Ngehela Jihova Kwendesa o Jinjila Jami Joso

KUTUNDA MU IXI YA INGLATERRA PHALA KUYA MU ÁFRICA

Eme angivwala ku muvu wa 1935 mu mbanza ya Darlaston, mu mbandu ya Inglaterra a ixana Black Country (País Preto). O mbanza yoyo yatambula o dijina didi mukonda dya dixi dyaxikatela dyexile mutunda mu matenda. Kyoso ki ngexile ni mivu iwana, o jitata jami amateka kudilonga o Bibidya ni Jimbangi ja Jihova. Kyoso kingexile mu kitala kya kikumbi, ngamono kwila kyokyo kyexile o kidi, anga angibatizala ku muvu wa 1952 kyoso kingexile ni 16 dya mivu.

Mu kithangana kyenyókyo, ngamateka kukalakala mu ditenda dyadikota mwakexile mubhanga jifalamenda, ni jipesa ja makalu. Ene exile mu ngilonga phala kutambula kikalakalu kya katunda. Eme ngawabhelele kyavulu o kikalakalu kyokyo.

Sayi kafunga ka ilunga wangixana phala kumateka kwendesa o Kyônge Kya Milongi ya Bibidya mu Kilunga, mu kilunga mu ngatokalele. Mu kizuwa kyenyókyo, ngatokalele kusola kima kyexile ni valolo yavulu. Maji kwexile we maka. Mu kithangana kyenyókyo, ngexile mutala o yônge mu ilunga iyadi. Mu kaxi ka semana, ngexile mutala o yônge mu kilunga kyazukamene ku salu yami, mu mbanza ya Bromsgrove. Phala kubhixilaku, kwabhingile kwenda 32 a jikilómetulu, tundé kubhata dyami. Ku disukilu dya semana, ngexile muvutuka kubhata dya jitata jami mu mbanza ya Willenhall, mu ngakexile mutala o yônge.

Kuma ngamesenene kukwatekesa o kilunga kya Jihova, ngaxikina o kixanu kya ngibhana o kafunga ka ilunga, né mwene kiki kyabhingile kweha o kikalakalu ki ngawabhelele kyavulu. Kwehela Jihova kwendesa o mwenyu wami mu kithangana kyenyókyo, kwabhingasa kutambula mabesá avulu. Nuka ngadyela o kima kingasolo mu kizuwa kyenyókyo.

Kyoso kingexile mu tala o yônge mu kilunga kya mbanza ya Bromsgrove, ngejidile phange yamuhatu, wafwama kyavulu, mwene wexile muta kupholo dya mwenyu o sidivisu ya Jihova, dijina dyê Anne. Twakazala ku muvu wa 1957. Kiyadi kyetu twakalakala kala tu aboki athembu yoso, aboki akatunda, mu sidivisu ya kukunda o ilunga ni ku Betele. Ku mwenyu wami woso, Anne wene mungibhekela kisangusangu kyadikota.

Ku muvu wa 1966, twayi mu Xikola ya Ngiliyade, twadilongo mu xikola ya 42. Atutumikisa mu ixi ya Malawi, athu avulu exana o ixi yiyi kala muxima wa África, mukonda o akwa Malawi asangesa o athu ni henda yoso. Maji kitwejidile kwila twejikalaku mu kakithangana kofele.

KUSIDIVILA MU IXI YA MALAWI MU KITHANGANA KYA IBHIDI

Twabhixila ku Malawi mu kizuwa kya 1 ya Kawana ka 1967. Mu mbeji yadyanga, twangastala ola javulu ni kudilonga o dimi dya ubhe, mu kusuluka twamateka kukunda o tufunga twa ilunga. Twexile mukwendesa dikalu, sayi athu afikile kwila dyejitena kwenda mu ididi yoso, katé mwene mu izanga. Maji kiki ki kyexile o kidi, mukonda twatenene ngó kwendesa o dikalu mu ididi mwexile menya ofele. Sayi bhabha mu kithangana kya mvula, twexile muta lona kuthandu a dikalu phala, o menya kabokonemu. Kiki kyexile o kithangana kyabhonzo, kyoso kitwamateka kubhanga o kikalakalu kya akunji a jixi jengi. Né kiki twazolele kyavulu o kikalakalu kiki!

Mu mbeji ya Kasamanu, ngamono kwila twejikala ni maka ni jinguvulu. Ngevu mu mutelembe wa kafwetele, diskulusu dyabhange mwenexi wa Malawi, Dotolo Hastings Banda. Mwene wambe kwila o Jimbangi ja Jihova, kexile mufuta lubhaku, exile we mubheka maka ku jinguvulu. Mu kidi, o ima yazwela mwene yexile makutu. Etu enyoso twejidile kwila exile muzwela kiki mukonda kitwexile mu dita mu maka a jinguvulu, bengebenge o kudituna kukala ni kalatá ka kibuka kya jinguvulu.

