Mambo a Yehoba o Omi
Bishinka Bikatampe Kufuma mu
Buku wa Musapwishi
MUSHAKULU Yoba waambile amba “muntu usemwa ku mwanamukazhi ye wa moba acheche ne ao nao onka a malwa.” (Yoba 14:1) Byo kyanemapo kubula kwingijisha moba etu acheche na kukeba bintu byabula nkito! Nanchi kimye, bulume ne bintu byo tuji nabyo bya ku mubiji twakonsha kwibingijisha byepi bulongo? Byepi byo twafwainwa kuchinuzhuka? Byambo bya maana biji mu buku wa mu Baibolo wa Musapwishi byakonsha kwitukwasha bingi mu jino jishinda. Byambo bijimo byakonsha ‘kulondalonda ne kupima milanguluko ya michima ne mo yayila’ ne kwitukwasha kwikala bwikalo bwawama.—Bahebelu 4:12.
Byo anembelwe na muntu wayukanyikwa amba wajinga na maana, aye Mfumu Solomone wa mu bena Isalela ba kukala, uno buku wa Musapwishi walumbulula bingi bulongo bwikalo bwawama byo buji kabiji ne bwikalo bwatutu nabo byo buji. Byo kiji kuba’mba Solomone watongola bishimikwa bimo byo atungile, ko kuba’mba wanembele buku wa Musapwishi panyuma ya kupwisha kutunga bino bishimikwa, kabiji saka akyangye kufuma mu mpopwelo ya kine. (Nehemiya 13:26) Kino kimwesha’mba uno buku wanembelwe mwaka wa 1000 B.C.E. saka akyangye kufika ne, kwipi na ku mpelo ya bukalama bwa kwa Solomone bwa myaka 40.
BINTU KA BYABULA KWIKALA BYATUTU?
Musapwishi waambile’mba: “Bintu byonse byo byatu.” Kabiji waipwizhe’mba: “Nanchi muntu umwenamo ka mu mingilo yanji yonse yo akabakana nayo pano panshi?” (Musapwishi 1:2, 3) Byambo bya kuba’mba “byatu” ne “pano panshi” byavulamo bingi mu buku wa Musapwishi. Kyambo kya Kihebelu kya kuba’mba “byatu” kilumbulula “muya” nangwa’mba “luya” kabiji kino kyatala mu kuba’mba kechi pajipo kintu kiji kyonse kyakonsha kwingila bulongo nangwa kyakonsha kwikala myaka ne. Byambo bya kuba’mba “pano panshi” bilumbulula’mba “panopantanda” nangwa’mba “mu ino ntanda.” Onkao mambo, bintu byonse bikeba bantu byabula kuyila monka mwaswila muchima wa Lesa ke byatu.
Solomone waambile’mba “Jimukai byo mwenda byo muya ku nzubo ya Lesa,” kabiji ne “kufwenya kwipi mu kumvwa kyawama.” (Musapwishi 5:1) Kupopwela Yehoba Lesa kya kine kechi kyatu ne. Mambo kutako muchima ku bulunda bwetu ne aye ke kintu kikatampe bingi kyakonsha kwitukwasha kwikala bwikalo bwawama.
Mepuzho a mu Binembelo Akumbulwa:
1:4-10—Mu ñanyi jishinda kuzhokoloka kwa bintu bya panopantanda o kuletelatu “kitendwe kyonka”? Musapwishi watongolatu bintu bisatu bikwasha bumi panopantanda kutwajijila, bino bintu ke juba, mwale wapusana pusana, ne jishinda mulengelwa mvula. Kwambatu kine, mashinda muzhokolokela bintu panopantanda avula, kabiji akatazha bingi kwiayuka. Muntu wakonsha kutaya kimye kyabaya na kwiafunda, pano bino upulwilamotu mabula kwakubula kwiayuka ne. Kino kine kyakonsha kuleta “kitendwe kyonka.” Kabiji kilefulañana bingi kwesakanya bula bwa bumi bwetu na kuno kuzhokoloka kwa bintu bya panopantanda kubula kwikileka. Kabiji ne kwesekatu kutana bintu bya bukumo nako kuletatu kitendwe kyonka. Mambo bintu byo babena kulenga ano moba babena kulondelatu bintu Lesa wakine byo abikako kabiji ne byo alenga kala.
2:1, 2—Mambo ka tuseko o betutongwela’mba “bukonye”? Tuseko twakonshatu kwitukwasha kulubako makatazho etu mu kakimye kacheche, kabiji byalusangajiko nabyo byakonsha kwitulengela kubula kupwisha makatazho o tupitamo. Nangwa byonkabyo, tuseko kechi tulengela makatazho etu kupwa ne. O ene mambo kukeba lusekelo kupichila mu tuseko o kwatongwelwa’mba “bukonye.”
