BUTALA BWA MABUKU BWA PA INTANETI
Kyamba kya Usopa
BUTALA BWA PA INTANETI
Kikaonde
Pa kukebela
  • Bisopelo
  • BAIBOLO
  • MABUKU
  • KUPWILA
  • w08 12/15 pp. 23-26
  • Nemwena Jitanga Ja Lesa Saka Jikoma Mu Korea

Vidyo ufwamo.

Yakana kushinkuka.

  • Nemwena Jitanga Ja Lesa Saka Jikoma Mu Korea
  • Kyamba kya Usopa—2008
  • Tumitwe tucheche
  • Byambo Bipashako
  • Kyapeleleko Twatwelele mu Korea
  • Betukwashishe Kushinda Makatazho
  • Tupita mu Makatazho
  • Lesa Wapesha Mwingilo Wetu
  • Butemwe bwa Kine bo Bwepi?
    Mutanchi wa Kupwila kwa—Bwikalo ne Mwingilo Wetu wa Bwina Kilishitu January 2017
Kyamba kya Usopa—2008
w08 12/15 pp. 23-26

Nemwena Jitanga Ja Lesa Saka Jikoma Mu Korea

Byonka byo kyashimikizhiwa na ba Milton Hamilton

“Ke kya bulanda bingi kwimubula’mba kafulumende wa Kyalo kya Korea wakana kuswisha bipepala byenu byonse anweba bamishonale bya kutwelelamo mu kyalo, kabiji waamba’mba kechi ubena kwimukeba mu kyalo ne. . . . Na mambo a kino kintu kyamweka, mwatumwa kuya na kwingijilako pacheche mu kyalo kya Japan.”

PA KUNANGIJILA ku mpelo ya 1954, mukazhami ne amiwa twatambwijile bino byambo byaambiwapo kala kufuma ku Brooklyn, New York, U.S.A. Ku ntatwilo ya yewa mwaka, twatainwe ku Sukulu wa Gileada wa bunambala 23, ku New York. Kimye kyo twatambwijile ino nkalata, twakingijilengako pacheche mu Indianapolis, ku Indiana.

Mukazhami Liz (watelwanga kala amba Liz Semock), ne amiwa twafunjilangatu pamo sukulu. Mu kuya kwa myaka, mu 1948, po po twisongwele. Mukazhami watemenwe bingi mwingilo wa kimye kyonse, bino wachinanga bingi kufuma mu kyalo kya United States kuya na kwingijila mu kyalo kingi. Pano ki ka kyamulengejile kupimpula milanguluko yanji?

Mwine Liz waswile kuya ne amiwa na kutanwa ku kipwilo kyajingako kya boba bakebele kuya ku sukulu wa Gileada. Kino kipwilo kyaikeleko kimye kya kupwila Kukatampe kwa mukoka mu Kibanza kya Yankee, ku New York, mu kimye kya kisalo mu 1953. Panyuma ya kutanwa ku kokwa kupwila kwawamine bingi, twanembele mapepala a kuya ku Gileada. Nobe mu kukopa kwa jiso, betwichile kuya na kutanwa ku sukulu walondejilepo watendekele mu February 1954.

Betutumine kuya na kwingijila ku Korea nangwa kya kuba nkondo po po yapwiletu panyuma ya kupitapo myaka isatu mu kimye kya kisalo mu 1953, kabiji bintu byavula byaonaikile bingi mu kyokya kyalo. Kwesakana na byonka byo betwambijile mu nkalata yaambiwapo kala peulu, patanshi twayile ku Japan. Panyuma ya kwenda moba 20 pa mema, twafikile ko twayilenga mu January 1955 pamo na bamishonale bakwetu batanu ne umo bo batumine ku Korea. Mulongo Lloyd Barry, mukulumpe watangijilanga musampi wa ku Japan pa kyokya kimye, witusambakenejile pa mpunzha pa kufikila na kimye kya 6 koloko wa lukelo. Palutwe kacheche, twayile ku nzubo ya bamishonale ku Yokohama. Kimye kikwabo jonkaja juba, twayile na kusapwila.

Kyapeleleko Twatwelele mu Korea

Mu kupita kwa kimye, twatambwile bipepala bya kwituswisha kuya mu Kyalo kya Korea. Pa March 7, 1955, ndeke yo twajingamo po po yatumbukile kufuma pa Kibanza Kikatampe kya Ndeke mu kyalo kya Tokyo ne kwendapo maawala asatu kuya na kufika ku Kibanza kya Ndeke kya Yoido mu muzhi wa Seoul. Bakamonyi ba mu Korea kukila pa 200 bo betutambwijile kabiji twajijile mipolo ya lusekelo. Pa kyokya kimye, mu kyalo kyonse kya Korea mwajingatu Bakamonyi 1,000. Byonkatu bipasha bazungu, ne bantu ba mu kyalo kya ku Asia bepasha bingi. Pano bino kechi papichile ne kimye kyabaya ne, twafikenejiletu kuyuka’mba bapusana. Bena Korea kechi bajitu na mulaka ye bamba ne bisopelo byabo byonka ne, bino baji ne na mutundu wabo wa kajo, mwekelo, mvwajilo, ne bintutu bikwabo byo boba, nabiji ntungilo ya bishimikwa.

