BUTALA BWA MABUKU BWA PA INTANETI
Kyamba kya Usopa
BUTALA BWA PA INTANETI
Kikaonde
Pa kukebela
  • Bisopelo
  • BAIBOLO
  • MABUKU
  • KUPWILA
  • w15 6/1 pp. 11-13
  • Kya Buswanyi Kyatwajijila ku Bisemi Bitanu na Bibiji

Vidyo ufwamo.

Yakana kushinkuka.

  • Kya Buswanyi Kyatwajijila ku Bisemi Bitanu na Bibiji
  • Kyamba kya Usopa Kibena Kubijika Bufumu Bwa Yehoba—2015
  • Tumitwe tucheche
  • Byambo Bipashako
  • KWIKALA PAMO NA BANTU BAJANGA NYAMA YA BANTU
  • KU MUZHIKA KWAJINGA “NGOLODE”
  • MAAPELE ATOBALA O BATELA PA JIZHINA JA BANKAMBO BABAKAZHI
  • NANEMEKA BUSWANYI BWAMI
  • Mapesho Afuma mu Kuba Kyaswa Muchima wa Yehoba
    Kyamba kya Usopa Kibena Kubijika Bufumu Bwa Yehoba (Kya Kufundamo)—2017
  • 1921—Bintu Byamwekele mu uno Mwaka
    Kyamba kya Usopa Kibena Kubijika Bufumu bwa Yehoba (Kya Kufundamo)—2021
  • Byo Bajinga mu Kibamba Saka Bashinkako
    Buku Wami wa Mashimikila a mu Baibolo
Kyamba kya Usopa Kibena Kubijika Bufumu Bwa Yehoba—2015
w15 6/1 pp. 11-13

JISHIMIKILA JA BWIKALO

Kya Buswanyi Kyatwajijila ku Bisemi Bitanu na Bibiji

Byashimikizha ba Kevin williams

Bantu bamba’mba napasha bingi batata. Kimino, meso ne bisela, byonse nasenda batata. Pano bino, kwi batata nasendako ne kintu kikwabo kyanema, ko kuba’mba mwingilo wa kwingijila Yehoba waikala ke kya buswanyi kyatwajijila mu bisemi byetu bitanu na bibiji. Lekai nemulumbulwile kino kya buswanyi.

Mushakulu wami aye Thomas1a Williams wasemekelwe pa 20 January, 1815, mu muzhi wa Horncastle mu kyalo kya England. Panyuma ya myaka ibiji, bainabo bafwile, onkao mambo, abo ne bankasabo basatu bebakomeshe kwi bashabo, ba John Williams. Ba John bafunjishe ba Thomas mwingilo wa bukalipentala, pano bino uno kechi ye mwingilo wakebele ba Thomas kwingila ne.

Pa kyokya kimye, bantu bavula mu England bakebelenga kutaana bupopweshi bwa kine. Musapwishi aye John Wesley wafumine mu Church of England ne kulenga jibumba jitelwa’mba Society of Methodists, jatundaikanga bantu kufunda Baibolo pa bunke ne kusapwila. Mafunjisho a kwa Wesley akumbenetu konse konse, kabiji ne kisemi kya ba Williams nakyo kiatambwijile. Ba Thomas baikele ke basapwishi mu chechi wa ba Wesley kabiji bepaine ne kwingila mwingilo wa bumishonale ku kibunji kya South Pacific. Mu ñondo wa July mu 1840, ba Thomas Williams ne benakwabo abo ba Mary,2 bafikile pa jikuji ja Lakeba,b mu kyalo kya Fiji, kwaikalanga bantu bajanga bantu bakwabo.

