Jishinda, Bukine Ne Bumi

Kyamweka mwatemwa bingi pa kutambula mambo awama. Kya kine, ano ke mambo awama o mwafwainwa kufunda anweba ne batemwe benu.

Ano mambo awama aji mu Baibolo, buku wanembelwe kala na lutangijilo lwa Mulenga wa bilengwa byonse, Yehoba Lesa. Uno buku washinkamana pa mabuku a mu Baibolo ana mutanwa mambo awama bingi kwi atweba bonse. Ano mabuku atelwa mazhina a banabalume Lesa bo aingijishe kwianemba. Ano mabuku ke Mateo, Mako, Luka ne Yoano.

Bavula batela ano mabuku ana amba mabuku ana a Mambo Awama. Onse ana alumbulula mambo awama aamba pe Yesu kuba’mba Lesa ye ye engijisha pa kupulusha bantu ne kuba’mba Bufumu bwa Lesa bwa mwiulu bukaleta mapesho pano pa ntanda ku bonse baitabila Yesu.—Mako 10:17, 30; 13:13.

MAMBO KA O KWAIKELA MABUKU ANA A MAMBO AWAMA?

Kampe mwiipuzha ene mambo Lesa o atangijile banabalume kunemba ano mabuku ana aamba pa bwikalo ne mafunjisho a kwa Yesu.

Tumwenamo bingi mu kufunda ano mashimikila ana aamba pa byaambile Yesu ne byo aubile. Fwanyikizhai kuba’mba mwamona banabalume bana baimana pamo na mufunjishi waya bingi nkuwa. Mwanamulume waimana kulutwe ya mufunjishi, musonkeshi. Mukwabo waimena ku kilujo kyanji ke shayuka wa michi. Mwanamulume waimena ku kipiko ubena kuteleka ukwata masabi kabiji mulunda na mufunjishi. Kabiji mwanamulume wa buna waimena na kunyuma ubena kumona bibena kubiwa kabiji ye mwanyike pa bonse. Bano banabalume bonse bana ba kishinka, kabiji bonse pa muntu pa muntu baji na bintu byo batapo muchima. Inge kya kuba’mba yense wanemba jishimikila ja byambo bya mufunjishi ne mingilo yanji, bafwainwa kulumbulwila bishinka nangwa byamwekele mu mashinda apusana pusana. Kupichila mu kufunda mashimikila onse ana, ne kulanguluka pa nembelo ne ndumbulwilo yapusana pusana kwakonsha kwitukwasha kumvwisha byaambile mufunjishi ne byo aubile. Kino kibena kumwesha byo twakonsha kumwenamo mu mashimikila ana aamba pa bwikalo bwa Mufunjishi Wayukisha, aye Yesu.

Kutwajijila na kino kifwanyikizho, mwanamulume musonkeshi ubena kukeba kukwasha Bayudea, onkao mambo, wanemba mafunjisho nangwa bya mwekele mu jishinda ja kuba’mba bantu bo abena kunembela bakwatakanye kyo abena kwambapo. Shayuka wa michi, walumbulula bulongo bya bukilwe bakolwa nangwa balemana, onkao mambo, bishinka bimo byanembele musonkeshi wibishapo, nangwa wibinembela mu jishinda japusanako. Mulunda na mufunjishi aye waamba pa byaumvwanga mufunjishi ne pa byubilo byo ajinga nabyo. Jishimikila ja mwanyike jaipipa kabiji walumbulula bishinka mu mikuku ipi yapela kumvwa. Nangwa byonkabyo, mashimikila a bano banabalume bonse a kine. Kino kifwanyikizho kibena kumwesha byo twakonsha kumwenamo mu mashimikila onse ana aamba pa bwikalo bwa kwa Yesu, mingilo yanji, mafunjisho ne byubilo byanji.

Bantu bakonsha kwamba pa ‘Mambo Awama anembele Mateo’ nangwa ‘Mambo Awama anembele Yoano.’ Kino kya kine, mambo mu ano mabuku onse ana muji “mambo awama aamba pe Yesu Kilishitu.” (Mako 1:1) Nangwa byonkabyo, kuji mambo awama amo aamba pe Yesu. Ano mambo awama atanwa mu mabuku ana a mambo awama.