Kintu kitanshi kitukatezhe ke kufunda mulaka. Kechi twajinga na mabuku a kwitukwasha kufunda mulaka wa bena Korea ne. Kechi papichile ne kimye ne, twayukile’mba kechi kyakonsheka kwambatu suka byambo bya mu mulaka wa bena Korea byonka byo kyambiwa mu Kizungu ne. Muntu wakonshatu kufunda bya kutongola byambo kana wafunda bisopelo bya mulaka wa bena Korea.

Twalubankenyenga bingi pa kwamba. Kya kumwenako, Liz waipwizhe mwina nzubo umvwe wajinga na Baibolo. Mwina nzubo wamutajile na kilungi kyabula kukasuluka aku saka aya na kuleta kibokoshi kya mankishi. Liz waipwizhe amba alete sungnyang (mankishi) mu kifulo kya kwingijisha kyambo kya sungkyung kulumbulula “Baibolo.”

Byo papichile bañondo bacheche, betutumine ku Pusan, ku kabeta ka ku bulenge bwa kitulu kya muzhi. Twasonkejilenga nzubo ya bibamba bisatu bicheche mo twaikelenga atweba babiji ne banyenga babiji mo betutumijile. Mu bino bibamba kechi mwajinga mipompi ya mema ne byolonyi bya kukumpa ne. Kimye kya bufuku mema po po aubilenga nobe avulako pa kupita mu jitumbo kutwala mu kibamba kya peulu. Onkao mambo twabukanga lukelokelo na kutapula mema ne kuyuzha tunchinyi. Twatekanga mema a kwingijisha nangwa kubikamo muchi wa mu mema pa kuba’mba awame kwiatoma.

Twapichilengatu ne mu makatazho akwabo. Kechi kwajinga ne malaichi akonsheshe kwitukwasha kwingijisha minkinyi ya kuchapilamo bivwalo nangwa kwingijisha nshimbi ya kukishilako ne. Kechi kwajinga kinzanza ne, twatekelangatu monka mwa kupichila, kabiji twaingijishangatu kitofu kya palafinyi. Twipele moba a kunengezhezhamo kajo, kabiji kechi papichile ne kimye ne, bonse twayukile bya kuteka. Byo papichile myaka isatu kufuma kimye kyo twafikile, Liz ne amiwa twakwachiwe na kikola kya kuvimba machima. Bamishonale bavula bakolwanga bingi kino kikola mu yoya myaka. Papichile bañondo bavula bingi pa kuba’mba tukose, kabiji twakolwangatu ne bikola bikwabo.

Betukwashishe Kushinda Makatazho

Pa myaka 55 yapitapo, mu kinkunenke kya Korea ku Asia mwajinga bingi milukuchi ya bumulwila ntanda. Mpunzha ko balwilanga nkondo yo yaabanya kino kinkunenke. Yalepa makilomita 55 ku kabeta ka ku buyeke bwa muzhi mukatampe wa Seoul, mu Kyalo kya Korea. Mu 1971, ba Frederick Franz bafwakashishe kufuma ku maofweshi akatampe ku Brooklyn. Nebashinjikinyeko ku ino yonka mpunzha ko balwilanga nkondo, yo mpunzha yakilamo kuzhikijilwa panopantanda. Pa myaka yapitapo, babilolo ba ku United Nations basambakana javula bingi ku ino mpunzha pamo na bemenako makafulumende onse abiji.

Pano bino atweba kechi twitumpa mu milukuchi ya ino ntanda kubikakotu ne ya mu kinkunenke kya Korea ne. (Yoa. 17:14) Byo bakana kulwa nkondo na bakwabo bantu, Bakamonyi ba mu Korea kukila 13,000 bebakasapo kala myaka yonse pamo 26,000 mu kaleya. (2 Ko. 10:3, 4) Balongo bonse bakyanyike mu kyokya kyalo bayuka’mba bakapita mu luno lweseko, pano bino kechi bachina ne. Kya bulanda ke kya kuba’mba kafulumende watelele bena Kilishitu amba “bambanzhi” na mambo a kubula kwivwanga mu milukuchi ya bumulwila ntanda.

Mu 1944, kimye kya Nkondo ya kibiji ya Ntanda yonse, ne amiwa nakaine kutwela bushilikale, kino kyalengejile’mba bankase mu Lewisburg ku Pennsylvania. Nangwa kya kuba balongo betu ba ku Korea bamanama bingi mu kaleya, nayuka bintu byapitamo bano Bakamonyi bakyanyike. Kino kyakoseshe bavula kuyuka’mba atweba bamishonale bamo mu Korea netuwa twamanaminepo byonkabye.—Isa. 2:4.