KWIKALA PAMO NA BANTU BAJANGA NYAMA YA BANTU

Mu myaka itanshi yo baikele mu kyalo kya Fiji, ba Thomas ne ba Mary bachinchikile makatazho avula bingi. Baingilanga kimye kyabaya bingi mu mute mu mizhi mwaikalanga bayanji. Kunungapo, bamonanga bintu byatama bingi, nabiji makondo pakachi ka mikoka, kwipaya banabakazhi bafwilwa, kwipaya balukeke, ne bantu kuja bantu bakwabo, kabiji bantu ba mu ino mpuzha bakananga kwibasapwila. Ba Mary ne mubeji wabo wamulume aye John bakolelwe bingi, kabiji kwashajiletu pacheche kufwa. Mu 1843, ba Thomas banembele’mba: “Naakaminwe bingi. . . . Nakankelwe ne bya kuba.” Nangwa byonkabyo, abo ne ba Mary bachinchikile na mambo lwitabilo lwabo mwi Yehoba Lesa.

Mu oa moba, ba Thomas bashimikile nzubo yawama bingi, kabiji yo yajinga nzubo itanshi mu kyalo kya Fiji yo bashimikile nobe mazubo a mu Europe. Ino nzubo beilengele na pa kunyanta patuntama ne na mwa kupichila mwela panshi, ne bintutu bikwabo byalengejile bena Fiji kwiikomoka bingi. Byo kwashajiletu pacheche kuba’mba nzubo ipwe, ba Mary basemene mwanabo wa bubiji aye Thomas Whitton3 Williams, mwine mushakulu wami.

Mu 1843, ba Thomas bene bansemi bakwashisheko mwingilo wa kutuntulula Mambo Awama Anembele Yoano, kutwala mu mulaka wa Fijian, kabiji uno mwingilo kechi wibapelejile ne.c Pano bino, mu kisemwa kyabo, bajinga na kya bupe kya kufunda biji bwikalo bwa bantu ne bisho kupichilatu mu kumona byuba bantu. Bintu byo bapesele pesele bebinembele mu buku wabo wa kuba’mba, Fiji and the Fijians (1858), mo balumbulwile byaikalanga bena Fiji mu kitota kya myaka kya bu 19.

Na mambo a kwingila mingilo yakosa pa myaka 13 yo baikele mu kyalo kya Fiji, ba Thomas batendekele kukolwa, kepo bavilukijile ku Australia pamo na kisemi kyabo. Panyuma ya kwingila buntangi mu chechi pa myaka yavula, ba Thomas bafwile mu 1891 mu muzhi wa Ballarat, mu Victoria.

KU MUZHIKA KWAJINGA “NGOLODE”

Mu 1883, ba Thomas Whitton Williams ne bena kwabo ba Phoebe4 bavilukile pamo na kisemi kyabo ne kuya ku muzhi wa Perth, ku Western Australia. Pa kyokya kimye, mwanabo wa bubiji aye Arthur Bakewell5 Williams, mushakulu wami walondejilepo, wajinga na myaka itanu na ina.

Ba Arthur byo bafikizhe myaka 22, bayile na kukebako nkito ku muzhi wa Kalgoorlie, kwajinga mukochi wa ngolode. Uno muzhi waikela ku musela wa Perth kabiji palepa makilomita 600 kufuma ku Perth. Byo bajinga kokwa, batangile mabuku anembele Jibumba ja Bafunda Baibolo, jizhina jo batelanga Bakamonyi ba kwa Yehoba kala. Bapotanga ne magazini wa Zion’s Watch Tower. Na mambo a kutemwa byo batangile, ba Arthur batendekele kufunjishako bakwabo bintu byo bafunjilenga ne kwikala na kupwila kwa kufunda Baibolo. Abino byo byatendekele mwingilo wa Bakamonyi ba kwa Yehoba mu Western Australia.