Mu mbeji ya Katutu, twatange mu jurnale kwila o mwenexi watatela o jiphange jetu kwila, exile mubheka maka mu ididi yoso. Mwene wabhana ngolokela mu kyônge kya jinguvulu kwila, wejibhanga ni lusolo o kima kyamesenene o athu, kufidisa o kikalakalu kya Jimbangi ja Jihova. O kifidisu kyamateka mu kizuwa kya 20 kya mbeji ya Kamusasadi ka 1967. Mu kubhita kakithangana, o axiku dya ngoji ni yó alanga o athu atundu mu jixi jengi, ayi mu filiyale, a ijika, anga akatula o akunji a jixi jengi mu ixi ya Malawi.

Kyoso kitwabhiti izuwa itatu mu kaleya, atutumikisa mu ixi exile mu ilanga ku akwa Inglaterra, o ixi ya Mauritânia. Maji o jinguvulu ku Mauritânia, kaxikina kwila etu tukalaku kala tu akunji a jixi jengi. Kyenyiki atutumikisa mu ixi ya Rodésia (kindala a ijiya kala Zimbabwe). Kyoso kitwabhixilaku, twadisange ni xiku dya ngoji, watokalele mu kibuka kya akwa kulanga o athu atundu mu jixi jengi. Mwene wexile kindanda, katwehela kubokona mu ixi, yu watwambela wixi: “Enu amifidisa kukala ku Malawi. Amikaye we mu ixi ya Mauritânia, kindala mwamukwiza bhabha mukonda mwamono kwila mwatululuka.” Mu kiki, muhatu wami Anne wamateka kudila. Kyedile kala seku muthu watwandalele! Mu kithangana kyenyókyo, ngamesenene ngó kuxisa o kikalakalu ni kuvutuka mu ixi ya Inglaterra. Mu kusukako, o axiku dya ngoji alanga yó atundu mu jixi jengi, atwehela kubhita usuku umoxi mu filiyale. Maji ene atutangela kwila twatokalele kwatumikisa njimbu mu kizuwa kya kayela. Twatohokele kyavulu, né kiki twasuluka mu kukingila kwa Jihova ni kumona kyebhi mwene kyeji tukwatekesa. Mu kizuwa kya kayela, kwabhiti kima ki twa kifikile, atwehela kukala kala tu ajitu ku Zimbabwe. Nuka ngandajimba o kima kya tubhiti mu kizuwa kyenyókyo, ngamono kwila Jihova mwéne wexile mutwendesa.

KIKALAKALU KYA UBHE—KUTUNDA KU MALAWI PHALA KUYA KU ZIMBABWE

Ku filiyale ya Zimbabwe, ngakalakala mu Kibuka Kya Sidivisu, mu kulanga o ixi ya Malawi ni ya Moçambique. O jiphange ku ixi ya Malawi exile mwazukutisa kyavulu. O kikalakalu kyami kyalungile we ni kulungulula o jinjimbu jexile mutumikisa o tufunga twa ilunga twa Malawi. Sayi kizuwa ngakalakala katé m’usuku, ngadidi mu kwijiya kwila o jiphange jami akexile mwabeta kyavulu.a Né kiki, o ufiyele, o kixikanu ni kukolokota kwâ kwa ngiswinisa kyavulu.—2 Ko. 6:4, 5.

Twabhange yoso phala kubhana kudya mu nzumbi ku jiphange akexile ku Malawi ni kwa yó alenge ku Moçambique mukonda dya kwabeta lwavulu. O kibuka kya alunguludi kya dimi dya Chichewa, o dimi dizwela dingi o athu ku Malawi, a atumikisa mu fazenda mba thonga yadikota ya phangyetu ku Zimbabwe. Ni henda yoso mwene watungu maxilu ni jixikitódyu phala ene. Koko, ene asuluka ni kikalakalu kyadikota kya kulungulula o madivulu metu.

Twadisokejeka phala mu mivu yoso o tufunga twa ilunga twa Malawi atale o kyônge kya dikota mu dimi dya Chichewa mu ixi ya Zimbabwe. Koko, ene exile mutambula o mikanda ya madiskulusu a kyônge kya dikota. Kyoso kyexile muvutuka ku Malawi, mu njila exile muwanuna o mikanda ni jiphange mu ukexilu watokala. Sayi muvu kyoso ene kyayi ku Zimbabwe, twasokejeka o Xikola ya Ukunji wa Utuminu phala kuswinisa o tufunga tutu twa ilunga, aswinine kyavulu.

