Mambo a Yehoba o Omi
Bishinka Bikatampe Kufuma mu Buku Mutanshi wa Isaya
“ÑANYI ye nsakutuma, kabiji ñanyi usakwitwendela?” Isaya mwana Amozi wakumbwile luno lwito lwafumine kwi Yehoba Lesa amba: “Amiwa bano! Ntumai amiwa.” (Isaya 1:1; 6:8) Kepo bamupele mwingilo wa kwikala ngauzhi. Mwingilo wa bungauzhi waingijile Isaya wanembwa mu buku wa mu Baibolo watelwa pa jizhina janji.
Mu uno buku wa Isaya ye banembele kwi ngauzhi mwine, mwanembwa bintu byamwekele pa myaka 46, kufuma mu 778 B.C.E. kwiya kukilako pacheche mu 732 B.C.E. Nangwa kya kuba uno buku waamba pa lukabisho lwa bena Yuda, bena Isalela, ne pa mikoka ikwabo ibazhokolokele, kishina kine kechi kyaamba pa lukabisho ne. Bino kyaamba pe ‘Yehoba Lesa byo apulushañana.’ (Isaya 25:9) Jizhina ja kuba’mba Isaya, jilumbulula amba “lupulukilo lwa Yehoba.” Mu kino kibaba tusakwisamba pa bishinka bikatampe biji mu Isaya 1:1–35:10.
‘BAMO BAKASHALAPO BAKABWELA’
Kikale byambo bya bungauzhi byanembwa mu bitango bitanshi bitanu bya mu buku wa Isaya byaambiwe Isaya saka akyangye kutongolwa kwikala ngauzhi, nangwa panyuma ya kuba watongolwa kala, Baibolo kechi waambapo ne. (Isaya 6:6-9) Pano bino kyamwekeletu patoka amba bena Yuda ne bena Yelusalema bakolelwe ku mupashi “kufuma munshi ya kulu kufika ne ku mutwe.” (Isaya 1:6) Kupopwela bankishi kwaubiletu sabwalala. Bantangi baubilenga mazhikakanwa. Banabakazhi belundumikilenga. Bantu kechi bapopwelanga Lesa mu jishinda jawama ne. Isaya bamutumine na kwamba amba “umvwaingatu” ku boba bantu babulanga kumvwa nangwa kufunda bukine.”
Bena Yuda bebazakamishe ku nzhita yakwatankene pamo ya bena Isalela ne bena Silya. Bino Yehoba waingijishe Isaya ne baana banji kwikala “biyukilo ne bya kukumya,” ne kwambila bena Yuda amba nzhita ya bena Isalela ne bena Silya kechi ikashinda ne. (Isaya 8:18) Nangwa byonkabyo, mutende wafwainwetu kwikalapo kupichila mu “mfumu wa mutende.” (Isaya 9:6, 7) Yehoba wazhachishe bena Asilya, awo wajinga mukoka ye aingijishe kwikala “kamama ka kuzhingila [kwanji].” Kyapeleleko bena Yuda bayile mu buzha, bino ‘bamo bashajilepo.’ (Isaya 10:5, 21, 22) Buchibamambo bwa kine bukekalakotu mu bukalama bwa ‘Musele [wakifwanyikizho] walupukile ku kishina kya Yese.’—Isaya 11:1.
Mepuzho a mu Binembelo Akumbulwa:
1:8, 9—Mu ñanyi jishinda mwanamukazhi Ziona mo ‘bamushile nobe kimpampa kya mu bujimi bwa miñanzañanza, pamo nobe kafufu ka mu bujimi bwa bibimbi’? Kino kilumbulula’mba kimye kya nzhita ya bena Asilya, Yelusalema wamwekelengatu nobe kafwako wakonsheshe kumuzhikijila, byonka bimweka kimpampa kya mu bujimi bwa miñanzañanza nangwa nobe kafufu ka mu bujimi bwa bibimbi kakonsha kufikenatu konaunwa. Bino Yehoba wamuzhikijile Yelusalema ne kubula kumulengela’mba ekale nobe muzhi wa Sodoma ne Gomola.
1:18—Byambo bya kuba’mba: “Twayai tumvwañane” byatala mwepi? Aluno kechi lwito lwa kuba’mba pekale kwisamba ne kwitabanzhanya ne. Kino kyepelo kyaamba pe Yehoba Nchibamambo waoloka byo apele bena Isalela kimye kya kupimpula bwikalo bwabo kuba’mba bwikale bwawama.
