MUTWE WA KUFUNDA 25
LWIMBO 96 Buku wa Lesa Wawama Bingi
Byo Tufunjilako ku Bungauzhi Bwaawile Yakoba byo Ajinga Pepi Kufwa—Lubaji 2
“Wibapesheshe bonse pa muntu pa muntu mapesho amufwainwa.”—NTE. 49:28.
BYO TUSAKWISAMBAPO
Byo tufunjilako ku bungauzhi bwaawile Yakoba byo ajinga pepi kufwa bwaamba pa baana banji batanu na basatu.
1. Ñanyi bungauzhi bwaambile Yakoba byo ajinga pepi kufwa bo tusakwisambapo mu uno mutwe?
BAANA ba kwa Yakoba bakonkene pamo ne kutelekesha kimye shabo kyo ebambijilenga byambo bya kwibapesha. Byonka byo twafunjile mu mutwe wafukamako, byambo Yakoba byo aambijile Lubenyi, Shimeona, Levi ne Yuda kyamweka byakumishe bingi baana banji. Onkao mambo, kyamweka balangulukilenga pa byambo Yakoba byo asakubuula baana banji batanu na basatu bashajileko. Twayai twisambe pa byambo byo aambijile Zebuluna, Isakala, Danyi, Gadi, Ashela, Nafitali, Yosefwa ne Benjamina.a
ZEBULUNA
2. Lumbululai byambo Yakoba byo aambijile Zebuluna ne byo byafikile. (Ntendekelo 49:13) (Monai ne kakitenguluzha.)
2 Tangai Ntendekelo 49:13. Yakoba waambile’mba ba mu kisemi kya kwa Zebuluna bakekalanga ku mukuzho wa Kalunga ka mema ko kuba’mba ku kabeta ka ku buyeke mu Ntanda ya Mulaye. Byo papichile myaka 200, bena Zebuluna batambwile mpunzha ya buswanyi yaikejile pakachi ka Kalunga ka Ngalilea ne Meditelanya. Mosesa waawile’mba: “Obewa Zebuluna, sekela mu mingilo yobe.” (Mpitu. 33:18) Kyamweka bino byambo byalumbulwilenga’mba bena Zebuluna kikebapeelelanga kuba busulu na mambo a kuba bajinga kwipi na tulunga twa mema tubiji. Monse mo kyakonsheshe kwikela, ba mu kisemi kya kwa Zebuluna bajinga na bishinka byafwainwe kwibalengela kwikala na lusekelo.
3. Ñanyi kintu kyakonsha kwitukwasha kutondwa na bintu byonka byo tuji nabyo?
3 Ñanyi bintu byo tufunjilako? Tuji na bishinka byafwainwa kwitulengela kwikala na lusekelo, kechi na mambo a ku mpunzha ko twikala nangwa biji bwikalo bwetu ne. Pa kuba’mba tutwajijile kwikala na lusekelo, twafwainwa kutondwa na bintu byonka byo tuji nabyo. (Sala. 16:6; 24:5) Javula tuta muchima pa bintu byo twabula mu kifulo kya kuta muchima pa bintu byawama byo tuji nabyo. Onkao mambo, mwafwainwa kuta muchima pa bintu byawama byo mubena kwiyowa mu bwikalo bwenu.—Nga. 6:4.
