Kuji Mambo Awama O Bafwainwa Kumvwa Bantu Bonse
“Mambo awama . . . bo bulume bwa Lesa buleta lupulukilo.”—LOMA 1:16.
1, 2. Mambo ka o muyila na kusapwila “mambo awama a bufumu,” kabiji mbaji ka yo mwambishapo?
‘ÑUMVWA bingi bulongo kusapwila mambo awama pa juba pa juba.’ Kyamweka bino byambo mwakibilangulukapo kala nangwa kwibyambapo. Byo muji Kamonyi wa kwa Yehoba wipana mwayuka buneme bwa kusapwila “ano mambo awama a bufumu.” Kampe muvuluka ne kwamba byambo biji mu bungauzhi bwa kwa Yesu bwaamba pa kitulengela kuba bino.—Mat. 24:14.
2 Byo musapwila “mambo awama a bufumu” ko kuba’mba mubena kunungulula mwingilo watendekele Yesu. (Tangai Luka 4:43.) Kwakubula nangwa kuzhinaukatu ne, kishinka kimo kyo mwambishapo ke kya kuba’mba, Lesa katatakatu akapwishe makatazho a bantu. Kimye kya “malwa akatampe,” ukafumyapo bupopweshi bwa bubela ne bubi pano pa ntanda ponse. (Mat. 24:21) Kampe mwamba ne pa kishinka kya kuba’mba Bufumu bwa Lesa bukabwezha Paladisa pano pa ntanda bantu mo bakasangalala ne kwikala mu mutende. Ano “mambo awama a bufumu” ke lubaji lwa “mambo awama [o basapwijile] Abalahama, amba, mwi obewa mikoka yonse ya bantu ikamwenamo bibusa.”—Nga. 3:8.
3. Mambo ka o twakonsha kwambila’mba mutumwa Paulo waambilepo bingi pa mambo awama mu buku wa Loma?
3 Nanchi kujipo lubaji lukatampe lwa mambo awama lo mubula kwambishapo lwafwainwa bantu bonse kumvwa nyi? Mu nkalata mutumwa Paulo yo anembejile bena Loma, kyambo kya “bufumu” wikinembelemotu jimo, bino kipelu kya kuba’mba “mambo awama” wikinembelemo bimye 12. (Tangai Loma 14:17.) Ñanyi lubaji lwa mambo awama Paulo lo aambilepo javula mu uno buku? Mambo ka luno lubaji lwa mambo awama o lwanemena? Kabiji mambo ka o twafwainwa kutelangako muchima ku luno lubaji kimye kyo tubena kusapwila “mambo awama a Lesa” ku bantu ba mu nyaunda yetu?—Mako 1:14; Loma 15:16; 1 Tesa. 2:2.
Kintu kyo Bafwainwe Kuyuka Bena Loma
4. Kimye kitanshi kyo bamukashile mu Loma, Paulo wasapwijile pa ñanyi bintu?
4 Mitwe yo aambilepo Paulo kimye kitanshi kyo ajinga mu kaleya mu Loma iji na lufunjisho lwanema bingi. Tutanga’mba, Bayudea byo bayanga na kumupempula, ‘wibabujishanga mambo (1) a bufumu bwa Lesa kasa ebetabisha mambo a aye (2) Yesu.’ Kika kyafuminemo? “Bamo baitabile abya bintu byo aambile, kabiji bamo kechi baitabilebyo ne.” Kepo Paulo ‘ebatambwijilenga bonse batwelelenga mo aji, kasa ebasapwila mambo (1) a bufumu bwa Lesa ne kwibafunjisha bya (2) mwi Nkambo Yesu Kilishitu.’ (Byu. 28:17, 23-31) Kyamwekeshatu patoka’mba, Paulo waambishepo bingi pa Bufumu bwa Lesa. Pano ñanyi kintu kikwabo kyo aambishepo? Waambile pa kintu kimo kyanema bingi paimena Bufumu bwa Lesa—mwingilo wa kwa Yesu mu nkebelo ya Lesa.
