‘Kebai Mutende ne Kumulondalonda’
“Umvwe kyakonsheka kubiwa, monka mwayila bulume bwenu, mwikale mu mutende na bantu bonse.”—LOMA 12:18.
1, 2. Bishinka ka bimo bimwesha kuba’mba mutende wa bantu kechi ukulaila ne?
FWANYIKIZHAIPO nzubo imo iji na kitendekesho kyabula kukosa, myamba yayo yabola ne mutenge wapotoka kumo. Nanchi mwakonsha kutemwa’mba muvilukilemo nyi? Ine kuba mwatemwa ne. Nangwatu kyakuba beipentulule na penchi wawama byepi, kechi yakonsha kumweka’mba pano yakosa ne, mambo kimye kyonse yakonsha kupona.
2 Mutende wa ino ntanda uji nobe ino nzubo. Uji pa kitendekesho kyabula kukosa—washimikwa pa milaye ne milanguluko ya bantu, “mwabula bukwasho.” (Masalamo 146:3) Kutendekatu ne kukala, byalo, mikoka ya bantu ne mishobo monka byalwila. Kyakine kwikalapo kimye kicheche kya mutende, pano wa ñanyi mutundu? Umvwe byalo bibiji bibena kulwa nkondo apa bino baamba’mba kuji mutende kampe na mambo akuba kimo kyashinda kikwabo nangwa kampe, byonse bibiji bizumbisha ne kumona’mba kafwako ene mambo obabena kulwila ne, nanchi awo yemutende nyi? Mambo lupato, kwitala bibi ne bikonkoma kechi byapwa ne. Mutende wa bubelatu uji nobe ‘penchi yebapenta wakuzhimañanyatu’ lupato, kechi ye mutende ukulaila ne.—Ezikyo 13:10.
3. Mambo ka mutende wa bantu ba Lesa kyoapusena na mutende wa bantu?
3 Nangwa byonkabyo, mu ino ntanda ya makondo mutende wakine moaji. Pano nanchi uji kwepi? Uji ku bantu balondela mu ngayo yakwa Yesu Kilishitu, bena Kilishitu bakine, bomvwina byambo byakwa Yesu ne kwibikako na kulondela byubilo bya bwikalo bwanji. (1 Kolinda 11:1; 1 Petelo 2:21) Mutende uji na bena Kilishitu bakine, ba mishobo, bwikalo ne byalo byapusana-pusana ye wakine mambo ufuma mu bulunda bwakine bo baji nabo ne Lesa, bwaikajikwa mu lwitabilo lwa mu kitapisho kya nkuulo yakwa Yesu Kilishitu. Mutende wabo ke kyabupe kifuma kwi Lesa, kechi kintu kya bujimbijimbi kilangulukwatu na bantu ne. (Loma 15:33; Efisesa 6:23, 24) Ufuma mu kukokela kwabo “Mfumu wa mutende,” aye Yesu Kilishitu ne kupopwela Yehoba, “Lesa wa butemwe ne wa mutende.”—Isaya 9:6; 2 Kolinda 13:11.
4. Mwina Kilishitu ‘ulondalonda’ byepi mutende?
4 Mutende kechi wiyatu byonkabyo ku bantu babumbulwakoloka ne. Petelo kyo kyoaambijile’mba mwina Kilishitu yense wafwainwa ‘kukeba mutende ne kumulondalonda.’ (1 Petelo 3:11) Twakonsha kuba byepi byo byo? Bungauzhi bwaawilwe kala bwakumbula. Kupichila mwi Isaya, Yehoba waambile’mba: ‘Baana bobe bonse bakebafunjisha kwi amiwa Yehoba; kabiji bakekala na mutende wakine kine.’ (Isaya 54:13; Filipai 4:9) Ee, mutende wakine wiyatu ku boba bomvwina lufunjisho lwa Yehoba. Kabiji mutende pamo ne “butemwe ne lusekelo . . . ne kukoka muchima, ne lusa, ne buwame, ne bukishinka, ne bukimote, ne kwikanya” ke bipangwa bya mupashi wazhila wa Lesa. (Ngalatiya 5:22, 23) Muntu wabula butemwe, lusekelo, butekanye, lusa, mubi, wabula bukishinka, washinta nangwa ubula kwilama, kechi wakonsha kwikala na uno mutende ne.
“Mwikale mu Mutende na Bantu Bonse”
5, 6. (a) Lupusano ka luji pakachi ka kwikala wa mutende ne kulenga mutende? (b) Bena Kilishitu bafwainwa kwikala bamutende na bañanyi?