ISAKALA
4. Lumbululai byambo Yakoba byo aambijile Isakala ne byo byafikile. (Ntendekelo 49:14, 15) (Monai ne kakitenguluzha.)
4 Tangai Ntendekelo 49:14, 15. Yakoba wasanchijile Isakala na mambo a kwingila na ngovu, kabiji wamwesakenye ku mbongolo wakosa bikupa. Uno nyama usenda bipe byanema bingi. Kabiji Yakoba waambile’mba Isakala ukekala na mpunzha yawama bingi. Kwesakana na byambo byaambile Yakoba, ba mu kisemi kya kwa Isakala, bebapele mpunzha yajinga na mushiji wawama kwipi na Mukola wa Yodano. (Yosh. 19:22) Kwakubula nangwa kuzhinaukatu ne, baingilanga bingi na ngovu kulama bulongo mpunzha yabo kabiji baingilanga na ngovu kukwasha bakwabo. (1 Mfu. 4:7, 17) Mukoka wa bena Isakala wipananga kulwako nkondo ya kisaka kyonse, byonka byo kyajinga mu moba a Mutonyi Balaka ne ngauzhi wamukazhi aye Debola.—Mito. 5:15
5. Mambo ka o twafwainwa kwingilanga na ngovu?
5 Ñanyi bintu byo tufunjilako? Yehoba wanemeka bingi byo tumwingijila na ngovu byonka byo anemekele byaingilanga na ngovu ba mu mukoka wa Isakala. (Sapwi. 2:24) Akilangulukai pa balongo bengila na ngovu mu kipwilo. (1 Timo. 3:1) Bano balongo kechi balwa nkondo ya ku mubiji ne, pano bino bebikako bingi kuzhikijila bantu ba Lesa ne kwibakwasha kukosesha bulunda bwabo ne Lesa. (1 Ko. 5:1, 5; Yuda 17-23) Kabiji bengila na ngovu kunengezha ne kwamba majashi atundaika balongo ne banyenga mu kipwilo.—1 Timo. 5:17.
DANYI
6. Ñanyi mwingilo ye bapele mukoka wa bena Danyi? (Ntendekelo 49:17, 18) (Monai ne kakitenguluzha.)
6 Tangai Ntendekelo 49:17, 18. Yakoba waesakenye Danyi ku muloolo usuma banyama bakatampe nabiji mbili ne bantu bendapo. Danyi wachinchikile ne kulukuka balwanyi ba bena Isalela. Byo bayilenga mu Ntanda ya Mulaye, mukoka wa bena Danyi ‘wazhikijilenga kunyuma’ kisaka kyonse kya bena Isalela. (Bala. 10:25) Uno mwingilo waingijilenga bena Danyi wanemene bingi nangwa kya kuba kisaka kya bena Isalela kechi kyamwenenga byo baingijilenga mwingilo wabo kunyuma ne.
7. Yehoba umona byepi mingilo yonse yo tumwingijila?
7 Ñanyi bintu byo tufunjilako? Nanchi mwakingilapo kala mingilo yo mwalangulukilenga’mba bakwenu kechi babena kwiimona nenyi? Kampe mwakwashisheko kuwamisha Nzubo ya Bufumu, kuya na kwingijila pa mpunzha pa kubuñena nangwa kushonkena nangwatu mingilo ikwabo. Inge byo byo mwaubile ko kuba’mba mwaubile bingi bulongo. Vulukainga’mba Yehoba umona ne kunemeka mingilo yo mwingila. Yehoba utemwa bingi inge kemumwingijile na mambo a kumutemwa, kechi kumwingijila na mambo a kukeba kwimutota ku bakwenu ne.—Mat. 6:1-4.
GADI
8. Mambo ka o kyapeelejile bena Gadi kwibalukuka ku bakwabo mu ntanda ya mulaye? (Ntendekelo 49:19) (Monai ne kakitenguluzha.)
8 Tangai Ntendekelo 49:19. Yakoba waambijile jimo kuba’mba Gadi bakamutula bulemo. Byo papichile myaka bitota bibiji, mukoka wa bena Gadi wayile na kwikala ku mpunzha yajinga ku musela wa Mukola wa Yodano. Ino mpunzha yaabene na mipaka ya bisaka bikwabo bajinga balwanyi babo. Na mambo a kuba baikelenga ku ino mpunzha kyapelele bingi kwibalukuka ku balwanyi babo. Nangwa byonkabyo, bena Gadi bakebelenga kwikala mu ino mpunzha mambo mwajinga munyemvu wa kujiisha banyama babo. (Bala. 32:1, 5) Bena Gadi bajinga bantu bachinchikile bingi. Kabiji baketekejile’mba Yehoba ukebakwasha kuzhikijila ntanda yabo ku balwanyi. Batumine bashilikale babo kuya na kukwasha mikoka ikwabo pa myaka yavula kutambula mapunzha ashajileko mu Ntanda ya Mulaye ku muzhika wa Yodano. (Bala. 32:16-19) Kimye bano banabalume kyo bafuminepo, baketekejile’mba Yehoba ukazhikijila bakazhi babo ne baana babo. Yehoba wibapesheshe pa kuchinchika ne pa muchima wa kwipana kukwasha bakwabo.—Yosh. 22:1-4.
