Kitango 8
Zhikijilai Kisemi Kyenu ku Byubilo Byatama
1-3. (a) Kwepi kufuma bintu byatama byakonsha kongola ba mu kisemi? (b) Bansemi bafwainwa kuba byepi pa kuba’mba bazhikijile ba mu kisemi kyabo?
JUBA jasama kabiji mubena kunengezha mwanenu wamulume mucheche kuba’mba ayenga ku sukulu. Nanchi mwakonsha kumutuma ku sukulu kwa kubula bya kuja mu kyola kyanji nyi? Inyi mwakonsha kumupa kajo kavula kya kuba kamulengela ne kubula kuta muchima ku byo abena kufunda? Ine, anweba mwakonsha kumupatu kajo kaesakana ka pa jojo juba kwapwa.
2 Po pamotu, bansemi bafwainwa kumona jishinda jawama ja kuzhikijilamo ba mu kisemi kyabo ku byubilo byatama nabiji bya kisangajimbwe, bintu bikala mu mapepala a byambo, pa waileshi ne pa malangalanga, ku bakwabo kabiji ne pa masukulu. Bansemi bamo kechi batako muchima kuzhikijila ba mu kisemi kyabo ne, kabiji bakwabo nabo bebalekatu. Bakwabo, na mambo a kumona bintu byonse byubiwa ku ba mu bisemi bingi amba byatama, bakizhamo bingi kusopa baana, kabiji kino kibalengela baana kwiumvwa bakaswa. Nanchi kyakonsheka kwesakanya bintu nyi?
3 Ee, kyakonsheka. Kukizhamo kukosesha mizhilo kechi kukwasha ne, kwakonshatu kuleta makatazho. (Musapwishi 7:16, 17) Pano bansemi ba bwina Kilishitu besakanya byepi bintu pa kuzhikijila ba mu kisemi kyabo? Akimonai ano mashinda asatu: sukulu, kupwanañana ne bya kukayakaya.
ÑANYI WAFWAINWA KUFUNJISHA BAANA BENU?
4. Bansemi bena Kilishitu bafwainwa kumona byepi sukulu?
4 Bansemi bena Kilishitu banemeka bingi sukulu. Bayuka’mba sukulu ukwasha baana kutanga, kunemba ne kuyuka bya kwisamba na bantu kubikapotu ne bya kupwisha makatazho. Wafwainwa ne kwibafunjisha kuyuka bintu byapusana pusana. Bintu baana byo bafunda ku sukulu byakonsha kwibakwasha
kwikala bulongo kechi na mambo a makatazho aji mu ntanda lelo jino ne. Kunungapo, sukulu wakonsha kwibakwasha kwingila mingilo ikatampe.—Byambo bya Mana 22:29.
5, 6. Baana pa sukulu bakonsha kwikala byepi na milanguluko yatama pa mambo a bya kwilaala?
5 Nangwa byonkabyo, sukulu uleta pamo baana bapusana pusana kabiji bavula bekala na milanguluko yaluwankana bingi. Kya kumwenako, akimonai byo balanguluka pa mambo a bya kwilaala ne byubilo. Bamo bamba’mba mabele a nsongwakazhi abaya kana saka elaala na bansongwalume. Kabiji ne kuba’mba nsongwalume umvwe kechi wilaala na bansongwakazhi ne, naye malume anji akonsha kubolela mu mubiji. Kabiji amba kino kyakonsha kumulengela kwikala mboyonga. Na mambo a ino ndangulukilo yatama, bakyanyike bavula boba bulalelale kabiji kifumamo batambula bikola ne kwimita memi a kubula kukeba.
6 Kya bulandatu ke kya kuba’mba, pa masukulu kechi baana bonkatu bashimikizha bya bulalelale ne, bino ne bafunjishi babo pamo. Bansemi bavula bakumya bingi masukulu byo afunjisha baana pa mambo a bya kwilaala mu kifulo kya kwibafunjisha mafunde awama ne mingilo. Inetu uji na mwana wamukazhi wa myaka 12 waambile’mba: “Twikala mu mpunzha bantu mo banemeka bya bupopweshi ne bisho bya kisemwa, pano bino pa sukulu wa ku sekondale mu yonka ino mpunzha, bapa baana basukulu tumipila twa kuvwala pa kwilaala na muntu!” Aye ne mwatawanji baakaminwe bingi byo bayukile’mba mwanabo wamukazhi batendeka kumukeba ku bansongwalume. Bansemi bakonsha kuzhikijila byepi kisemi kyabo ku bintu byatama bya uno mutundu?