Ku mbeji ya Kawana ka 1975, ngayi mukunda o jiphange atundu ku Malawi, alengela ku Moçambique mukonda dya izukutisu. O jiphange jojo exile mukayela o itendelesu ya ubhe ya kilunga kya Jihova, kala o kitendelesu kya kukala ni kibuka kya tufunga. O tufunga twa ubhe abhange ima yavulu yalungu ni kikalakalu mu nzumbi, kala o kubhanga madiskulusu akatunda, kutanga o kibatulu kya kizuwa, kudilonga O Mulangidi, katé mwene ni kubhanga o yônge ya ilunga. Ene asokejeka o kididi kyâ kala kididi kya kubhita o kyônge kya dikota, mwexile kididi kya kuzelesa, kya kuwanena o kudya, ni kibuka kya kulanga o kididi. O jiphange jiji jafiyele abhange ima yavulu ni mabesá a Jihova. Kyoso kinga akundu, ngaswinine kyavulu.

Ku disukilu dya mivu ya 1970, o filiyale ya Zâmbia yamateka kulanga o kikalakalu ku Malawi. Maji eme ngasuluka kubanza ku jiphange ku Malawi ni kwasambela we. Jiphange javulu akexile we mubhanga kiki. Kuma ngatokalele mu Kibuka Kya Filiyale ya Zimbabwe, mu ithangana yavulu ngexile mu dyôngeka ni jiphange exile mutunda ku mbonge yetu, kumoxi ni jiphange exile ni ikalakalu yavulu. O jiphange jiji atokalele ku Malawi, África do Sul, ni Zâmbia. Twexile mubhanga jinga o kibhwidisu kiki: “Ihi dingi itutena kubhanga phala kukwatekesa o jiphange mu ixi ya Malawi?”

Mu kubhita mivu, o izukutisu yexile musosoloka. O jiphange alenge mu ixi bhofelebhofele amateka kuvutuka ku Malawi, maji o jiphange akexile ku Malawi kexile dingi mwazukutisa lwavulu. Mu jixi jazukamene ku Malawi o Jimbangi ja Jihova exile mwabhana kyá ufôlo, ni kukatula o ifidisu yoso. Ku Moçambique, abhange kiki ku muvu wa 1991. Maji etu twexile mudibhwidisa: ‘Thembu kuxi o Jimbangi ja Jihova andakala ni ufôlo ku Malawi?’

TWAVUTUKA KU MALAWI

Mu kusukako o ima ku jinguvulu mu ixi ya Malawi yalunguluka. Ku muvu wa 1993, o jinguvulu abhana ufôlo ku Jimbangi ja Jihova, ya akatula o ifidisu yoso. Sayi kizuwa, ngexile muzwela ni mukunji wa jixi jengi, yu wangibhwidisa: “O kwila wandavutuka ku Malawi?” Ngexile kyá ni 59 a mivu, ngamutambwijila: “Kana, eme ngakuka kyá!” Maji mu kizuwa kyenyókyo, twatambula njimbu yatundu ku Kibuka Kya Utuminu, exile mutwixana phala kuvutuka ku Malawi.

Etu twazolele kyavulu o kikalakalu kyetu ku Zimbabwe, kyenyiki kwatubhonzele kyavulu kubatula o maka enyá. Etu twasangulukile kyavulu ku Zimbabwe, twexile ni makamba avulu kwenyóko. Ni henda yoso o Kibuka Kya Utuminu, kyatutangela kwila étu twejisola, se twejikala kwenyóko mba kana. Ki kyeji tubhonza kwendesa o mwenyu wetu ni kukala ku Zimbabwe. Maji ngalembalala yalungu ni kyebhi Mbalahamu ni Sala kyaxisa o inzo yâ yafwama mu ukukilu wâ, mu kubelesela o kitendelesu kya Jihova.—Dim. 12:1-5.

Twasolo kukayela o kitendelesu kya kilunga kya Jihova, ni kuvutuka ku Malawi, mu kizuwa kya 1 ya Kawana ka 1995, kyoso kitwatenena mwene 28 dya mivu, tunde kitwabhixila kwenyóko mu veji yadyanga. Twasokejeka o Kibuka Kya Filiyale, mwakexile eme ni phange jiyadi. Twexile dingi ni ima yavulu phala kubhanga mu kusokejeka o ikalakalu ya Jimbangi ja Jihova.

JIHOVA MWÉNE UKUDISA

Dyexile dibesá dyadikota kumona Jihova kukudisa o ikalakalu ni lusolo! O aboki adibandekesa ni lusolo lwoso. Ku muvu wa 1993, kwexile 30.000 ya aboki, maji ku muvu wa 1998, kwexile kyá 42.000 ya midi ndenge.b O Kibuka Kya Utuminu asokejeka o ima phala kutunga Filiyale yengi, phala kulanga o ikalakalu yavulu itwexile nayu. Twasumbu kibhela kyadikota kyexile ni 12 kya jihectare mu mbanza ya Lilongwe. Angisolo phala kukalakala mu kibuka kyejilanga o kikalakalu kyakutunga.

