Mulangidi KIDIDI KYA KUBHAKA MADIVULU MU INTERNETE
Mulangidi
KIDIDI KYA KUBHAKA MADIVULU MU INTERNETE
Kimbundu
  • BIBIDYA
  • MADIVULU
  • YÔNGE
  • w12 1/1 jimb. 8-12
  • O Jikidistá ja Kidi a Xila o Mak’â Nzambi

O vidyu iwasolo seku luwa.

Tuloloke, kwamoneka kibhidi mu kujikula o vidyu.

  • O Jikidistá ja Kidi a Xila o Mak’â Nzambi
  • O Mulangidi—2012
  • Tudyambu
  • Milongi Yadifu
  • O MAKA A BHONZELE A TENA KU A BATULA
  • UKEXILU KI U DIFU
  • “O JIMBUTU JAMBOTE” NI “JIMBUNDU JA IANGU” JI KUDILA BHUA MOXI
  • ‘O MAK’Â NZAMBI KA A KUIKA’
  • Nzambi ua a Katula Mua Vundu
    O Mulangidi U Bhana Ngolokela ia Utuminu Ua Jihova (Phala ku di Longa)—2016
  • ‘Akwata Jiphata ni Kuzoka’
    ‘Bhana Umbangi’ Walungu ni Utuminu wa Nzambi
O Mulangidi—2012
w12 1/1 jimb. 8-12

O Jikidistá ja Kidi a Xila o Mak’â Nzambi

‘O maka mê ene o kidi.’​—NZU. 17:⁠17.

1. Tanga musoso u uejiia ulondekesa kuila o Jimbangi ja Jihova ka di difu ni athu a jingeleja jengi.

XINGANEKA o kizuua ki ua dianga kuzuela ni Mbangi ia Jihova. Ihi i ua lembalala? Athu avulu eji zuela, ‘nga diuana o uhete ua Mbangi ia Jihova ua ngi tambuijila o ibhuidisu ioso ia Bibidia.’ Tua sanguluka kiavulu tundé ki tua tungununa o kidi kia kikanenu kia Nzambi kia lungu ni ixi, ni ihi i bhita kioso ki tu fuá ni ihi ia-nda ku bhita ni jindandu jetu jafú!

2. Ihi i ku bhangesa ku xikina o Bibidia?

2 Kioso ki tuia ni ku di longa o Bibidia, tu mona kuila o Bibidia ki i tambuijila ngó o ibhuidisu ietu ia lungu ni muenhu, kufuá, mba o ima ia-nda bhita ku hádia. Tuejiia kuila o Bibidia diene o divulu dia beta-kota ku mundu. O milongi iê phala o mbote ietu, uoso u i belesela ua-nda zediua ku muenhu. (Tanga Jisálamu 1:​1-3.) O Jikidistá ja kidi ejiia kuila o Bibidia, ‘ki maka a muthu kana, maji mak’â Nzambi.’ (1 Tes. 2:​13) Tua-nda bhitulula misoso ilondekesa o ukexilu ki u difu bhu kaxi ka ió a xila o mak’â Nzambi, ni ió kene mu a xila.

O MAKA A BHONZELE A TENA KU A BATULA

3. Maka ahi a moneka mu kilunga ku hama ia dianga?

3 Kua bhitile 13 dia mivu tundé kia undile o diiala dia dianga mukua Matumbu, Koloneliu, kua monekene maka mu kilunga kia Jikidistá. Athu avulu akua Matumbu a kitukile Jikidistá. Mukonda dia kiki, kua moneka maka: O kuila o maiala a tokalele ku a saia, kála kia tumina o ijila ia Jijudé ande dia ku a batizala? Kia bhonzele o Jijude ku batula o maka enhá. O akua Judé a belesele o Kitumu, ka tokalele ku bokona mu inzo ia akua Matumbu, mba ku kala nau mu ukamba. O Jijudé exile Jikidistá akexile mu ku a zukutisa mukonda dia kuxa o jingeleja jâ j’okulu. Se ene a xikinine ku bhanga ukamba ni akua Matumbu, ene keji muanganesa ngó o ijila ia akua Judé, ku pholo o Jikidistá eji ku a sonekena mu mukanda phala ku a tendelesa.​—⁠Nga. 2:​11-14.

