Londai Lwitabilo Lwabo

Wakenkentelenga ne Kupembelela

ELIJA wakebelenga kulomba kwi Shanji wa mwiulu kwa bunke bwanji. Mabumba a bantu bamuzhokolokele popo afuminetu na kwimwena uno ngauzhi wa kine byo alombele mujilo kufuma mwiulu, kabiji kwa kubula nangwa kuzhinaukatu ne, bavula baitabijile kino kyamwekele kuba’mba ebobile bibusa. Elaija saka akyangye kukanjila pa Mutumba wa Kamela kabiji ne kulomba kwi Yehoba Lesa bunke bwanji ne, wafwainwe kuba kintu kyakatezhe bingi. Wafwainwe kwamba na Mfumu Ahaba.

Ahaba ne Elaija bapusene bingi. Ahaba wavwajile bivwalo bya bufumu, wajinga wa kichima kabiji kitabilambijinga wasendukile mu lwitabilo. Elaija wavwajile kivwalo kyalepa kya bungauzhi nangwa’mba munkukumba kampe wa kiseba kya nyama nangwa wa boya bwa ngamela nangwa bwa mbuzhi. Wajinga mwanamulume wakosa, wa bulumbuluke ne lwitabilo. Aja juba byo jayilenga na kupwa, michima ya bano banabalume babiji yayukanyikilwe byo yajinga.a

Jino juba jamutamijile bingi Ahaba ne bantu bakwabo bapopwelanga Baela. Bupopweshi bwa bubela bo atundaikilenga Ahaba ne mukazhanji aye Mfumu wa mukazhi Yezebeli mu mikoka jikumi ya bufumu bwa bena Isalela, bwaishile kuyukanyikwa’mba bwa bubela. Baela wayukanyikilwe’mba lesa wa bubela. Uno lesa wa bubela wakankelwe kwambulapotu nangwa kalusase ka mujilo kakumwesha’mba waumvwa misashijilo ya bangauzhi banji yo bamusashijilenga na mazha ne kwichibaula pa mibiji monka mwayijile bisela byabo. Baela wakankelwe kupokolola boba banabalume 450 ku lufu lwa kwikebela. Uno lesa wa bubela wakankelwe ne kuba kintu kikwabo, kabiji akya kintu kyo akankelwe kyajinga pepi kupwa. Bangauzhi ba Baela balombele lesa wabo pa myaka isatu kuba’mba apwishe kyashi kyaletele buyanji mu yoya ntanda, bino uno Baela wakankelwe kuleta mvula. Palutwe kacheche, Yehoba wimwesheshe mwine’mba ye Lesa wa kine kupichila mu kunokesha mvula.—1 Bamfumu 16:30–17:1; 18:1-40.

Pano kimye ka Yehoba kyoaubile kino? Nga Elaija waubilenga byepi kufikila kimye kya nokele mvula? Kabiji ki ka kyo twakonsha kufunjilako ku uno muntu wajinga na lwitabilo? Twayai tumone byo tusakubalaulanga jishimikila janembwa mu 1 Bamfumu 18:41-46.

Walombanga Jonse

Elaija wayile kwi Ahaba ne kumwambila’mba: “Yainga, mukaje ne kutoma; mambo naumvwa kupota kwa mvula mukatampe.” (Kyepelo 41) Nanchi uno mfumu mubi wafunjileko kintu kimo ku bintu byaubiwe pa joja juba nyi? Jishimikila kechi jatongolapo kintu kyo afunjileko ne, pano bino mu jino jishimikila kechi mujipo byambo bya lulapilo, nangwa bya kulomba ngauzhi amba amukwashe kusolomoka Yehoba ne kulomba lulekelo lwa mambo ne. Ahaba ‘wayiletu na kuja ne kutoma’ kwapwa. (Kyepelo 42) Nga Elaija waubilepo ka?

“Elaija watuntukile peulu ya Kamela, ne kufukama wafukamine panshi, ne kukinka kilungi kyanji pakachi kamanungo anji.” Ahaba byo ayile na kuja, Elaija walombele kwi Shanji. Akimonai ngikelo ya kwikepesha yaambiwa pano—Elaija wafukamine panshi saakunyika mutwe kya kuba kilungi kyakinkile pakachi ka manungo anji. Elaija waubilenga ka? Kechi twafwainwa kusombatu ne. Mu Yakoba 5:18, Baibolo witubula’mba Elaija walombelenga’mba kyashi kipwe. Kwa kubula nangwa kuzhinaukatu ne, luno lulombelo wilulombejile peulu ya mutumba wa Kamela.

Yehoba waambijile jimo amba: “Nsakukanokesha mvula mu kyalo.” (1 Bamfumu 18:1) Onkao mambo, Elaija walombele’mba kyaswa muchima wa Shanji kifikizhiwe monka mo aambijile, byonka Yesu byo afunjishe baana banji ba bwanga kulombanga byo paishile kupita myaka nobe kiumbi kimo.—Mateo 6:9, 10.

