Nanchi “Lulayañano Lwa Kala” Ne Ano Moba Lukingila Nyi?
MU 1786, dokotala umo mwina France wanembele buku utelwa’mba A Discussion of Anatomy and Physiology. Kyambiwa’mba uno ke buku waamba pa bingila mubiji wa muntu, kabiji kechi utanwa tanwa ne. Kino kyalengela’mba apotwenga mali avula bingi afika ku madola 27,000 a kina America! Nangwa byonkabyo, lelo jino balwazhi bachechetu bo bakonsha kuketekela mu badokotala batanga buku mwanembwa bintu bya kala. Mulwazhi kechi umonapo amba uno buku wanembelwe kala mwakonsha kufuma bukwasho ne.
Byo bilanguluka ne bantu bavula pa mambo a Lulayañano lwa Kala. Banemeka bingi mashimikila aamba pa bwikalo bwa bena Isalela ba kala ne kukumbwa nembelo yawo. Pano bino balanguluka’mba kechi kyawama kulondela lutangijilo lwanembelwe kala papita ne myaka kukila pa 2,400 ne. Maana a basayansi, bya busulu, ne ngikelo ya bantu ano moba byapusana bingi na byo kyajinga kimye kyanembelwe Baibolo. Muntu wa jizhina ja Philip Yancey wajinga mukulumpe mu kipamo kya Christianity Today, wanembele mu buku wanji umo amba: “Byambo bimo biji mu Lulayañano lwa Kala kechi byumvwanyika ne, kabiji ne byobya byumvwanyika nabyo bantu kechi bebitemwa ne. Kino kishinka kabiji ne bishinkatu bikwabo, byalengela bantu bavula kubula kutanganga Lulayañano lwa Kala muji mabuku avula a mu Baibolo.” (The Bible Jesus Read) Akino kechi ke kyenyi ne.
Pepi nobe myaka 50 kufuma pafwijile mutumwa Yoano mu 100 C.E., nsongwalume umo munonshi wa jizhina ja Marcion waambile’mba, bena Kilishitu kechi bafwainwa kutanganga Lulayañano lwa Kala ne. Kwesakana na byaambile shayuka umo Muzungu wa jizhina ja Robin Lane Fox, uno Marcion waambile’mba, “Lesa wanembwa mu Lulayañano lwa Kala wajinga muntu wakanama, watundaikanga batupondo ne bambanzhi nabiji Mfumu Davida wa bena Isalela. Bino Kilishitu wapuseneko bingi, mambo wamwesheshe biji Lesa wawama kukila biji Lesa wanembwapo mu Lulayañano lwa Kala.” Fox wanembele’mba, ano mafunjisho “aishile kutundaika milanguluko ya kwa Marcion. Kino kyatendekele kutundaika bantu, kikatakata baambanga mulaka wa kina Silya kufikatu ne mu myaka kitota kya buna.” Ne ano moba bantu bakilondela ano onka mafunjisho. Na mambo a kino, Philip Yancey wanembele’mba, pa myaka yapitapo kukilaila pa 1,600, “Mafunjisho aji mu Lulayañano lwa Kala abena kuyatu na kuzhimañana pachepache mu bena Kilishitu kabiji ne mu bwikalotu bwa bantu.”
Nanchi Lulayañano Lupya lo lwapinga pa Lulayañano lwa Kala nyi? Twakonsha kumvwina mwepi mwatala byambo bya kuba’mba “Yehoba wa mabumba” byanembwa mu Lulayañano lwa Kala, ne byambo bya kuba’mba “Lesa wa butemwe” byanembwa mu Lulayañano Lupya? (Isaya 13:13; 2 Kolinda 13:11) Nanchi mu Lulayañano lwa Kala mwakonsha kufundamo lufunjisho lwanema nyi?