7. Mwakonsha kukwasha byepi baana kubula kwikala na ndangulukilo yatama pa mambo a bya kwilaala?
7 Nanchi kubula kwambapo na baana pa mambo a bya kwilaala ko kwibazhikijila nyi? Ine. Kyanema anweba bene kufunjisha baana benu pa mambo a bya kwilaala. (Byambo bya Mana 5:1) Ibyo mu byalo byavula, bansemi bavula kechi beseka nangwa pachechetu kwambapo pa mambo a bya kwilaala ne. Shetu umo mu kyalo kya mu Africa waambile’mba: “Kwisamba na baana pa mambo a bya kwilaala kechi kisho kya mu Africa ne.” Bansemi bamo balanguluka’mba kufunjisha baana pa mambo a bya kwilaala ko kuba’mba mubena kwibaswaka amba batendeke kuba bulalelale. Nga Lesa umona byepi kwilaala?
LESA BYO AMONA KWILAALA
8, 9. Byambo ka byanema byaamba pa mambo a bya kwilaala biji mu Baibolo?
8 Baibolo waamba’mba kechi kyatama kufunjisha baana pa mambo a bya kwilaala mu jishinda jawama ne. Mu Isalela, bantu ba Lesa bebabujile kupwila pamo kuvwangakotu ne “baana” babo kuba’mba bakomvwe bikatangiwanga mu Mizhilo ya Mosesa. (Mpitulukilo ya mu mizhilo 31:10-12; Yoshua 8:35) Mizhilo kechi yasezhezhe kwamba pa mambo a bya kwilaala, kuvwangakotu ne kuya ku ñondo, kwitayila malume, bulalelale, bukende, kwilaala kwa banabalume nangwa banabakazhi bonka bonka, muntu kwilaala na mulongo wanji nangwa kwilaala na nyama ne. (Bena Levi 15:16, 19; 18:6, 22, 23; Mpitulukilo ya mu mizhilo 22:22) Panyuma ya kutanga bino, bansemi balumbulwijilenga baana babo mo byatala.
9 Mu bitango bitanu, bitanu na kimo ne bitanu na bibiji bya mu Byambo bya Mana muji byambo byawama bingi bansemi byo bafwainwa kwingijisha kwamba pa bizumba biji mu kuba bulalelale. Bino byepelo byamwesha’mba bulalelale bukebaula bingi. (Byambo bya Mana 5:3; 6:24, 25; 7:14-21) Bansemi bafunjisha amba bulalelale bwatama ne bifumamo byalula bingi, kabiji bakwasha baana bya kuba pa kuba’mba bachinuzhuke mashinda alengela kuba bulalelale. (Byambo bya Mana 5:1-14, 21-23; 6:27-35; 7:22-27) Kupusanako, aba baji mu masongola umvwe bapwisha kilaka kya kwilaala kechi kibena kulumbulula’mba bauba bulalelale ne. (Byambo bya Mana 5:15-20) Jino jishinda byo jawamapo bansemi kulondela pa kufunjisha baana!
10. Mambo ka kufunjisha baana maana a Lesa pa mambo a bya kwilaala o kubujila kwibalengela kuba bulalelale?
10 Nanchi kufunjisha baana pa mambo a bya kwilaala kwibalengela kutendeka kuba bulalelale nyi? Kwalepeshatu, Baibolo ufunjisha’mba: ‘Pakuba baoloka bapokololwa na maana.’ (Byambo bya Mana 11:9) Nanchi kechi mukeba kupokolola baana benu ku bino byubilo bya panopantanda nenyi? Shetu umo waambile’mba: “Baana betu byo bakijinga banyike, pa kwisamba nabo pa mambo a bya kwilaala kechi twapitanga mu mbaji ne. Kubula kufya baana kwawama mambo nangwa inge baumvwa bakwabo banyike na kwamba pa mambo a bya kwilaala kechi bakakebesha kuyuka kyo babena kwambapo ne. Kwi abo kechi kikekala kyenyi ne.”