4. A nanhi a exana phala ku batula o maka, ni ibhuidisu iebhi ieji bhanga o athu akexile-bhu?

4 Ku muvu ua 49 K.K., o jipoxolo ni tufunga mu Jeluzaleme, a saie o Jijudé, ‘a di bhongolola mu kutetulula o maka enhá.’ (Ika. 15:⁠6) Ene ka kexile mu zoka, maji a zuela o maka enhá mu ukexilu uambote. Oso akexile ni ndunge phala ku batula o maka. O kuila o athu eji zuela ngó ia mesenene, mba o kathombo kene keji beta-kota? O kuila o tufunga a tokalele ku sola kizuua kiéngi phala ku batula o maka, kioso ki kueji kala ukexilu uambote bhu kaxi ka ubhezelu? Anga kua bhingile ku lungulula o ibanzelu iâ, phala ene oso ku katula mbote?

5. Mu ukexilu uahi o kiônge kia bhiti mu Jeluzaleme ku muvu ua 49 K.K., ki kia difu ni iônge iene mu bhita mu jingeleja lelu?

5 O kixikinu mu ku jijidika athu, kiene mu bhita mu jingeleja lelu phala ku sota o ku di tendela. Maji mu kiônge kia bhiti mu Jeluzaleme, ka kexile mu jijidika-mu muthu, mba ku xikanesa athu; mba muthu ua kexile mu sola ia mesenene. Maji oso a solo kima kimoxi. Kiebhi kia tena o ku bhanga kiki? Kala muthu ua kexile mu zuela o kibanzelu kiê, mukonda enioso akexile-bhu a xila o Mak’â Nzambi, o mikanda ikola iene ia a kuatekesa ku batula o maka.​—⁠Tanga Jisálamu 119:​97-101.

6, 7. Kiebhi kia batula o maka bhu kaxi ka Bibidia alungu ni ku saia?

6 O divulu dia Amoji 9:​11, 12, diene dia kuatekesa ku batula o maka. Kala kia ki tange mu divulu dia Ikalakalu 15:​16, 17, Jihova uixi: “Ngi vutukila-ku ngi soma dingi o balaka ia Davidi ia budika; ngi tunga dingi kibhela kiê, ngi i sokejeka, hé ngi imika dingi. Phala athu a kamukuâ a sote [Jihova] ni matumbu oso a exana mu dijina diami.”

7 Nange muthu u xinganeka, ‘o kibatulu kia Bibidia ki kilondekesa kuila athu akua Matumbu a kitukile Jikidistá, a tokalele ku a saia.’ Kiki kidi, maji o Jikidistá Jijudé ki kiene kia banzele. Ene ka kexile mu mona o akua Matumbu a kitukile Jikidistá a saiele kála ‘athu a jixi jengi,’ maji kála jiphange jâ. (Mak. 12:​48, 49) Mu kifika, o divulu dia Estere 8:​17, mu Versão Bagster ia Septuaginta, dizuela: “Athu akua Matumbu a a saiele, a kituka Jijudé.” Mukonda dia kiki, kioso o Mikanda Ikola ki izuela ia lungu ni ió a xala mu inzo ia Izalaiele (Jijudé a saiele akua jixi jengi) kumoxi ni “athu a jixi joso” (akua Matumbu ka a saiele) kiki kia londekesele kuila ene eji kala mundu phala o dijina dia Nzambi. Ki ku bhingile kuila o muthu a mu saia phala ku kituka Kidistá.

8. Ihi ia kuatekesa o Jikidistá ku batula o maka?

8 O Mak’â Nzambi, ni nzumbi ikôla, a bhangesa o Jikidistá ja kidi ‘ku tetuluka.’ (Ika. 15:​25) Sumbala o ku batula o maka mu ukexilu iú kueji bhangesa o Jikidistá Jijudé ku a zukutisa, maji o akua kixikanu, a xikina o milongi ia Bibidia.​—⁠Ika. 16:​4, 5.