5. Ñanyi kintu kyanema kyo aambilepo Paulo mu buku wa Loma bantu bonse kyo bafwainwa kuyuka?
5 Bantu bonse bafwainwa kuyuka Yesu ne kumwitabila. Paulo wikyambilepo kino mu buku wa Loma. Patanshitu wanembele’mba: ‘Lesa ye ye mbena kwingijila na muchima wami yense na mambo awama a Mwananji.’ Kabiji wanungilepo’mba: “Kechi neobila bumvu mambo awama ne, mambo bo bulume bwa Lesa buleta lupulukilo ku bonse baitabila.” Kepo aambile pa “juba jo akebachibilamo bantu byafyamika byabo aye Lesa konka kwi Yesu Kilishitu, monka mwayila mambo ami awama.” Kabiji walumbulwile’mba: ‘Kufuma ku Yelusalema, ne mu mande azhokolokako, kukafika kwine ne ku Ililikuma, napwishamo kusapwila mambo awama a Kilishitu.’a (Loma 1:9, 16; 2:16; 15:19) Mulanguluka’mba mambo ka Paulo o aambishepo pe Yesu Kilishitu ku bena Loma?
6, 7. Twakonsha kwambapo’mba ka pa byatendekele kipwilo kya mu Loma ne bajingamo?
6 Kechi twayuka byatendekele kipwilo kya bena Loma ne. Nanchi Bayudea nangwa benyi baalukile ke Bayudea bashinkilweko pa Pentekosta wa mu 33 C.E. bo baikele ke bena Kilishitu pa kubwela ku Loma nyi? (Byu. 2:10) Inyi bena Kilishitu basulu ne bakañenda bo basampenye bukine mu Loma? Kechi twayuka ne, bino kimye Paulo kyo anembelenga uno buku mu 56 C.E., bipwilo saka byalengwa kala. (Loma 1:8) Pano nga mu kipwilo kya mu Loma mwajinga bantu ba mutundu ka?
7 Bamo bajinga ba mu kikota kya Bayudea. Paulo waimwine Andelonikusa ne Yuniasa amba “balongo bami,” kulumbulula kampe amba bajinga balongo banji Bayudea. Akwila ne mukazhanji Pilisila baingilanga mwingilo wa kuluka matente mu Loma nabo bajinga Bayudea. (Loma 4:1; 9:3, 4; 16:3, 7; Byu. 18:2) Bino balongo ne banyenga bavula Paulo bo atumijile mitende kyamweka bajinga Bangetila. Bakwabo bafwainwa bajinga “ba mu kipango kya Kesala,” kampe bajinga bazha ba kwa Kesala ne ba bilolo.—Fili. 4:22; Loma 1:6; 11:13.
8. Bena Kilishitu ba mu Loma bajinga mu ñanyi malwa?
8 Bena Kilishitu ba mu Loma bonse bajinga mu malwa o tujimo ne atweba lelo jino. Paulo waambile’mba: “Bonse balenga mambo, kabiji bapelelelatu ne kufika ku lukumo lwa Lesa ne.” (Loma 3:23) Onkao mambo, bonse Paulo bo anembejile bafwainwe kuyuka’mba bandengamambo ne kwitabila mu lunengezho lwa Lesa lwa kupokolola bantu ku ano malwa.
Bantu Bafwainwa Kuyuka’mba Bandengamambo
9. Paulo waambile pa ñanyi kintu kifuma mu mambo awama?
9 Ku ntendekelo ya nkalata yo anembejile bena Loma, Paulo watongwelemo kintu kyawama bingi kifuma mu mambo awama kyo aambilepo javula bingi amba: “Amiwa kechi neobila bumvu mambo awama ne, mambo bo bulume bwa Lesa buleta lupulukilo ku bonse baitabila; kutatula ku Bayudea, kabiji ne ku Bangiliki nabo pamo.” Kya kine, muntu wakonsheshe kupuluka. Nangwa byonkabyo, wafwainwe kwikala na lwitabilo byonka byaamba bukine bo tutanga mu Habakuka 2:4 amba: “Mololoke ukamwena bumi mu lwitabilo lwanji.” (Loma 1:16, 17; Nga. 3:11; Hebe. 10:38) Pano ano mambo awama aleta lupulukilo aswañana byepi na kishinka kya kuba’mba “bonse balenga mambo”?