3:11—Bintu ka Lesa byo alengele ke “bya buya mu kimye kyabyo”? Bintu bimo Yehoba Lesa byo alengele ke “bya buya,” nangwa’mba byawama, pa kimye kyafwainwa, ke kulengwa kwa ba Adama ne Evwa, lulayañano lwa kakongolo, lulayañano na Abalahama, lulayañano na Davida, kwiya kwa kwa Mesiasa, kabiji ne kwikajikwa kwa kwa Yesu Kilishitu ke Mfumu mu Bufumu bwa Lesa. Nangwa byonkabyo, kuji kintu kikwabo Yehoba kyo akalenga ke kya “buya” kulutwe kacheche. Twafwainwa kuketekela’mba ntanda ipya ya bololoke ikekalako pa kimye kyafwainwa.—2 Petelo 3:13.
3:15b—Mu ñanyi jishinda ‘Lesa wakine mo akebela akya kyapita kala’? ‘Akya kyapita kala’ kyakonsha kwimenako bintu Lesa byo akeba kuba. Nangwa kya kuba kusemwa, lufu, nkondo, ne mutende byakonsha kupwisha bulume bwa muntu ne kumulengela kulanguluka’mba bintu byamwekele kala bikamweka ne jikwabo, Lesa wa kine wakonsha kukeba ne kufikizha bintu byonse byo akeba. (Musapwishi 3:1-10, 15) ‘Akya kyapita kala’ kyakonsha ne kulumbulula bantu ba bololoke, abo javula bo bayanjisha ku babi. Onkao mambo Yehoba utwajijila na kukeba bantu baoloka pa kuba’mba ‘ebamweshe bulume bwanji’ mwine.—2 Byambo bya Moba 16:9.
5:9—Mu ñanyi jishinda ‘ujimisha majimi mo akwashisha kyalo kyanji’? Bantu bonse bekala panopantanda bakinka manungo mu ‘majimi akwasha kyalo,’ ko kuba’mba bifuma mu mushiji. Mfumu naye mo mo aketekela. Mfumu pa kuba’mba anowe mu bujimi bwanji, bakalume banji bafwainwa kumukwasha kupichila mu kwingila na ngovu.
Lufunjisho Kotuji:
1:15. Kyatutu kutaya kimye ne bulume na kulanguluka pa lumanamo ne nshiji yo tumona ano moba. Bufumu bwa kwa Lesa bo bonkatu bwafwainwa kupwisha bubi.—Danyela 2:44.
2:4-11. Kwingila mingilo, nabiji ya kushimika mazubo, kujima majimi, ne kwimba nyimbo, kubikapotu ne ya kukeba kwikala bwikalo bwawama ke “kujatu mwela,” mambo kechi bikwasha bantu kwikala bulongo nangwa kwikala na lusekelo lubula kupwa ne.
2:12-16. Maana awama kukila kukosama, mambo akwasha muntu kuyuka mashinda mwa kupwishisha makatazho amo. Nangwa byonkabyo, maana a muntu kechi akonsha kumukwasha kupwisha lufu ne. Nangwa kya kuba muntu wayile nkuwa na mambo a kwikala na maana, kechi papita ne kimye ne, bantu bafikenatu kumulubako.
2:24; 3:12, 13, 22. Kutana lusekelo mu bintu byo twaingilamu bulume bwetu kechi kyatama ne.
2:26. Maana a Lesa, awo aleta lusekelo, apanwa ku ‘muntu utokesha Lesa ku muchima.’ Kechi kyakonsheka kwikala na ano maana kwakubula kwikala balunda bawama na Lesa ne.
3:16, 17. Kechi kyakonsheka kukeba bololoke mu bintu byonse ne. Mu kifulo kya kwikala na bijikila pa mambo a bintu bibena kubiwa ano moba mu ntanda, twafwainwa kupembelela Yehoba kolola bintu.
4:4. Mingilo yaingijiwa na mananka yakonsha kuleta lusekelo. Nangwa byonkabyo, kwingila kwa kukeba kukila bakwetu, kuletatu kwikyombesha, nshiji, kabiji ne kichima. Kwingila kwetu mu mwingilo wa bwina Kilishitu kwafwainwa kubiwa mu jishinda jawama.
4:7-12. Bulunda na bantu bwanema bingi kukila bintu bya ku mubiji kabiji kechi bwafwainwa kupingizhiwapo na kukeba bya bunonshi ne.
4:13. Kifulo kijipo muntu ne myaka yanji kechi kimye kyonse kyo bileta mushingi ne. Aba baji pa bifulo bya kutangijila bafwainwa kuba bintu na maana.
