‘Shindainga Bubi’ Kupichila mu Kufwomona Bukaji
“Anweba batemwe, kechi mushinkanye ne, . . . poso mushinde bubi na byawama.”—LOMA 12:19, 21.
1, 2. Kyakumwenako ka kyawama Bakamonyi bajinga pa lwendo kyo bamwesheshe?
J IBUMBA ja Bakamonyi ba kwa Yehoba bajinga 34 bayilenga na kutanwa ku ofweshi wa musampi wapainwenga kimye ndeke yo bajingamo kyo yaikijile pa kibanza na mambo a lukatazho. Lwendo lwajingatu lwa jiola jimo lwaalukile ke lwa maola 44 byo babanjile pa kibanza kya ndeke kyo baikijijilepo kwakubula kajo, mema ne bintu bikwabo byawama bya kwingijisha. Bavula bapatamine mu ino ndeke bazhingijile bingi ne kuzakamisha wa mwingilo wa pa kibanza kya ndeke. Pano bino balongo ne banyenga batekenyetu.
2 Kyapeleleko, Bakamonyi bafikile ko bayilenga mu kimyetu kyafwainwa kabiji batainwe ku lubaji lwapeleleko lwa kupana musampi. Nangwa kya kuba bakokele, panyuma ya uno mutanchi, bapwanañene pamo na balongo bakonkakwa. Palutwe kacheche, bayukile kuba’mba kyakumwenako kyabo kya butekanye ne kwikanya kyalengejile bantu kufunjilako. Umo pa boba bajinga mu ndeke waambijile bene bena yoya ndeke amba, “Umvwe kya kuba mu ndeke kechi mwajinga Bakamonyi 34 ne, inge pa kibanza kya ndeke pajinga bingi kiwowo.”
Twikala mu Ntanda Muji Bantu Bazhingila
3, 4. (a) Bukapondo bwalengela byepi bantu kumanama, kabiji kutendeka kimye ka? (b) Nanchi Kaina wakonsheshe kufwomona bukaji bwanji nyi? Londololai.
3 Makatazho aji mu ino ntanda akonsha kulengela bantu kuzhingila. (Sapwi. 7:7) Javula buno bukaji bulengela kwishikwa ne bukapondo. Byalo bilwa na byalo bikwabo kabiji ne monkatu mu kyalo kimo namo muji malwañano, kabiji mu mazubo avula namo mwikala makatazho. Buno bukaji ne bukapondo byatendekele kala. Kaina wajinga mwana wamulume mubeji wa ba Adama ne Evwa waipaile nkasanji Abela na mambo a kumubila kichima ne kumuzhingijila. Kaina walengele ano mambo nangwa kya kuba Yehoba wamukambizhe kufwomona bukaji ne kumulaya kumupesha umvwe wauba bino.—Tangai Ntendekelo 4:6-8.
4 Nangwa kya kuba waswaine bumbulwa kulumbuluka, Kaina wajinga na lūsa lwa kufuukula bya kuba. Wakonsheshe kufwomona bukaji bwanji. O ene mambo o bamupejilemo mambo a kwipayañana. Po pamotu ne atweba, na mambo a bumbulwa kulumbuluka bwetu kitukatazha bingi kufwomona bukaji ne kubula kuba bintu byawama. Kabiji ne bintutu bikwabo byatama bitulengela kwikala na bulanda mu bino “bimye byakatazha.” (2 Timo. 3:1) Kyakumwenako, makatazho a bya mali akonsha kukatazha milanguluko yetu. Bakapokola ne bipamo bikwasha bisemi batana kuba’mba lukatazho lwa bya mali lwaleta bukaji ne bukapondo mu bisemi.
5, 6. Ñanyi byubilo biji mu ntanda pa mambo a bukaji byakonsha kwitulamata?
5 Kunungapo, bantu bavula bo tusambakana ‘bekala ba kwitemwa abo bene,’ “ba kwilemena,” kabiji “bashinta.” Kyapela bingi kulondela byubilo bya uno mutundu kabiji byakonsha kwituzhingijisha. (2 Timo. 3:2-5) Ee, makayo a pa malangalanga javula amwesha amba kushinkanya ne bukapondo bijitu bulongo kabiji jo jishinda jawama kupwishishamo makatazho. Mashimikila amo alengela aba babena kwiatamba kupembelela kumona kilobo “byo ashinda bakwabo,” javula kupichila mu kwipayañana.
