Nanchi Mubena Kwingijisha Bulongo Biñambañamba Bingijisha Intaneti Nyi?
Ba Jenni banonkwa buzha ku makayo a pa kompyuta. Baambile’mba: “Nkaya ano makayo pa maola atanu na asatu pa juba pa juba, kabiji luno lukatazho lwabaya.”
Ba Dennis baesekele’mba bekale moba atanu na abiji kwa kubula kwingijishapo kiñambañamba kingijisha intaneti. Pano bino, baikeletu maola 40.
Ba Jenni ne ba Dennis kechi banyike ne. Ba Jenni baji na myaka ya kusemwa 40, kabiji baji ne na baana bana. Ba Dennis baji na myaka ya kusemwa 49.
NANCHI mwingijisha biñambañamba bingijisha intaneti nyi?a Bavula bakonsha kukumbula’mba ee, kabiji kwingijisha bino biñambañamba kechi kwatama ne. Bino biñambañamba bingila mwingilo wanema bingi pa makito, kumvwañenamo na bakwetu ne mu bya kisangajimbwe.
Pano bino, byonka byaamba ba Jenni ne ba Dennis, kyatanwa kuba’mba bantu bavula bengijisha bingi bino biñambañamba bingijisha intaneti. Nicole uji na myaka 20 waambile’mba: “Nangwa kya kuba kechi keba kwibyamba bino byambo ne, bino, amiwa ne foni wami wa mulupi tujitu nobe twi balunda. Kabiji ñendatu nayo konse ko mbena kuya. Inge naya ku mpunzha kubula kufika foni, kechi ñumvwa bulongo ne. Kechi nakonsha kwikala jiola jimo kwa kubula kumona tubyambo to bantumina pa foni ne. Kikatazha bingi kwikala kwa kubula foni.”
Bantu bamo bakisha na kutanga byambo bya pa foni. Bamo bakonsha kukolwa inge babula kwingijishapo biñambañamba bya kumvwañenamo. Bashayuka baamba’mba kuba bino ke kunokwa buzha ku biñambañamba bingijisha intaneti byapusana pusana nabiji mafoni. Bakwabo nabo bakana kwingijisha byambo bya kuba’mba “kunokwa buzha” pano bengijisha byambo nabiji bya kuba’mba kwikala na lukatazho lwa foni nangwa kwikala na kyubilo kya kukizhamo kwingijisha biñambañamba bya kumvwañenamo.
Nangwa kya kuba bengijisha byambo byapusana pusana kulumbulwilamo kino kyubilo, kishinka ke kya kuba’mba kukizhamo kwingijisha bino biñambañamba kuleta makatazho. Kino kyalengela bisemi kubula kwisamba. Nsongwakazhi uji na myaka ya kusemwa 20 waambile’mba: “Batata kechi bayuka byo nguba ne. Bekalatu mu kibamba kya kukookolekalamo na kunemba byambo bya pa foni akwe saka besamba ne amiwa. Kechi batula foni panshi ne. Kyamweka banta bingi muchima, pano bino, kimye kimo kechi bamwesha’mba banta muchima ne.”
Kiñambañamba kikwashako bantu kubula kukizhamo kwingijisha intaneti
Pa kuba’mba bakwasheko bantu kubula kukizhamo kwingijisha intaneti, byalo bimo nabiji China, South Korea, United Kingdom, ne United States balenga biñambañamba bimo bikanya bantu kwingijisha intaneti pa moba amo. Langulukai pa nsongwalume wa jizhina ja Brett. Uno nsongwalume waambile’mba pa kimye kimo wakayanga makayo a pa kompyuta maola 16 pa juba pa juba. Waambile’mba: “Inge natendeka kwingijisha intaneti, kyaikalangatu nobe mbena kwingijisha bizhima.” Kimye Brett kyo ayile na kumona byo engijisha intaneti pa kiñambañamba kibuulañana bimye muntu byo engijisha intaneti, wataaine kuba’mba kafwako mingilo ikwabo yo aingijilenga ne, kechi wateleko muchima ku butooto ne, kabiji walekele kwikala na balunda. Mwakonsha kuba byepi pa kuba’mba mubule kwibika mu luno lukatazho?
YUKAI BYO MWINGIJISHA BIÑAMBAÑAMBA. Yukai bintu byatama bifumamo mu kukizhamo kwingijisha biñambañamba bya kwisambilamo. Ishikishai anweba bene mepuzho alondelapo:
Nanchi ñumvwa bibi, kampe ne kuzhingila inge nabula kwingijishapo kiñambañamba kya intaneti nyi?
Nanchi ntwajijila kwingijisha intaneti nangwa kimye kyo nebikila kya kulekelapo kyafika nyi?
Nanchi kechi ndala ne na mambo a kutanga tubyambo to bantumina pa foni nyi?
Nanchi kwingijisha intaneti kubena kundengela kubula kuta maana ku kisemi kyami nyi? Nanchi ba mu kisemi kyami bakonsha kuswisha byo nakumbula bwipuzho butanshi nyi?
Inge intaneti ibena kwimulengela kulubako “bintu byanemesha” kubikapotu ne kisemi kyenu ne mingilotu ikwabo yanema, mwakonsha kupimpula ñingijisho yenu ya intaneti. (Filipai 1:10) Mu ñanyi jishinda?
YUKAI PA KUPELELA. Kukebesha bintu byavula kuletelela. Mwakonsha kukepeshako kimye kya kwingijisha biñambañamba nangwa kya kuba mwibingijisha mu bya kisangajimbwe nangwa mu bya busulu.
Byakonsha kwimukwasha: Londelainga bimukwasha balongo benu ne balunda nenu. Baibolo waamba amba: “Bantu babiji bawama kukila uji bunke, . . . mambo inge umo wapona, mukwabo ukamwimanyapo.”—Musapwishi 4:9, 10.
Kange muleke intaneti ‘imunonke buzha’ ne.
Na mambo a kuba’mba biñambañamba bya kwisambilamo bya katataka bibena kupezhako mwingilo wa kutuma byambo pa intaneti, kubula kwingijisha bulongo intaneti kubena kuyilakotu palutwe. Kange muleke intaneti ‘imunonke buzha’ ne. Inge “saka mwingijisha kimye kyenu bulongo,” kechi mukengijisha intaneti mu jishinda jatama ne.—Efisesa 5:16.
a Mu kino kibaba byambo bya kuba’mba “biñambañamba bingijisha intaneti” bibena kulumbulula makompyuta ne mafoni. Mwavwangwa kwitumina makalata a pa intaneti, kwitumina mafoni, kwitumina tubyambo twa pa foni, mavidyo, nyimbo, makayo ne bipikichala.