MUSOSO UA KIDI
O Vondadi Ietu, ia ku Sidivila Jihova—Kuoso-Kuoso Kua tu Tumina
Nuka ng’endele mu boka ubheka uami. Nga kexile mu kala ni uôma kioso ki nga kexile mu boka ubheka uami, katé muene ni inama iami ia kexile mu teketa. Mu ididi mu nga kexile mu boka, mua bhonzele kiavulu, mukonda o athu ka mesenene kuívua o njimbu. Athu a mukuá, mukonda ka mesenene kuívua o njimbu, akexile mu ngi tesa uôma, a mesenene ku ngi beta. Markus uambe: Ku mbeji ia dianga, ki nga mateka o sidivisu ia thembu ioso, nga bhana ngó kamukanda kamoxi!
KIKI kia bhitile ku muvu ua 1949, kua bhitile kia 60 a mivu ku dima, maji o musoso uami ua mateka kia mivu iavulu. Tat’etu Hendrik ua kexile mu kalakala mu ufunu ua ku bhanga idiatelu ni ufunu ua ku iudika jaludim mu sanzala ia Donderen, ia kexile ku tunda ia Drenthe, ku ixi ia Holanda. Kuene kua ngi vualela ku muvu ua 1927, eme ng’exile ngi mona ua kauana ku sambuadi dia an’a ku muiji uetu. O inzo ietu ia kexile mu kikoka kia xidi ku sanzala ienioió. O jivizinhu jetu joso akexile idimakaji ia mabhia, eme nga uabhele o ku kala ngi kidimakaji kia mabhia. Ku muvu ua 1947, kioso ki nga kexile ni 19 dia mivu, nga xikina o ku di longa o kidi kia Mak’â Nzambi bhu kaxi ka vizinhu ietu, Theunis Been. Ngi lembalala o kizuua kia dianga ki ngejiia Theunis, eme ki ngi mu uabhele, maji kioso o Ita ia Kaiiadi ia Bhiti ku Mundu Uoso, muéne ua kituka mbangi ia Jihova, nga mono kuila ua kexile muthu ua ngalasa. O ukexilu iú, u nga mu mono nau, ua ngi bhangesa o ku muivua kioso kia ngi tangela ia lungu ni kikanenu kia Nzambi kia lungu ni palaízu mu ixi. Nga xikina ni lusolo luoso, etu tua kexile tu makamba tundé kia bhenhobho katé lelu.a
Eme nga mateka o ku boka o njimbu ia Nzambi ku muvu ua 1948, mu ku bhita mbeji mu kizuua dia 20 ku mbeji ia Kanake, a ngi batizala mu kiônge kia dikota ku mbanza ia Utrecht. Mu kizuua 1 kia mbeji ia Katatu ka muvu ua 1949, nga mateka o kikalakalu kia muboki ua thembu ioso, a ngi tumikisa ku sanzala ia Borculo ku ixi ia Holanda, kua kexile kilunga kiofele. Nga tokalele kuenda 130 a kilómetulu, mu kiki nga banze kuia ni bixi iami. Nga fikile kuila ngeji bhanga ola ji 6 phala ku bhixila, maji mukonda dia nvula ni kitembu, nga bhange 12 a ji ola, né muene mukonda dia ku bhuila, nga sambele mu komboio phala kuenda dingi o 90 a kilómetulu a kambele-ko phala ku bhixila! Ku tádidi mu ngoloxi, nga bhixila ku bhata dia muiji uexile Mbangi ia Jihova bhu nga kexile.
Mu thembu ienioió kioso kia bhiti o ita, o athu ka kexile ni ima iavulu. O ima i nga kexile na-iú, iexile, fatu ni phadi ia kalasá—o fatu iexile ia dikota, o phadi ia kalasá ia butile! Kala ki nga zuela ku dimatekenu, o mbeji ia dianga ku sanzala ia Borculo ia bhonzele kiavulu, maji Jihova ua ngi bhana dibesá dia ku kala ni maxibulu avulu. Kia bhiti o divua dia mivu, a ngi tumikisa ku mbanza ia Amsterdã.
