Bumi Bwa Myaka Ne Myaka Panopantanda—Ke Luketekelo Lwapana Lesa
‘Bilengwa byonse bebikokeshe amba bikale ke byatu . . . na mambo a luketekelo.’—LOMA 8:20, NW.
1, 2. (a) Mambo ka luketekelo lwa bumi bwa myaka panopantanda kyo lwanemena kwi atweba? (b) Ki ka kyalengela bantu bavula kubula kwikala na luketekelo lwa bumi bwa myaka panopantanda?
KAMPE muvuluka lusekelo lo mwajinga nalo kimye kitanshi kyo mwafunjile kuba’mba katatakatu bantu bakaleke kukota ne kufwa kabiji ne kuba’mba bakekalanga myaka ne myaka panopantanda. (Yoa. 17:3; Lum. 21:3, 4) Ne anweba kampe mwakisambapo kala na bantu pa mambo a luketekelo lwa mu Binembelo. Luno luketekelo lwa bumi bwa myaka ne myaka ke lubaji lwanema lwa mambo awama o tusapwila. Lwitulengela kwikala na byubilo byawama.
2 Javula bupopweshi bwa mu Kilishitendomu bukana luketekelo lwa bumi bwa myaka panopantanda. Baibolo byo afunjisha’mba mweo ufwa, machechi avula afunjisha byabula mu binembelo amba muntu inge wafwa mweo wanji ufumamo ne kuya na kwikala ku mpunzha ya mipashi. (Ezi. 18:20) Kino kyo kyalengela bantu bavula kubula kwikala na luketekelo lwa bumi bwa myaka panopantanda. Ne mu jino jishinda twafwainwa kushikisha’mba: Nanchi Baibolo kine waambapo pa luno luketekelo nyi? Inge waambapo, Lesa wilusolwele kimye ka ku bantu?
‘Bebikokeshe Amba Bikale ke Byatu . . . na Mambo a Luketekelo’
3. Nkebelo ya Lesa ku bantu yayukanyikilwe byepi ku ntendekelotu ya bwikalo bwa bantu?
3 Nkebelo ya Yehoba ku bantu yayukanyikilwe ku ntendekelotu ya bwikalo bwa bantu. Lesa waambile kuba’mba Adama ukekalanga myaka ne myaka inge ke akokele. (Nte. 2:9, 17; 3:22) Kwa kubula nangwa kuzhinaukatu ne, ba mu kisemi kya kwa Adama batanshi bemwenejile kyalengejile bantu kuleka kwikala balumbuluka. Jishinda ja ku bujimi bwa Edena bejishinkile, kabiji bantu bakotele ne kufwa. (Nte. 3:23, 24) Mu kuya kwa kimye bantu batendekele kwikala myaka icheche. Adama waikele myaka 930. Shema awo wapulukile Muyulo waikeletu myaka 600 kabiji mwananji wamulume Apakashada waikele myaka 438. Shanja Abalahama aye Tela waikele myaka 205. Abalahama waikele myaka 175, mwananji Izaka waikele myaka 180 kabiji Yakoba waikele myaka 147. (Nte. 5:5; 11:10-13, 32; 25:7; 35:28; 47:28) Bantu bavula bafwainwa bayukile kyalengejile kukepa kwa myaka, ko kuba’mba baelele luketekelo lwabo lwa bumi bwa myaka. Nanchi bayukile amba luno luketekelo lukekalako jibiji nyi?
4. Ki ka kyalengejile banabalume bakishinka bakukala kuketekela amba Lesa ukaleta mapesho aelele Adama?
4 Mambo a Lesa aamba’mba: ‘Bilengwa byonse bebikokeshe amba bikale ke byatu . . . na mambo a luketekelo.’ (Loma 8:20) Luketekelo ka lonkalo? Bungauzhi butanshi bwa mu Baibolo bwaambile pa ‘lukunwa’ ‘ukafumpa mutwe wa muloolo.’ (Tangai Ntendekelo 3:1-5, 15.) Ku bantu bakishinka, awa mulaye wa Lukunwa wibapele luketekelo lwa kuba’mba Lesa kechi ukakankalwa kufikizha nkebelo yanji ku bantu ne. Kino kyalengejile ba Abela ne Nowa kuketekela amba Lesa ukaleta mapesho aelele Adama. Bano bantu bafwainwa bayukile kuba’mba ‘kufumpa mutwe wa lukunwa ku kashiko’ kukavwangamo kusumisha mashi.—Nte. 4:4; 8:20; Hebe. 11:4.
