Mambo a Yehoba o Omi
Bishinka Bikatampe Kufuma mu Buku wa Lwimbo wa Solomone
“BYONKA biji jintabwa pakachi ka miba, byo byo aji kyefu wami pakachi ka banabakazhi bakwabo.” “Byonka bimweka kichi kya epo pakachi ka bichi bya mu jisaka, byo byo amweka mutemwe wami pakachi ka banabalume bakwabo.” “Awa [mwanamukazhi] ye ñanyi, ubena kusumbila, wauba nobe kyeya kya ku makya, walamba nobe ñondo, ne kusama nobe juba?” (Lwimbo wa Solomone 2:2, 3; 6:10) Abino byepelo biji mu buku wa mu Baibolo wa Lwimbo wa Solomone byo byawamapo! Buku yense mwayulatu byambo byawama kya kuba utelwa’mba “ye lwimbo [wawamisha] wakila nyimbo yonse.”—Lwimbo wa Solomone 1:1.
Uno lwimbo bamwimbile kwi Mfumu Solomone wa bena Isalela kala, mu 1020 B.C.E., kuntatwilotu ya bukalama bwanji bwa myaka 40. Uno lwimbo ke jishimikila japita mukyaji jaamba pa nsongwalume kafunga ne mwanamukazhi wa ku Shulema. Mu uno lwimbo mwaambiwa ne bainanji uno mwanamukazhi ne balongo banji, “banabakazhi ba ku Yelusalema [banabakazhi ba ku kipango],” ne “banabakazhi ba mu Ziona [banabakazhi ba ku Yelusalema].” (Lwimbo wa Solomone 1:5; 3:11) Kyashupa bingi pa kuba’mba muntu utanga Baibolo ayuke bantu baambile byambo biji mu buku wa Lwimbo wa Solomone, pano bino twakonsha kuyuka umvwe twamona byambo byo baamba nangwa byaambiwa pe abo.
Byambo bya Lesa biji mu Lwimbo wa Solomone byanema bingi mambo bilumbulula bishinka bibiji. (Bahebelu 4:12) Kitanshi, bino byambo bitufunjisha biji butemwe bwa kine bwikala pakachi ka mwanamulume ne mwanamukazhi. Kya bubiji, uno lwimbo waamba pa butemwe buji pe Yesu Kilishitu ne kipwilo kya bena Kilishitu bashingwa.—2 Kolinda 11:2; Efisesa 5:25-31.
KECHI ‘MWIBUKOLOMONE BUTEMWE BUJI MWI AMIWA NE’
“Ine kine, inge umfyompe na kanwa kobe nsakutemwa! mambo butemwe bobe bwawama kukila binyu.” (Lwimbo wa Solomone 1:2) Mwisambo uji mu Lwimbo wa Solomone watendeka na bino byambo byaambile mwanamukazhi mwina Shulema ye baletele mu kipango kya kwa Solomone. Waileko byepi?
Aye mwine waamba’mba: ‘Bakolojami ba balume bo banzhingijile.’ “Bantumine na kulama majimi a miñanzañanza.” Balongo ba uno mwanamukazhi bamuzhingijile mambo nsongwalume wajinga kafunga ye atemenwe wamwichile amba baye na kwendaukako kimye kya mute. Pa kuba’mba uno mwanamukazhi abule kuya, bamupele mwingilo wa kusopa ‘tubalubwala tonauna majimi a miñanzañanza.’ Uno mwingilo wayile na kumwingijila kwipi na kipango kya Solomone. Bamumwene kimye kyo akunkulukijile “ku bujimi bwa bipangwa biji na mikuzhi,” po po bamutwajile ku kipango.—Lwimbo wa Solomone 1:6; 2:10-15; 6:11.
Uno mwanamukazhi byo aambile pa mutemwe wanji kafunga, banabakazhi ba ku kipango bamwambijile’mba ‘alondelenga monka mwapichila matanga’ na kumukeba uno kafunga. Bino Solomone wakaine kumuswisha uno mwanamukazhi amba aye. Solomone byo amutotaikile pa buya bwanji, wamulayile uno mwanamukazhi kumupa ‘bya buya bya ngolode byo batomawinamo siliva.’ Bino uno mwanamukazhi kechi wibikebele bino bintu ne. Awa nsongwalume kafunga byo ayile mu kipango kya Solomone, wamutaine uno mwanamukazhi ne kwamba’mba: “Tala, walamba kyefu wami, kine walamba.” Uno mwanamukazhi wibasashijile banabakazhi ba ku kipango amba: “Kechi mwibukolomone butemwe nangwa kwibubusha kimye kyabo kasa kikyangye kufika ne.”—Lwimbo wa Solomone 1:8-11, 15; 2:7; 3:5.