5 Mutende ulumbulula kwikala ku matwi nzoo nangwa kuzhindama. Ino ndumbulwilo yakonsha kwingila mu mbaji yavula bingi mwabula lutobo. Mambo nangwa muntu wafwa wikala ku matwi nzoo! Pano bino pakuba’mba muntu ekale mutende, wafwainwa kwikala muntu wa mutende. Mu Jashi janji ja pa mutumba, Yesu waambile’mba: “[Bantu bamutende, NW] bo batokwa: mambo bakatelwa’mba, baana ba Lesa.” (Mateo 5:9) Yesu wabujilenga bantu bajinga na jishuko ja kwikala baana ba Lesa ba kumupashi palutwe kacheche ne kutambwila bumi bwa bumbulwakufwa mwiulu. (Yoano 1:12; Loma 8:14-17) Kabiji kulutwe nalwendo, bantu ba lukokelo babula luketekelo lwa kuya mwiulu bakeyowa ‘bwana bwa bene bwa lukumo bwa baana ba Lesa.’ (Loma 8:21) Kanatu bantu bamutende bobakonsha kwikala na luno luketekelo. Onkao mambo, kwikala muntu wamutende mwatala Baibolo, kilumbulula kwikala muntu ulenga mutende nangwatu poabujile kunyuma.
6 Kasa muji na kino mu milanguluko, monai lufunjisho lwa mutumwa Paulo ku bena Loma: “Umvwe kyakonsheka kubiwa, monka mwayila bulume bwenu, mwikale mu mutende na bantu bonse.” (Loma 12:18) Nangwa kyakuba kwikala ku matwi nzoo kyakwashishenga, Paulo kechi wabujilenga bena Loma kubatu byonkabyo ne. Wibatundaikilenga kulenga mutende. Na bañanyi? Na “bantu bonse” kikale ba mukisemi, bakwabo bena Kilishitu, ne bantutu babujile kwitabila byo baitabijile abo. Wibakwashishenga bena Loma kulenga mutende na bakwabo ‘monka mwayila bulume bwabo.’ Pano bino kechi wakebelenga’mba bapeezhe byo baitabilamo na mambo a kukeba kwikala mutende ne. Mukifulo kya kuzhingijisha bantu, bafwainwe kwibasolomokanga na mulanguluko wa kulenga mutende. Bena Kilishitu bafwainwa kuba byonkabyo, ku bantu ba mu kipwilo ne ku bangitu. (Ngalatiya 6:10) Pa kino Paulo wanembele’mba: “Moba onse kasa mulonda mwa kwiubila byawama anwe bene na bene, ne ku bonse bakwabo.”—1 Tesalonika 5:15.
7, 8. Bena Kilishitu bekala byepi bamutende na bantu babula kwitabila bintu byo baitabila, kabiji mambo ka?
7 Twafwainwa kulenga byepi mutende na boba babula kwitabila mu bintu byo twaitabila, kimo kimye bebikana ne kwibikana? Jishinda jimo ke ja kuchinuzhuka kumwesha kwijantula. Kyakumwenako, kechi twakonsha kulenga mutende umvwe ketutongaule bantu bamo pa mazhina ne kwibambila mukeyu ne. Yehoba mwine yeukebazhachisha, atweba kechi tujipo na lūsa lwa kunena muntu uba nobe wazhatwa kala ne. Ee kine, kechi twafwainwa kuzhachisha bakwetu nangwatu boba betulengulula ne. Panyuma ya kubula Titusa byambo byoaile na kufunjisha bena Kilishitu mu Keleta pa mambo a kukokela bakulumpe balamakyalo, Paulo waambile mu kwibavululako’mba: “Kechi bamunene bya mwenga nangwa muntu umotu ne, nangwa kwikala ba lutobo ne, bekale bakoka muchima ne kumwesha bukimote bonse ku bantu bonse.”—Titusa 3:1, 2.
8 Kwikala mutende na bantu babula kwitabila bintu byo twaitabila kyawama bingi mambo kushinkula ne jishinda jakutwajilamo bukine kwiabo. Pano bino, kechi twisampa nabo bulunda bwakonsha “kuvulañanya bisela byawama” ne. (1 Kolinda 15:33) Nangwa byonkabyo, twafwainwa kujimuka, kupa bantu mushingi ne kwibobila lusa. Petelo wanembele’mba: “Bwikalo bwenu bwikale bwafwainwatu mu Bagentila; amba, nangwa bemunena bibi nobe mwi babi, bakamone mingilo yenu yawama ne kumutumbijika Lesa mu juba jo akebapempula.”—1 Petelo 2:12.