11. Mwakonsha kufunjisha byepi baana pa bibese bya mubiji?
11 Byonka byo kyaambiwapo mu bitango byafumako, kufunjisha baana pa mambo a bya kwilaala kwafwainwa kutendeka saka bakiji banyike. Pa kufunjisha baana babacheche kutelaula bibese bya mubiji wabo, kechi mwafwainwa kumvwa bumvu kwibalumbulwila ne. Babulai ne ene mazhina abyo. Kange mubule mwana amba “kukayanga na bansongwalume nangwa bansongwakazhi ne,” mambo ino ñambilo mwana kuba wiiyuka ne, kabiji yakonshatu ne kumuvulañanya. Bansemi bonse babiji bafwainwa kufunjisha baana amba abye bibese bya mubiji byanema bingi kechi bya kukwataula kwataulatu ne, nangwa kwibimwesha ku muntu ne, kabiji kechi bya kwisambapo mu jishinda jatama ne. Baana umvwe bakoma, mwafwainwa kwibabula byo kikala pa kwimitwa kwa mwana kuba’mba mwanamulume ne mwanamukazhi belaala. Kabiji umvwe babelula, bafwainwa kuyuka byo kikala ku muntu umvwe ke aye na kukoma. Byonka byo kyaambiwe mu Kitango 5, kufunjisha kwa uno mutundu kwakonsha kuvimbila baana ku bantu bakunañana.—Byambo bya Mana 2:10-14.
MWINGILO UJI NA BANSEMI
12. Milanguluko ka yaluwankana javula yo bafunjisha mu masukulu?
12 Bansemi bafwainwa kwinengezhezha jimo kukana milanguluko ya bubela yakonsha kufunjiwanga pa sukulu nabiji butemwamaana bwa panopantanda bwa kuba’mba bilengwa bilengeletu abyo bine, kutumbijika kyalo nangwa milanguluko ya kuba’mba kafwako ne bukine ne. (1 Kolinda 3:19; monai ne byaamba Ntendekelo 1:27; Bena Levi 26:1; Yoano 4:24; 17:17.) Bakulumpe bamo ba masukulu banengezhapo ne mitanchi imo yabula kunema kunungulwilamo lufunjisho. Byo kiji kuba’mba kukeba kufunjilapo sukulu mukwabo ke kwa muntu mwine kwifuukwilapo, bafunjishi bamo bamba’mba jino jo jishindatu jakonsha kulengela muntu kwikala bulongo.a—Salamo 146:3-6.
13. Baana bakifunda sukulu bakonsha kuzhikijilwa byepi ku milanguluko yaluwankana?
13 Umvwe bansemi batalañana na mfunjishisho ya bubela, bafwainwa kuyuka bintu bibena kufunda baana babo ku sukulu. Onkao mambo, bansemi vulukainga’mba muji na mwingilo wa kuba! Taingako muchima ku bintu bibena kufunda baana benu ku sukulu. Isambainga nabo inge bakotoka ku sukulu. Bepuzhai pa byo baji kufunda, byo baji kutemwapo ne bya kwibakatazha. Monai mingilo yo bebapa kwingijila ku nzubo, byo banemba ne byo bajamo mu mpeso. Yukai bafunjishi babo. Lekai bafunjishi bayuke’mba mwibasanchila bingi pa mingilo yabo kabiji ne kuba’mba mukeba kukwashako baana mumo mumo.