Mepuzho a mu Binembelo Akumbulwa:
1:2, 3—Mambo ka byambo bya butemwe byaambile yewa nsongwalume kafunga kyo byaikela nobe binyu kabiji ne jizhina janji nobe manyi? Byonkatu binyu byo bisangajika muchima wa muntu ne manyi byo awamisha kilungi, butemwe ne jizhina ja yewa nsongwalume kafunga byakoseshe ne kutekenesha yewa mwanamukazhi. (Masalamo 23:5; 104:15) Bena Kilishitu bakine, kikatakata bashingwa, bakosa ne kutekeneshiwa umvwe balanguluka pe Yesu Kilishitu byo ebatemwa.
1:5—Mambo ka mwanamukazhi mwina Shulema kyo apashañenya kufita kwanji ku “matente a ku Keda”? Boya bwa bambuzhi, bo balengangamo bivwalo bwaingilanga mingilo yavula bingi. (Kubala 31:20) Kya kumwenako, ‘bisapi byo balenganga na boya bwa bambuzhi’ bebingijishanga kulengelamo “tente wa kuvwetapo peulu ya Kyakwikalamo.” (Kulupuka 26:7) Byonka biji matente a bena Alabya ne matente a ku Keda nao alengelwe na boya bwa bambuzhi bafita.
1:15—Awa nsongwalume watazhizhe mwepi byo aambile’mba: “Meso obe auba nobe a bembe”? Awa nsongwalume kafunga waambile’mba meso a kyefu wanji amwekelenga bulongo byonka biji a bembe.
2:7; 3:5—Mambo ka banabakazhi ba ku kipango kyo bebasashijile “na balupala bakazhi nangwa na bansebula bakazhi bekala mungye”? Balupala ne bansebula ke banyama ba buya. Ko kuba’mba uno mwanamukazhi mwina Shulema wasashijile banabakazhi ba ku kipango mu jishinda jiji jonse jawama kuba’mba baleke kubusha butemwe bwanji.
Lufunjisho Kotuji:
1:2; 2:6. Kyawama kwamba byambo bya butemwe umvwe bantu beipanguzha. Pano bino aba beipanguzha bafwainwa kumona’mba buno butemwe bo babena kumwesha bwa kine, kechi bwa kubepekezhatu mu kukeba kubilamo bulalelale ne.—Ngalatiya 5:19.
1:6; 2:10-15. Balongo ba yewa mwanamukazhi mwina Shulema kechi bamulekele uno nyenga yabo amba aye na mutemwe wanji ku mpunzha ya bunke bwabo ya ku mitumba ne. Kino kechi bekitazhizhe mu kuba’mba uno mwanamukazhi wajinga na byubilo byatama nangwa milanguluko yatama ne. Bino bamuzhikijile kuchina kwitana mu lukatazho. Lufunjisho ku boba beipanguzha ke lwa kuba’mba kechi bafwainwa kuyanga ku mapunzha kwa bunke bwabo ne.
2:1-3, 8, 9. Nangwa kya kuba mwanamukazhi mwina Shulema wajinga walamba, aye mwine wimonanga nobe “jiluba ja mungye [jiluba jiji jonse] ja ku Shalona.” Na mambo a buya ne bukishinka bwanji kwi Yehoba, nsongwalume kafunga wamumwene uno mwanamukazhi nobe “jintabwa pakachi ka miba.” Nga aye nsongwalume wajinga byepi? Na mambo a kulamba kwanji, awa mwanamukazhi wamupashañenye “ku lupala.” Uno nsongwalume wajinga na lwitabilo ne bukishinka kwi Yehoba. Uno Mwanamukazhi waambile’mba: “Byonka bimweka kichi kya epo [kipana kimfutele ne kupanga bipangwa] pakachi ka bichi bya mu jisaka, byo byo amweka mutemwe wami pakachi ka banabalume bakwabo.” Nanchi bukishinka ne kwipana kwi Lesa kechi byo byubilo bikebewa kwikala na muntu ye mubena kukeba kwisongola nanji nenyi?
2:7; 3:5. Awa mwanamukazhi mwina Shulema kechi wamufwalamine Solomone ne. Kabiji wasashijile ne banabakazhi ba ku kipango kubula kukolomona butemwe bwanji ku muntu uji yense ne, kana yenka nsongwalume kafunga. Kechi kyakonsheka kabiji kechi kyawama kufwalama muntu uji yense ye wamona mu jiso ne. Mwina Kilishitu ubena kukeba kusongola nangwa kusongolwa wafwainwa kumonapotu kalume umo wa Yehoba wa kishinka.—1 Kolinda 7:39.