5. Ki ka kimwesha kuba’mba Abalahama waketekejile mu lusanguko?
5 Akilangulukai pe Abalahama. Byo bamwesekele, ‘washi akalambule Izaka mwananji yenkawa umo.’ (Hebe. 11:17) Mambo ka o epanyijile kuba bino? (Tangai Bahebelu 11:19.) Waketekejile amba kukekala lusanguko! Kuji kyalengejile Abalahama kwikala na luketekelo mu lusanguko. Yehoba wabwezhezhemo ngovu ya lusemo mwi Abalahama ne mukazhanji Sala kimye kyo basambakene pamo ne kusema mwana wamulume mu bukote bwabo. (Nte. 18:10-14; 21:1-3; Loma 4:19-21) Kabiji Abalahama wayukile ne mambo a Yehoba. Lesa wamwambijile’mba: “Monka mwi Izaka mo mo kikechilwa kisemi kyobe.” (Nte. 21:12) Onkao mambo, Abalahama wajinga na bishinka bya kine bya mulengejile kuketekela’mba Lesa ukasangula Izaka.
6, 7. (a) Ñanyi lulayañano Yehoba lo alayañene ne Abalahama? (b) Mulaye wa Yehoba kwi Abalahama upana byepi luketekelo ku bantu?
6 Na mambo a kuba Abalahama wajinga na lwitabilo lwakosa, Yehoba walayañene nanji pa mambo a mwananji nangwa amba ‘lukunwa.’ (Tangai Ntendekelo 22:18.) Lubaji lutanshi lwa uno ‘lukunwa’ wajinga Yesu Kilishitu. (Nga. 3:16) Yehoba waambijile Abalahama amba ‘lukunwa’ wanji ukavula nobe “tubangabanga twa mwiulu, kabiji pamo nobe musenga wa ku kitulu kya kalunga ka mema.” Kino kibelengelo Abalahama kechi wikiyukilepo ne. (Nte. 22:17) Nangwa byonkabyo, palutwe kacheche kino kibelengelo kyasolwelwe. Yesu Kilishitu ne ba 144,000, bo akalama nabo mu Bufumu bwanji, bo balenga ‘lukunwa.’ (Nga. 3:29; Lum. 7:4; 14:1) Mu Bufumu bwa Bumesiasa “mo mo bakashukilwa ba mu mikoka yonse ya pano pa ntanda.”
7 Abalahama kampe kechi waumvwishishe bulongo mwatajile lulayañano lwanji ne Yehoba ne. Pano bino Baibolo waamba’mba: “Aye watengejile muzhi uji na bitendekesho.” (Hebe. 11:10) Uno muzhi ke Bufumu bwa Lesa. Abalahama umvwe akasangulwe po po akatambwila mapesho a buno Bufumu. Bumi bwa myaka panopantanda bukekalakotu kupichila mu lusanguko. Kabiji aba bakapuluka pa Amagedonyi nangwa boba bakasangulwa bakekalanga myaka ne myaka.—Lum. 7:9, 14; 20:12-14.
“Mupashi Uji Mukachi Kami Ye Uñambisha”
8, 9. Mambo ka buku wa Yoba kyo abujila kwambatu pa meseko apichilemo muntu umo?
8 Pakachi ka kimye kyajingako munkananji Abalahama aye Yosefwa ne ngauzhi Mosesa, kwajinga muntu wa jizhina ja Yoba. Buku wa mu Baibolo wa Yoba wanembelwe ne Mosesa, walondolola ene mambo Yehoba o aswishishe Yoba kuyanda kabiji ne bwikalo byo bwaishile kwaluka kulutwe. Pano bino buku wa Yoba kechi waambatu pa meseko apichilemo muntu umo ne, bino waamba ne pa bantu bonse kubikakotu ne bilengwa bya mupashi. Uno buku walumbulula bingi bulongo kuba’mba Yehoba ulama mu bololoke kabiji waamba’mba bukishinka ne luketekelo lwa bumi ku bakalume bonse ba Lesa panopantanda ke lubaji lwa mambo akolomwenwe mu Edena. Nangwa kya kuba Yoba kechi wayukile mwatajile ano mambo ne, kechi walekele balunda nanji basatu kumulengela kulanguluka’mba wakankalwa kwikala wakishinka ne. (Yoba 27:5) Kino kyakonsha kukosesha lwitabilo lwetu ne kwitulengela kuyuka amba twakonsha kutwajijila kulama bukishinka bwetu ne kutundaika bumfumu bwa Yehoba.
9 Panyuma ya kuba bantu bebepekezhenga kutekenesha Yoba bapwisha kwamba, “Elihu mwana Balakela mwina Buzi wakumbwile.” Ki ka kyamulengejile kwamba? Waambile’mba: “Nji na byambo byavula bingi, mupashi uji mukachi kami ye uñambisha.” (Yoba 32:5, 6, 18) Nangwa kya kuba byaambile Elihu na bukwasho bwa mupashi byafikile kimye makatazho a kwa Yoba kyo apwile, bino byambo bikwasha ne bantu bakwabo. Bipana luketekelo ku boba bonse batwajijila kwikala na bukishinka.