10, 11. Mambo ka mulanguluko uji mu Loma 3:23 bamo o bamuyukila kukila bakwabo?
10 Muntu saka akyangye kwikala na lwitabilo lwakonsha kumulengela kupuluka, wafwainwa kuyuka’mba ndengamambo. Kino kechi kyakonsha kwikala kyenyi ku bantu baitabila mwi Lesa kufumatu ku bwanyike kabiji bayukako ne Baibolo ne. (Tangai Musapwishi 7:20.) Nangwa baitabila nangwa baji na luzhinauko, bino bayukako pacheche mwatazhizhe Paulo byo aambile’mba: “Bonse balenga mambo.” (Loma 3:23) Pano bino, mu mwingilo wetu wa kusapwila twakonsha kutana bantu bavula babula kuyuka mwatala bino byambo.
11 Mu byalo bimo, bantu bavula bakomatu kwakubula kuyuka’mba basemwa saka baji bandengamambo kabiji baswana bundengamambo. Ibyo kuba’mba wakonsha kuyuka’mba utamisha, kabiji amba uji na miteeto yatama, kabiji wakyubapo kala ne bintu byatama. Kabiji umona kuba’mba ne bakwabo nabo byobyo baji. Na mambo a ino nkomeno kechi uyuka ene mambo aye ne bakwabo o baikela bino ne. Kabiji mu milaka imo, inge waamba’mba kananga ndengamambo, bantu bakonsha kulanguluka’mba ubena kwamba’mba awo muntu mbanzhi nangwa’mba walajilepo mizhilo. Bantu bakomena mu bwikalo bwa uno mutundu kechi bayuka’mba bandengamambo kwesakana na mwatazhizhe Paulo ne.
12. Mambo ka bavula o babujila kwitabila’mba bandengamambo?
12 Nangwatu mu byalo bitela’mba bena Kilishitu, bavula kechi baitabila’mba bandengamambo ne. Mambo ka? Nangwa kya kuba baya ku bipwilo ja kamo kamo, balanguluka’mba jishimikila ja ba Adama ne Evwa kishimitu. Bamo bakomena mu bwikalo bwa kuba’mba Lesa ufwako. Bakana’mba Lesa ufwako, onkao mambo kechi bayuka’mba Mwine Wakila wabikako mizhilo yo bafwainwa kulondelanga bantu kabiji ne kuba’mba kubula kwiilondela bo bundengamambo ne. Bantu ba uno mutundu baji nobe bena Kilishitu Paulo bo aambilepo amba, babula “luketekelo” nobe ‘babujilwe Lesa panopantanda.’—Efi. 2:12.
13, 14. (a) Ñanyi kishinka kimo kilengela bulaka kwibashinka aba bakana’mba Lesa ne bundengamambo kafwako? (b) Kukana’mba Lesa ufwako kwalengela bavula kuba ka?
13 Mu nkalata yanji ku bena Loma, Paulo waambilemo bishinka bibiji bimwesha’mba kufumatu mu oa moba kufika ne lelo jino, nkomeno kechi kyo kintu kya kubepelamo’mba kyo kyalengela ne. Kishinka kitanshi ke kya kuba’mba bilengwa bimwesha’mba Mulenga ko aji. (Tangai Loma 1:19, 20.) Kino kishinka kyaswañana na byambo Paulo byo anembejile Bahebelu kimye kyo ajinga mu Loma bya kuba’mba: “Mazubo onse aji ne beashimika; kabiji aye washimika byonse ye Lesa.” (Hebe. 3:4) Kino kishinka kibena kumwesha’mba kuji Mulenga washimikile nangwa’mba walengele bintu byonse.