UKEXILU KI U DIFU

9. Ihi ia bhangesa ku xidisa o ubhezelu ua kidi, ni ilongesu iahi ia tukuluka?

9 O poxolo Phaulu ua kanene kuila kioso kieji fuá o jipoxolo, mu kilunga kia Jikidistá mueji bokona ilongesu ia makutu. (Tanga 2 Tesalonika 2:​3, 7.) Bhu kaxi ka athu a ditunine o ‘ulongelu ua kidi,’ bhua kexile ué athu akexile ku pholo. (2 Tim. 4:⁠3) Phaulu ua tendelesa o tufunga mu izuua iê, kuila: “Ni mudienu muene, hinu mu moneka athu a tanga ima ia makutu, ia kutondalesa, hé a sunga jixibulu ku mbandu iâ.” (Ika. 20:​30) O Nova Enciclopédia Britânica, izuela o kima kia a bhangesa ku kala ni ibanzelu ia iibha, kuila: “O Jikidistá a a longo mu milongi ia akua Ngeleku, a mono kuila a tokalele, kulondekesa o kixikanu kiâ mu ukexilu iú, phala kulondekesa kuila a di longo, mba ku longa ué o jiphagão a di longele kiavulu.” O milongi ia beta-kota ia bhana ia lungile ni Jezú Kristu. O Bibidia iamba kuila muéne Mon’a Nzambi; o azodi a ilongesu ia Ngeleku, a jijila kuamba kuila, muéne Nzambi.

10. Kiebhi kieji batula o maka alungu ni Kristu?

10 Maka enhá a a zokela kiavulu mu iônge ia jingeleja. O maka keji bhonza ku a batula se athu a bhanene valolo ku Mikanda ikola, maji kene mu bhanga kiki. Mu kidi, athu avulu akexile ni ibanzelu ia ku batula o maka, maji saí athu akexile hanji mu zokela o ibanzelu iâ. O disukilu dia maka enhá, ka di tange mu Mikanda ikola.

11. Valolo iahi a bhana ku atumini a jingeleja a exana Jitata ja Ngeleja, ni mukonda diahi?

11 Mukonda diahi mu ku batula o maka, ka tange o Mikanda ikola? O mukua musoso, Charles Freeman, uambe kuila oso a xikinine kuila Jezú muéne Nzambi, “kia bhonzele ku dituna o izuelu iavulu ia Jezú, izuela kuila Nzambi o Tata, kota muéne ndenge.” Mukonda dia ijila ia jingeleja, ni ibanzelu ia atumini, o ilongesu íii a te mu ji Bibidia jâ. Mu izuua ietu, atumini a jingeleja, a bhana valolo ku ijila iâ, mu veji dia ku bhana valolo ku Mikanda Ikola. Se u zuela ni mukua ngeleja, maka alungu ni Tilindade, ua-nda mona o kidi kiki.

12. Ukexilu uahi ua iibha ua bheka o mutumini ua ixi?

12 O kima kia beta-kota ki tu mona mu ku zoka mu kiônge kia bhitile, o atumini akua Loma ku di ta mu maka enhá. O mulongexi Richard E. Rubenstein, ua soneka ia lungu ni Kiônge kia Nicéia: “Constantino ua bhanene jimbongo javulu [ku jibispu]. Ki ku bhitile hanji muvu, o mutuameni ua ubhe ua tungu dingi o jingeleja joso, ua bhanene dingi ikalakalu ku athu, iu ua tambula o kiximanu kiâ . . . Muéne ua bhana kitumu kuila o mutuameni ua ngeleja ua tokalele ku tambula o ujitu ua ku kala mutuameni ua jipagão.” Kiki kia bhangesa kuila Constantino u kala ni ungana​—⁠katé ni ku tumina​—⁠mu ima ioso ieji bhita mu Nicéia.” Charles Freeman uambe dingi: “Kindala o kitumu kilondekesa kuila o mutuameni ka tokala ngó ku kolokotesa o ngeleja, maji ua tokalele ué ku lungulula o milongi.”​—⁠Tanga Tiiaku 4:⁠4.