10. Ki ka kimwesha’mba Yehoba kimye kimo wambila muntu byambo bimo byakonsha kukwasha ne bantutu bonse?
10 Yehoba kimye kimo wambila muntu byambo bimo byakonsha kukwasha ne bantutu bonse. Kino kyakonsha kumwekela mu bungauzhi bwa kwa Danyela bwa kiloto kya Mfumu Nebukaneza wa bena Babilona pa mambo a kutema kichi kikatampe. (Da. 4:10-27) Nangwa kya kuba kino kiloto kyafikizhiwe kwi Nebukaneza, kyaimenejilengako kintu kikatampe. Kyamwesheshe kuba’mba bumfumu bwa Lesa pa mambo a ntanda, abo bwamwekejile mu bufumu bwa mu kikota kya Mfumu Davida bukekalako jikwabo panyuma ya kupitapo myaka 2,520, kutendeka mu 607 B.C.E.a Bumfumu bwa Lesa pa mambo a ntanda yetu bwatendekele kwikajikwa jibiji kimye Yesu Kilishitu kyo aikele Mfumu mu mwaka wa 1914. Akilangulukaipotu bukalama bwa Bufumu byo bukafikizha katataka bintu byaketekela bantu balukokelo!
“Mumukanye Kwikila mu Kalengwa!”
11. Byambo byaambile Elihu byamwesheshe ka pe Lesa?
11 Pa kumukumbula Yoba, Elihu waambile pa “malaika umo wa kumwambilapo, wafuma mu kiumbi kimo kya bamalaika, wa kumubula bulongo muntu kyamuwamina.” I byepi umvwe uno muntu “usakulomba kwi Lesa, ne aye usakumutala bulongo”? Elihu waambile amba: “Kabiji [Lesa] wamubilako lusa ne kwamba’mba: Mukasululaiko, mumukanye kwikila mu Kalengwa, mambo namona kya kumukula. Mubiji wanji aluke ke pamo nobe wa mwanyike, kabiji bulume bwa bunsongwalume bwanji bubwelemo.” (Yoba 33:23-26) Bino byambo byamwesheshe amba Lesa wakebeshe bingi ‘kukuula’ bantu balapila.—Yoba 33:24.
12. Byambo byaambile Elihu bipana luketekelo ka ku bantu?
12 Elihu kyamweka kechi waumvwishishe mwatajile bukuzhi ne, byonkatu bangauzi byo babujile kuvwisha byonsetu byo banembele. (Da. 12:8; 1 Pe. 1:10-12) Nangwa byonkabyo, byambo byaambile Elihu bimwesha luketekelo lwa kuba’mba juba jimo Lesa ukengijisha bukuzhi ne kukuula bantu ku bukote ne lufu. Byambo bya kwa Elihu byapaine luketekelo lwawama lwa bumi bwa myaka. Kabiji buku wa Yoba waamba ne kuba’mba kukekala lusanguko.—Yoba 14:14, 15.
13. Byambo bya kwa Elihu bikwasha byepi bena Kilishitu?
13 Lelo jino, byambo bya kwa Elihu byatwajijila kukwasha bena Kilishitu bavula baji na luketekelo lwa kupuluka luzhachisho lwa buno bwikalo. Bakote pa boba bakapuluka bakekala na bulume bwa ku bwanyike. (Lum. 7:9, 10, 14-17) Kabiji luketekelo lwa kumona bakasangulwa baikala na bulume bwa ku bwanyike jibiji lutundaika bantu bakishinka. Bumbulwakufwa ku bena Kilishitu bashingwa mwiulu ne bumi bwa myaka panopantanda ku ba ‘mikooko ikwabo’ ya kwa Yesu bwaimena pa kwikala na lwitabilo mu kitapisho kya bukuzhi bwa kwa Kilishitu.—Yoa. 10:16; Loma 6:23.
Lufu Belumina Panopantanda
14. Ki ka kimwesha’mba kwajinga kyakebewenga kukila pa Mizhilo ya Mosesa pa kuba’mba bena Isalela bekale na luketekelo lwa bumi bwa myaka?
14 Baana ba kwa Abalahama baikele mukoka wasalululwa byo balayañene kwikala balunda ne Lesa. Pa kwibapa Mizhilo Yehoba wibambijile’mba: “Mukalame malamuna ami, ne byo natongola, bya kuba inge muntu wibilama ukamwenamo bumi.” (Levi 18:5) Nangwa byonkabyo, byo bakankelwe kulondela yoya Mizhilo yalumbuluka, bena Isalela bebazhachishe ku Mizhilo kabiji bakebewenga kwibabingisha ku luzhachisho.—Nga. 3:13.
