Arnanik immikkoortitsineq

AFRIKAP kitaani niuernermik suliaqartup meeraq qulingiluanik ukiulik pisiaraa. Asiami naalungiarsuk inoorlaaq uumasoq inoqajuitsumi sioqqanut matoorunneqarpoq. Nunami kangianiittumi meerannguaq meeqqat angajoqqaaqanngitsut angerlarsimaffianni perlerluni toquvoq — piumaneqarnani nakkutigineqarnanilu. Alianartut tamakkua tamarmik assigiissutaat: eqqugaasut tamarmik niviarsiaraapput. Niviarsiaraanerat pissutigalugu atorfissaqartinneqanngitsutut isigineqarput.

Pisut taama ittut qaqutigoortuunngillat. Afrikami niviarsiaqqat meeqqat inuusuttuaqqallu tuusintilikkuutaat inussiatut tunineqartarput, ilaatigut 100 koruuniinnalerlugit. Nalunaarusianilu erserpoq ingammik Asiami ukiut tamaasa niviarsiaqqat inuusuttuaqqat hundredetuusintilikkuutaat atortittartussatut tunineqartartut imaluunniit pinngitsaalillugit atortittartunngortinneqartartut. Sulilu ajornerusumik, nunani arlalinni inuttussutsimik nalunaarusiani erserpoq niviarsiaqqat 100 millionit missaanniittut „maqaasineqartut“. Qularnanngitsumik tamatumunnga pissutaavoq niviarsiaqqat naartuersinnikkut peerneqartarnerat, imaluunniit naalungiarsuuneranni kingusinnerusukkulluunniit paarinerlunneqarnermik kingunerisaanik toqusarnerat.

Ukiorpassuarni, ilami ukiuni hundredelikkuutaani, nunat ilarpassuini niviarsiaqqat taamatut pineqartarsimapput. Ullumikkullu nunat ilaanni suli taamaappoq. Sooq? Nukappiaqqat niviarsiaqqanit pingaarnertut isigineqarmata. Isumaqartoqarpoq nukappiaraq kinguaariinnik ingerlatitseqqissinnaasoq, pigisanik kingornussisinnaasoq angajoqqaallu utoqqalippata taakkuninnga isumassuisinnaalluni, nunani tamakkunani utoqqaat pisortanit utoqqalinersiuteqartinneqarneq ajormata. Asiamiut ima ussateqarput: „Niviarsiaqqamik perorsaanerup assigaa sanilip naatsiiviani naasumik imerterineq.“ Niviarsiararmi inersimasunngoruni katittussaavoq atortittartussatulluunniit tunineqarsinnaalluni, taamaammallu angajoqqaanik utoqqalisunik isumaginninnermut peqataarpiarsinnaanani.

Niviarsiaqqanik suusupaginninneq

Nunani piitsuunermik atugarliuuteqarfiusuni taamatut isumaqarneq niviarsiaqqat nerisakilliortinneqarnerunerannik, peqqissutsimikkut isumagineqannginnerunerannik atuartitaannginnerunerannillu nassataqartarpoq. Nunami Asiamiittumi misissuinerup takutippaa niviarsiaqqat 14 procentii pisariaqartitatik inorlugit nerisaqartinneqartartut, nukappiaqqallu 5 procentiinnaat taamatut pineqartarlutik. UNICEF-ip (FN-ip meeqqanut aningaasaateqarfia) nalunaarusiaa naapertussagaanni nukappiaqqat niviarsiaqqanit marloriaammik amerlanerit nakorsiaanneqartarput. Afrikamilu arnat inuusuttut 40 procentii, Asiap kujataani kitaanilu aamma taamatut, atuarsinnaanatillu allassinnaanngillat. „Nunani ineriartortinniakkani niviarsiaqqanik nukappiaqqanillu naakkittaatsumik assigiinngisitsineqarpoq,“ UNICEF-ip aallartitarisimasaa, Audrey Hepburn, taama oqarsimavoq.

„Niviarsiaqqanik nukappiaqqanillu assigiinngisitsineq“ tamanna niviarsiaqqat inersimasunngorneranni atuutiinnartarpoq. Piitsuuneq, nakuuserfigineqarneq sulerulunnerlu arnat atugassarigajuppaat — arnaanertik pissutigiinnavillugu. Silarsuarmi Bankip præsidentia ima nassuiaavoq: „Silarsuarmi suliassat pingasuugaangata marluk arnanit suliarineqartarput. . . . Taamaattorli silarsuarmi aningaasarsiat quliuppata ataaseq kisiat arnat akissarsiarisarpaat, silarsuarmilu pigisat 1 procentiannit minnerusoq pigalugu. Arnat silarsuarmi piitsuunerpaanut ilaapput.“