13. Ihi ia bhangesa o atuameni a jingeleja ku dituna o milongi ia Bibidia?

13 Atuameni a jingeleja ka kexile ni phata ia lungu ni Jezú Kristu, athu avulu ka kexile ni maka enhá. Mukonda o athu enhá, kene mu sota o umvuama kála o atuameni a jingeleja, mba ku sota ku kala ni kididi kia fuma mu ngeleja, ene a di longa o Bibidia. Ene a bhange kiki mu ima ioso. Mu izuua ienioió, Gregório de Nissa mukua ngeleja, uambe ia lungu ni athu enhá: “O athu ene mu sumbisa izuatu, ni athu a tolokala itadi, ni akua mauenji engi, oso akua jingeleja. Se uebhula o valolo ia kitadi kiâ, saí athu amba kuila Mona, ka difu ni Tata. Se uebhula o mbolo ita ki kuxi, a-nda ku tambuijila kuila o Tata, ua beta-kota o Mona, ndenge. Se ua mesena kuijiia se a pelepalala kiá o menha phala ku di sukula, a-nda ku tambuijila kuila o Mona ka mu bhange.” Maji o athu ka kexile kála o atumini a jingeleja, mukonda ene akexile mu di longa o mak’â Nzambi. Gregório ni makamba mê a tokalele kuívua o athu enhá!

“O JIMBUTU JAMBOTE” NI “JIMBUNDU JA IANGU” JI KUDILA BHUA MOXI

14. Mukonda diahi tu tena kuzuela kuila, tundé ku hama ia dianga katé lelu, kuene Jikidistá a undu mu ixi?

14 O kifika kia Jezú, kilondekesa kuila tundé ku hama ia dianga katé lelu, kuene Jikidistá ja kidi a undu mu ixi. Muéne ua a sokesa ni “jimbutu jambote” bhu kaxi ka “jimbundu ja iangu.” (Mat. 13:​30) Ki tu tokala kuamba kuila, athu a tokala ku kibuka kia undu kia jimbutu jambote, maji tu tena kuamba kuila tundé ukulu kuene athu ene mu zokela o Mak’â Nzambi, ene mu londekesa o milongi ia kidi ni kuidikisa o milongi ia makutu ia jingeleja. Ndoko tuejiie o athu enhá.

15, 16. Tanga o majina ia athu a londekesele ku xila o Mak’â Nzambi.

15 O Arcebispo Agobard de Lião mukua França ua kexile ku (779-840 K.K.), ua ditunu ubhezelu ua iteka, ni jingeleja ja di bhakuile ku jisandu, ni ijila iâ. O bispu Cláudio ua kexile mu izuua iê, ua ditunu uê o ijila ia ngeleja, ni misambu ia kexile mu bhangela o jisandu ja ngeleja, ni ku bheza o ima iokulu ia valolo. Ku hama 11, o Arquidiácono mukua França, Berengário de Tours, a mu kaie mukonda dia ku dituna o milongi ia Katolika, ia kuila o mbolo ni vinhu, i kituka o mukutu ua Jezú, mba o vinhu i kituka o manhinga a Jezú, mukonda muéne ua xikinine kuila o ima íii ijimbuete ngó. Muéne ua xikinine ué kuila o Bibidia ia beta-kota, o ijila ia ngeleja ndenge.

16 Ku hama 12 kua moneka athu a iiadi a zokela o kidi kia Bibidia, Pedro mukua Bruys, ni Henrique mukua Lausanne. Pedro ua ditunu ku kala mutuameni ua ngeleja mukonda ka xikinine o milongi ia ku batizala ana-ndenge, ni kuila o mbolo, ni vinhu i kituka o mukutu, ni manhinga ma Jezú, mba ku sambela o madifundu, ni kubheza o dikulusu. Ku muvu ua 1140, Pedro a mu jibha mukonda dia kixikanu kiê. Henrique mukua ngeleja, uambe ia lungu ni ima ia iibha ia kexile mu bhanga mu ngeleja, ni ijila. Muéne a mu te mu kaleia ku muvu ua 1148, muene mua bhiti o muenhu uê uoso.

