“Usangalele Mu Mukazhobe Wa Mu Bwanyike Bobe”
“Usangalele mu mukazhobe wa mu bwanyike bobe . . . Mwanami, umukomokele ka mwanamukazhi pite?”—BYAMBO BYA MANA 5:18, 20.
1, 2. Mambo ka o kyakonsha kwambiwa’mba butemwe buji pakachi ka mulume ne mukazhi bwapeshiwa?
BAIBOLO waambamotu pa mambo a kwilaala. Pa Byambo bya Mana 5:18, 19 tutangapo’mba: “Mushima wobe utupauka mema obilwe bibusa, usangalele mu mukazhobe wa mu bwanyike bobe, wauba nobe kabazhi mukazhi walambisha, nangwa nobe kikunji mukazhi wa buya. Utondwe na butemwe bwanji bimye byonse ne kusekela; wikale wa kwibukomoka butemwe bwanji moba onse.”
2 Apano byambo bya kuba’mba ‘Mushima utupauka mema’ bilumbulula kupwisha kilaka kya kwilaala. Kuno kwilaala kwapeshiwa mambo butemwe bwa kwifwalama ne kwikomoka kuji pakachi ka mulume ne mukazhi ke bupe bwibapa Lesa. Nangwa byonkabyo, buno bulunda bwafwainwa kwikalatu monka mu masongola kwapwa. Mfumu Solomone wa bena Isalela, yenka wanembele Byambo bya Mana waipwizhe amba: “Mwanami, umukomokele ka mwanamukazhi pite, ne kumukumbata mwanamukazhi ungi?”—Byambo bya Mana 5:20.
3. (a) Ñanyi kintu kyatama kibena kubiwa mu masongola avula? (b) Lesa umona byepi bukende?
3 Pa juba jabo ja masongola, mwanamulume ne mwanamukazhi bachipa luchipo lwa kuba’mba bakatwajijila kwitemwa ne kwikala bakishinka mu masongola abo. Nangwa byonkabyo masongola avula apwatu na mambo a bukende. Shayuka umo mwanamukazhi byo apitulukilenga mu masawakya 25 apeselwe a bibena kubiwa mu masongola, waambile’mba “mapesenti 25 a banabakazhi basongolwa ne mapesenti 44 a banabalume basongola baubapo kala bukende.” Mutumwa Paulo waambile’mba: “Kujimbaikwa ne: nangwa ba bulalelale, nangwa bapopwela bankishi, nangwa bankende, nangwa besamba ne banabalume bakwabo . . . kechi bakaswana bufumu bwa Lesa ne.” (1 Kolinda 6:9, 10) Akino kishinka kyaumvwanyika. Bukende ke mambo akatampe bingi ku meso a Lesa, kabiji bapopweshi ba kine bafwainwa kujimuka kuchina ke bamweshe byubilo byabula bukishinka. Ki ka kyakonsha kwitukwasha kuba’mba ‘masongola ekale a mushingi, ne mwanya naye abulwe kuzhilulwa’?—Bahebelu 13:4.
Jimukai na Muchima wa Bujimbijimbi
4. Ñanyi mashinda amo mwina Kilishitu uji mu masongola o akonsha kwifwalaminamo na muntu ungi kwa kubula kuyuka?
4 Mu ino ntanda muji byubilo byatama, bantu bavula “baji na meso ayula bukende, abula kukonsha kuleka kulenga mambo.” (2 Petelo 2:14) Befwalaminamotu kya nshiji na bantu babula bena kwabo. Mu byalo bimo, banabakazhi bavula batwela makito, kabiji kino kyalengela banabalume ne banabakazhi bengijila pamo kwikala na lukasha lwa “kwifwalamina ku nkito.” Kabiji kwisambila pa Intaneti nako kwalengela ne boba bantu baji na bumvu kutendeka kwikala na balunda kupichila pa Intaneti. Bantu bavula baji mu masongola bafwa mu bino bitewa kwakubula nangwa kuyuka kibena kwibamwekela ne.
5, 6. Mwanamukazhi umo mwina Kilishitu watainwe byepi mu kitewa, kabiji twakonsha kufunjilako ka?