9. Kuketekela mwi Yehoba kwitulengela kufuukulapo ñanyi bintu?
9 Ñanyi bintu byo tufunjilako? Twafwainwa kutwajijila kuketekela mwi Yehoba pa kuba’mba tumwingijilenga nangwa kya kuba tubena kupita mu makatazho. (Sala. 37:3) Bavula lelo jino bamwesha’mba baketekela mwi Yehoba kupichila mu kwipana kwingilako mwingilo wa buntungi, kuya na kwingijila ku mpunzha kwakepa basapwishi ba Bufumu nangwa kwingilatu mingilo ikwabo mu jibumba ja Yehoba. Boba bino mambo bashiinwa’mba Yehoba ukebapesha.—Sala. 23:1.
ASHELA
10. Ñanyi kintu kyakankelwe kuba mukoka wa bena Ashela? (Ntendekelo 49:20) (Monai ne kakitenguluzha.)
10 Tangai Ntendekelo 49:20. Yakoba waambijile jimo kuba’mba mukoka wa bena Ashela ukekala na bunonshi bwavula bingi. Kabiji kino kyo kyamwekele, mukoka wa bena Ashela wajinga na mpunzha yajinga na mushiji wafuka bulongo. (Mpitu. 33:24) Ino mpunzha yafikile ku mupaka wa Kalunga ka Meditelanya kabiji mwajinga ne kito kya Shidona kyajinga mu muzhi wa Fenesha mo baubilanga busulu. Nangwa byonkabyo, bena Ashela bakankelwe kupanga bena Kenana baikalanga mu kyalo. (Mito. 1:31, 32) Bunonshi bwa bena Ashela ne byubilo byatama byajinga na bena Kenana kyamweka byo byalengejile uno mukoka kukankalwa kwingijila Yehoba Lesa bulongo. Mutonyi Balaka byo aambijile bena Isalela kuba’mba bamukwasheko kulwa na bena Kenana, mukoka wa bena Ashela wakaine kumukwashako. Kino kibalengejile kubula kumonako Yehoba byo akwashishe bena Isalela kushinda balwanyi babo mu jishinda ja kukumya “kwipi na mema a ku Megido.” (Mito. 5:19-21) Kyamweka Ashela waumvwine bumvu pa kumvwa lwimbo wa kushinda waimbile Debola ne Balaka mwajinga byambo bya kuba’mba: “Ba mu mukoka wa bena Ashela baikeletu ku kitulu kya kalunga ka mema”—Mito. 5:17.
11. Mambo ka o twafwainwa kwikela na mweno yawama ya bintu bya ku mubiji?
11 Ñanyi bintu byo tufunjilako? Tukeba kwingijila Yehoba papelela bulume bwetu. Pa kuba’mba tube bino, twafwainwa kuchinuzhuka ndangulukilo iji na bantu ba mu ino ntanda pa mali ne bunonshi. (Maana 18:11) Twibikako kwikala na mweno yawama ya mali. (Sapwi. 7:12; Hebe. 13:5) Kechi tutwezhamo ne mutwe na kukeba bintu bya ku mubiji byabula kunema ne, mambo byakonsha kwitulengela kubula kwingijila Lesa bulongo. Pakuba, tukeba kupa Yehoba kimye ne bulume bwetu mambo twayuka’mba inge twauba bino, tukekala bwikalo bwawama kulutwe.—Sala. 4:8.