Bantu bavula bafunda Mambo a Lesa besakanya ne kukwatankanya byamwekele ne bishinka biji mu Mateo, Mako, Luka ne Yoano. Nobe mu mwaka wa 170 C.E., nembi wa mabuku mwina Silya aye Tatian waesekele kuba bino. Wataaine kuba’mba ano mabuku ana a mambo awama a kine kabiji anembelwe na lutangijilo lwa mupashi wazhila, kabiji wavwangile pamo ano mabuku ana aamba pa bwikalo ne mwingilo wa kwa Yesu ne kwianemba mu buku umo.

Uno buku wa kuba’mba Yesu ye Jishinda, Bukine, ne Bumi naye byo byo aji, pano bino, aye walumbulula bulongo kabiji byonse mo biji. Kiji bino mambo a kuba’mba luno twaumvwisha kufika kwa bungauzhi bwavula bwa kwa Yesu ne bishimpi byanji. Kino kitukwasha kuyuka bintu byo aambile ne ndonda mwamwekejilenga bino bintu. Bapoya bya kupoyapoya nabo bataanapo bintu bimo bitukwasha kumvwisha bishinka bimo ne ndangulukilo ya banembi. Ibyo kuba’mba kafwako muntu wakonsha kulumbululatu suka ndonda mwamwekejilenga bino bintu ne. Pano bino, buku wa kuba’mba Yesu ye Jishinda, Bukine, ne Bumi waesekako kwibilumbula ne kwibintachika monka mo byalondankena.

JISHINDA, BUKINE NE BUMI

Byo mubena kutanga ne kwiyowa uno buku, langulukainga pa byambo byakonsha kwimukwasha anweba ne batemwe benu. Vulukainga kuba’mba Yesu Kilishitu mwine wabuujile Tomase amba: “Amiwa yami jishinda ne bukine ne bumi. Kafwako wiya kwi Batata ne, poso wapichila mwi amiwa.”—Yoano 14:6.

Uno buku wa kuba’mba Yesu ye Jishinda, Bukine, ne Bumi, usakwimukwasha kumvwisha ene mambo Yesu o aikela “jishinda.” Pa kuba’mba tusolomoke Yehoba Lesa mu lulombelo, kanatu twapichila mwi Yesu. Kikwabo, Yesu ye jishinda ja kupwainamo ne Lesa. (Yoano 16:23; Loma 5:8) Onkao mambo, Yesu ye jishinda kwi atweba ja kwikelamo na bulunda bwawama ne Lesa.

Yesu ye “bukine.” Waambanga bukine ne kwikela mwayila buno bukine. Kyajingatu nobe mwine Yesu bo bukine. Wafikizhe bungauzhi bwavula bingi, kabiji buno bungauzhi bwaikele “‘ee’ na mambo a aye.” (2 Kolinda 1:20; Yoano 1:14) Buno bungauzhi bwitukwasha kuyuka mwingilo wa kwa Yesu mu kufikizha kyaswa muchima wa Lesa.—Lumwekesho 19:10.

Kabiji Yesu Kilishitu ye “bumi.” Kupichila bukuzhi, Yesu wapaine bumi bwanji bwalumbuluka ne mashi anji pa kuba’mba tukekale na “bumi bwa kine kine,” ko kuba’mba, “bumi bwa myaka ne myaka.” (1 Timoti 6:12, 19; Efisesa 1:7; 1 Yoano 1:7) Kabiji ukekala “bumi” ku biumbi bya bantu bafwa bakasangulwa ne kwikala na luketekelo lwa kwikala mu Paladisa myaka ne myaka.—Yoano 5:28, 29.

Atweba bonse twafwainwa kuyuka ne kunemeka mwingilo wa kwa Yesu mu kufikizha kyaswa muchima wa Lesa. Onkao mambo, iyowa kufunda byavula pe Yesu, aye “jishinda ne bukine ne bumi.”