5 Akilangulukai mwina Kilishitu ye tusakutelatu’mba Mary byo atwelele mu lukatazho lwakebelenga kumulengela kuba bukende. Mwata wanji wabula Kamonyi wa kwa Yehoba kechi watangako muchima ku kisemi kyanji ne. Mary uvuluka kimye kimo kyo asambakene na mwanamulume umo waingilanga na mwata wanji. Uno mwanamulume watekenye bingi, kabiji palutwe kacheche, waishile kutemwa mafunjisho aitabijilemo Mary. Mary washimuna’mba: “Uno mwanamulume wawamine bingi muchima, kukila ne ba mwatawami.” Palutwe kacheche Mary ne uno yenka mwanamulume baishile kwifwalama. Mary walangulukile’mba: “Kechi nalenga bukende ne, kabiji uno mwanamulume watemwa bingi kufunda Baibolo. Kampe nakonsha kumukwasha.”
6 Buno butemwe saka bukyangye kumulengela kuba bukende, Mary walangulukilepo bulongo. (Ngalatiya 5:19-21; Efisesa 4:19) Jiwi ja mu muchima wanji jamulengejile kwingijisha maana bulongo ne kupwisha lolwa lukatazho. Kya kumwenako kya kwa Mary kimwesha’mba: “Muchima wa muntu uji na bujimbijimbi kukila bintu byonse, kabiji watamishatu.” (Yelemiya 17:9) Baibolo witujimuna’mba: “Lama muchima wobe kukila byonse byo ulama.” (Byambo bya Mana 4:23) Twakonsha kumulama byepi?
‘Wajimuka Ufyama’
7. Umvwe mubena kukwasha muntu uji na makatazho mu masongola, ñanyi lujimuno lwa mu Binembelo lwawama kwingijisha?
7 Mutumwa Paulo wanembele’mba: “Awa ulanguluka’mba, naimana, ajimuke kuchina’mba, wakapona.” (1 Kolinda 10:12) Kabiji Byambo bya Mana 22:3 byaamba’mba: “Wajimuka pa kumona bileta lufu bibenakwiya ufyama.” Mu kifulo kya kulanguluka’mba: “Kafwako kisakumwekela ne,” kyawama kumona bintu byakonsha kwimuletela makatazho. Kya kumwenako, monai’mba muntu uji na lukatazho mu masongola kechi waiya kwi anweba amba mumutekeneshe ne. (Byambo bya Mana 11:14) Bulai yewo muntu amba aye na kwisambila pamo makatazho a mu masongola na mwatawanji nangwa mukazhanji, inge wa mulume kyawama waya ku mwina Kilishitu wa mulume wapijilwa kabiji inge wa mukazhi waya ku wamukazhi mukwabo wapijilwa wafwainwa kumukwasha, nangwa kuya ku bakulumpe mu kipwilo. (Titusa 2:3, 4) Bakulumpe mu bipwilo bya Bakamonyi ba kwa Yehoba ke bakumwenako bawama bingi. Umvwe mukulumpe mu kipwilo ubena kukeba kwisamba na nyenga wa bwina Kilishitu, bafwainwa kwisambila pa bantu, nabiji pa Nzubo ya Bufumu.
8. Ñanyi lujimuno lwakonsha kwitukwasha kimye kyo tuji pa nkito?
8 Kimye kyo muji pa nkito nangwatu ku mapunzha akwabo, jimukai na mashinda akonsha kwimulengela kwifwalama. Kya kumwenako, kutaya kimye kyabaya panyuma ya kukomboka ku nkito na muntu ungi wabula mwina kwenu kyakonsha kwimuletelela. Anweba byo mwasongola nangwa kusongolwa, mwafwainwa kumwesha mu ñambilo ne mu byubilo kuba’mba kechi mwasaka kwifwalama na muntu wabula mwinakwenu ne. Byo muji na munema wa kunemeka Lesa, kechi mwakonsha kutemwa kwikomoka na muntu kupichila mu kusengula kubindankanya muchima nangwa kupichila mu mvwajilo ne mwekelo yenu ne. (1 Timoti 4:8; 6:11; 1 Petelo 3:3, 4) Umvwe mwabika bipikichala bya benakwenu ne bya baana benu mu ofweshi mo mwingijila kyakonsha kwimuvululangamo kabiji kyakonsha kulengela bantu kuyuka’mba muji na kisemi. Monai’mba kechi mwifwalama na muntu ungi ne.—Yoba 31:1.
