Mepuzho Afuma ku Batanga
Baibolo kechi waambapo pa kwipakisha mitumwa nangwa makapu muji maalwa ne, pano mambo ka Bakamonyi ba kwa Yehoba o bakaina kubila bino?
Kwikunkisha makapu muji maalwa nangwa bya kutoma bikwabo kechi kwatendeka lelo ne, kwatendekele kala nangwa kya kuba mo bobila mwakonsha kupusana kwesakana na kyalo nangwa mpunzha. Bimye bimo bakunkisha makapu muji maalwa saka beakwata pamo. Javula muntu ubena kukeba kwipakisha mitumwa ya maalwa ulomba nangwa kumubuula’mba wikale na lusekelo, wikale bwikalo bwawama, bumi bwa kikupu ne bintutu bikwabo. Bakwabo nabo bakayako kino kisela bamba byo bayila mumo na bakwabo nangwa basuntula mitumwa ya maalwa ne kutoma maalwa. Bantu bavula balanguluka’mba kukayako kino kisela kya kwipakisha mitumwa ya maalwa kechi mambo ne, kumweshatu byo mwita muchima. Pano bino, kuji bishinka byanema bingi bilengela Bakamonyi ba kwa Yehoba kubula kuvwanga mu kisela kya kwikunkisha mitumwa ya maalwa.
Bena Kilishitu kechi babula kuba kino na mambo a kuba’mba kechi baketekela’mba muntu mo mo afwainwa kutaaina lusekelo ne kwikala bwikalo bwawama ne. Mu nkalata yo banembejile bipwilo, jibumba jitangijila japezhezheko na byambo bya kuba’mba “mwikale mutende” “mwikale bulongo,” nangwa “shalaipo.” (Byubilo 15:29) Kabiji bapopweshi ba kine baambile ku bamfumu ba bantu amba: “Anweba nkambo Mfumu . . . mwikale myaka ne myaka.”—1 Bamfumu 1:31; Nehemiya 2:3.
Nanchi kino kisela kya kwipakisha makapu muji maalwa kyafuma pi? Kyamba kya Usopa kya January 1, 1968, kyaambile pa buku Encyclopædia Britannica (1910), Volyumu 13, jipa 121 amba: “Kisho kya kwingijisha kapu muji maalwa kupesheshako bantu kuba’mba bekale na butuntulu bwa mubiji kyamweka kyafumine ku bupopweshi bwa kala. Batomenanga maalwa ku balesa ba bubela ne ku bantu bafwa. Bangiliki ne bena Loma pa kuja kajo baitulwilangapo binyu bya mulambo ku balesa babo ne kutoma binyu bya kutokesha ku muchima balesa babo ne bantu bafwa.” Uno yenka encyclopedia wanungilepo’mba: “Kyamweka batomanga maalwa ne kupesha bantu kwikala bulongo kimye kyo baubanga bino bitapisho.”
Nanchi kuba bino kwawama nyi? Buku wa International Handbook wa mu 1995 waamba pa Maalwa ne Bisho waambile’mba: “Inge bantu babena kwipakisha mitumwa ya maalwa lelo jino, nangwa kya kuba kechi baji na bishinka bine bibalengela kuba bino ne, kyamweka kino kisela kyafumine ku bisho bya kala mo bapananga milambo ya mema ku balesa babo: bapananga mashi nangwa mema pa kuba’mba bebapeshe nangwa kwibalombelako kuba’mba bekale bwikalo bwawama bwa myaka ne myaka!’”
Onkao mambo, bintu bimo bya kulengalenga ne bisho bimo byafumine mu bupopweshi bwa bubela bipasha na bintu byo baingijishanga mu bupopweshi bwa bubela kechi byonsetu byatama ku mwina Kilishitu ne. Langulukai pa mampomegulanchi. Buku umo waamba pa Baibolo waambile’mba: “Bupopweshi bwa kala bwa bubela bwaingijishanga mampomegulanchi mu mpopwelo yabo.” Bino Lesa wabuujile bena Isalela kuba’mba bafwainwe kuwamisha kivwalo kya ñanga mwine mukampe kabiji mashiki a mu nzubo ya Lesa bafwainwe kuzhokoloshako mampomegulanchi. (Kulupuka 28:33; 2 Bamfumu 25:17) Kabiji kyamweka kisho kya kuvwala kambalaminwe pa masongola kyafumine ku bupopweshi bwa kala bwa bubela. Onkao mambo, bantu bavula lelo jino, kechi bayuka’mba kuvwala kambalaminwe kwafumine ku bupopweshi bwa kala bwa bubela ne. Kuvwala kambalaminwe kumweshatu muntu kuba’mba wasongola nangwa kusongolwa.