YUKAI BALUNDA BA BAANA BENU
14. Kyanemena ka baana bakamwa Lesa kusala balunda bawama?
14 “Mwikyumvwinepo pi kino?” Bansemi banga bakipuzhapo kala buno bwipuzho, ne kukumya pa bintu byamba mwanabo nangwa kuba byabula kuyilamo? Kabiji mukumbu uvwangamo byepi balunda nanji bakatataka pa sukulu nangwa ba mu kinkalankulo? Ibyo, bakwetu bakonsha kwitongola nangwa ne, kikale twibanyike nangwa twibakulumpe. Mutumwa Paulo wajimwineko kuba’mba: “Kechi mujimbaikwe ne: Kwendañana ne babi ko kuvulañanya bisela byawama.” (1 Kolinda 15:33; Byambo bya Mana 13:20) Javula banyike bakeba bingi kulondela bibabula bakwabo. Kechi beketekela ne, kabiji kimye kimo bakebesha bingi kutokesha balunda nabo pa muchima. Kyanema bingi baana kusala balunda bawama!
15. Bansemi bakonsha kukwasha byepi baana babo kusala bulongo balunda?
15 Bansemi mwayuka’mba, baana kechi kimye kyonse kyo basala bulongo balunda ne; bakebewa kwibatangijila bya kuba. Kechi amba mwafwainwa kwibasajilako balunda nabo ne. Bino inge bakoma, bafunjishai kwikala na milangwe ne kwibakwasha kumona byubilo byawama mu bo bakeba kwikala balunda nabo. Bantu bo bafwainwa kusala ke boba batemwa Yehoba ne kuba byawama ku meso anji. (Mako 12:28-30) Bafunjishai kutemwa ne kunemeka bantu bakishinka, baji na lusa, bampanyi ne bengila bulongo. Pa lufunjisho lwa kisemi, kwashai baana kuyuka bantu ba mu Baibolo bajingapo na bino byubilo kabiji ne abo, byo byo bafwainwa kukeba mu bakwabo baji mu kipwilo. Ikalai bakumwenako mu kusala bulongo balunda nenu.
16. Nanchi bansemi bakonsha kuyuka byepi balunda ba baana babo?
16 Nanchi mwayuka balunda ba baana benu nyi? Abya kuba mwaambila baana benu kuleta balunda babo pa nzubo kuba’mba mwibayuke nenyi? Mwakonsha ne kushikisha baana benu kuba’mba, nga bakwabo bayukapo ka pa balunda babo. Nanchi bayukanyikwa’mba bobatu byo bakeba nyi, inyi bekala bwikalo bwa bukakongolo mutoma kubiji? Umvwe balunda babo byo byo baji, kukwata ku lusono ne, kwashai baana benu kuyuka ene mambo bulunda bwa uno mutundu o bwakonsha kwibatwajila mungi. (Salamo 26:4, 5, 9-12) Inge mwamona baana benu bapimpula mvwajilo, byubilo nangwatu ñambilo yabo, mwakonsha kwisamba nabo pa biji balunda babo. Kampe mwanenu kimye kyabaya ukayatu na mukwabo uji na byubilo byatama.—Monai byaamba Ntendekelo 34:1, 2.
17, 18. Mu kifulo kya kwibakanyangatu kwenda na balunda batama, bansemi bakonsha kukwasha byepi baana?
17 Kechi kyawainatu kufunjisha baana benu kuchinuzhuka balunda batama ne. Bino bakwashai ne kuyuka bya kutana balunda bawama. Shetu umo waambile’mba: “Javula atweba twifwanyikizhanga nobe mwana. Twaubanga umvwe ku sukulu bakeba mwanetu kuya na kupama mpila, amiwa ne mukazhami twaikalanga nobe aye ne kwisamba nanji ene mambo o kyatamina kubula kuyako na mambo a balunda bakatataka bakonsha kutanwako. Pano bino, twalangulukile bya kusendangako baana bakwabo ba mu kipwilo ne aye pamo kuya na kupamina mpila ku mpunzha ingi. Kino kyamukwashishe bingi.”
18 Bansemi ba maana bakwasha baana babo kukebako bakwabo bawama bo bafwainwa kukayanga nabo. Nangwa byonkabyo, bansemi bavula bayuka’mba bya kisangajimbwe muji ne mo byatamina.
ÑANYI MAKAYO O MWATEMWA?