NGA TUNDU MU SANZALA, NGAI MU MBANZA
Nga kudila mu sanzala ia idimakaji ia mábhia, kiki ngala mu Amsterdã, o mbanza ionene ia ixi ia Holanda. O athu akexile mu kuívua o njimbu ia Nzambi. Ku mbeji ia dianga, nga bhana dingi madivulu avulu, o nga bhanene mu divua dia jimbeji ia bhitile ndenge. Mu ku bhita thembu, nga kexile mu longa dinake dia maxibulu. Kioso kia ngi bhana o ujitu ua ku kala ku pholo ia kibuka kia tufunga, nga tambula o diskursu dia dianga phala ku di bhanga. Nga kexile ni uôma, mu kiki nga hemena mu ku bhuima, eme nga tululuka mukonda a ngi tumikisa mu kilunga kiéngi ande dia ku bhanga o diskursu. Ki ngi ki kingile kuila mu ku bhita mivu ngeji bhanga 5.000 ja madiskursu ndenge!
Ku thandu: Markus (ku kadilu) ua kexile mu boka mu kikoka bhua zukamene ku Amsterdã ku muvu ua 1950
Ku muvu ua 1950 ku mbeji ia Kasambuadi, a ngi tumikisa ku mbanza ia Haarlem. A ngi bhana o kikalakalu kia ku kala kafunga ka ilunga. Mukonda dia kiki, mu izuua itatu ki ngi monene kilu. Nga tangela Robert Winkler, phang’etu ua kexile mu sidivila ku Betele, kuma eme ki ngi kexile mu kitala kia ku kala kafunga ka ilunga, maji muéne ua ng’ambela: “Soneka ngó o jiphaphela. Eie ua-nda tena o ku ki bhanga.” Mu ku bhita ithangana nga tambula milongi mu mbeji ia muvimba, eme nga mateka o ku bhanga o sidivisu ia ku kunda o ilunga. Mu ku kunda o kilunga, nga di sange ni Janny Taatgen, kilumba, muboki ua sanguluka ni henda iavulu kua Jihova ni vondadi ia ku di bhakula. Tua kazala ku muvu ua 1955. Ande dia ku zubha o musoso, o Janny ua-nda zuela kiebhi muene kia kituka muboki ua thembu ioso.
KUMOXI MU SIDIVISU KIOSO KI TUA KAZALA
Janny uambe: Mam’etu ua kituka mbangi ia Jihova kioso eme ki nga kexile ni 11 ia mivu, ku muvu ua 1945. Muéne ua mono kuma kima kiambote o ku longa o Bibidia ku kitatu kia an’ê, maji tat’etu ua kexile mu ku tu zukutisa, mukonda dia kiki, mam’etu ua kexile mu tu longa kioso tat’etu kia kexile mu tunda ku bhata.
O kiônge kia dianga mu ng’endele, o kiônge kia dikota kia bhitile ku mbanza ia Haia, ku muvu ua 1950. O semana ia mukua, ngai mu Kididi kia Ubhezelu mu sanzala ia Assen, mu mbanza ia Drenthe, kiexile o kiônge kiami kia dianga. O tat’etu njinda ia mu kuata, iú ua ngi kaie ku bhata. O mam’etu uambe: “Eie uejiia kuebhi ku ua-nda kala.” Eme nga kijidile kuila muéne ua kexile mu zuela ia lungu ni ku kala ni jiphange jetu. Kia dianga, ngai mu tunga ni muiji ua Jimbangi ja Jihova a tungile bhua zukama, maji o tat’etu hanji ua kuata o ku ngi zukutisa, mu kiki, eme ngai mu kilunga kia kexile mu sanzala ia Deventer, mu mbanza ia Overijssel, ia kexile dikanga dia 95 ja kilómetulu. Mukonda eme nga kexile hanji ngi mona ndenge, o tat’etu ua kexile ni maka ku jinguvulu, mukonda dia ku ngi kaia ku bhata. Mukonda dia kiki, muéne ua ng’ixana phala ku vutuka ku bhata. Né muene o tat’etu ka xikinine o ku di longa o Bibidia, maji ua ngehelele o kuia mu iônge ni kuia mu boka.