“NANCHI MAMBO KA O MUSAKILA KUMUTALA MWANAMUKAZHI WA KU SHULEMA?”
Kuji kintu kimo “kibena kufuma mungye, kyapashañana nobe mumbulungwa wa bwishi.” (Lwimbo wa Solomone 3:6) Nanchi banabakazhi ba ku Yelusalema bamwene ka? Bamwene Solomone ne bamingilo banji saka babwela ku muzhi! Kabiji mfumu wasendele ne mwanamukazhi mwina Shulema.
Nsongwalume kafunga walondejile yewa mwanamukazhi ne kumutana wamutaine. Byo amubujile’mba wamutemwa, awa mwanamukazhi wafuukwilepo kusha muzhi ne kwamba’mba: “Pano ka ngye ku mutumba wa mola ne ku katumbatumba ka libona, ne kwikala konka poso juba jizhike ne bimvule bizhimañane.” Uno mwanamukazhi waambijile yewa nsongwalume kafunga amba “eye ku bujimi bwanji, ne kuja ku bipangwa byawamisha bijimo.” Nsongwalume wakumbwile’mba: “Naiya ku bujimi bwami, mwina kwami, kisungu wami.” Banabakazhi ba ku Yelusalema bebambijile’mba: “Jainga bakwetu ne kutoma; tomeshaitu anweba mwitemwa!”—Lwimbo wa Solomone 4:6, 16; 5:1.
Byo ashimunwine kiloto ku banabakazhi ba ku kipango, mwanamukazhi mwina Shulema wibambijile’mba: “Nakolwa na mambo a butemwe.” Abo baipwizhe’mba: “Nanchi mutemwe wobe wakila byepi bakwabo bo batemwa?” Aye wakumbwile’mba: “Mutemwe wami ye kilola, kabiji wachila, nangwa waimana pakachi ka bantu biumbi jikumi.” (Lwimbo wa Solomone 5:2-10) Pa byambo byavula byaambile Solomone bya kumutakaika, uno mwanamukazhi wakumbwile’mba: “Nanchi mambo ka o musakila kumutala mwanamukazhi wa ku Shulema?” (Lwimbo wa Solomone 6:4-13) Mfumu wamwambijile byambo bya butemwe amba amongole. Bino awa mwanamukazhi watemenwekotu yewa nsongwalume kafunga. Kyapeleleko Solomone wamulekeleko wabwela ku nzubo.
Mepuzho a mu Binembelo Akumbulwa:
4:1; 6:5—Mambo ka nsuki ya yewa mwanamukazhi o yapashañanyishiwa ku “boya bwa bambuzhi”? Kuno kupashañanya kumwesha’mba nsuki yanji yalezhimine ne kuwama nobe boya bufita bwa bambuzhi.
4:11—Byambo bya kutakaika mwanamukazhi mwina Shulema bya kuba’mba “ku mivumbo yobe kusuma munzungwe wa buki” ne “munshi ya lujimi wobe muji buki ne mukaka” byatala mwepi? Jipuma ja buki jinunkila ne kutobala kukila buki bwapitwa mwela. Kuno kupashañanya kabiji ne byambo bya kuba’mba buki ne mukaka byajinga munshi ya lujimi wa yewa mwanamukazhi bilumbulula byambo byawama byaambile mwina Shulema.
5:12—Byambo bya kuba’mba “meso anji auba nobe babembe baikala kwipi na ku masulo a mema, kabiji auba nobe beovwa mu mukaka” byatala mwepi? Uno mwanamukazhi watongwelenga meso a nsongwalume wanji a buya. Wamutakaikilenga pa buya bwa meso anji ajinga nobe babembe bafituluka babena kowa mu mukaka.
5:14, 15—Mambo ka maboko ne maulu a kwa kafunga kyo aambiwapo mu jino jishinda? Awa mwanamukazhi watazhizhenga ku tunyansa twa kwa kafunga amba tuji nobe ngolode ne ngala yanji nobe jibwe ja buneme. Wapashañenye maulu anji ku “mashiki a mabwe atoka” mambo akosa ne kuwama.
6:4—Mambo ka awa mwanamukazhi kyo apashañanyishiwa ku Tilaza? Uno muzhi wa bena Kenana bamulukukile kwi Yoshua, kabiji panyuma ya kimye kya kwa Solomone, uno muzhi ye waishile kwikala muzhi mutanshi mukatampe wa bufumu bwa bisaka jikumi bya bena Isalela bwa ku kabeta ka ku buyeke. (Yoshua 12:7, 24; 1 Bamfumu 16:5, 6, 8, 15) Buku umo waamba’mba: “kyamweka nobe uno muzhi wawamine bingi, kwesakana na byo atelwa pano.”