6:8a—Mambo ka byambo bya kuba’mba “ye nsakutuma” kabiji ne bya kuba’mba “usakwitwendela” kyo byaingijishiwa pano? Byambo bya kuba’mba “ye nsakutuma” bibena kwimenako Yehoba Lesa mwine. Byambo bya kuba’mba “usakwitwendela” bibena kumwesha’mba kwajinga muntu mukwabo wajinga na Yehoba. Uno ke “Mwananji yenkawa umo.”—Yoano 1:14; 3:16.
6:11—Isaya watazhizhe mwepi byo aipwizhe’mba: “Anweba Nkambo, myaka inga?” Isaya kechi wakebelenga kuyuka myaka yo afwainwe kusapwila mambo a Yehoba ku boba bantu babulanga kwiatambwila ne. Bino, wakebelenga kuyuka kimye kyafwainwe kupitapo aba bantu bakolelwe ku mupashi kyo batwajijile kuleta bumvu pa jizhina ja Lesa.
7:3, 4—Mambo ka Yehoba kyo amwambijile Mfumu Ahaza amba ukapuluka? Mfumu wa bena Silya ne wa bena Isalela bonse babiji bakebelenga kufumya Mfumu Ahaza pa bufumu bwa bena Yuda ne kukeba’mba babikepo ye batemenwe abo bene, mwana Tabele awo wabujile kufuma mu kikota kya Davida. Kano kakose ka kwa Satana Diabola kakonsheshe kulengela Bufumu bwa lulayañano lwa Davida kubula kwenda bulongo. Yehoba wamulayile Ahaza kumupulusha kuba’mba azhikijile ndonda ya kisemi mwaishile kusemekelwa “Mfumu wa mutende.”—Isaya 9:6.
7:8—Bena Efelaimu ‘bebalalawile’ byepi mu myaka 65? Kwangata bufumu bwa mikoka jikumi ne kupingakenyamo bantu bangi kwatendekele kubiwa “mu moba a Peka mfumu wa bena Isalela,” panyumatu ya kuba Isaya waamba buno bungauzhi. (2 Bamfumu 15:29) Kino kyatwajijile kubiwa kufikatu ne mu moba a Mfumu wa bena Asilya aye Eshadona, mwana yenka waswaine pe Senakelibu. (2 Bamfumu 17:6; Ezela 4:1, 2; Isaya 37:37, 38) Akuno kuvilauka kwa bena Asilya kuya kabiji ne kufuma ku Samaliya ko kwalengejile’mba papite myaka 65 yatongolwa pa Isaya 7:8.
11:1, 10—Yesu Kilishitu waikele byepi ‘musele walupukile ku kishina kya Yese’ kabiji ne “muzhazhi wa Yese”? (Loma 15:12) Yesu ‘walupukile ku kishina kya Yese’ mu kisemi kya bumuntu. Wasemekejilwe mu kisemi kya Yese kupichila mwi mwana Yese aye Davida. (Mateo 1:1-6; Luka 3:23-32) Pano bino, Yesu byo atambwile bufumu kyalengejile bulunda bwanji na bashakulu kupimpulwa. Na mambo a bufumu ne lūsa lo apewa lwa kupana bumi bwa myaka ku bantu ba lukokelo panopantanda, Yesu waikala ke “Shabantu wa myaka.” (Isaya 9:6) Mu jino jishinda waikala ke “muzhazhi” wa bashakulu banji, kubikakotu ne Yese.
Lufunjisho Kotuji:
1:3. Umvwe twakana kulondela bitubula Mulenga wetu, ko kuba’mba kechi twayuka byavula kukila ñombe nangwa mbongolo ne. Pano umvwe twamusanchila Yehoba pa byonse byo etubila, tukamuketekela kimye kyonse kabiji kechi tukamusha ne.
1:11-13. Kusekelela bisela bya bukamfutumfutu byubiwa mu bupopweshi ne milombelo ya kabepekezhotu kechi bitabilwa kwi Yehoba ne. Byubilo ne milombelo yetu byafwainwa kufuma panshi ya muchima wetu.
1:25-27; 4:2, 3. Buzha ne bulanda bwajinga na bena Yuda byafwainwetu kupwa kimye kyabwelele boba balapijile ku Yelusalema ne kutumbijika mpopwelo ya kine. Yehoba ubila lusa bangubabibi balapila kya kine.
2:2-4. Kwikala na mukoyo wa kusapwila mambo a Bufumu ne kulenga baana ba bwanga kukwasha bantu ba mu mikoka yonse kufunda bya kwikala mutende bene na bene.