Ba Arthur babuujileko ne kisemi kyabo bintu byo bafunjilenga. Bashabo, abo ba Thomas Whitton batundaikile ba Arthur kutwajijila kupwanañana na Bafunda Baibolo, bino kechi pabanjile ne, bashabo bafwile. Bainabo ba Arthur, abo ba Phoebe, ne banyenga yabo abo ba Violet ne ba Mary nabo baikele ke Bafunda Baibolo. Ba Violet batendekele mwingilo wa kimye kyonse wa bupainiya. Ba Arthur baambanga’mba ba Violet “bo bapainiya babambakana, bengila na mukoyo kabiji bayuka mwingilo kukila bonse mu Western Australia.” Apo kampe ba Arthur batemenwetu ba Violet, pano bino, mukoyo wa ba Violet mu busapwishi walengejile kisemi kya bena Williams kyalondejilepo kwikala na mukoyo.

Mu kuya kwa kimye, ba Arthur basongwele bavilukila ne ku Donnybrook, muzhi mwajinga mafwamu a bipangwa, waikejile ku kabeta ka ku bulenge muzhika wa Western Australia. Kuno ko ko bebatumbijile jizhina ja bisela amba “Ba 1914,” na mambo a kusapwila na mukoyo pa bungauzhi bwa mu Baibolo bwaamba pa uno mwaka.d Bantu balekele kwibaseleka kimye kyatendekele Nkondo Itanshi ya Ntanda Yonse. Kimye kyonse ba Arthur basapwilanga ku bantu baiyanga na kupota bintu mu shitolo wabo mo batanchikanga mabuku alumbululanga Baibolo pa windo. Pa yenka uno windo babikilepo kakipabi po banembele’mba bakapana mali 100 pounds (a kina Australia a kala) ku muntu ukakonsha kwibashiina amba lufunjisho lwa balesa basatu lwa kine. Ba Arthur bakaine luno lufunjisho mambo kechi lwa mu binembelo ne, kabiji bonse bakankelwe kwibashiina.

Pa nzubo pa ba Williams po paikelanga lufunjisho lwa Baibolo ne kupwila kwa kipwilo mu Donnybrook. Mu kuya kwa kimye, ba Arthur bashimikile Nzubo ya Bufumu, nangwa’mba mpunzha ya kupwilamo, mu taunyi, kabiji yo yajinga itanshi mu Western Australia. Saka bafikizha kala myaka 70, bavwalanga suchi ne tayi, ne kukanjila pa mbili wabo ye batelanga’mba Doll, ne kuya na kusapwila monse mwapelela muzhi wa Donnybrook.

Baana ba ba Arthur nabo basendele bashabo bajinga batekenya bingi nangwa kya kuba baingilanga na mukoyo. Mwanabo wa mukazhi aye Florence6 waingijileko mwingilo wa bumishonale mu India. Kabiji baana babo babalume, ba Arthur Lindsay7 ne ba Thomas, bajinga bakulumpe mu kipwilo pa myaka yavula bingi, byonkatu byajinga bashabo, abo Arthur.

MAAPELE ATOBALA O BATELA PA JIZHINA JA BANKAMBO BABAKAZHI

Ba Arthur Lindsay Williams, basemene bankambo bebatemenwe bingi ku bantu na mambo a kukooka muchima. Batanga bingi bantu muchima ne kwibanemeka. Kabiji bayukile bingi kutema bichi kya kuba mu myaka 12, bashinjile bakwabo bimye 18 mu kwikyombesha kwa bisela bya kutema bichi na katemo.

Kimye kimo mwana ba Arthur wamulume aye Ronald8 (bankambo babalume) saka aji na myaka ibiji, watolele katemo ne kutema mu kakichi ka maapele kajinga kwipi na nzubo. Ba Arthur baakaminwe bingi. Bainabo ba Ronald bakashilepo pa kichi patemene mwanabo, kabiji mu kuya kwa kimye, kino kichi kyapangile maapele atobala kya kine kine. Ano maapele batendekele kwiatela’mba Lady Williams, kabiji ku onka ano maapele ko kwafumine ne maapele achila atelwa’mba Cripps Pink, atemwa bantu bavula bingi mwaya ntanda.