“Musekele na Mukazhenu ye Mwatemwa”
9. Ñanyi bintu byakonsha kulengela muntu kongolwa?
9 Pa kuba’mba tulamawizhe muchima wetu, twafwainwa kuchinuzhuka bintu bimo byakonsha kwituletelela. Kabiji kumwesha butemwe ku muntu wabula mwina kobe kimwesha’mba mulume nangwa mukazhi kechi uta muchima ku bikeba mukwabo wa mu masongola ne. Kampe mukazhi bamusula kimye kyonse ku mwata wanji nangwa kampe mulume bamunenauna ku mukazhanji kimye kyonse. Katanda kano, byo obatu’mba apitepite bibye wamona muntu mukwabo kampe pa nkito nangwa mu kipwilo kya bwina Kilishitu uji na byubilo byonka byo akeba byabulapo mwina kwanji. Ko kyakayanga butemwe bwakosa ne kukosa, babwela bechina ne kala. Bino bintu bimwesha byaamba Baibolo amba: “Bantu bonse baesekwa, byo bebakoka ku lwiso lwabo bene, ne kwibongola.”—Yakoba 1:14.
10. Bamulume ne mukazhi bakonsha kukosesha byepi bulunda bwabo?
10 Mu kifulo kya kuba’mba bamulume ne mukazhi bate muchima ku bantu babula bena kwabo kuba’mba be batemwe, bekale balunda, nangwa kwibakwasha kimye kya makatazho, bafwainwatu kwibikako bene kuba’mba bakoseshe butemwe bwabo. Onkao mambo, ikalainga pamo kimye kyonse, ne kwipwiluluka. Langulukainga pa bintu bimulengejile’mba mwifwalame. Langulukai jibiji butemwe bo mwajinga nabo pa bobo bena kwenu saka mukyangye kwisongola ne. Langulukai pa bimye byawama byo mwiyowa pamo. Lombai kwi Lesa kuba’mba emukwashe. Nyimbi wa masalamo Davida wamusashijile Yehoba amba: “Lengai mwi amiwa muchima watoka, anweba Lesa; ne kusangula mupashi ke mupya, washikamatu, mwi amiwa.” (Masalamo 51:10) Monai kuba’mba ‘mwasekela na mukazhenu ye mwatemwa mu bwikalo bwenu bwa pano panshi moba onse a mweo wenu o emupa Lesa.’—Musapwishi 9:9.
11. Maana ne milangwe bingila ñanyi mwingilo mu kukosesha masongola?
11 Pa kuba’mba masongola akose, kyawama kwikala na maana, ne milangwe. Byambo bya Mana 24:3, 4 byaamba’mba: ‘Nzubo beishimika na maana, kabiji beikajika na milangwe; kabiji bengijisha maana a kuyuka pa kuyuzhamo bya bunonshi byapusana pusana bya buneme ne byanengela.’ Pa bintu byanema bisangajika kisemi pavwangiwa ne byubilo nabiji, butemwe, bukishinka, moyo wa kwakamwa Lesa, ne lwitabilo. Pa kuba’mba twikale na bino byubilo, twafwainwa kumuyuka Lesa. Onkao mambo, mulume ne mukazhi bafwainwa kutesha muchima pa kufunda Baibolo. Nga maana ne milangwe byanema byepi? Pa kuba’mba tuyukenga mwa kubila na makatazho a pa juba ne juba kikebewa kwikala na maana, ano maana ke bulume bwa kwingijisha Binembelo. Muntu uji na milangwe umvwa mwatala milanguluko ne bibena kwiumvwa mulume nangwa mukazhi. (Byambo bya Mana 20:5) Yehoba waambile kupichila mwi Solomone amba: ‘Mwanami, uteshe muchima wobe ku maana ami; umbike kutwi kobe ku milangwe yami.’—Byambo bya Mana 5:1.
Umvwe Paikala “Byakatazha”
12. Mambo ka o tubujila kukumya amba ba mulume ne mukazhi nabo bapita mu makatazho?
12 Kafwako mu masongola mwabula lukatazho ne. Baibolo waamba’mba bamulume ne mukazhi ‘bamona byakatazha.’ (1 Kolinda 7:28) Kupopomenwa, kubela, lumanamo, ne bintutu bikwabo byakonsha kuleta bijikila mu masongola. Nangwa byonkabyo, umvwe paikala makatazho, mwafwainwa kumona mwakwiapwishisha bonse bubiji bwenu mambo mukeba kutokesha Yehoba pa muchima.