4:4. Yehoba ukapwisha nangwa amba kufumyapo biko ne mambo a mashi.
5:11-13. Umvwe muntu wabula kufunda maana alumbuluka kyakonsha kumulengela kubula kwikanya mu bya kukayakaya.—Loma 13:13.
5:21-23. Bakulumpe mu kipwilo, nangwa’mba bakalama, kechi bafwainwa kwilanguluka bene amba ‘twi ba maana ne.’ Kabiji bafwainwa kukepeshako “kutoma binyu” kabiji kechi bafwainwa kwikala na misalululo ne.
11:3a. Kya kumwenako kya kwa Yesu ne byo afunjishanga bimwesha’mba mu kwikala na moyo wa kwakamwa Yehoba muji bingi lusekelo.
‘YEHOBA WIBOBIJILE LUSA BENA YAKOBA’
Bitango 13 kufika ku 23 byaamba pa luzhachisho lwa mikoka ya bantu. Pano bino, ‘Yehoba wibobijile lusa bena Yakoba’ kupichila mu kubwezha bisaka byonse bya bena Isalela ku ntanda yabo. (Isaya 14:1) Pa byambo biji mu bitango 24 kufika ku 27 byaamba pa bulanda bwajinga na bena Yuda palondela ne byaamba pa kubwezhiwa mu mutende. Yehoba wazhingijile ‘bena Efelaimu [bena Isalela] bapendwapendwanga’ byo balayañene na bena Silya, kabiji wazhingijile “bañanga ne bangauzhi” ba bena Yuda na mambo a kulayañana na bena Asilya. (Isaya 28:1, 7) Malwa amufikijile “Aliela [Yelusalema]” na mambo a ‘kwimana ne kuya ku Ijipita’ na kuzhikijilwa. (Isaya 29:1; 30:1, 2) Nangwa byonkabyo, bantu bafwainwetu kupuluka ke boba baketekejile mwi Yehoba.
“Byonka byuba bokwe ukiji mwanyike ubuluma pa nyama wanji,” ne Yehoba naye byo byo azhikijile “mutumba wa Ziona.” (Isaya 31:4) Kabiji kuji ne mulaye wa kuba’mba: “Umvwai kukekala mfumu umo ukalama ntanda mu bololoke.” (Isaya 32:1) Nangwa kya kuba bena Asilya balukukile bena Yuda ne kulengela ‘bantomesha baletele jiwi ja mutende’ kujila bingi mipolo, Yehoba walayile’mba bantu banji bakabukwa, ne “mambo abo akalekelwa.” (Isaya 33:7, 22-24) ‘Yehoba wiizhingijile mikoka yonse ya bantu, ne kubukila bukaji jibumba jabo jonse.’ (Isaya 34:2) Yuda kechi watwajijile kwikala saka aonaunwa ne. ‘Bisanzangala ne ntanda yauma byasekejile; ne biselebwa nabyo byasangalele, mambo mwaikajile maluba awamisha.’—Isaya 35:1.
Mepuzho a mu Binembelo Akumbulwa:
13:17—Mu ñanyi jishinda bena Media mo babujijile kutela michima yabo ku siliva ne kubula kukumbwa ngolode? Bena Media ne bena Pelisha batemenweko munema ye batambulanga umvwe bashinda kukila bipukulwa bya mu nkondo. Bino byo byaubile Kilusa, wapaine ku boba bafumine mu buzha ngolode ne siliva byonka Nebukaneza byo afumishe mu nzubo ya Yehoba.
14:1, 2—Mu ñanyi jishinda bantu ba Yehoba mo ‘bebakwachile bonkaba bebakwachile’ ne ‘kwibalama ke bazha babo bonkaba bebamanyikilenga’? Kino kyafikizhiwe ku bantu nabiji Danyela wajinga na kifulo kikatampe mu bena Babilona balamwanga ku bena Media ne bena Pelisha; Eshita waikele muka mfumu wa bena Pelisha; ne Modekai watongwelwe kwikala ndamakyalo mu Bufumu bwa bena Pelisha.
20:2-5—Nanchi Isaya kya kine waendelenga bwamba myaka isatu nyi? Isaya wavujiletu kivwalo kyanji kya peulu ne kwenda na ‘kivwalo kya mukachi.’—1 Samwela 19:24, monai tubyambo twa panshi mu Baibolo wa, NW.
21:1—Ñanyi kibunji kitelwa’mba “kiselebwa kya ku kalunga ka mema”? Nangwa kya kuba Babilona kechi waikejile kwipi na kalunga ka mema ne, utelwa pa jino jizhina. Kino kibunji kyaikalanga ke “kalunga ka mema” mambo mikola ya Ufelata ne Tigris yayuzhanga kyokya kibunji pa mwaka pa mwaka.