Kwikala Bantu Bamutende mu Mwingilo
9, 10. Mutumwa Paulo wamwesheshe byepi kyakumwenako kyawama mu kwingila mutende na bantu babula kwitabila?
9 Bena Kilishitu ba mu kitota-myaka kitanshi bayukanyikilwe bingi mambo a kuchinchika kwabo. Kechi bafilenga byambo byabo ne, kabiji nangwatu byo bebamanyikilenga, bakokejilenga Lesa kukila bantu. (Byubilo 4:29; 5:29) Bino kuchinchika kwabo kechi kwajinga kwa kwilundumika ne. Vulukai Paulo byoalamwijile lwitabilo lwanji kwi Mfumu Heloda Agilipa wakibiji. Heloda Agilipa wikunanga na nyenga yanji Belenise. Nangwa kyajinga byonkabyo, Paulo kechi wakebelenga kumusanzamo Agilipa na mambo a byubilo byanji bincha ne. Wakonkomwejile pa bishinka byonka byo besambilengapo, ne kumunemeka Agilipa amba wayuka bingi bisela bya Bayudea kabiji waitabila bangauzhi.—Byubilo 26:2, 3, 27.
10 Nanchi Paulo wajimbaikilengatu muntu wakonsha kumukasulula nyi? Ine, Paulo walondejile byonka byo besambilengapo ne kwamba bukine. Kafwapo nangwa kimo kyabubela kyoaambijile Heloda Agilipa ne. (Efisesa 4:15) Paulo wajinga muntu wamutende kabiji wayukile bingi mwakubila “bintu byonse ku bantu bonse.” (1 Kolinda 9:22) Mulanguluko yeajinga nanji wajinga wa kulamwina lūsa lwanji lwa kusapwila mambo akwa Yesu. Byoajinga mufunjishi wawama, patanshi watatwile kwamba pa kintu kyobaitabanzhenyepo abo bonse babiji aye ne Agilipa. Mu kuba kino, Paulo wakwashishe yewa mfumu wajinga na byubilo bincha kuyuka bulongo bwina Kilishitu.—Byubilo 26:28-31.
11. Twakonsha kwikala byepi bantu bakulenga mutende mu mwingilo wetu?
11 Twakonsha kwikala byepi bakulenga mutende mu mwingilo wetu? Byonka byajinga Paulo, twafwainwa kuchinuzhuka mapata. Kyakine, pa bimye bimo twafwainwa “kwamba mambo a Lesa na kubula moyo,” saka tubena kulamwina lwitabilo lwetu. (Filipai 1:14) Pano bino, javula mwingilo wetu mutanshi kewa kusapwila mambo awama. (Mateo 24:14) Muntu umvwe wamona bukine bwa nkebelo ya Lesa, wakonsha kutatula kusankilapo bintu bya bupopweshi bwa bubela byoaitabila ne kwifumya ku byubilo byonse byatama. Onkao mambo nanchi, umvwe kyakonsheka, kyawama kutesha muchima pa bintu byakonsha kuletela lusekelo bantu betuteleka, kutatwila na bintu bijitu ku bonse. Nangwa kyakuba muntu wakonsha kumvwa inge twamusolomoka mu jishinda jawama, bino umvwe twamuzhingijisha kuba waumvwa byambo byetu ne.—2 Kolinda 6:3.
Kwikala Bantu Bakulenga Mutende mu Kisemi
12. Twakonsha kwikala byepi bakulenga mutende mu kisemi?
12 Paulo waambile’mba aba bakeba kutwela mu masongola “bakamonanga byakatazha.” (1 Kolinda 7:28) Bakapitanga mu makatazho apusana-pusana. Lukatazho lumo kelwa kupusana pakimye ne pakimye. Ano makatazho akonsha kupwishiwa byepi? Mu mutende. Muntu ulenga mutende wesekesha na ngovu kupwisha lutobo saka lukyangye kubaya. Mu ñanyi jishinda? Kitanshi ulama lujimi. Lujimi umvwe wamba byamwenga ne matuka “ye mubi . . . wayula bulembe bwa lufu.” (Yakoba 3:8) Muntu ulenga mutende wingijisha lujimi wanji mu kukomesha bakwabo kechi kwibambila mwenga ne.—Byambo bya Mana 12:18.
13, 14. Twakonsha kulama byepi mutende inge twapampuka mu ñambilo nangwa umvwe twazhingila?