14 Onkao mambo, Paulo wajinga na bishinka pa kunembela bena Loma amba, yense kuvwangakotu ne bena Isalela bakala bapopwelanga bankishi, ‘bulaka bwibashinka.’ Kyo kimotu ne boba balekele mo bobila bantu ke bobe bingi byabula kuyila mwayila kisemwa kya bantu, banabalume na banabalume bakwabo, ne banabakazhi nabo banabakazhi bakwabo. (Loma 1:22-27) Byo aambilenga bino, Paulo wapezhezheko’mba: ‘Bayudea ne Bangiliki bonsetu baji mu mambo.’—Loma 3:9.
‘Jizhachisha Nangwa Kubingisha’
15. Ba ñanyi baji na jiwi ja muchima kabiji jibalengela kuba ka?
15 Buku wa Loma watongola kishinka kikwabo kyafwainwa kulengela bantu kuyuka kuba’mba bandengamambo kabiji bakebewa jishinda ja kufuminamo mu ano malwa. Pa mambo a mizhilo Lesa yo apele bena Isalela bakala, Paulo wanembele’mba: “Bonse mo bavujila balenga mambo mu Mizhilo bakachibilwa mambo monka mu Mizhilo.” (Loma 2:12) Kutwajijila na mulanguluko wanji, waambile’mba bantu bangitu babula kuyuka mizhilo ya Lesa “bobatu bene bya mu Mizhilo.” Mambo ka bantu ba uno mutundu o bakainya kinkuna, kwipayañana ne kwiba? Paulo watongwele kine kintu kibakanya kuba bino—baji na jiwi ja mu muchima.—Tangai Loma 2:14, 15.
16. Mambo ka kwikala na jiwi ja mu muchima o kubujila kulumbulula’mba muntu uchinuzhukanga kulenga mambo?
16 Nangwa byonkabyo, kampe mwamona’mba kwikala na jiwi ja mu muchima jizhachisha nangwa kubingisha kechi kulumbulula’mba muntu ukejumvwiñanga ne. Byobyo kyajinga ne ku bena Isalela bakala. Nangwa kya kuba bajinga na jiwi ja mu muchima ne mizhilo ya Lesa ya kwibakanya kwiba ne kuba bukende, kechi bejikokelanga ne, kabiji bazhilululanga Mizhilo ya Yehoba. (Loma 2:21-23) Bajinga na bintu bibiji bya kwibakwasha kuba byawama, bino nangwa byonkabyo bakankalwanga kulondela bipimo bya Lesa ne kyaswa muchima wanji. Kino kibalengejile konauna bulunda na Mulenga wabo.—Levi 19:11; 20:10; Loma 3:20.
17. Ñanyi lutundaiko lo tutana mu buku wa Loma?
17 Bintu byo twisambapo mu buku wa Loma byakonsha kwitulengela kumona bwikalo bwa bantu byo bwatama ku meso a Wabulume bonse. Nangwa byonkabyo, Paulo kechi wapelejiletu ponkapo ne. Wanembele byambo bya kwa Davida biji mu Salamo 32:1, 2 amba: “Batokwa aba balekelwa bibi byabo, ne mambo abo avwetwa. Watokwa awa ye bakabula kutelela mambo kwi Lesa.” (Loma 4:7, 8) Ee kine, Lesa wanengezha jishinda jawama ja kwitulekela mambo.
Mambo Awama Aimena pe Yesu
18, 19. (a) Ñanyi lubaji lwa mambo awama Paulo lo aambishepo bingi mu buku wa Loma? (b) Twafwainwa kuyuka ka pa kuba’mba tukamone bintu byawama bya mu Bufumu bwa Lesa?