13. Mu ñanyi mbaji bamulume ne mukazhi mo bafwainwa kwipima abo bene?
13 Ibyepi inge mu masongola mwaikala makatazho na mambo a jishinda mulume ne mukazhi jo bobilamo bintu? Kikebewa kwibikako bingi pa kubatu’mba bayuke bulongo mwakubila bintu. Kya kumwenako, kampe mu masongola abo bendatu na kwipachika kabiji kino kyaalukatu ke kisela. (Byambo bya Mana 12:18) Byonka byo kyaambiwapo mu mutwe wafumako, kino kyakonsha kuleta bingi makatazho. Kishimpi kya mu Baibolo kyaamba’mba: “Kwikala mungyetu bunke kwawama kukila kwikala na mwanamukazhi wa lupata uzazumuka.” (Byambo bya Mana 21:19) Umvwe wi mukazhi uji mu masongola a uno mutundu, iipuzhe obe mwine amba, ‘Nanchi muchima wami ubena kulengela ba mwata wami kubula kwikala pamo ne amiwa nyi?’ Baibolo waambila banabalume amba: “Anweba banabalume, temwai bakazhi benu, ne kwibashintaukila ne.” (Kolose 3:19) Umvwe wi mulume, iipuzhe obe mwine amba, ‘nanchi byubilo byami bibena kumwesha’mba butemwe mfwabo, kya kuba’mba mukazhami ke akebe ne kumutekenesha ku bantu bangi nyi?’ Pano bino, kino kechi kyafwainwa kulengela umo ke asake amba obe bukende ne. Onkao mambo, inge paikala lukatazho kyawama kwisambapo mu meso anteka.
14, 15. Mambo ka kuta muchima ku muntu wabula mwina kobe kyo jabujila jishinda ja kupwishishamo makatazho?
14 Kukeba lutekenesho ku muntu wabula mwina kobe kechi jo jishinda ja kupwishishamo makatazho mu masongola ne. Nga buno bulunda na muntu ungi bwakonsha kwimufikizha pi? Bamo bakonsha kulanguluka’mba buno bulunda bwakonsha kwibalengela kutwela mu masongola akatataka kabiji awama? Bamba’mba, ‘Uno muntu ye natuluka ujitu na byubilo byonka byo natemwa.’ Kashika kechi kyawama kulanguluka bino ne, mambo yense muntu ukasha mulume nangwa mukazhi, nangwa muntu ungi ke emubule’mba mwikane na mulume nangwa na mukazhenu ko kuba’mba kechi wanemeka masongola ne. Kechi kyayilamotu nangwa kuyilamo kuketekela’mba buno bulunda bukemulengela kwikala mu masongola awama ne.
15 Mary waambiwapo kala walangulukishepo bingi pa kintu kyo akebelenga kuba kyakonsheshe kumulengela aye nangwa muntu mukwabo kutaya bibusa bya Lesa. (Ngalatiya 6:7) Mary washimuna’mba: “Byo natendekele kulanguluka pa yewa mwanamulume waingilanga na bamwata wami, nataine kuba’mba, umvwe pajipo jishinda jiji jonse ja kuba uno mwanamulume wafunjilamo bukine, amiwa yami mbena kumubwezha panyuma. Bubi bwakonsha kunankama yense muntu ubena kwibuba kabiji bwakonsha kutuntwisha bantu!”—2 Kolinda 6:3.
Lutundaiko Lwawama
16. Ñanyi bintu byatama bifuma mu kuba byubilo byatama?
16 Baibolo wajimunañana amba: “Mu kanwa ka mwanamukazhi pite mulupuka byambo byatobala nobe buki, kabiji byalamba kukila manyi; Pakuba ko akakupezha kwalula nobe kavungundeya, kabiji kwatwa pamo nobe mpoko yatwa kubiji.” (Byambo bya Mana 5:3, 4) Bintu bifuma mu kuba byubilo byatama bikola bingi ku muchima kabiji bipayañana. Biyanjisha jiwi ja mu muchima, bileta bikola bisambuzhana kupichila mu kwilaala, kabiji ne konauna milangwe ya yewo mukwenu wa mu masongola wabula mambo. Abino byo byafwainwa kulengela muntu kubula kutendeka bumaumau ne kubula kupwisha bukishinka mu masongola.