15. Davida bamutangijile kunemba pa ñanyi mapesho a kulutwe?
15 Panyuma ya kwa Mosesa, Yehoba watangijile banembi bakwabo ba Baibolo kwamba pa luketekelo lwa bumi bwa myaka. (Sala. 21:4; 37:29) Kya kumwenako, nyimbi wa masalamo Davida wapezhezheko kunemba salamo pa mambo a kukwatankana kwa bapopweshi ba kine pa Ziona na byambo bya kuba’mba: ‘Ko konka ko akambizhe Yehoba bibusa, bo bumi bwa myaka ne myaka.’—Sala. 133:3.
16. Kupichila mwi Isaya, Yehoba walayile kuba ka pa mambo a “pano pa ntanda ponse” kulutwe na lwendo?
16 Yehoba watangijile Isaya kwamba bungauzhi bwa bumi bwa myaka panopantanda. (Tangai Isaya 25:7, 8.) Byonka bijitu “mishipwa” nangwa’mba kwivweta kintu kyakonsha kulengela muntu kubula kupema bulongo, bundengamambo ne lufu nabyo byakondola bantu. Yehoba walaya bantu banji amba ukamina nangwa’mba ukafumyapo bundengamambo ne lufu “pano pa ntanda ponse.”
17. Ñanyi mwingilo waambiwapo mu bungauzhi wa kwa Mesiasa washinkula jishinda ja ku bumi bwa myaka?
17 Monai ne byaambile Mizhilo ya Mosesa pa mambo a mbuzhi wa kwa Azazela. Juba jimo mu mwaka, pa Juba ja Kufuchilamo Mambo, ñanga mukatampe ‘watentekanga maboko anji onse abiji pa mutwe wa yewa mbuzhi mumi ne kwisolwelapo bubi bonse bwa bena Isalela, kabiji wibutwikanga pa mutwe wambuzhi kabiji awa mbuzhi wasendanga bubi bwabo bonse kwibutwala ku kyalo kyabulamo bantu.’ (Levi 16:7-10, 21, 22) Isaya waambijile jimo kwiya kwa Mesiasa, aye wakonsheshe kwingila mwingilo wipashako na uno ne kusenda “binyenge” nangwa’mba bikola, “bulanda” nangwa’mba misongo ne “bubi bwa bavula” pa kuba’mba ebashinkwile jishinda ja ku bumi bwa myaka.—Tangai Isaya 53:4-6, 12.
18, 19. Mu Isaya 26:19 ne Danyela 12:13 tutanamo luketekelo ka?
18 Kupichila mwi Isaya, Yehoba waambijile bantu banji bena Isalela amba: “Bantu benu bafwa bakekala na bumi jibiji, mibiji yabo ikasanguka. Anweba muji mu maloba, bukai, mwimbe na mambo a lusekelo. Mambo kime kyenu anweba Yehoba kyo kime kipana kyeya: kabiji mushiji ukalupula bafu bajimo.” (Isa. 26:19) Binembelo bya Kihebelu byalumbulula bingi bulongo pa mambo a luketekelo lwa lusanguko ne bumi panopantanda. Kya kumwenako, Danyela byo afikizhe myaka ya kusemwa pepi na 100, Yehoba wamulayile amba: “Ukakokoloka kabiji ukemana pobe po bakutongwela ku mpelo ya moba.”—Da. 12:13.
19 Byo aketekejile mu lusanguko, Mata waambile kwi Yesu pa mambo a lufu lwa kolojanji amba: “Nayuka byo akasanguka mu lusanguko lwa mu juba jikapelako.” (Yoa. 11:24) Nanchi mafunjisho a kwa Yesu ne binembelo byanembelwe na mupashi na baana banji ba bwanga byapimpwile luno luketekelo nyi? Nanchi ne luno bumi bwa myaka panopantanda lo luketekelo lo apana Yehoba ku bantu nyi? Tusakukayuka mikumbu ya ano mepuzho mu mutwe walondelapo.
[Tubyambo twa mushi]
a Monai kitango 6 kya buku wa Angweniko ku Kusesema kwa kwa Daniele!
Mwakonsha Kulumbulula Nyi?
• Bantu ‘bebakokeshe amba bekale ke batu’ na mambo a luketekelo ka?
• Ki ka kimwesha amba Abalahama wajinga na lwitabilo mu lusanguko?
• Byambo byaambile Elihu kwi Yoba bipana luketekelo ka ku bantu?
• Nga Binembelo bya Kihebelu bimwesha byepi luketekelo lwa lusanguko ne lwa bumi bwa myaka panopantanda?
[Kipikichala pa peja 5]
Byambo byaambile Elihu kwi Yoba bipana luketekelo lwa kuba’mba bantu bakaleka kukota ne kufwa
[Kipikichala pa peja 6]
Danyela bamulayile kuba’mba ‘ukemana panji po bamutongwejile ku mpelo ya moba’