19. Bya kumwenako ka bya mu Baibolo byamwesha’mba kwikalako na kimye kya bya kisangajimbwe na kisemi kechi bundengamambo ne?
19 Nanchi Baibolo wakanya kwikalako na kimye kya kusangalala nyi? Ine, kechi wakanya ne! Baibolo waamba’mba kuji “kimye kya kusekelamo . . . ne kimye kya kuzhilamo.”b (Musapwishi 3:4) Kala mu bena Isalela bantu ba Lesa batemenwe nyimbo, kuzha, kukaya bisela ne kuba bichomeko. Yesu Kilishitu watainwe ku kijiilo kikatampe kya masongola kabiji Mateo Levi naye ‘wamutekele kijiilo kikatampe’ kya kumutambwila. (Luka 5:29; Yoano 2:1, 2) Kine, Yesu kechi wakanyanga bakwabo kusangalala ne. Kange mumonenga kusangalala ne bya kisangajimbwe mu kisemi kyenu kwikala bundengamambo ne!
20. Bansemi bafwainwa kuvulukanga ka kimye kyo babena kunengezha bya kukayakaya bya kisemi?
20 Yehoba ye “Lesa wa bibusa nangwa’mba walusekelo.” (1 Timoti 1:11) Onkao mambo, kupopwela Yehoba kwafwainwa kwituletela lusekelo kechi bulanda ne. (Monai ne byaamba Mpitulukilo ya mu mizhilo 16:15.) Baana baji bingi na bulume bo bakonsha kwingijisha mu bya kukayakaya. Mu kukaya makayo awama mwavwangwa byavula. Ke jishinda jimo jilengela mwana kufunjilamo bintu byavula ne kukoma bulongo. Mutwe wa kisemi ye wafwainwa kunengezha bintu byonse bikeba ba mu kisemi kyanji kuvwangakotu ne bya kukayakaya. Nangwa byonkabyo, kuyuka pa kupelela kukebewa bingi.
21. Bitewa ka biji mu bya kukayakaya nangwa bya kisangajimbwe bya mu ano moba?
21 Baibolo waambijile jimo amba mu ano ‘moba apelako’ akatazha, bantu bakekala “ba kutemwa bya lusangajiko, ne kutemwa Lesa ne.” (2 Timoti 3:1-5) Bantu bavula banemeka bingi bya kukayakaya mu bwikalo bwabo. Kuji bya kisangajimbwe byavula bingi byakonsha kulengela muntu kubula kuta ne muchima ku bine bintu byanemesha. Kunungapo, bya kisangajimbwe bya mu ano moba bibena kutundaikatu bulalelale, bumbanzhi, kwingijisha bizhima ne byubilotu bikwabo byatama. (Byambo bya Mana 3:31) Mwakonsha kuba byepi pa kuba’mba muvimbile baana ku bya kisangajimbwe byatama?
22. Bansemi bakonsha kufunjisha byepi baana babo kusala bulongo bya kukayakaya?
22 Bansemi bafwainwa kulenga mizhilo. Pano bino, bafwainwa kufunjisha baana babo kuyuka bya kukayakaya byatama byo bafwainwa kubula kukaya ne kubula kukizhamo. Kuba bino, pakebewa kimye ne kwibikako. Monai kya kumwenako. Shetu wa baana babalume babiji wamwene’mba mwananji wakomako uteleka bingi ku waileshi kimye kyonse. Byo ayilenga ku nkito na kimbayambaya kyanji, shetu wasumbile waileshi konka kwatemwa kuteleka mwananji. Waimikile kimbayambaya kyanji ne kunemba byambo byajinga mu nyimbo. Byo abwelele ku nzubo, waikele panshi na baana banji ne kwisamba nabo pa byo aumvwine mu nyimbo. Wibepwizhe mepuzho a kwibalengela kwambapo byo balanguluka, kutendekelapo na bwa kuba’mba, “Mwalangulukapo’mba ka?” kabiji watelekelenga byo bakumbwilenga. Panyuma ya kwisamba nabo kwingijisha Baibolo, baana baswile kuleka kuteleka ku yewa mutanchi wa pa waileshi.