NAFITALI
12. Byambo Yakoba byo aambijile Nafitali byafikile byepi? (Ntendekelo 49:21) (Monai ne kakitenguluzha.)
12 Tangai Ntendekelo 49:21. Byambo byaambile Yakoba bya kuba’mba “wamba byambo byawama” byamba pa jishinda Yesu jo aambilangamo pa kusapwila. Yesu waikele kimye kyabaya mu muzhi wa Kapenama wajinga mu mpunzha ya bena Nafitali “mu muzhi wanji.” (Mat. 4:13; 9:1; Yoa. 7:46) Isaya waawile pe Yesu amba bantu ba mu Zebuluna ne ba mu Nafitali, ‘bakamona kyeya kikatampe.’ (Isa. 9:1, 2) Yesu wajinga “kyeya kya kine kisamina muntu yense” kupichila mu byo afunjishanga.—Yoa. 1:9.
13. Ñanyi kintu kyo twafwainwa kuba pa kuba’mba byambo byetu bitokeshenga Yehoba ku muchima?
13 Ñanyi bintu byo tufunjilako? Bintu byo twamba ne jishinda jo twibyambilamo janema bingi kwi Yehoba. Twakonsha kwamba byepi “byambo byawama” bitokesha Yehoba ku muchima? Twafwainwa kwambanga bya kine. (Sala. 15:1, 2) Twafwainwa kwambanga byambo bitundaika bakwetu ne kwibasanchila. Kabiji kechi twafwainwa kwijizhañanyanga nangwa kwamba pa bintu bilubankanya bakwetu ne. (Efi. 4:29) Kabiji twafwainwa kwibikila kikonkwanyi kya kuwamishako busendwe bwetu bwa kutendeka mwisambo na bantu ne kwibasapwila.
YOSEFWA
14. Lumbululai byambo Yakoba byo aambijile Yosefwa byo byafikile. (Ntendekelo 49:22, 26) (Monai ne kakitenguluzha.)
14 Tangai Ntendekelo 49:22, 26. Kyamweka Yakoba watemenwe bingi Yosefwa ye ‘asajile kufuma mu balongo banji.’ Yakoba wamutelele’mba “musampi wa kichi kipanga bipangwa.” Yakoba aye mwine ye wajinga kichi kabiji Yosefwa wajinga musampi wanji. Yosefwa wajinga mwana mubeji Yakoba ye asemejile mu mukazhanji ye atemenwe bingi aye Lechela. Yakoba waambile’mba Yosefwa bakamupa bipimo bibiji bya buswanyi byo bafwainwe kupa Lubenyi wajinga mwana mubeji wa kwa Liya ye babujile kuswisha kutambula buswanyi bwa bubeji. (Nte. 48:5, 6; 1 Moba 5:1, 2) Buno bungauzhi bwafikile baana ba mu kisemi kya kwa Yosefwa ko kuba’mba Efelaimu ne Manase byo baikele mikoka ibiji mu Isalela ne kutambula mapunzha a kyabo kyabo.—Nte. 49:25 Yosh. 14:4.
15. Yosefwa waubile byepi na nshiji yo apichilemo?
15 Yakoba waambile ne pa “bataya miketo bamumanyikilenga [Yosefwa] ne kumwasa kabiji bamushikilwe.” (Nte. 49:23) Abano bajinga bakolojanji bamubijile kichima, kumuba nshiji ne kumulengela kupita mu makatazho avula. Nangwa byonkabyo, Yosefwa kechi wazhingijile bakolojanji nangwa Yehoba ne. Byonka byaambile Yakoba, “buta bwanji bwa mukanda bwaikele monka mo bwikala, ne maboko anji akosele ne kupela.” (Nte. 49:24) Yosefwa watwajijile kuketekela mwi Yehoba byo apichilenga mu bino bya malwa kabiji walekejileko mambo bakolojanji ne kwibobila byawama. (Nte. 47:11, 12) Bya malwa byapichilemo Yosefwa byakoseshe lwitabilo lwanji. (Sala. 105:17-19) Na mambo a bino, Yehoba wamwingijishe pakatampe.