13 Mambo a bumbulwakoloka bwetu, atweba bonse pakimye ne pakimye twamba byambo byotwakonsha kulaasa palutwe kacheche. Umvwe mwauba kino, bukiji-bukiji lombai lulekelo lwa mambo pakuba’mba mulenge mutende. (Byambo bya Mana 19:11; Kolose 3:13) Kechi kyawama kuchikamena mu “kupachika na byambo” ne ‘na muchima wabipa wabula bukine’ ne. (1 Timoti 6:4, 5) Patanshi langulukishaipo pa kyaambiwa ne kumvwisha bibena kwiumvwa mwina kwenu. Umvwe wimuzazukila kange neanweba mumuzazukile ne. Vulukai kuba’mba “kukumbula na jiwi jakoka kufwomona bukaji.”—Byambo bya Mana 15:1.
14 Kimye kimo mwafwainwa kuvuluka lufunjisho luji mu Byambo bya Mana 17:14 amba: “Kilekai, lutobo saka lukyangye kubuka.” Tulumanaiko, apa bino umvwe papita kimye muchima wabwela munda, po pomwakonsha kupwisha lolo lukatazho mu mutende. Umvwe kyakebewa kampe mwakonsha kwitako mukulumpe mu kipwilo kya bwina Kilishitu wafikapo kwimukwashako. Bano banabalume bapilwa nabyo baji na butemwe, bakonsha kwimukwasha inge mutende wa masongola wavundankana.—Isaya 32:1, 2.
Bantu Bakulenga Mutende mu Kipwilo
15. Kwesakana na byaamba Yakoba, mupashi ka watama wajinga mukachi ka bena Kilishitu bamo, kabiji mambo ka awa mupashi kyoajinga wa “pano panshi,” wa “bunyama,” kabiji wa “budemona”?
15 Kya bulanda, bena Kilishitu bamo ba mu kitota-myaka kitanshi bajinga na kichima ne bongozhi—bintu bibula kuleta mutende. Yakoba waambile’mba: ‘Ano kechi o maana afuma mwiulu ne, pakuba oa pano panshi, a buntunshi, kabiji a budemona. Mambo kuji kichima ne bongozhi, ko kuji ne byabumfulumfulu ne byubilo byonse byabipa.’ (Yakoba 3:14-16) Bamo bayuka’mba kyambo kya Kingiliki kyatuntululwa’mba “bongozhi” kilumbulula kichima kya kukeba kwikala na bintu, ne kulwila bukulumpe. Nanchi Yakoba waambatu bulongo amba ano maana “oa pano panshi, a [bunyama, NW], kabiji a budemona.” Mu bwikalo bwa bantu bonse, bantangi ba ino ntanda boba bongozhi, ubatu nobe banyama bamungye babena kwilwisha. Kinetu bongozhi kebwa “pano panshi” kabiji bo “bunyama” ne “budemona.” Mutanshi kumwesha kino kyubilo kya bujimbijimbi kya kukeba bukulumpe wajinga malaika wasatukijile Yehoba Lesa, ne kwikala ke Satana mfumu wa bademona.
16. Bena Kilishitu bamo mu kitota-myaka kitanshi bamwesheshe byepi muchima wakwa Satana?
16 Yakoba wakambizhe bena Kilishitu kuchina kwikala na muchima wa bongozhi, mambo kechi uleta mutende ne. Wanembele’mba: “Lelo makondo ne bulwi mwi anweba bifuma pa ka? Ke monka mu bya kusakasaka byenu bilwa mu bya mibiji yenu nenyi?” (Yakoba 4:1) Pano, “bya kusakasaka” byakonsha kwikala lwiso lwa kusakasaka bintu bya kumubiji nangwa kukeba kutumbalala, bukulumpe, nangwa kongola bantu. Byonka byaubile Satana, bamo mu bipwilo bakebelenga kwimwesha’mba bo bonka bajimo, mukifulo kya ‘kwipa bwanyike’ byonka byaambile Yesu, byafwainwa kwikala baana banji ba bwanga. (Luka 9:48) Byubilo bya uno mutundu bipwisha mutende mu kipwilo.
17. Lelo jino bena Kilishitu bafwainwa kwikala byepi bantu balenga mutende mu kipwilo?
17 Lelo jino, twafwainwa kukana kisela kya kusakasaka bintu bya kumubiji, kwiubila kichima ne kusaka bifulo. Umvwe twi bantu balenga mutende wakine kine, kechi tukekala bantu basusubala pa kushajilako mu bimo umvwe bamo mu kipwilo bengilapo mingilo imo yotwabula atweba ne, nangwa kwibepuzha pa meso a bantu na kukeba kuyuka biji milanguluko yabo ne. Kabiji umvwe kyakuba twibasendwe mu bimo, kechi tukebwingijisha busendwe bwetu mu kwimwesha’mba twakila bakwetu, uba nobe kipwilo kyakonsha kwingilatu bulongo kana nabobo busendwe bwetu. Muchima wa uno mutundu uleta mabano; kechi uleta mutende ne. Bantu bamutende kechi bemwesha nabya bupe byobaji nabyo ne, bino bebingijisha mu kwingijila balongo babo ne kuleta munema kwi Yehoba. Bavuluka’mba butemwe kyo kintu kikatampe kiyukanyikisha bena Kilishitu bakine, kechi busendwe ne.—Yoano 13:35; 1 Kolinda 13:1-3.
