hatu udifa kombinga yoshili yEendjovo daKalunga.—1 Pet. 3:15.

19. Stefanus okwa li a udifila ngahelipi nouladi Omhangu yoPombada yOvajuda etumwalaka laJehova letokolo?

¹⁹ Ihatu ongaonga okuudifila ovanhu oshili yEendjovo daKalunga, molwaashi pamwe twa tila oku va nyemateka noihatu hekula etumwalaka laye letokolo. Stefanus okwe tu tulila po oshihopaenenwa shiwa shi na sha naasho. Nopehe na omalimbililo, okwa li e wete kutya oumbangi aushe oo a yandja komesho yomhangu inau kuma lela omitima dikukutu dovapanguli ovo. Onghee hano, Stefanus oo a li ta wilikwa komhepo iyapuki, okwa li a xulifa oshipopiwa shaye ehe na oumbada, e va lombwela kutya ove na oikala ya fa yooxekulululwa ovo va li inava tambula ko Josef, Moses nosho yo ovaprofeti aveshe. (Oil. 7:51-53) Ovapanguli vOmhangu yoPombada yOvajuda ova li va dipaa Messias, oo a li a xunganekwa kuMoses nokovaprofeti aveshe kutya okwa li te ke uya. Hano osha yela kutya ova li va dina Omhango yaMoses neenghono.

“Omwene Jesus, tambula omwenyo wange” (Oil. 7:54–8:3)

20, 21. Omhangu yoPombada yOvajuda oya li ye linyenga ngahelipi keendjovo daStefanus, na Jehova okwa li e mu pameka ngahelipi?

²⁰ Ovapanguli ova li va handuka neenghono omolwoushili weendjovo daStefanus itau dulu okupatanekwa. Opo nee ova li ve linyenga monghedi oyo tai ulike okuhenefimaneko, eshi va li ve likweshela Stefanus komayoo. Omulumenhu oo omudiinini okwa li e wete kutya ovapanguli ovo itave ke mu fila onghenda, ngaashi naanaa vali inava fila onghenda Omwene waye, Jesus.

²¹ Stefanus okwa li a pumbwa ouladi, opo e lididimikile osho sha li tashi ke mu ningilwa. Nopehe na omalimbililo, okwa li a mona etwomukumo lihapu memoniko olo a li a pewa pahole kuJehova. Okwa li a mona oshinge shaKalunga nokwa li a mona Jesus a fikama kolulyo laJehova. Eshi a li ta hokolola emoniko olo a li e wete, ovapanguli vaye ova li ve likwata komatwi. Omolwashike mbela? Omolwaashi Jesus okwa li a lombwela oilyo yomhangu oyo tuu oyo kutya oye Messias nonokutya okwa li ta ka kala mafiku kolulyo laXe. (Mark. 14:62) Emoniko laStefanus ola li la koleka oushili weendjovo daJesus. Omhangu oyo ya li ya kengelela nale Messias noku mu dipaa oya li ya dipaifa Stefanus nomamanya.c

22, 23. Omeityo lilipi Stefanus a fya monghedi ya faafana naayo Omwene waye a fya, noshike tashi dulu oku tu kwafela tu kale tu na elineekelo la fa olo la li li niwe kuStefanus?

²² Stefanus okwa fya monghedi ya faafana naayo Omwene waye a fya, a li e udite ombili komutima, e lineekela Jehova filufilu noka li a kwatela onghone ovadipai vaye. Okwa li a popya a ti, “Omwene Jesus, tambula omwenyo wange,” molwaashi otashi dulika a li e wete natango memoniko Omona womunhu e li pamwe naXe. Nopehe na omalimbililo, Stefanus okwa li a dimbuluka eendjovo daJesus tadi tu omukumo odo tadi ti: “Aame enyumuko nomwenyo.” (Joh. 11:25) Hauxuuninwa, Stefanus okwa li a ilikana kuKalunga newi lopombada a ti: “Jehova, ino va valulila etimba olo.” Opo nee Stefanus okwa fya, eshi a popya eendjovo odo.—Oil. 7:59, 60.

²³ Stefanus oye wotete a shangwa mokati kovashikuli vaKristus kutya okwa fila eitavelo. (Tala oshimhungu “Omeityo lilipi e li ‘omufili weitavelo’?”) Ndele shinyikifa oluhodi, Stefanus haye aeke a li a fila eitavelo laye. Fiyo okunena, ovapiya vaJehova vamwe ovadiinini ohava dipawa kovanhu vomalongelokalunga nokovanapolotika ovakwandudi nosho yo kovapataneki vamwe vali ovakwanyanya. Ndele nafye ohatu dulu okukala nelineekelo ngaashi Stefanus. Kunena Jesus ota pangele e li Ohamba noku na eenghono dinenenene odo a pewa kuXe. Onghee hano, kape na osho tashi mu imbi a nyumune ovashikuli vaye ovadiinini.—Joh. 5:28, 29.

24. Ongahelipi Saulus a li a kufa ombinga mokudipawa kwaStefanus, nefyo lomulumenhu oo omudiinini ola li la kuma vamwe ngahelipi?

²⁴ Omulumenhu omunyasha wedina Saulus okwa li a mona ashishe osho sha li sha ningilwa Stefanus nokwa li a hokwa okudipawa kwaStefanus. Saulus okwa li nokuli ta pashukile oikutu yovanhu ovo va li tava dipaa Stefanus nomamanya. Diva konima yaasho, Saulus okwa li a kwatela komesho oshikonga shokuhepeka Ovakriste nonyanya. Efyo laStefanus noshihopaenenwa shaye oya li tai ka pameka Ovakriste vakwao va kale ovadiinini nova file eitavelo lavo. Ashike Saulus, oo a ka shiivika nedina Paulus, okwe ke lipa oushima neenghono konima yeedula omolwokukufa ombinga mokudipawa kwaStefanus. (Oil. 22:20) Paulus okwa ka dimina konima yefimbo a ti: “Nale onda li omusheki, omuhepeki woshiwana shaKalunga nomuhayavala.” (1 Tim. 1:13) Ka li a dimbwa Stefanus nosho yo oshipopiwa shi na eenghono osho a li a yandja efiku olo. Paulus okwa li nokuli a divilika moipopiwa yaye nomeenhumwafo daye oinima imwe oyo Stefanus a li a divilika moshipopiwa shaye. (Oil. 7:48; 17:24; Heb. 9:24) Lwanima, Paulus okwa li a shikula filufilu oshihopaenenwa sheitavelo noshouladi osho sha tulwa po kuStefanus, omulumenhu oo a li “e na onghenda nokwa pewa eenghono kuKalunga.” Ndele mbela nafye ohatu ka landula ngoo oshihopaenenwa shaStefanus?