6 Bino byubilo byatama bitundaika “mupashi wa panopantanda” ne kalama washinta aye Satana, kechi mashinda a Lesa ne. (1 Ko. 2:12; Efi. 2:2; Lum. 12:12) Uno mupashi utundaika byubilo bya lwiso lwa bantu kabiji ulwisha mupashi wazhila wa Lesa ne kipangwa kyanji. Kya kine, lufunjisho lwanema lwa bwina Kilishitu ke kubula kushinkanya na mambo a bukaji. (Tangai Mateo 5:39, 44, 45.) Pano twakonsha kulondela byepi bulongo mafunjisho a kwa Yesu?
Byakumwenako Byawama ne Byatama
7. Ki ka kyamwekele ba Shimeona ne Levi byo bakankelwe kufwomona bukaji bwabo?
7 Mu Baibolo muji lujimuno lwavula bingi lwaamba pa mambo a kufwomona bukaji, kabiji ne byakumwenako byaamba pa byakonsha kufumamo inge twafwomona bukaji nangwa ne. Akimonai kyamwekele baana babalume ba kwa Yakoba ba Shimeona ne Levi byo bashinkenye pa mambo a kwa Shekema byo alengele mambo a kulaala na nyenga yabo Daina. Na mambo a kino ‘ku michima kwibafichile ne kuba bukaji bukatampe.’ (Nte. 34:7) Kabiji baana bakwabo ba balume ba kwa Yakoba balukukile muzhi mwaikalanga Shekema ne kusenda bipe, banabakazhi ne baana mu buzha. Kechi baubiletu bino byonse na mambo a byamwekejile Daina ne, bino kampe ne na mambo a kuba uno mwanamulume witotele kabiji wibalengeshe bumvu. Beumvwine kuba’mba abo ne shabo Yakoba bebalengele mambo kwi Shekema. Pano nga Yakoba walangulukilepo ka pa byubilo bya baana banji?
8. Jishimikila jaamba pe ba Shimeona ne Levi jimwesha ka pa mambo a kushinkanya?
8 Kintu kyatama kyamwekejile Daina kyamweka kyaletejile bingi Yakoba bulanda bukatampe, pano bino washikilweko byubilo bya baana banji bya kushinkanya. Shimeona ne Levi baesekele kwibingisha pa byubilo byabo kupichila mu kwamba amba: “Nanchi aye wafwainwa kumuba nyenga yetu byonka byo boba na bapite nyi?” (Nte. 34:31) Bino kechi byapelejiletu ponka pano ne, Yehoba naye wazhingijile. Byo papichile myaka yavula, Yakoba waambijile jimo kuba’mba na mambo a bukaji ne bukapondo bwamwesheshe ba Shimeona ne Levi, baana babo bakapalañenamo mu mikoka ya bena Isalela. (Tangai Ntendekelo 49:5-7.) Ee, kubula kufwomona bukaji kwa bano baana kwibalengejile kubula kutalwa bulongo kwi Lesa ne kwi shabo.
9. Kimye ka Davida kyo ashi akashinkanye?
9 Abino kechi byo byaubile Mfumu Davida ne. Wajinga na bimye byavula bya kushinkanya, bino kechi washinkenye ne. (1 Sam. 24:3-7) Nangwa byonkabyo kimye kimo washi akashinkanye. Mwanamulume munonshi wa jizhina ja Nabala wakalukijile kyatama bakalume ba kwa Davida, nangwa kya kuba balamine mikooko ne bakafunga banji. Byo azhingijile kikatakata na mambo a byo aubile ku bakalume banji, Davida washi akashinkanye kyatama bingi. Pano Davida ne bakalume banji byo bayilenga na kulukuka Nabala ne ba mu nzubo yanji, nsongwalume umo wabujile Abigaila, muka Nabala mwanamukazhi wa maana byaubiwe kabiji ne kumubula kuba amba amone bya kuba. Ponkapotu, Abigaila wanengezhezhe bya bupe byavula ne kuya na kusambakana Davida. Walombejileko Nabala lulekelo lwa mambo pa kintu kyatama kyo aubile ne kumuvululamo Davida pa mambo a kwikala na moyo wa kwakamwa Yehoba. Davida wapimpwile muchima ne kwamba’mba: ‘Utotwe, mambo obewa ja lelo wankanya kwichila mashi.’—1 Sam. 25:2-35.