Bhoxi: Janny (ku kadilu) kioso kiexile muboki ua ithangana ni ithangana ku muvu ua 1952
Kioso ki nga vutuka ku bhata, kua bhiti ithangana, mam’etu ua kexile mu kata kiavulu, mukonda dia kiki, ême nga kexile mu bhanga o ikalakalu ioso ia dibhata. Né muene kiki, eme nga suluka mu ku kula mu nzumbi, a ngi batizala ku muvu ua 1951, kioso ki nga kexile ni 17 dia mivu. Ku muvu ua 1952 kioso Mam’etu kia disanze, nga kexile mu kalakala kala muboki ua ithangana ni ithangana, mu mbeji jiiadi ni phange jitatu ja ahatu aboki uá. Tua tungile mu inzo ia baluku, tua kexile mu boka mu sanzala jiiadi mu mbanza ia Drenthe. Nga kituka ngi muboki ua thembu ioso ku muvu ua 1953. Kia bhiti o muvu, o kafunga ka ilunga munzangala hanji, ua kundu o kilunga kietu. O munzangala iú uexile Markus. Tua kazala ku mbeji ia Kasambuadi ka 1955, etu tua banze kuma tu makaza tu tena ku sidivila kiambote Jihova.—Ndo. 4:9-12.
Ku kadilu: O kizuua ki tua kazala ku muvu ua 1955
Markus uambe: Kioso ki tua kazala, kia dianga a tu tumikisa mu sanzala ia Veendam, ku mbanza ia Groningen kala tu aboki a thembu ioso. Tua kexile ni inzo, o dixilu diê diexile diofelefele. Ne muene kiki, Janny ua kexile mu fuamesa o dixilu ni uhete uê. Izuua ioso mu usuku, tua kexile mu sondolola o meza ni ialu iiadi phala ku zala o hama.
Kia bhiti mbeji jisamanu, a tuixana phala ku bhanga o sidivisu ia ku kunda o ilunga ku Bélgica. Ku muvu ua 1955 kua kexile ngó 4.000 ja aboki mu ixi ioso. Lelu o aboki a dimendala, ala kiá 24.000! Ku mbanza ia Flanders ku thunda ia Bélgica, o athu a zuela o dimi dimoxi ni akua Holanda. Maji o uzuelelu ua akua Bélgica ki u difu ni ua akua Holanda, mukonda dia kiki, kia tu bhonzele o ku zuela o dimi didi.
Janny uambe: O kikalakalu kia ku kunda o ilunga kia bhingile ku di bhakula. Tua kexile mu kunda o ilunga ni jibixi, tua kexile mu kála semana ia muvimba mu jinzo ja jiphange. Kuma ki tu kexile ni inzo phala etu ku kala kioso ki tua kexile mu kunda o ilunga, mu Sekunda joso tua kexile hanji mu kala mu jinzo ja jiphange, o kia Tersa mu kamene, tu tunda phala kuia mu kunda kilunga kiéngi. Maji tuene mu mona o kikalakalu kietu, dibesá dia Jihova.
Markus uambe: Ku dimatekenu ki tuejidile phange mu kilunga, maji ene exile jiphange ja henda ni ukexilu ua ku tambulula asonhi. (Jihe. 13:2) Ku mivu ioso íii, tua kundu veji javulu, o ilunga ioso i zuela o dimi dia Holanda mu ixi ioso ia Bélgica. Kiki kia tu bhekela mabesá avulu. Mu kifika, tuejiia o jiphange mu ilunga ioso mua zuela o dimi dia Holanda, ene uâ a tu zolele kiavulu. Tua mono an’a-ndenge a mu kula, ki kale mu kitala kala mu nzumbi, a mu di bhakula kua Jihova ni ku tá o Utuminu ua Nzambi ku pholo dia ibhindamu iâ. Kisangusangu kia dikota o ku mona o minzangala íii ia jiphange, o ku di bhakula mu sidivisu ia thembu ioso. (3 Nzuá 4) O ku “di konda malamba,” kua tu kuatekesa o ku kolokota mu kikalakalu kietu ni muxima uoso.—Loma 1:12.