6:13—“Mazha a mutomboko wa bipanyi bibiji” o aka? Bino byambo byakonsha ne kunembwa’mba “mazha a Mahanaimu.” Muzhi utelwa jino jizhina waikejile ku musela wa Mukola wa Yodano kwipi na kinkunenke kya Yaboka. (Ntendekelo 32:2, 22; 2 Samwela 2:29) “Mazha a mutomboko wa bipanyi bibiji” alumbulwilenga mazha azhiwanga mu yewa muzhi inge kwaikala kijiilo.
7:4—Mambo ka Solomone kyo apashañenyejile nshingo ya mwanamukazhi mwina Shulema ku “kyamba kyo batunga na meno a nzovu”? Patanshi uno nsongwakazhi bamwambijile bino byambo bya lutakaiko bya kuba’mba: “Nshingo yobe yauba nobe kyamba kya kwa Davida.” (Lwimbo wa Solomone 4:4) Kyamba kyalepa ne kuswelumuka bulongo, kabiji meno a nzovu awama bingi. Solomone wakumbilwe nshingo ya yewa nsongwakazhi mambo yawamine ne kulezhima bulongo.
Lufunjisho Kotuji:
4:1-7. Awa mwanamukazhi mwina Shulema byo akaine kumongola kwi Solomone wamwesheshe’mba wajinga walumbuluka. Bulumbuluke bwanji bwamulengejile kukilamo ne kukilamo kulamba. Byo byafwainwa ne kwikala banabakazhi ba bwina Kilishitu.
4:12. Byonka biji bujimi bwawama bo bazhikijila na luvimba bo bakonshatu kutwelamo kana bapichila pa kinzhilo kyo bakiya na loko, ne mwanamukazhi mwina Shulema watemenwetu mwanamulume ye asongwelweko kyapwa. Waikala wa kumwenako wawama bingi banabakazhi bakyangye kusongolwa ne banabalume bakyangye kusongola ba bwina Kilishitu ye bafwainwa kulonda!
“LUBEBE LWA MUJILO WAKATAZHATU”
Balongo ba mwanamukazhi mwina Shulema baipwizhe byo bamumwene saka abwela ku nzubo amba: “Ye ñanyi awa mwanamukazhi ubena kufuma mungye kasa ashakamina mutemwe wanji? Umo wa mu bano patanshi wikyambilepo kino amba: “Inge wajinga lubumbu, inge twakonsha kutungapo kyamba kya siliva; kabiji inge wajinga kinzhilo inge twakonsha kushinkapo na mapulanga a sida.” Pano byo kyatanwa kuba’mba butemwe bwa mwanamukazhi mwina Shulema bwa kishinka, uno mwanamukazhi waambile’mba: “Kala amiwa najinga nobe lubumbu, kabiji mabele ami ajinga nobe byamba; kabiji kulutwe namwekele ku meso anji nobe yewa uleta mutende.”—Lwimbo wa Solomone 8:5, 9, 10.
Butemwe bwa kine buji nobe “lubebe lwa mujilo wakatazhatu.” Mambo ka? Mambo buno butemwe bufuma kwi Yehoba. Ye wabika mwi atweba buno butemwe. Ke lubebe lwa mujilo ubula kukonsha kuzhima. Lwimbo wa Solomone walondolola bingi bulongo amba butemwe bwikala pakachi ka mwanamulume ne mwanamukazhi bwakonsha kukosa [kechi bukankalwa ne] pamo nobe lufu.’—Lwimbo wa Solomone 8:6.
Kabiji lwimbo wawamisha waimbile Solomone witubula ne pa mfungwa iji pakachi ka kwa Yesu Kilishitu ne baji mu jibumba janji ja “musongwa” mwiulu. (Lumwekesho 21:2, 9) Butemwe Yesu bo atemwa bena Kilishitu bashingwa bwakila bobwa bwikala pakachi ka mwanamulume ne mwanamukazhi. Aba baji mu jibumba ja musongwa batwajijilatu na kwipana. Kabiji Yesu wapaine bumi bwanji ku ‘mikooko ikwabo.’ (Yoano 10:16) Onkao mambo, bapopweshi bonse ba kine bakonsha kulonda butemwe ne kwipana kwajingapo na mwanamukazhi mwina Shulema.
[Kipikichala pa peja 16]
Nanchi Lwimbo wa Solomone witufunjisha’mba twafwainwa kumonanga ka mu mukwetu wa mu masongola?