“Mutende ke Kapitao Wobe”
18. Bakulumpe mu kipwilo balenga byepi mutende mukachi kabo?
18 Bakulumpe mu kipwilo ke bantu bakumwenako mu kulenga mutende. Yehoba waambijile bantu banji’mba: “Nkalula mutende ke kapitao wobe, ne bololoke ke mukulumpe wobe.” (Isaya 60:17) Byonka byaamba bino byambo bya bungauzhi, bakafunga ba bwina Kilishitu bengila bingi na ngovu kuleta mutende mukachi kabo ne mu jitanga. Bakulumpe mu kipwilo basunga mutende mukachi kabo kupichila mu kumwesha ‘maana afuma mwiulu’ a mutende. (Yakoba 3:17) Bakulumpe mu kipwilo kimo kimye bekala na milanguluko yapusana-pusana pa bintu bimo, mambo akuba nkomeno yabo ne byo bapitamo mu bwikalo bwabo byapusana. Nanchi kino kilumbulula’mba kechi baji na mutende nenyi? Ine, umvwe kyakuba akyo kintu besambapo bulongo. Bantu balenga mutende bekepesha kimye kyo babena kwamba milanguluko yabo kabiji na mushingi, bateleka ne ku bibena kwamba bakwabo. Mukifulo kya kuminatu pa kyonka kyoalanguluka, muntu ulenga mutende, na lulombelo umvwa ne byalanguluka bakwabo. Umvwe mizhilo ya Baibolo kechi yazhilululwa ne, bafwainwa kwisambapo mu mashinda akwabo. Bakwabo inge bakana, muntu ulenga mutende ukokela ne kuswa mulanguluka waitabizha bavula. Kuba bino kumwesha’mba awo muntu wakoka muchima. (1 Timoti 3:2, 3) Bakulumpe mu kipwilo baibijila bayuka kuba’mba kwikala mutende kwawama kukila kuminatu pa kyowakeba.
19. Bakulumpe mu kipwilo bengila byepi mu kulenga mutende mu kipwilo?
19 Bakulumpe mu kipwilo balenga mutende ku baji mu jitanga kupichila mu kwibakwasha ne kubula kwibasula mu mingilo yabo. Kyakine, bamo bakebewa kwibakwashako. (Ngalatiya 6:1) Pano bino, mwingilo wa mukulumpe wa bwina Kilishitu mu kipwilo kechi wa kukoselatu pa kujimuna konka ne. Wafwainwa ne kwibatakaika. Bakulumpe ba butemwe mu kipwilo beseka kukebamo byawama mu bakwabo. Bakulumpe mu kipwilo basanchila mingilo yakosa ingila bena Kilishitu bakwabo, ne kwibaketekela kuba’mba babena kwingila papelela bulume bwabo.—2 Kolinda 2:3, 4.
20. Kipwilo kikala byepi bulongo umvwe bonse baikala bantu balenga mutende?
20 Onkao mambo, kikale mu kisemi, mu kipwilo ne kubantutu bangi babula kwitabila mu bintu byo twaitabila, twafwainwa kwikala bantu bamutende. Umvwe twibikako na kuleta mutende kikaleta lusekelo mu kipwilo. Pa kimye kimotu, tukazhikijilwa ne kukoseshiwa mu mashinda avula bingi byonka byotukamona mu mutwe walondelapo.
Mukivuluka Nyi?
• Kwikala muntu wamutende kulumbulula ka?
• Twafwainwa kwikala byepi bantu bamutende inge tuji na bantu babula Bakamonyi?
• Mashinda ka amo o twakonsha kukomesheshamo mutende mu kisemi?
• Bakulumpe mu kipwilo bafwainwa kuleta byepi mutende mu kipwilo?
[Kipikichala pa peja 23]
Bantu balenga mutende bachina kwimwesha’mba bo bonka bajimo
[Bipikichala pa peja 24]
Bena Kilishtu bantu balenga mutende mu mwingilo, pa nzubo ne mu kipwilo