16. Twakonsha kulondela byepi byaubile Yosefwa inge tubena kupita mu bya malwa?
16 Ñanyi bintu byo tufunjilako? Kechi twafwainwa kuswisha bya malwa kwitulengela kuleka kwingijila Yehoba nangwa kwitolwela ku balongo ne banyenga ne. Vulukainga’mba Yehoba wakonsha kuswisha meseko o tupitamo pa kuba’mba lwitabilo lwetu lukose. (Hebe. 12:7, tubyambo twa munshi.) Ano meseko akonsha kwitukwasha kwikala na byubilo bya bwina Kilishitu nabiji lusa ne kulekelako bakwetu mambo. (Hebe. 12:11) Inge twatwajijila kuchinchika, Yehoba uketupesha byonka byo apesheshe Yosefwa.
BENJAMINA
17. Bungauzhi bwaambile pe Benjamina bwafikile byepi? (Ntendekelo 49:27) (Monai ne kakitenguluzha.)
17 Tangai Ntendekelo 49:27. Yakoba waambijile jimo kuba’mba bena Benjamina bakekala na bulume bukatampe bwa kulwa nobe musuka. (Mito. 20:15, 16; 1 Moba 12:2) Mu kimye kya “lukelo” kya bufumu bwa bena Isalela, Mfumu mutanshi wa bena Isalela aye Saulo wafumine mu mukoka wa bena Benjamina. Saulo wachinchikile bingi byo ayile na kulwa na bena Filishitiya. (1 Sam. 9:15-17, 21) Kabiji mu kimye kya “mabanga” kya bufumu bwa bena Isalela, Mwaji wa Mfumu aye Eshita ne Kinemanga Modekai ba mu mukoka wa bena Benjamina, bapulwishe bena Isalela bo bakebelanga kuvizha ku Bufumu bwa bena Pelisha.—Esh. 2:5-7; 8:3; 10:3
18. Twakonsha kulondela byepi byaubile mukoka wa bena Benjamina pa kukookela lunengezho lwa Yehoba?
18 Ñanyi bintu byo tufunjilako? Kyamweka bena Benjamina bajinga bingi na lusekelo Saulo wafumine mu mukoka wabo byo aikele Mfumu. Nangwa byonkabyo, Yehoba byo avilwijile bufumu kwi Davida wa mu mukoka wa bena Yuda, bena Benjamina batundaikile luno lupimpu. (2 Sam. 3:17-19) Kabiji byo papichile myaka yavula mikoka ikwabo byo yasatukile, batwajijile kwikala bakishinka ku mukoka wa bena Yuda ne ku mfumu Yehoba ye atongwele. (1 Mfu. 11:31, 32; 12:19, 21) Ne atweba, twayai tutundaikenga mu bukishinka bantu Yehoba bo atongola kwitutangijila lelo jino.—1 Tesa. 5:12.
19. Twakonsha kumwena byepi mu bungauzhi bwaambile Yakoba byo ajinga pepi kufwa?
19 Tumwenamo bingi mu bungauzhi bwaambile Yakoba byo ajinga pepi kufwa. Bintu byo tufunjilako ku bungauzhi bwaambile Yakoba byo ajinga pepi kufwa ne byo bwafikile, bitulengela kushiinwa ‘mba ne bungauzhi bukwabo buji mu Mambo a Lesa nabo bukafika. Kulanguluka pa baana ba kwa Yakoba byo bebapesheshe, kwitukwasha kuyuka byo twafwainwa kuba pa kuba’mba tutokeshenga Yehoba ku muchima.
LWIMBO 128 Kuchinchika Kufika ne ku Mpelo
a Yakoba pa kupesha Lubenyi, Shimeona, Levi ne Yuda wibapesheshe kwesakana na mo balondankena mu kusemwa, bino byo apesheshenga baana banji bakwabo bashajileko kechi wibapesheshe kwesakana na mo balondankena mu kusemwa ne.