17. Ihi ia bhange Valdo ni akaiedi iê?

17 Mu izuua ia jibha Pedro mukua Bruys, mu túbhia mukonda dia kulondekesa o makutu a ngeleja, kua moneka muthu uéngi ueji londekesa o kidi kia Bibidia. O dijina diê dia sukina, diexile Valdès, mba Valdo.a Muéne kexile kála Pedro mukua Bruys, mba Henrique mukua Lausanne, muéne ua tokalele ué mu ngeleja maji ua bhanene valolo iavulu mu Mak’â Nzambi, muéne ua bhana o kitadi kiê, iu ua bhangesa ué kuila o Bibidia a ilombolola mu dimi dia zuela ku mbanza imoxi mu ixi ia França. Saí athu a sangulukile kiavulu mu ku tanga o njimbu ia Bibidia mu madimi mâ, ia a bhana ué o jimbongo jâ, ia a dibhakula mu kuzuela o kidi kia Bibidia ku akuá. O atumini a ngeleja a dizangala kiavulu mukonda dia ene ku bhanga kiki. Ku muvu ua 1184, o athu enhá, a exana mu dijina dia Valdenses, a a kaie kuala o papa, o bispu ua bulu o jinzo jâ. O ukexilu iú ua sidivila phala ene ku tena ku muangenesa o njimbu ia Bibidia mu ididi ia mukuá. Lelu, o akaiedi a Valdo, Pedro mukua Bruys, ni Henrique mukua Lausanne, ni athu a mukuá akexile mu ididi iavulu ku Europa. Athu a mukuá akexile mu zokela o kidi kia Bibidia, enhá: João Wycliffe (ku hama 1330-1384), William Tyndale (ku hama 1494-1536), Henrique Grew (ku hama 1781-1862), ni George Storrs (ku hama 1796-1879).

‘O MAK’Â NZAMBI KA A KUIKA’

18. Jimbulula kiebhi o adilongi a Bibidia, kia kexile mu tokuesa o Bibidia ku hama 19, ni mukonda diahi kiki kiexile ukexilu uambote?

18 O jinguma ja Bibidia, ka tena ku a fidisa ku boka o njimbu. O divulu dia 2 Timote 2:​9, dizuela, “o maka ma Nzambi-phe kene ku ma kuika.” Ku muvu ua 1870 o adilongi a Bibidia, a mateka ku tokuesa o kidi. Kiebhi kia kexile mu bhanga kiki? Saí iá, akexile mu bhanga ibhuidisu. Mu kusuka-ku a zuela o maka enhá. Akexile mu tokuesa o ibatulu ioso ia Bibidia ia lungu ni maka enhá, mu kusuka-ku oso akexile mu sanguluka kála kilondekesa o kibatulu, ni ku a batula, ni kuijiia ihi ia tokalele ku bhanga. Ki kilondekesa kuila uejiia kála o jipoxolo, ni tufunga mu hama ia dianga, akua kixikanu “a tu diangela,” ku muvu ua 1800, ene a suínine mu ku kaiela o Mak’â Nzambi?

19. Kiebhi o kibatulu kia muvu ua 2012, ni mukonda diahi o kibatulu kiki kia tokala?

19 O milongi ietu iene mu tunda mu Bibidia. Mu kuijiia o kidi kiki, o Kibuka kia Utuminu kia Jimbangi ja Jihova, a solo o izuelu ia Jezú phala o kibatulu kia muvu ua 2012 kiambe: ‘O maka mê ene o kidi.’ (Nzu. 17:​17) Mukonda oso a mesena ku a xikina kua Nzambi, a tokala kuenda mu njila ia kidi, etu enioso tua tokala ku xikina ku tuendesa ku Mak’â Nzambi.

[Tanga ku luji]

a Saí ithangana Valdès akexile ku mu exana Pierre Valdès mba Pedro Waldo, maji o dijina diê dia dianga ki tu d’ijiia.

XINGANEKA O JIPONDO JIJI:

․․․․․

Kiebhi o kiônge kia bhiti mu Jeluzaleme ku muvu ua 49 K. K. ki kia difuile ni Iônge ia jingeleja?

․․․․․

A nanhi akexile mu zokela o Mak’â Nzambi M’ukulu?

Kiebhi o Jikidistá kia kexile mu tokuesa o Bibidia ku muvu ua 1800, ni mukonda diahi ukexilu uambote?

[Foto ku mbandu 12]

O kibatulu kietu kia muvu ua 2012 kiambe: ‘O maka mê ene o kidi.’​—⁠Nzu. 17:⁠17

[Foto ku mbandu 11]

Valdo

[Foto ku mbandu 11]

Wycliffe

[Foto ku mbandu 11]

Tyndale

[Foto ku mbandu 11]

Grew

[Foto ku mbandu 11]

Storrs

    Madivulu Muoso Kimbundu (2008-2025)
    Kutunda
    Kubokona
    • Kimbundu
    • Kuwanena akwenu
    • Yakuwabhela
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Ijila
    • Kikutu Kyetu
    • Definições de privacidade
    • JW.ORG
    • Kubokona
    Kuwanena akwenu