Byubilo bya Bena Kilishitu
10. Bena Kilishitu bafwainwa kumwesha byubilo ka pa mambo a kushinkanya?
10 Kyamwekele kwi ba Shimeona ne Levi kabiji ne kwi Davida ne Abigaila kimwesha kwa kubulatu nangwa kuzhinauka ne amba, Yehoba washikwa boba bazhingijila kitaala ne kuba bukapondo, kabiji upesha boba bebikako kuleta mutende. Mutumwa Paulo wanembele amba: “Umvwe kyakonsheka kubiwa, monka mwayila bulume bwenu, mwikale mu mutende na bantu bonse. Anweba batemwe, kechi mushinkanye ne, kokelai bukaji bwimufikila: mambo kyanembwa’mba, Kushinkanya ko kwami; amiwa yami nkashinkanya, byo byaamba Nkambo. Kabiji umvwe mulwanyi wobe wafwa nzala, umujishe; umvwe wafwa kilaka, mupe bya kutoma: mambo pa kuba bibye wauba nobe wabika [makala a] mujilo pa mutwe wanji. Kechi mushindwe na bubi ne, poso mushinde bubi na byawama.”—Loma 12:18-21.a
11. Nyenga umo wafunjile byepi kufwomona bukaji?
11 Twakonsha kwingijisha luno lujimuno. Kyakumwenako, nyenga umo wijizhañenye ku mukulumpe mu kipwilo pa mambo a mukulumpe wanji wa nkito wakatataka. Wamulumbulwile amba watamine bingi muchima kabiji kechi wajinga na lusa ne. Uno nyenga yetu wamuzhingijile uno mukulumpe wa nkito ne kukeba kuleka nkito. Pano mukulumpe mu kipwilo wamutundaikile amba kechi obe kintu nangwa kimo na kanswatu ne. Wamwene kuba amba uno nyenga byo amuzhingijile mukulumpe wanji wa nkito pa byo amukabishishenga walengejiletu bintu kuya munsunya. (Titu. 3:1-3) Mukulumpe mu kipwilo waambile amba nangwa kya kuba uno nyenga wakeba nkito ikwabo, napotu wafwainwe kupimpula jishinda jo aubijilemo na byo babujile kumubila lusa. Waambijile uno nyenga kubila mukulumpe wanji wa nkito byawama byonkatu ne aye byo akebelenga kumubila byawama kwesakana na bitufunjishe Yesu amba byo twafwainwa kuba. (Tangai Luka 6:31.) Nyenga waswile kweseka kulondela byo bamwambijile. Ki ka kyafuminemo? Pa kupitapo kimye, mukulumpe wa nkito wakokele muchima, kabiji wamusanchijile bingi nyenga pa mwingilo wanji.
12. Mambo ka kupusenamo kwa bena Kilishitu kikatakata kyo kukozhezha ku muchima?
12 Inge kya kuba ano makatazho aubiwa na muntu wabula wa mu kipwilo kya bena Kilishitu, kampe kechi twakonsha kukumya ne. Twayuka amba bwikalo bwa mu ino ntanda ya kwa Satana javula ke bwa kuba byatama, kabiji ne kuba’mba kechi twafwainwa kuleka bangubabibi kwituzhingijisha ne. (Sala. 37:1-11; Sapwi. 8:12, 13; 12:13, 14) Pano bino, umvwe kwaikala makatazho na mulongo nangwa nyenga wa ku mupashi, kyakonsha kukola bingi ku muchima. Kamonyi umo wavulukilemo amba: “Kintu kyanshupile bingi pa kuba’mba mfunde bukine kyajinga kya kwitaba amba bantu ba Yehoba ke bambulwa kulumbulula.” Twashile ino ntanda yatama, ne kuketekela amba bonse mu kipwilo bakakonsha kwiubilanga lusa bene na bene mwayila bwina Kilishitu. Onkao mambo, inge mwina Kilishitu mukwetu, kikatakata uji na mingilo mu kipwilo waamba byambo byatama nangwa kuba bintu mu jishinda jabula ja bwina Kilishitu, kyakonsha kwitukozha ku muchima nangwa kwituzhingijisha. Twakonsha kwipuzha amba: ‘Bino bintu byakonsha kubiwa byepi mu bantu ba Yehoba?’ Bino bintu byaubiwanga ne mu bena Kilishitu bashingwa bajingako mu moba a batumwa. (Nga. 2:11-14; 5:15; Yako. 3:14, 15) Twakonsha kuba byepi inge yetu kyamwekela?