Tupita mu Makatazho

Twaesekelwe bingi mu mambo ajingako mu 1977. Babilolo balangulukile’mba yetu twalengejile bena Korea bakyanyike kukana kutwela bushilikale ne kwingijisha bilwilo bya nkondo. Onkao mambo, kafulumende wafukwile’mba bamishonale bafumine mu kyalo na mambo a byonse byakonsheshe kulengela babule kubwela ne. Uno muzhilo waikeleko kufuma mu 1977 kufika mu 1987. Umvwe ne atweba twaji twafumine mu Korea kyokya kimye, inge kechi betwitabizhe kubwela ne. Onkao mambo, kechi twayileko kwetu na kufwakasha mu yoya myaka ne.

Twamonañananga javula bingi na babilolo ba mu kafulumende ne kwibalondolwela ene mambo o tubujila kwivwanga mu bumulwila ntanda byo tuji baana ba bwanga ba kwa Kilishitu. Kyapeleleko, baambile’mba kechi baketukanyapo jibiji ne, kabiji awa muzhilo wabo wapwile panyuma ya kupitapo myaka jikumi. Mu yoya myaka bamishonale bachechetu bo bafumine mu kyalo na mambo a kukolwa, bino atweba bashala twashajile, kabiji twatemwa bingi kuba’mba twashajile.

Pakachi ka 1980, bakajimbulushi bakanya mwingilo wetu babepejile bakulumpe batangijilenga kipamo kyetu kitala pa mizhilo amba kibena kufunjisha bansongwalume kubula kutwela nkito ya bushilikale. Na mambo a kino, kafulumende watendekele kwitwita umo umo na kwitutebawizha. Pa January 22, 1987, ofweshi wa boba betutebawizhizhenga wataine’mba kechi twajingapo na mambo ne. Kino kyalengejile’mba babulenga ne kwitubepela mu bintu bikwabo kulutwe na lwendo.

Lesa Wapesha Mwingilo Wetu

Mu Korea, mwingilo wetu wa kusapwila bamukainyenga bingi pa myaka yapichilepo na mambotu a atweba kubula kwivwanga mu bya ntanda. Onkao mambo, kyashupile bingi pa kuba’mba twikale na mapunzha awama a kwikelapo na kupwila kukatampe. Na mambo a kino, Bakamonyi basajilepo mikenge ikwabo ya kupwishishamo luno lukatazho, kabiji batungile Nzubo ya Kupwilamo Kukatampe mu Pusan, ino yo yajinga nzubo itanshi mu kyalo kya ku Asia. Najinga na jishuko ja kwamba jashi ja kupana ino nzubo pa April 5, 1976, kwapwijile bantu 1,300.

Kufumatu mu 1950, bashilikale bavula ba mu United States bebatuma kuya na kwingijila mu Korea. Panyuma ya kubwela ku United States, bavula baikala ke Bakamonyi babambakana bingi. Javula betutumina makalata, kabiji twatemwa bingi pa byo twibakwashishe kumuyuka Yehoba.

Kya bulandatu ke kya kuba’mba, mulunda nami Liz wafwile pa September 26, 2006. Namuvuluka bingi mukazhami. Pa myaka 51 yo aikele kuno, waswanga kwingila mwingilo yense, kabiji kechi wijizhañanyanga ne. Kechi waambangapo nangwa kukeba kubwela ku United States konka ko atemenwe patanshi ne kukeba kubula kufumako ne!

Natwajijila kwingijila pa Betele mu Korea. Kisemi kya Betele kyatendekeletu na bantu bacheche, lelo jino kyabaya bingi pepi nobe bantu 250. Natemwa bingi kwingila mu Kometi ya Musampi yalengwa na bantu batanu na babiji batangijila mwingilo kuno.

Nangwa kya kuba kyalo kya Korea kyayanjile bingi kimye kyo twayileko, lelo jino ke kyalo kimo kyanonka bingi mwaya ntanda. Mu Korea muji Bakamonyi kukila 95,000, kabiji bavula bengilako bupainiya bwa kimye kyonse ne bwa kukwasha. Abino byonse byanungako ku lusanchilo lwami lwa kwingijila Lesa kuno, ne kumona bikoma jitanga ja Lesa.

[Kipikichala pa peja 24]

Po po twafikiletu mu Korea na bamishonale bakwetu

[Kipikichala pa peja 24, 25]

Twaingijijilenga mu Pusan

[Kipikichala pa peja 25]

Na Mulongo Franz ku mpunzha ko balwilanga nkondo, mu 1971

[Kipikichala pa peja 26]

Na Liz saka akyangye kufwa

[Kipikichala pa peja 26]

Musampi wa mu Korea ko natwajijila na kwingijila pa Betele

    Mabuku a mu Kikaonde (1992-2025)
    Shinkai
    Shinkulai
    • Kikaonde
    • Tuminaiko Bakwenu
    • Byo Mukeba
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Terms of Use
    • Privacy Policy
    • Privacy Settings
    • JW.ORG
    • Shinkulai
    Tuminaiko Bakwenu