Mu kuya kwa kimye, ba Ronald, bo ntelatu amba Nkambo, batendekele kwingila mwingilo wanema. Abo ne bankambo babakazhi baingijile myaka yavula bingi mu mwingilo wa kutunga bishimikwa bya Bakamonyi mu Australia ne mu Solomon Islands. Lelo jino, bankambo bukumotu bafikizhe myaka 80, bino bakiji bakulumpe mu kipwilo kabiji bakingila mwingilo wa kushimika ne kuwamisha Mazubo a Bufumu mu Western Australia.

NANEMEKA BUSWANYI BWAMI

Batata ba Geoffrey9 Williams, ne ba mama ba Janice 10 Williams, banemekele buswanyi bwa mu kisemi kyetu. Onkao mambo, bebikileko bingi kufunjisha amiwa12 ne nyenga yami Katharine,11 kunemeka mafunde a bwina Kilishitu. Saka njitu na myaka 13, nakoseshe bulunda bwami na Yehoba. Twajinga ku kubuñana kwa bwina Kilishitu kimye kyo naumvwine mulongo John E. Barr, wajinga mu Jibumba Jitangijila ja Bakamonyi ba kwa Yehoba saka atundaika bakyanyike amba: “Kange monaune kintu kyanema kyo muji nakyo ne, ko kuba’mba jishuko ja kuyuka Yehoba ne kumutemwa.” Jonkaja juba bufuku, nepaine kwi Yehoba. Byo papichile myaka ibiji, natendekele bupainiya.

Lelo jino, amiwa ne mwinakwami Chloe, twiyowa bingi mwingilo wa kimye kyonse mu muzhi wa mikochi wa Tom Price, waikela ku muzhika buyeke bwa Western Australia. Kabiji twingilako ne mingilo imo ya kwikwashishamo mu bwikalo. Batata ne bamama, ne nyenga yami Katharine ne bamwata wanji ba Andrew, bengila bupainiya mu Port Hedland, muzhi waikela ku buyeke, kabiji palepa makilomita 420 kufuma ko twikala. Kabiji batata ne amiwa twi bakulumpe mu kipwilo.

Kubwela kunyuma bisemi bitanu na bibiji byapitapo, mushakulu wami mwine aye Thomas Williams watemenwe bingi kwingijila Yehoba Lesa. Lwitabilo ne kwingijila Lesa kyo kya buswanyi kyo natambula ku kisemi kyetu. Natokwa bingi kutambula ne kulama kino kya buswanyi kyanema kya kwingijila Lesa.

a Manambala abena kumwesha bantu bo tubena kwambapo mu bipikichala biji pa mapa 12 ne 13.

b Kala jino jikuji bejitelanga’mba Lakemba Island, kabiji jaikela ku musela wa kyalo kya Fiji kuji ne makuji akwabo atelwa’mba Lau Group.

c Mishonale aye John Hunt watuntulwile mabuku avula a Lulayañano Lupya mu mulaka wa Fijian, kabiji uno Baibolo bamulupwile mu 1847. Kyawamineko pa uno Baibolo ke kya kuba’mba waingijishe jizhina ja Lesa ja kuba’mba “Jiova,” pa binembelo bya Mako 12:36, Luka 20:42, ne Byubilo 2:34.

d Monai bya kulumbulula pa mutwe wa kuba’mba: “1914—Mwaka Wanema Bingi mu Bungauzhi bwa mu Baibolo” mu buku wa Nanchi Baibolo Kine Ufunjisha’mba Ka? wanembwa na Bakamonyi ba kwa Yehoba, kabiji uji pa keyala wa www.jw.org/kqn.

    Mabuku a mu Kikaonde (1992-2025)
    Shinkai
    Shinkulai
    • Kikaonde
    • Tuminaiko Bakwenu
    • Byo Mukeba
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Terms of Use
    • Privacy Policy
    • Privacy Settings
    • JW.ORG
    • Shinkulai
    Tuminaiko Bakwenu