18 Mwakonsha kwamba’mba: “Kine ano o mambo awama!” Kya kine ee mambo awama, kabiji kino kitubwezha ku lubaji lwa mambo awama lo aambilepo bingi Paulo mu buku wa Loma. Byonka byo kyaambiwapo kala, Paulo wanembele’mba: “Amiwa kechi neobila bumvu mambo awama ne, mambo bo bulume bwa Lesa buleta lupulukilo.”—Loma 1:15, 16.
19 Ano mambo awama aimena pa mwingilo wa kwa Yesu mu kufikizha nkebelo ya Lesa. Paulo waambile’mba watengejilenga ‘juba Lesa jo akebachibilamo bantu byafyamika byabo konka kwi Yesu Kilishitu, monka mwayila mambo awama.’ (Loma 2:16) Pa kwamba bino kechi wakepeshenga “bufumu bwa Kilishitu ne Lesa” nangwa’mba bikoba Lesa kupichila mu buno Bufumu ne. (Efi. 5:5) Waambilenga’mba, pa kuba’mba tukekale na bumi ne kumona bintu byawama mu Bufumu bwa Lesa twafwainwa kuyuka’mba (1) twibandengamambo kwi Lesa ne (2) ene mambo o twafwainwa kwikela na lwitabilo mwi Yesu Kilishitu pa kuba’mba mambo etu alekelwe. Inge muntu wayuka ne kwitabila mu ino mbaji ya nkebelo ya Lesa kabiji ne kumona byo imulengela kwikala na luketekelo, wakonsha kwamba’mba “kine, ano o mambo awama!”
20, 21. Mu mwingilo wetu, mambo ka o twafwainwa kutela muchima pa mambo awama aambiwapo bingi mu buku wa Loma, kabiji mwakonsha kufuma ka?
20 Twafwainwa kuvulukanga luno lubaji lwa mambo awama pa kwingila mwingilo wetu wa bwina Kilishitu. Byo aambilenga pe Yesu, Paulo waambile byambo bya mu Isaya amba: “Bonse, bamwitabila kechi bakamona bumvu ne.” (Loma 10:11; Isa. 28:16) Byambo byaamba pe Yesu kyamweka kechi byalubwa ku boba bayukako byaamba Baibolo pa bundengamambo ne. Bino bamo na mambo a bisho byabo, bino byambo kechi bebiyuka ne. Bantu ba uno mutundu umvwe baitabila mwi Lesa ne kuketekela bukine bwa mu Binembelo, twafwainwa kwibalumbulwila mwingilo wa Yesu. Mutwe walondelapo ukalumbulula Loma kitango 5 byo asaabaula luno lubaji lwa mambo awama. Uno mutwe ukemukwasha bingi mu mwingilo wa mu bujimi.
21 Kituletela bingi lusekelo pa kukwasha bantu kuyuka luno lubaji lwa mambo awama lwaambiwapo bingi mu buku wa Loma, mambo “bo bulume bwa Lesa buleta lupulukilo ku bonse baitabila.” (Loma 1:16) Kununga pa lusekelo lo twikala nalo, tukamona bakwetu byo baketabizha byambo biji mu Loma 10:15 bya kuba’mba: “Byo auba buya aa maulu a boba baleta mambo a lusekelo a bintu byawama.”—Isa. 52:7.
[Tubyambo twa mushi]
a Byambo bipashako na bino biji ne mu mabuku akwabo anembelwe na lutangijilo lwa mupashi.—Mako 1:1; Byu. 5:42; 1 Ko. 9:12; Fili. 1:27.
Mukivuluka Nyi?
• Buku wa Loma waamba pa ñanyi lubaji lwa mambo awama?
• Ñanyi bukine bo twafwainwa kukwasha bakwetu kumvwisha?
• “Mambo awama a Kilishitu” akonsha kwitulengela byepi kupuluka atweba ne bakwetu pamo?
[Mabulañano pa peja 8]
Mambo awama aambiwapo bingi mu buku wa Loma aamba ne pa mwingilo mukatampe wa kwa Yesu mu nkebelo ya Lesa
[Kipikichala pa peja 9]
Bonse twasemenwe na kintu kyatama bingi—bundengamambo!