KIA BHONZELE LUA VULU MAJI KIEXILE DIBESÁ DIA DIKOTA
Markus uambe: Tundé o kizuua ki tua kazala, tua mesenene o kuia mu Xikola ia Gileade. Izuua ioso tua kexile mu di longa o Kingileji mu ola imoxi ku kizuua. Maji kia bhonzele o ku di longa o Kingileji mu madivulu, mu kiki tua banze kuia ku ixi ia Inglaterra mu izuua ia ku nhoha, phala kuijiia kiambote o Kingileji, kioso ki tuia ni kuboka. Mu ku suka-ku, ku muvu ua 1963, tua tambula kivilope kia tundu ku Betele ia Brooklyn. Mua kexile mikanda iiadi, umoxi phala eme ua mukua phala Janny. O mukanda uami, a ngi xanene phala ku tambula milongi ia katunda ku Xikola ia Ngiliiade mu dikuinhi dia mbeji. O kursu ia kexile phala o jiphange ja maiala ku tambula milongi ia lungu ni ilongesu phala kuendesa o kilunga kia Nzambi. Ku 100 ia jiphange a exana, o 82 exile jiphange ja maiala.
Janny uambe: Ku mukanda u nga tambula mu kizuua kieniókio, a ngi bhingile ku samba kua Ngana phala ku banza se ngeji xala ku Bélgica, kioso o Markus kieji kuia ku Xikola ia Ngiliiade. Kia dianga nga divu kia iibha. Nga monene kuila ki ngi tambuile dibesá kua Jihova, ku nguzu ioso i nga bhangele phala kuia mu Xikola íii. Maji nga di lembalala se mukonda diahi nga mesenene kuia mu Xikola íii ia Ngiliiade—phala ku kuatekesa o jiphange o ku boka o njimbu iambote ku mundu uoso. Mukonda dia kiki, nga xikina o ku xala, ia ngi tumikisa kala muboki ua katunda ku mbanza ia Ghent ku ixi ia Bélgica, kumoxi ni Anna ni Maria Colpaert exile jiphange, aboki a katunda akexile ni uhete ua ku boka.
Markus uambe: Mukonda nga tokalele hanji kuijiia kiambote o Kingileji, a ng’ixana ku Betele ku Brooklyn phala ku bhita-ko mbeji jitanu ande dia ku mateka o xikola. Nga kalakala mu kididi kia ku tumikisa madivulu ni mu Kibuka kia Sidivisu. Mu ku sidivila ku Betele ku Brooklyn, nga kuatekesa o ku pelepalala o madivulu phala kuia ku Asia, ku Europa, ni ku América do Sul, ia ngi kuatekesa o kuijiia dingi o ukamba uetu ni jiphange ku mundu uoso. Nga di lembalala hanji Phang’etu manu A. H. Macmillan, ua kexile mu kunda o ilunga mu izuua ia Phange Russell. Muéne uexile kiá muadiakimi, o mátui ka kexile mu kuívua dingi kiambote, maji né kiki, ka kexile mu fonga mu iônge. Ua ngi bhana phangu ia kuila ki ngi tokala ku fonga mu Iônge.—Jihe. 10:24, 25.
Janny uambe: Markus n’eme tua kexile mu di tumikisa mikanda mu veji javulu ku semana. Tua kexile mu kala ni ngunzu iavulu ia ku di mona! Né muene kiki, Markus ua sangulukile ni milongi ia kexile mu tambula mu Xikola ia Ngiliiade, n’eme uami nga sangulukile ué mu ikalakalu ia ukunji i nga kexile mu bhanga. Kioso Markus kia tundu ku Estados Unidos, ua ngi sange nga mu longa 17 dia maxibulu! O ku di xisa mu 15 dia mbeji, kia bhonzele kiavulu, maji nga monene kuila Jihova ua tu bhanene mabesá ku ioso i tua bhange. O kizuua kia bhixila Markus, o kiphululu kia lalekele mu ola javulu, maji kioso muéne kia tuluka, tua di bhabhe maji tua didi kumoxi. Tundé kiá mu kizuu’kio, nuka dingi tu di xisa.