Phange Guy Pierce watokalele ku Kibuka Kya Utuminu, wabhange o diskulusu phala kubhakula o filiyale kwa Jihova, mu mbeji ya Kasambwadi ka 2001. Kwexile midi jiyadi ja jiphange ndenge akwa Malawi, avulu mudyâ a abatizalele kyá mu 40 a mivu ndenge. O jiphange jiji jafiyele, akolokotele mu mivu yavulu mu izukutisu yonene, kyoso kyafidisile o kikalakalu kya Jimbangi ja Jihova. Ene exile jingadyama mu xitu, maji mu nzumbi exile jimvwama. Mu kithangana kyenyókyo, exile ni ujitu wa kukunda o Betele ya ubhe. Mu ididi yoso mwakexile muya ku Betele, exile mukwimba o mimbu yetu mu ukexilu wa akwa África. Kyokyo kyexile o kima kya ngitula dingi ku muxima, ku mwenyu wami woso. Kyokyo kyalondekesa ni kidi kyoso kwila Jihova ubesowala kyavulu yó akolokota mu ufiyele wâ né mwene ni izukutisu.

Kyoso kyazubha kutunga o Betele, ngatambula o ujitu wa kubhakula kwa Jihova o Ididi ya Ubhezelu kyoso kyexile kuzubha ku itunga. O ilunga ku Malawi yakexile mutambula kikwatekesu ku ndunge yasolo o kilunga, phala kukwatekesa o jiphange kutunga o Ididi ya Ubhezelu ni lusolo, mu jixi mwavulu o wadyama. Ande dya kubokwesa o ndunge yiyi, sayi ilunga yakexile mu dyongeka mu jinzo jobhange ni mixi ya eucalipto. Kuthandu dya jinzo jiji akexile kutamu yangu ni kubhanga ibaka yalebha ya utuma. Mu kithangana kyenyókyo, ni kusanguluka kwoso o jiphange akexile mubhanga jindobi (tijolos) mu majiku abhange ene, ni kutunga naju ididi yafwama ya ubhezelu. Maji katé kiki o jiphange awabhela dingi kuxikama mu ibaka, mukonda mu ibaka mutena kuxikamabhu athu avulu.

Ngexile we ni ujitu wakumona kyebhi Jihova kyexile mukwatekesa o mundu wê kukala Jikidistá akulu mu nzumbi. O minzangala mu África angibhangesa kudiwana mukonda adibhakula phala kukwatekesa o kilunga kya Jihova. Ni lusolo lwoso ene adilongo ima yavulu bhukaxi ka ilongesu yatambula ku kilunga kya Jihova ni mukubhanga o ima. Mukonda dya kiki, ene atena kutambula dingi ikalakalu ku Betele ni mu ilunga yâ. O ilunga yatambula we kiswinisu kyadikota, kyoso kyexile mwakunda ku tufunga twa ubhe twa ilunga, avulu mudyâ akazala kyá. Sumbala athu avulu, katé mwene o jindandu jâ ene mujijidika o makaza yá nakale kyá ni twana, o makaza yá asolo kukamba kukala ni twana ku mundu yú phala nabhange dingi mu sidivisu yâ kwa Jihova.

NGASANGULUKA KYAVULU NI IMA INGASOLO KU MWENYU WAMI

Mu kubhita 52 amivu ku África, ngamateka kukata. O Kibuka Kya Utuminu kyaxikina o kima kyabhingi o Kibuka Kya Filiyale phala ni ngitene kuvutuka ku Inglaterra. Twaluwalele mu kuxisa o kikalakalu kitwazolele kyavulu, maji o mwiji wa Betele wa Inglaterra wamutulanga kyambote mu ukukilu wetu.

Ngixikina kwila, kwehela Jihova kwendesa o mwenyu wami kyene o kima kyabetakota kingasolo. Se ngadyelele mu ixinganeku yami, o mwenyu wami wejikala kyengi. Ithangana yoso Jihova wejidile o ima ingabhindamene phala ‘kuyukisa o jinjila jami joso.’ (Jisa. 3:5, 6) Mu unzangala wami, ngamesenene kwijiya kyebhi kikalakala o ditenda dyadikota. Maji o kilunga kya Jihova kya ngibhana kikalakalu kya ngisangulukisa kyavulu. Phala eme, o kusidivila Jihova kwa ngibhekela kisangusangu kyadikota m’ukulu, lelu kwene mungibhekela we kisangusangu!