23. Nga bansemi bakonsha kuvimbila byepi baana babo ku bya kisangajimbwe byabula kufwainwa?
23 Bansemi ba maana bapesapesa nyimbo, mabuku, mitanchi ya pa malangalanga, makayo a pa mavidyo atemwa baana babo kutelekako. Bamona bipikichala biji mu mabuku, byambo biji mu nyimbo, mu mavidyo ne mu mapepala a byambo. Kabiji umvwe banyimbi baingijisha mulaka ungi, bansemi bepuzha baana babo kwibalumbulwila mwatala yewo lwimbo. Bavula bakumya bingi pa “bya kisangajimbwe” bimo bitamba baana lelo jino. Aba bonse bakeba kuvimbila baana babo ku bintu byatama, kyawama kwisambila pamo na kisemi pa bizumba bijimo kupichila mu kwingijisha Baibolo ne mabuku alumbulula Baibolo nabiji, buku wa Ifipusho Abacaice Bepusha—Ifyasuko Fibomba ne magazini a Kyamba kya Usopa ne Awake.c Umvwe bansemi kimye kyonse saka babula baana babo bya kuba ne bya kubula kuba, mukafuma bintu byawama bingi.—Mateo 5:37; Filipai 4:5.
24, 25. Bya kukayakaya ka bimo byakonsha kwiyowa bisemi pamo?
24 Ibyo kuba’mba, kuleka bya kukayakaya kechi kyapela ne. Kwibafunjisha kuyuka byawama kwakonsha kuzhikijila baana ku mashinda atama. Bisemi byavula bya bwina Kilishitu bikala na bimye byawama bingi bya kukayila pamo na kisemi nabiji, kuya na kufwakasha ne kumona bilengwa na Lesa, kuba bisela, kupama mpila ne kufwakesha bakilongo nangwa balunda nabo. Bamo bekimona kuba’mba kutanga na jiwi jasansuka pa kimye kya kukokoloka kukwasha ne kutekenesha bingi. Bakwabo nabo besamba mashimikila awama. Bakwabo bobila bintu pamo, kya kumwenako nabiji kubasa bya kubasabasa ne busendwetu bukwabo, kwimba byombesha, bya kulengalenga nangwatu kufunda pa bilengwa na Lesa. Baana bayuka bya kusangalala bakazhikijilwa ku bya kisangajimbwe byabula kufwainwa, kabiji bakayuka’mba mu bya kukayakaya mwavwangwa byavula kechi kwikalatu chaka ne. Kukayako bisela kwawama kukila kujishakotu meso.
25 Mitentamo nayo yakonsha kusangajika bingi. Umvwe beinengezha bulongo kwikala ya bantu bacheche, ne kumona’mba kechi yasenda kimye kyabaya ne, yakonsha kulengela baana benu kufunjilako byavula. Kabiji yakonsha kukosesha butemwe mu kipwilo.—Monai ne byaamba Luka 14:13, 14; Yuda 12.
KISEMI KYENU KYAKONSHA KWIPASHINDA PANOPANTANDA
26. Pa kuzhikijila kisemi ku byubilo byatama, ñanyi kyubilo kyanema kikebewa kwikala nakyo?
26 Kwa kubula nangwa kuzhinaukatu ne, kuvimbila kisemi kyenu ku byubilo byatama bya panopantanda kikebewa kukosapo. Bino, kujitu kintu kimo kyakonsha kwimukwasha kuba kino. Kino kintu ke butemwe. Mu kisemi mo betemwa kya kine, mwikala mutende, kwikasulukila pa kwisamba, kabiji kifumamo kisemi kizhikijilwa ku byubilo byatama. Kunungapo, kwikala na butemwe bukwabo bwa kutemwa Yehoba kwanema bingi. Umvwe buno butemwe bwaikala mu kisemi, baana bekala na muchima wa kushikwa byubilo byatama bya panopantanda bifichisha Lesa pa muchima. Kabiji bansemi batemwa Yehoba kufuma panshi ya muchima bakakebesha kumwesha byubilo byanji byalumbuluka. (Efisesa 5:1; Yakoba 3:17) Umvwe bansemi bauba bino, baana babo kechi bakamonanga kupopwela Yehoba kuba’mba kwibakanya kukaya nangwa kusangalala, kya kuba kebakebe ne kwikusankilapo ne. Bino, bafwainwa kumona kupopwela Lesa kwikala kintu kileta lusekelo mu bwikalo.