TUA SAKIDILA O UJITU UOSO U TUA TAMBULA
Markus uambe: Kioso ki nga tundu ku Xikola ia Ngiliiade ku mbeji ia Kaiiadi ia muvu ua 1964, a ngi tumikisa ku sidivila ku Betele. Maji tua fikile kuila, tueji kalakala mu Betele mu thembu ioso. Mu ku bhita mbeji jitatu, a ngi tumikisa ku mbanza ia Flanders ku nga kexile mubhidi ua tufunga tua ilunga. Aalzen ni Els Wiegersma akexile akunji, a a tumikisa ku Bélgica, phala ku kala abhidi a tu funga tua ilunga, etu tua vutuka ku Betele, eme nga kexile mu kalakala mu Kibuka kia Sidivisu. Tundé ku muvu ua 1968 katé ku muvu ua 1980, a tu bhana ikalakalu iavulu, kala ku sidivila ku Betele ni ku kunda o ilunga. Tundé o muvu ua 1980 katé ku muvu ua 2005, nga sidivila kala mubhidi ua tufunga tua ilunga.
Né muene o kikalakalu kietu ene mu ki bhilula mu veji iavulu, maji nuka tua di jimbile kuila, tua bhakula o muenhu uetu, mu ku sidivila ngó Jihova. Etu tua sanguluka ni kikalakalu kioso ki tu tambula, mu ku dielela kuma ioso i tu bhanga ia tokala ku Utuminu ua Nzambi.
Janny uambe: Eme nga sangulukile o kuia kumoxi ni Markus, ku Brooklyn, ku muvu 1977 ni ku Patterson ku muvu 1997, kioso muene kia tambula dingi itendelesu phala ku kalakala mu Kibuka kia Filiiale.
JIHOVA UEJIA O IBHINDAMU IETU
Markus uambe: Ku muvu ua 1982, Janny ua katele ia a mu pelala, maji ua disanzele. Kia bhiti mivu itatu, o kilunga kia Louvain kia tu bhana inzo ia kexile ku thandu dia Kididi kia Ubhezelu. Tua kexile kiá ni inzo ietu mu 30 a mivu. Kia Tersa kioso ki tuia mu kunda o kilunga, nga kexile mu hába ni ku selela ku xikata phala ku katula o imbamba ia kuambata! Ku muvu ua 2002 tua sangulukile kioso kia tu bhana inzo ki i bhingile ku hába ku xikata. Kioso ki nga tenesa 78 ia mivu, a tu tumikisa mu sidivisu ia aboki a katunda ku sanzala ia Lokeren. Tua sanguluka mukonda lelu tuala hanji tu aboki a katunda, ni kuila tu tena hanji ku bhanga kiki izuua ioso.
“Tua kijidile kiambote, kuma o kima kia beta-o-kota, ko kididi ku tu mu sidivila, mba o uhete ua ku bhanga o sidivisu, maji nanhi tua mu sidivila”
Janny uambe: O thembu ioso i tua bhiti mu sidivisu ia thembu ioso ia tenesa 120 a mivu ndenge! Tua mono ni mesu metu o kikanenu kia Jihova kuma, ‘nuka ua-nda tu xisa’, se tu mu sidivila ni ufiiele uoso, ‘ki bhuala kima kia-nda tu kamba.’—Jihe. 13:5; Mate. 2:7.
Markus uambe: Kioso ki tua kexile hanji tu minzangala, tua di bhakuile kua Jihova. Ki tu kexile mu sota ima iavulu. Tua kexile mu xikina kikalakalu kioso-kioso kia tu bhanene, mukonda tua kijidile kiambote, kuma o kima kia beta-o-kota, ko kididi ku tu mu sidivila, mba o uhete ua ku bhanga o sidivisu, maji o kia beta-o-kota se nanhi tua mu ku mu sidivila.
a Mu ku bhita thembu, tat’etu, mam’etu, kota diami dia muhatu ni phange jami ja maiala, a kituka ua Jimbangi ja Jihova.