13. Mambo ka o twafwainwa kwibikilako kupwisha makatazho, kabiji mu ñanyi jishinda?
13 Nyenga ye twafumatu na kwambapo waambile’mba: “Nafunjile bya kulombelako yense wankozhanga ku muchima. Kino kintu kikwashañana bingi.” Byonkatu byo twayukila jimo, Yesu witufunjishe bya kulombelako boba betumanyika. (Mat. 5:44) Atweba twafwainwa ne kukizhamo kulombelako balongo ne banyenga yetu ba ku mupashi! Byonkatu nsemi wamulume byo akeba baana banji kwitemwa bene na bene, ne Yehoba naye byo byo akeba bakalume banji ba panopantanda kwitemwa bene na bene. Tupembelela kimye kya kulutwe kyo tukekalanga pamo mu mutende kabiji ne na lusekelo myaka ne myaka, kabiji Yehoba ubena kwitufunjisha bya kuba luno. Ukeba atweba kwingijila pamo mwingilo wanji mukatampe. Onkao mambo, twayai tupwishenga makatazho nangwa “kwilekelako” mambo ne kutwajijila kukwatankana. (Tangai Byambo bya Mana 19:11.) Mu kifulo kya kwitolwela ku balongo betu kimye kya makatazho, twafwainwa kwikwasha atwe bene na bene ne kwikala na bantu ba Lesa, saka twazhikijilwa mu “maboko [a Yehoba] a myaka.”—Mpitu. 33:27.
Mu Kwikala Bakoka Muchima ku Bantu Bonse Mufuma Byawama
14. Twakonsha kushinda byepi byubilo byatama bya kwa Satana bya kuleta mepatulo?
14 Pa kuba’mba betulekeshe kusampanya mambo awama, Satana ne bandemona banji babena kweseka bingi kukeba kupwisha lusekelo lwa ba mu bisemi ne bipwilo. Bakeba kuleta mepatulo, mambo bayuka amba kwialukila konauna bintu. (Mat. 12:25) Pa kuba’mba tushinde byubilo byabo byatama, twafwainwa kulondela lujimuno lwa kwa Paulo lwa kuba’mba: “Kalume wa Nkambo kechi wafwainwa kutoboka ne, kana ekale wakoka muchima ku bonse.” (2 Timo. 2:24) Vulukai kuba’mba kulwa kwetu “kechi kwa kulwa na ba mibiji ya mashi ne, poso na . . . bapashi babipa.” Pa kuba’mba tushinde mu buno bulwi, twafwainwa kuvwala byonse bya nkondo ya ku mupashi, kubikakotu ne “makwabilo a kutengelela jimo kwa mambo awama a mutende.”—Efi. 6:12-18.
15. Twafwainwa kubapo byepi pa byo betulukuka ku baji pangye ya kipwilo?
15 Pangye ya kipwilo, balwanyi ba Yehoba bakebesha bingi kulukuka bantu banji ba mutende. Bano balwanyi bamo bakozha Bakamonyi ba kwa Yehoba ku mubiji. Bakwabo betubepela pa mwela ne mu mapepala a byambo ne mu makochi. Yesu waambijile baana banji ba bwanga kuketekela kino. (Mat. 5:11, 12) Pano twafwainwa kubapo byepi? Kechi twafwainwa ‘kushinkanya kibi na kibi kikwabo,’ kikale mu byambo nangwa mu byubilo ne.—Loma 12:17; tangai 1 Petelo 3:16.
16, 17. Lweseko ka lwapichilemo kipwilo kimo?