17. Ñanyi kishinka kikatampe kyakonsha kwitukwasha kwikala bakishinka mu masongola?
17 Kishinka kikatampe kya byo kyatamina kubula bukishinka ke kya kuba’mba, Yehoba, mwine Watendekeshe masongola kabiji wapaine jishuko ku mulume ne mukazhi ja kwilaala washikwa kubula bukishinka. Kupichila mwi ngauzhi Malakai, Yehoba waambile’mba: “Nkafwenya kwipi ne anweba mu kwimuchibila mambo; nkekala ke kamonyi wa kwibashinawina bukijitu aba . . . bankende.” (Malakai 3:5) Kwesakana na Yehoba byo amona, Byambo bya Mana 5:21 byaamba’mba: “Mashinda a muntu aji ku meso a Yehoba, ne aye utalatala konse konse ko aya.” Ee, “bintu byonse biji patokatu, byasololwatu ku meso a yewa ye tukatotololako.” (Bahebelu 4:13) Onkao mambo, lutundaiko lwawama lwakonsha kwitukwasha kwikala bakishinka mu masongola ke kuvuluka kuba’mba, bubi bo twauba nangwa bufyamepotu byepi kabiji nangwa bubi bufumamo bukepe nangwa bubaye, mambo aji onse a bulalelale onauna bulunda bwetu na Yehoba.
18, 19. Tufundako ka ku kya kumwenako kya kwa Yosefwa ne muka Potifwalo?
18 Kya kumwenako kya kwa Yosefwa, mwana mushakulu Yakoba, kimwesha’mba lutundaiko lwawama ke lwa kwikala balunda bawama na Lesa. Yosefwa byo atajilwe bulongo ku meso a kwa Potifwalo, kinemanga wa mu kije kya kwa Felo, bamubikile pa kifulo kikatampe mu nzubo ya kwa Potifwalo. Kabiji Yosefwa “wajinga na mubiji walamba, wamwekatu bulongo,” kabiji muka Potifwalo naye kino wikiyukishetu. Pa juba pa juba, waesekanga kumongola Yosefwa, pano bino wituvwilekotu. Ki ka kyalengejile’mba Yosefwa amukane? Baibolo witushimwina’mba: “Aye wakaine; wamwambijile muka nkambo yanji amba: Nkambo yami . . . kafwako nangwa kimo kyo abula kufikizha kwi amiwa ne, kana anweba yenka, nakyo mambo a kuba’mba mwi bakazhi babo; nanchi buno bubi bukatampe nebube byepi, ne kumulenga mambo aye Lesa?”—Ntendekelo 39:1-12.
19 Yosefwa wajinga katanda wasungile bulumbuluke bwanji mu kubula kwibipisha na muka bene. Byambo bya Mana 5:15 byaamba ku banabalume basongola amba: “Tomanga mema a mu kyakulaminamo mema kyobe obe mwine, nangwa mema abenakutupauka mu mushima wobe.” Jimukai mwakeya kubazhimukatu mwikwamamo na muntu ungi wabula mwina kwenu. Esekai na ngovu kukosesha butemwe mu masongola enu, kabiji isambainga ne kupwisha makatazho onse o mupitamo mu masongola enu. Kyakila byonse, “usangalele mu mukazhobe wa mu bwanyike bobe.”—Byambo bya Mana 5:18.
Bi ka Byo Mwafundamo?
• Mwina Kilishitu wakonsha byepi kubazhimukatu wikwamamo na muntu ungi wabula mwina kwanji?
• Ñanyi lujimuno lwakonsha kukwasha muntu kubula kwifwalama na muntu wabula mwina kwanji?
• Umvwe mulume ne mukazhi ke bapite mu makatazho, bafwainwa kuba ka?
• Ñanyi kishinka kikatampe kyakonsha kulengela bamulume ne mukazhi kwikala bakishinka mu masongola abo?
[Kipikichala pa peja 12]
‘Kwingijisha maana a kuyuka kwakonsha kulengela muntu kuyuzha nzubo na bya buneme byanengela