4:15, 16. “Nsongwalume, yenka ukapingakena” mu kifulo kya bufumu kampe wakonsha kutambula bukwasho ku “bantu bo atangijilenga,” bino ‘kulutwe kuba basekela mwi aye ne.’ Kwambatu kine, kuya nkuwa kwa mu kakimyetu kacheche.
5:2. Milombelo yetu yafwainwa kwikala yawama bulongo kabiji ya na mushingi, kechi ya kubatu’mba kikulu nalomba ne.
5:3-7. Kutabankana na kukeba bintu bya ku mubiji kwakonsha kulengela muntu kuta muchima mu kukeba bintu byanji mwine. Kabiji kyakonsha kulengela muntu kwikala na kilabila bufuku na mambo a kukizhamo kulanguluka pa byo akonsha kutana byo byo bintu. Kutemwa bya kwabauka abauka kwakonsha kulengela muntu kumweka kukosama ku bantu, kabiji kyakonsha kumulengela kuchipa lubilo kwi Lesa. ‘Kwakamwa Lesa wa kine’ kwituzhikijila kubula kuba bino bintu.
6:1-9. Ñanyi buwame buji mu bya bunonshi, lukumo, bwikalo, kabiji ne bisemi bikatampe umvwe kechi tubena kutana lusekelo mu bino bintu ne? Kabiji ‘kumona na meso kwawama,’ nangwa amba kuswa kishinka, kukila “kyo mwakebakebatu na muchima,” bintu bitusekesha ku muchima byakatazha kwibitana. Onkao mambo, jishinda jawama ja kwikelamo bwikalo bwawama ke kusekelatu pa “kwikala na kajo ne bivwalo” kabiji pa kimye kintutu kimo saka tusekela mu bintu byawama bya mu bwikalo kabiji ne kutatu muchima pa kwikala na bulunda bwakosa na Yehoba.—1 Timoti 6:8.
LUJIMUNO KU BA MAANA
Twakonsha kuzhikijila byepi jizhina jetu jawama? Nanchi byubilo byetu byafwainwa kwikala byepi pa mambo a bakalama ne nshiji yo twakonsha kumona? Byo kiji kuba’mba bafu kafwako kyo bayuka ne, twakonsha kwingijisha byepi bumi bwetu luno? Mu ñanyi mashinda bakyanyike mo bakonshesha kwingijisha kimye ne bulume bwabo bulongo? Musapwishi witupa maana akwashañana pa ano mepuzho ne bintutu bikwabo byanembwa mu bitango 7 kufika ku 12.
Mepuzho a mu Binembelo Akumbulwa
7:19.—Maana akosa byepi kukila “babitumbafumu jikumi”? Umvwe kibelengelo jikumi kyaingijishiwa mu bukifwanyikizho mu Baibolo kilumbulula kukumana kwa bintu bikebewa. Solomone waambilenga’mba maana aji na bulume bukatampe bwa kuzhikijila muntu kukila kibelengelo kya bashilikale kyakumana bulongo kya kusopa muzhi.
10:2.—Byambo bya kuba’mba muchima wa muntu “umutwala ku kilujo” nangwa “umutwala ku kipiko” bilumbulula ka? Byo kiji kuba’mba kilujo kilumbulula kubilwa lusa, ko kuba’mba muchima wa muntu kwikala ku kilujo kilumbulula’mba muchima umutundaika kuba bintu byawama. Pano umvwe muchima wa muntu umutundaika kuba bintu byatama, ko kuba’mba umutwala ku kipiko.
10:15.—“Mingilo ya wakosama imukokesha” byepi? Umvwe muntu kechi ulanguluka bulongo ne, kechi wakonsha kumwenamo bintu byawama mu mingilo yanji ne. Kabiji kuba watondwa mu yoyo mingilo ne. Kwingila kwanji kwa na mukoyo kwakonsha kumukokeshatu.
11:7, 8—Nanchi byambo bya kuba’mba: “Kyeya kyawama, kabiji meso asekela pa kumona juba,” bilumbulula ka? Kyeya ne juba bileta lusekelo ku bintu byonse byumi. Apano Solomone ubena kwamba’mba kyawama kwikala mumi ne kuba’mba twafwainwa ‘kusekela’ moba a mfishi saka akyangye kufika, nangwa bukote saka bukyangye kupwisha bulume bwetu.
11:10—Mambo ka “bwanyike ne bunsongwalume” kyo bwaikela bwatu? Umvwe ne kwibwingijisha bulongo ne, ke bwatu, mambo byonka biji luya, bulume bwa mu bwanyike nabo bupwa bingi lubilo.