24:13-16—Mu ñanyi jishinda Bayudea ‘bashajile panopantanda mo bakepejile, nobe maolivi ashalako ku kichi pa kupwisha kukobola, kabiji nobe mañanzañanza ashalamo pa kupwisha kwapa ke a kupupula’? Byonkatu bipangwa byo bishala ku kichi panyuma ya kupwisha kukobola, ko kuba’mba bantu bachechetu bo bafwainwe kupuluka mu Yelusalema ne mu Yuda. Aba bashajilepo konse ko bebatwajile, kikale “ku musela [Babilona waikejile ku musela]” nangwa “ku byalo bya ku misezho ya kalunga ka mema [ka Meditelanya],” batumbijikilenga Yehoba.
24:21—“Jibumba ja kwiulu” kabiji ne “bamfumu ba pano panshi” bo bañanyi? “Jibumba ja kwiulu” jilumbulula bapashi batama. “bamfumu ba pano panshi,” ke bakalama ba panopantanda, batangijilwa na bandemona.—1 Yoano 5:19.
25:7—‘Mishipwa ku mitundu yonse ya bantu, ne akya kyo bavwala pa kujila mu mikoka yonse ya bantu’ byo bi ka? Bino bintu bibena kulumbulula balwanyi babiji ba bantu, ko kuba’mba bundengamambo ne lufu.
Lufunjisho Kotuji:
13:20-22; 14:22, 23; 21:1-9. Byambo bya Yehoba bya bungauzhi kimye kyonse bifikizhiwa, byonkatu byo byafikizhiwe mu Babilona.
17:7, 8. Nangwa kya kuba bantu bavula mu Isalela kechi baumvwijile ne, bino bamo baketekejile mwi Yehoba. Ne lelo jino, bamo mu Kilishitendomu batambwila mambo awama a Bufumu.
28:1-6. Bena Isalela bebashinjile ku bena Asilya, bino Lesa wapulwishe bantu banji bakishinka. Luzhachisho lwa Yehoba kechi lonauna bantu ba kishinka ne.
28:23-29. Yehoba ukwasha bantu bakishinka kwesakana na mwayila bwikalo bwabo.
30:15. Lupulukilo lwa Yehoba lukebewa atweba kwikala bakishinka kupichila mu “kuleka kulukusha michima,” nangwa’mba kuleka kuketekela bantu amba betuzhikijile. Kabiji umvwe ‘twazhindama,’ nangwa’mba twabula kwikala na moyo, tumwesha amba twaketekela mwi Yehoba kwituzhikijila.
30:20, 21. ‘Tumona’ Yehoba ne ‘kumvwa’ jiwi janji ja lupulukilo kupichila mu kulondela byo aamba mu Byambo byanji, Baibolo, kabiji ne kupichila mu ‘kalume wa kishinka ne wa maana.’—Mateo 24:45.
Bungauzhi bwa kwa Isaya Bwitulengela Kuketekela Mambo a Lesa
Tumusanchila bingi Lesa pa byambo byanji biji mu buku wa Isaya! Bungauzhi bwafikizhiwa kala bwitulengela kuketekela’mba ‘byambo byanji bilupuka mu kanwa kanji; kechi bikabwelatu byatu kwi aye ne.’—Isaya 55:11.
Nga ibyepi bungauzhi bwaamba pe Mesiasa, nabiji bobwa buji mu Isaya 9:7 ne 11:1-5, 10? Nanchi kechi bwitulengela kuketekela mu lunengezho Yehoba lo abikako lwa lupulukilo nenyi? Kabiji uno buku muji bungauzhi bubena kufikizhiwa ano moba etu kabiji ne bukafikizhiwa kulutwe na lwendo. (Isaya 2:2-4; 11:6-9; 25:6-8; 32:1, 2) Ee kine, buku wa Isaya umwesha’mba “Mambo a Lesa o omi”!—Bahebelu 4:12.
[Kipikichala pa peja 6]
Isaya ne baana banji bajinga ‘biyukilo ne bya kukumya ku bena Isalela’
[Kipikichala pa peja 7]
Yelusalema waikele “nobe kimpampa kya mu bujimi bwa miñanzañanza”
[Kipikichala pa peja 8]
Ba mu mikoka ya bantu babena kukwashiwa byepi ‘kubunda mapoko abo ne kwialula ke bya kujimako’?