Nanchi Baibolo waambapo’mba ka pa kwingijisha maalwa kupopwelamo balesa ba bubela? Kimye kimo pa kupopwela Baela bantangi ba mu Shekema “batwelele mu nzubo ya lesa wabo ne kuja ne kutoma ne kumufinga Abimeleki,” mwana wa kwa Gidiona. (Mitonyi 9:22-28) Nanchi muntu wakishinka kwi Yehoba wafwainwe kutoma maalwa ne kulomba kwi Baela kuba’mba’mba amanyike Abimeleki nyi? Kwamba pa bena Isalela bavula byo baalukijilemo Yehoba, Amosi waambile’mba: “Balaala kwipi na bya kusokelapo bitapisho byonse; kabiji binyu byo batoma mu mazubo a balesa babo ke byobya byo bangata ku boba bo balipilisha.” (Amosi 2:8) Abya bapopweshi ba kine bafwainwe kwivwanga mu kino kisho nangwa kya kuba maalwa bealambwile kwikala milambo ya binyu nangwa kutoma kuba’mba batokeshe balesa bangi nyi? (Yelemiya 7:18) Nanchi mupopweshi wa kine wafwainwe kusuntula mwiulu kapu muji maalwa ne kulomba kwi lesa wa bubela kuba’mba apeshe muntu nyi?
Bapopweshi ba Yehoba bimye bimo basuntulanga maboko abo mwiulu ne kulomba kuba’mba bintu bibawamine. Basuntulanga maboko kwi Lesa wa kine. Tutanga kuba’mba: ‘Solomone waimene kwipi na kya kusokelapo bitapisho kya Yehoba . . . kabiji watanyikile maboko anji mwiulu, ne kwamba’mba: “Anweba Yehoba Lesa wa Isalela, kafwako Lesa mukwabo waesakana ne anweba ne . . . kabiji mutelekenga monka mwiulu mo mwikala; ee kine, mutelekenga ne kwitulekelako mambo.’” (1 Bamfumu 8:22, 23, 30) Kabiji ‘Ezela watotele Yehoba Lesa . . . kabiji bantu bonse bakumbwile’mba, “Amena! Amena!” ne kusuntula maboko abo mwiulu. Kepo bafukamine ne kulambila Yehoba saka bakinka bilungi byabo panshi.’ (Nehemiya 8:6; 1 Timoti 2:8) Onkao mambo, abe bakalume ba Lesa bakishinka kechi basuntwilenga maboko abo mwiulu kuba’mba batambula mapesho kufuma kwi lesa wa jishuko ne.—Isaya 65:11.
Bantu bavula lelo jino bevwanga mu kisela kya kwipakisha mitumwa ya maalwa kechi bayuka’mba kuba bino kumwesha’mba babena kukeba mapesho kwi lesa kabiji kechi bakonsha kulumbulula ene mambo o basuntwila mitumwa ya maalwa mwiulu ne. Onkao mambo, atweba bena Kilishitu kechi twafwainwa kulondela bantu bevwanga mu kino kisela kya kwikunkisha mitumwa ya maalwa ne.
Byonkatu byo mwayuka, kuji bisho bikwabo bibula kwivwangamo Bakamonyi ba kwa Yehoba. Bantu bavula bapana mushingi ku mbandela ne bintutu bikwabo kechi bayuka’mba babena kwibipopwela ne. Atweba kechi tukanya bantu kupana mushingi ku bino bintu ne. Bino atweba kechi twivwangamo ne. Atweba Bakamonyi inge twayuka kimye kikekalako bino bya kisangajimbwe, kechi tuya ku mpunzha ko bakebyubilanga ne, kuchina twakatuntwisha bakwetu. Pakuba inge bataanwako, kechi bevwangamo mu bino bisho byakanya Baibolo ne. (Kulupuka 20:4, 5; 1 Yoano 5:21) Bantu bavula lelo jino kechi bayuka’mba kisela kya kwikunkisha mitumwa ya maalwa kyafuma ku bupopweshi bwa bubela ne. Onkao mambo, kuji bishinka byanema bingi bilengela bena Kilishitu kubula kwivwanga mu kino kisela, mambo kyafuma ku bupopweshi bwa bubela. Nangwatu luno, kino kisela kya kwikunkisha mitumwa kimwesha kulomba mapesho mwiulu ku wakila bulume.—Kulupuka 23:2.