FN-ip nalunaarusiaa naapertussagaanni nunarsuup inuisa piitsuulluinnarlutik inuusut 1,3 milliardiusut 70 procentiinit amerlanerusut arnaapput. „Sulilu ajorsiartorpoq,“ nalunaarusiami allassimavoq, nangillunilu: „Ukiut kingulliit 20-t ingerlaneranni arnat piitsuulluinnarlutik inuusut 50 procentingajammik amerleriarsimapput. Arnat amerliartuinnartut piitsunngortarput.“

Piitsuussutsimit atoruminaatsumit ajornerusoq tassaavoq nakuuserneq arnarpassuit inuunerannik aseruisartoq. Missiliuunneqarpoq ingammik Afrikami niviarsiaqqat hundredemillionit kipineqarnerup kingunerisaanik kinguaassiuutimikkut innarlerneqarsimasut. Pinngitsaaliilluni arnerisarneq nunarsuarmi tamarmi pisartoq sumiiffiit ilaanni nalunaarsorneqarneq ajungajappoq. Misissuinerilli takutippaat nunat ilaanni arnat arfiniliugaangata ataaseq inuunermi ilaani pinngitsaalisaalluni arneriffigineqartartoq. Sorsunnerit angutinik arnanillu assigiimmik eqquisarput, angerlarsimaffimminnilli qimaasariaqartut amerlanersaat arnaallutillu meeraapput.

Anaanaallutillu pilersuisut

Ilaqutariinnik pilersuineq amerlasuutigut arnanit isumagineqartarpoq. Arnaq angummit nalunaaquttap-akunnerini amerlanerni sulisinnaasarpoq amerlasuutigullu kisimi pilersuisuusarluni. Afrikami nunaannarmi sumiiffiit ilaanni ilaqutariit affangajaat arnanik kisimiittunik pilersuisoqarput. Nunanilu killerni sumiiffiit ilaanni ilaqutariit ilarpassui arnanik kisimiittunik pilersuisoqarput.

Ingammik nunani ineriartortinniakkani arnat nukersornarnerpaanik suliaqartarput, soorlu imertarnermik qisunnillu ikummatissanik agguinermik. Orpinnik ivikkanillu ingasattumik piiaanerup suliassaq tamanna ajornakusoornerulersissimavaa. Nunani panernersuaqarfiusuni arnat qisussarsiornermut nalunaaquttap-akunneri pingasut amerlanerusulluunniit imissarsiornermullu nalunaaquttap-akunneri sisamat ullut tamaasa atortarpaat. Aatsaat taamatut ilungersorlutik sulereeraangamik angerlarsimaffimmi narsaammiluunniit suliassatik suliarisinnaalersarpaat.

Nunani piitsuunermik, kaannersuarmik eqqissiviilliornermillu atugarliuuteqarfiusuni angutit arnallu eqqugaasaraluartut ingammik arnat atugarliortarput. Pissutsit taama ittut allanngunngisaannassappat? Ullut arlaanni arnat sumiikkaluartulluunniit ataqqinnittumik isumassuisumillu pineqalernissaannut piviusorsiortumik ilimanartoqarpa? Arnat massakkut atukkatik pitsanngorsarniarlugit arlaatigut iliuuseqarsinnaappat?

[Qupp. 5-mi ungalusaq/assiliartaq]

Niviarsiaqqat atortittartut — Kikkut pisuuppat?

Missiliuunneqarpoq ukiut tamaasa meeqqat 1 millionit — ingammik niviarsiaqqat — pinngitsaalineqarlutik imaluunniit tunineqarlutik atortittartunngortinneqartartut. Araya,a Asiap kujataata kitaaneersoq, oqaluttuarpoq atuaqatimi ilaat qanoq pisimasut. „Kulvadee 13-iinnarnik ukioqarluni atortittartunngorpoq. Pitsaasorujussuugaluarpoq, anaanaali imikulasorujussuuvoq aningaasanoortarlunilu, taamaattumillu panimmi isumassornissaanut piffissaqartarnani. Kulvadee anaanaata kajumissaarsimavaa anguserisarnermigut aningaasarsioqqullugu, sivitsunngitsorlu atortittartunngorpoq.