Lufunjisho Kotuji:
7:6. Tuseko twa pa kimye kyabula kufwainwa tuzhingijisha kabiji twatu nobe kutotauka kwa miba munshi ya mpuki. Onkao mambo twafwainwa kuchinuzhuka tuno tuseko.
7:21, 22. Kechi twafwainwa kukizhamo kutako muchima ku bintu byamba bantu pe atweba ne.
8:2, 3; 10:4. Umvwe betukajipila nangwa kwitolola kwi kapitao nangwa mukulumpe wa nkito, kyawama bingi kutekanya. Kino kyawama kukila ‘kupelawizha kufuma mu kyenyi kyanji,’ ko kuba’mba kwikileka nkito bukiji bukiji.
8:8; 9:5-10, 12. Bumi bwetu bwakonsha kupwa kwakubula kuketekela, byonka masabi byo beakwata mu bukonde nangwa bañonyi byo bafwa mu tukose. Kabiji kafwako wafwainwa kulekesha bulume bwa bumi kufuma mu mubiji juba ja kufwa ne, kabiji kafwako muntu uji yense wafwainwa kubula kufwa ne. Onkao mambo kechi twafwainwa kutaya kimye ne. Yehoba ukeba atweba kunemeka bumi kabiji ne kwiyowa buno bumi mu jishinda jawama. Pa kuba’mba twiyowe, twafwainwa kutangizhapo mwingilo wa Yehoba mu bwikalo bwetu.
8:16, 17. Nangwa twibikako kya mutundu ka, buvule bwa bintu byauba Lesa ne byo aswisha bantu kuba kechi twakonsha kwibibala ne. Kupopomenwa na mambo a bilubo byonse byo twauba kuketulengelatu kubula kwiyowa bwikalo bwetu.
9:16-18. Maana anema bingi nangwa kya kuba’mba kechi bantu bavula be anemeka ne. Byambo byawama byamba muntu wa maana byawama kukila kyungye kya muntu wakosama.
10:1. Twafwainwa kujimuka bingi na bintu byo twamba ne byo tuba. Kyubilotu kimo kyatama, nabiji kyuba muntu umvwe wazhingila, umvwe watoma malwa avula, nangwa kuba bulalelale, kyakonsha konauna jizhina jawama ja muntu upewa mushingi.
10:5-11. Kechi kyawama kumvwina kichima muntu uji pa kifulo kikatampe ukankalwa kwingila nkito yanji ne. Kukankalwa kwingila nkito nangwa icheche kwakonsha kuletela muntu bintu byatama. Bino kyawama muntu kwibikako na ‘kwingijisha maana akwasha kuba bulongo.’ Byo kyanemapo kwingilanga bulongo mwingilo wa kusapwila Bufumu ne kulenga baana ba bwanga!
11:1, 2. Twafwainwa kwikala na muchima wa bumpanyi. Mambo kino kikwasha kwikala bampanyi.—Luka 6:38.
11:3-6. Makatazho a mu bwikalo kechi afwainwa kwitulengela kwikala na michima ibiji ne.
11:9; 12:1-7. Bakyanyike baketotolwela kwi Yehoba. Onkao mambo, bafwainwa kwingijisha bulongo kimye kyabo ne bulume bwabo mu mwingilo wa Lesa, bulume bwabo saka bukyangye kupwa na mambo a bukote.
‘BYAMBO BYA BA MAANA’ BYA KWITUTANGIJILA
Twafwainwa kumona byepi “byambo byatobala” byo akonkenye musapwishi ne kwibinemba? Kupusanako na “mabuku avula” a maana a bantu, ‘byambo bya ba maana byauba nobe mingele, kabiji byambo byo bakonkanya pamo byapainwe ku Kafunga umo byauba nobe misomali yo bapopesha bulongo.’ (Musapwishi 12:10-12) Byambo bya maana byapainwe kwi “Kafunga umo,” aye Yehoba, byapezhako bintu bya mu bwikalo bwetu.
Umvwe saka twingijisha byambo bya maana biji mu buku wa Musapwishi kine biketukwasha kwikala bwikalo bwawama kabiji bwa lusekelo. Kabiji betulaya’mba: “aba baakamwa Lesa bakamona byawama.” Onkao mambo, twafwainwa kwikala bakosa ‘mu kwakamwa Lesa ne kulama mikambizho yanji.’—Musapwishi 8:12; 12:13.
[Kipikichala pa peja 31]
Buya bumo bwa mingilo yauba Lesa bukamweka pa kimye kyafwainwa
[Kipikichala pa peja 32]
Bupe bwa Lesa bwavwangamo, kajo, bya kutoma, ne kutana byawama mu mingilo yetu yonse