27. Kisemi kyakonsha kwipashinda byepi panopantanda?
27 Bisemi byakwatankana mu kwingijila Lesa, bibikako bingi na muchima yense kubula kwikala na “biko ne bulema” bwa panopantanda, bisangajika bingi Yehoba. (2 Petelo 3:14; Byambo bya Mana 27:11) Bisemi bya uno mutundu bibena kulondela mu ngayo ya kwa Yesu Kilishitu, wakaine ntanda ya kwa Satana kumutamisha. Byo kyanangijilenga ku mpelo ya bumi bwanji bwa bumuntu, Yesu waambile’mba: “Amiwa nepashinda panopantanda.” (Yoano 16:33) Lekai kisemi kyenu nakyo kipashinde panopantanda ne kukeyowa bumi bwa myaka ne myaka!
[Tubyambo twa mushi]
a Umvwe mukeba kuyukilapo byavula pa mambo a kufunjilapo sukulu mukwabo, monai buloshuwa wa Jehovah’s Witnesses and Education, mapeja 4-7 wanembwa na Bakamonyi ba kwa Yehoba.
b Kyambo kya Kihebelu kya “kuseka” kyakonsha ne mu jishinda jikwabo kulumbulula “kukaya,” “bya kisangajimbwe,” “kusekelela,” nangwa “kusangalala.”
c Anembwa na Bakamonyi ba kwa Yehoba.
NGA ANO MAFUNDE A MU BAIBOLO AKONSHA KWIMUKWASHA BYEPI . . . KUZHIKIJILA KISEMI KYENU?
Maana a kuyuka alengela kwikala na milangwe kabiji akonsha ne kupulusha muntu.—Musapwishi 7:12.
‘Maana a panopantanda bo bumbulwamaana kwi Lesa.’—1 Kolinda 3:19.
Chinuzhukainga kwendañana na babi.—1 Kolinda 15:33.
Bya kukayakaya byafwainwa kwikala ne na pa kupelela kechi kukizhamo ne.—Musapwishi 3:4.
[Kitenguluzha pa peja 97]
ANWEBA BASHETU IKALAINGAKO NA KIMYE KYA KUKAYA NA BAANA BENU
Mwanamulume umo mwina Africa waambile’mba, kechi mukamona mwana mucheche na kupamina ku mapuzhi a mwanamulume ne. Ibyo, banabalume bavula bomvwa bingi bumvu kwikalako na kimye kya kukaya na baana babo. Bamo bakonsha kulanguluka’mba kukayilanga pamo na baana babo kechi bakebanemekanga ne. Pa kimye kimo, bansemi batwajile baana babo kwi Yesu bino bakwabo bakebele kwibakanya. Nangwa byonkabyo, Yesu wibabujile’mba: ‘Balekai baana bacheche beye kwi amiwa; ne kwibakanya ne.’ (Mako 10:13-16) Aye kechi waumvwine bumvu kwikala pamo na baana ne.
Kya kumwenako kya kwa Yesu byo kyawamapo ku bashetu lelo jino! Shetu kechi wafwainwa kulanguluka’mba wanema bingi kya kuba keabule ne kubila bintu pamo na baana banji ne. Baana bakeba kwikala pamo ne kwisamba na bashabo. Kwikalangako na kimye kya kukaya na baana benu kukakosesha mfungwa ya butemwe pakachi kenu ne abo, kabiji kikebalengelanga ne kwimubula biji ku michima yabo. Pa kuba umvwe kemubule kuba bino, baana bakonsha kumvwa kutama ku muchima ne kuchina kwimubulanga bintu, kikatakata umvwe mwendatu na kwibakajipila.
[Kipikichala pa peja 99]
Kutangila pamo Baibolo pa kimye kya kukokoloka kukwasha bingi baana kukoma ku mupashi