Sivun, atuaqatiga alla, avannaaneersuuvoq. Aqqaneq-marluinnarnik ukioqartoq angajoqqaavisa illoqarfiit pingarnersaannut aallartissimavaat atortittartutut suleqqullugu. Isumaqatigiissut angajoqqaaminit atsiorneqarsimasoq akilersorniarlugu ukiuni marlunni sulisariaqarsimavoq. Sivun Kulvadeelu kisimiunngitsoq taamaattuupput — atuaqatima niviarsiaqqat 15-it ilaat tallimat atortittartunngorsimapput.“

Meerarpassuit millionilikkuutaat Sivunitut Kulvadeetullu inuupput. „Tiinganermik niuerutiginninneq annertoorujussuuvoq, annertusiartuinnavillunilu,” Wassyla Tamzali UNESCO-meersoq (FN-ip ilinniartitaanikkut, ilisimatuussutsikkut kulturikkullu suliniarfia) taama maalaarpoq. „Niviarsiaqqamik 14-inik ukiulimmik tuniniaaneq nalinginnaalersimangaarami soqutaajunnaarsimavoq.“ Niviarsiaqqat tiinganermut inussiaatitut tunineqareeraangamik akiliutigineqarsimasup utertillugu akilersornissaa saperluinnangajattarpaat. Manju, aqqaneq-marlunnik ukioqarluni ataataminit tunineqarsimasoq, ukiuni arfineq-pingasuni atortittartooreernermini suli 2000 koruunit missaannik akiitsugaqarpoq. „Qanoq ilioriusissaqanngilluinnarsimavunga — pisaritissimavunga,“ Manju oqarpoq.

Niviarsiaqqanut AIDS-imit qimaaniarneq akissarsiutigalugu atortittartuutitsisartumit qimaaniarnertulli ajornartigingajappoq. Asiap kujataata kangiani misissuinerup takutippaa niviarsiaqqat atortittartut 33 procentii AIDS-ip uumasuaraanit tunillatsissimasut. Atortittartuuneq ukiut tamaasa dollarinik 5 milliardinik iluanaaruteqarfiusartoq ingerlajuartillugu niviarsiaqqat tamakku naalliuttuassagunarput.

Ajortuliamut kusanaatsumut tamatumunnga kikkut pisuuppat? Niviarsiaqqanik atortittartunngortitsillutik pisisut tunisisimasulluunniit soorunami annertoorujussuarmik pisooqataapput. Aammali angutipalaat kinguaassiuutitigut illigussutsiminnik naammassinninniarlutik niviarsiaqqanik tamakkuninnga atornerluisartut taamatulli assuarisassaatigipput. Taakkoqanngitsuuppammi niviarsiaqqanik atortittartuutitsineq atuunnavianngikkaluarpoq.

[Quppernerup ataani ilanngussaq]

[Assiliartaq]

Ukiut tamaasa niviarsiaqqat 1 millionit missingi atortittartunngortitaasarput

[Qupp. 6-mi ungalusaq/assiliartaq]

Afrikap qeqqani ulloq arnap suliffigisaa

Arnaq ullaakkut arfinernut makittarpoq ilaquttanilu imminullu ullaakkorsiutissaat piareersartarlugit. Aatsaat ullorornerani ilaqutai ullaakkorsiortarput. Kuummit qanittumiittumit imertareeraangami nunaatimi tungaanut aallartarpoq, immaqa nalunaaquttap-akunnera ataaseq pisoqqaarluni tikitassamut.

Ualikkut sisamat tungaanut nunaatini assallatserlugulu, naasupiluiarlugulu imertertarpaa. Taqussani neriniarlugit sivikitsuinnarmik unillatsiartarpoq. Taarsinnginnerani nalunaaquttap-akunnerini marlunni qisussanik agguisarpoq cassavanillu naatitanilluunniit allanik katersuisarluni ilaqutariit pissaannik, tamaasalu nammineq tigumiarlugit angerlaattarlugit.

Seqineq tarrittorlu angerlamut apuukkajuppoq. Taava suliassat allat saattarai. Nerisassiortussaavoq, immaqa nalunaaquttap-akunnerini marlunni sivisunerusumiluunniit. Sapaat atortarpaa kuummi atisanik errorsinermut, panerpatalu manissartussaavai.

Ilungersorluni sulisarneranik uiata qaqutiguinnaq nersualaartarpaa siunnersuutaanulluunniit tusarnaartarluni. Nuliani nunaatiminik naggorissaaniassammat uiata orpinnik killuinissani orpikkanilluunniit ikuallaanissani ajorineq ajorpaa, allanilli suliaqangaassanani. Ilaannikkooriarluni meeqqatik uffariartortillugit kuummukaqatigisarpai, ilaannikkullu aallaanialaanngikkuni aalisarialaartarluni. Amerlanertigulli ulloq atortarpaa nunaqarfimmi anguteqatiminik oqaloqateqarusaarluni.

Uiusoq akissaqaruni ukiut arlaqanngitsuinnaat qaangiunneranni nuliassaminik inuusunnerusumik angerlaassisarpoq, taannalu kisiat sammilersarlugu. Nuliali siulleq pisarnermisut suliaminik ingerlatsiinnartussatut naatsorsuutigisaasarpoq, peqqiilliulernissami toqunissamiluunniit tungaanut.

Arnaq Afrikamiu oqimaatsunik suliassaqartitaavoq