16 Byonse byakonsha kwituba Diabola, umvwe ‘twashinda bubi na byawama,’ twakonsha kushimuna bukine. Kyakumwenako, kipwilo kimo kya pa kitulu kya Pacific kyasonkejile kishimikwa kuba’mba bobilemo Kivuluko. Bakulumpe ba chechi ba mu yonkaya mpunzha byo baumvwinetu bino, babujile bantu babo kukonkena mu kyokya kishimikwa na kubilamo bya chechi yabo pa kyonka kimye kyanengezhiwe kubilamo kivuluko kyetu. Nangwa byonkabyo, mukulumpe wa bakapokola wakambizhe bakulumpe ba mu yoya chechi kuba amba kechi bafwainwe kuya mu kyokya kishimikwa ne, mambo Bakamonyi bo bafwainwe kwikingijisha pa kyokya kimye. Pano bino kimye kya Kivuluko byo kyafikile, bantu ba mu chechi bakapwijile mu kishimikwa ne kutendeka kuba byabo bya chechi.
17 Bakapokola byo benengezhezhenga kuya na kwibatemañanyamo, mukulumpe wa chechi wayile na kumonañana na mukulumpe mu kipwilo ne kumwipuzha amba: “Nanchi muji na bintu byanema byo mukeba kubila mu kino kishimikwa buno bufuku nyi?” Mulongo wamwambijile pa mambo a Kivuluko, kabiji uno mwanamulume wakumbwile amba: “Nanchi byo byo kiji, kechi najikuyuka ne!” Byo aambile bino byambo, kapokola wamupachijile amba: “Pano twajikwimubula kala lukelo!” Mwanamulume wa mu yoya chechi waalukijile kwajinga mukulumpe mu kipwilo ne kuseka na milela ñonyi waamba ne kwamba’mba: “Pano musakuba byepi? Mu kishimikwa mwayula kala bantu betu. Abya musakwambila bakapokola beye betutupanyemo nyi?” Uno wa chechi waubile bintu mu bujimuku pa kuba’mba Bakamonyi bamweke nobe bo bakabishañenenga! Pano nga balongo betu baubilepo byepi?
18. Balongo baubilepo byepi pa byo bebatendekele, kabiji ki ka kyafuminemo?
18 Bakamonyi baambile kuba’mba bebaleke ba chechi bakyubilemo mingilo yabo yapwishishe jiola jimo ne kichika, panyuma ya bino balongo po po basakutendeka Kivuluko. Bano ba chechi bakijile pa kimye kyo bafwainwe kupwishishamo, pano byo bafuminemo bonse, Kivuluko po po kyaikeleko. Juba jalondejilepo kafulumende wanengezhezhe jibumba ja kuya na kutebawizha byo kyajinga. Jino jibumba byo jataine bishinka, jaambijile yoya chechi kubijika amba mukulumpe wabo wa chechi ye waletele lukatazho kechi Bakamonyi ne. Kabiji jino jonka jibumba jasanchijile Bakamonyi ba kwa Yehoba pa kupwisha lolwa lukatazho mu meso anteka. Na mambo a kwibikako kwa Bakamonyi, mu ‘kwikala mu mutende na bantu bonse’ mwafumine byawama.
19. Kintu ka kikwabo kyakonsha kuleta mutende?
19 Kintu kikwabo kyakonsha kwitulengela kwikala mutende na bakwetu ke kwamba ñambilo yawama. Mutwe walondelapo ukamba pa ñambilo yawama byo iji kabiji ne byo twakonsha kwiyambanga.
[Tubyambo twa mushi]
a Byambo bya kuba’mba ‘makala a mujilo’ bibena kutazha ku jishinda ja kala jo basungulwilangamo mabwe kupichila mu kubika makala peulu ne panshi yakyo pa kuba’mba bafumyeko byela. Byo byo kiji ne kwi atweba umvwe ketumweshe lusa ku boba babula lusa, michima yabo yakonsha kunekena ne kwikala na byubilo byawama.
Mwakonsha Kulumbulula Nyi?
• Mambo ka bantu mu ntanda lelo jino kyo bazhingijila?
• Byakumwenako ka bya mu Baibolo bimwesha bintu bifuma mu kufwomona bukaji nangwa ne?
• Twafwainwa kuba byepi inge mwina Kilishitu mukwetu wituzhingijisha?
• Twafwainwa kuba byepi pa mambo a byo betulukuka ku boba baji pangye ya kipwilo?
[Kipikichala pa peja 16]
Shimeona ne Levi bafwomwene bukaji panyuma ya kushinkanya
[Bipikichala pa peja 18]
Kumwesha lusa kwakonsha kunekenya michima ya bakwetu