Kintu kyaubile Elaija kitufunjisha bintu byavula bingi pa mambo a lulombelo. Kintu kikatampe kyo alangulukilengapo kyajinga kubiwa kwa kyaswa muchima wa Shanji. Inge ketulombe, kyawama kuvulukanga kino’mba: “Umvwe twalomba kintu, nangwa ki ka, mwayila muchima [wa Lesa], aye witumvwa.” (1 Yoano 5:14) Onkao mambo, twafwainwa kuyuka kyaswa muchima wa Lesa byo kiji pa kuba’mba milombelo yetu eyumvwenga. Kufunda Baibolo moba onse kwakonsha kwitukwasha kuyuka kyaswa muchima wa Lesa. Kabiji Elaija wakebelenga’mba kyashi kipwe na mambo a kuba bantu baikalanga mu kyokya kyalo bamanamine bingi. Kyamweka Elaija wasanchile bingi panyuma ya kumona kintu kya kukumya kyo aubile Yehoba pa joja juba. Ne atweba milombelo yetu yafwainwa kumweshanga lusanchilo kufuma panshi ya muchima kabiji ne kulombelangako bakwetu baji mu makatazho.—2 Kolinda 1:11; Filipai 4:6.

Wajinga na Luketekelo Kabiji Wakenkentelenga

Elaija wajinga na luketekelo lwa kuba’mba Yehoba ukanokesha mvula, pano bino kechi wayukile kimye Yehoba kyo akonsheshe kubilamo bino ne. Pano nga uno ngauzhi waubilengapo ka? Monai byaamba kyepelo 43 amba: “Kepo amwambijile kalume wanji amba: Pano yanga, ukatale na ku kalunga ka mema. Ne kuya wayile ne kukatalako, kabiji waambile’mba: Kechi namonako kintu ne. Wamwambijile bimye bitanu na bibiji, amba, yako ukataleko.” Kintu kyaubile Elaija kitufunjishapo bintu bibiji. Kitanshi, uno ngauzhi wajinga na luketekelo. Kya bubiji, wakenkentelenga.

Elaija wakebeshe bingi kumona kiyukilo kya kuyukilako’mba Yehoba usakunokesha mvula, onkao mambo watumine kalume wanji amba ataletale kwapela jiulu amone umvwe kubena kumwekapo’mba mvula usakunoka. Kalume wanji byo abwelele, waambile na kifwe kifwe amba: “Kechi namonako kintu ne.” Kunshi kunshi ya jiulu kwalambiletu myaa kabiji kyamweka mwiulu kechi mwajingapo makumbi ne. Nanchi mwamonapo kintu kipya nyi? Vulukai kuba’mba Elaija popo afuminetu na kubula Mfumu Ahaba amba: “Naumvwa kupota kwa mvula mukatampe.” Pano nga uno ngauzhi wakonsheshe kwamba byepi kino kintu mwiulu saka mwabujile kumwekapo makumbi a mvula?

Elaija wayukile mulaye wa Yehoba. Byo ajinga ngauzhi wa Yehoba kabiji wa kumwimenako, wasumininwe kuba’mba Lesa wanji usakufikizha mulaye wanji. Elaija wajinga na luketekelo—kya kuba nobe ubena kumvwa mvula watendeka ne kala kunoka. Kino kituvululako ne Baibolo byo aamba pe Mosesa amba: “Aye wakosele nobe wamwene aye ubula kumweka.” Nanchi ne anweba mumona’mba Lesa kine ko aji nyi? Witupa biyukilo byavula bingi byakonsha kwitulengela kwikala na luno lwitabilo mwi aye ne mu milaye yanji.—Bahebelu 11:1, 27.

Kya bubiji, akimonai Elaija byo akenkentelenga. Watumine kalume wanji kubwelako kechi kimye kimo nangwa bibiji ne, bino bimye bitanu na bibiji! Twakonsha kufwanyikizha uno kalume byo akokelepo na mambo a kwimuya ne kwimubwela, bino Elaija wakebeshetu kumona kiyukilo kabiji kechi wabwelele panyuma ne. Byo abweleleko ja butanu na bubiji, uno kalume waambile’mba: “Namona jikumbi jauba nobe jibena kufuma pa kalunga ka mema jakepatu nobe kuboko kwa muntu.” (Kyepelo 44) Fwanyikizhai awa kalume saka atanyika kuboko ne kwingisha lupi wanji kwesakenyako kano ka jikumbi kacheche kafuminenga pa Kalunga Kakatampe.b Kyamweka uno kalume wikalengulwile. Pano bino kwi Elaija, kano kajikumbi kanemene bingi. Ponkapo wakambizhe kalume wanji amba: “Yanga, ukamwambile Ahaba amba: Nengezhai kalaki wenu mukunkuluke munshi, kuchina mvula wakeya kwimushinkila.”

Elaija waubile ne jikwabo kintu kyo twafwainwa kumwenako. Ne atweba tubena kwikala mu kimye Lesa kyo akafikizhizhamo nkebelo yanji. Elaija wapembelejilenga kupwa kwa kyashi; bakalume ba Lesa lelo jino babena kupembelela kupwa kwa bwikalo bubi bwa panopantanda. (1 Yoano 2:17) Byonka byajinga Elaija, ne atweba twafwainwa kwikala bakukenkenta kufikatu ne kimye Yehoba Lesa kyo akafumyapo buno bwikalo bubi. Mwana Lesa, aye Yesu wabujile baana banji ba bwanga amba: “Labainga mukenkentenga: mambo kechi mwayuka juba jo akeshilamo Nkambo yenu ne.” (Mateo 24:42) Nanchi Yesu wikitazhizhe mu kuba’mba baana banji ba bwanga kechi bayukile kimye kikafikilamo mpelo nenyi? Ine, mambo waambilepo kyabaya bingi pa mambo a ntanda byo ikekala mu moba a kunangijila ku mpelo. Atweba bonse pa muntu pa muntu twakonsha kuyuka kino kiyukilo kya “juba jikapelako” nangwa’mba kya mpelo ya buno bwikalo kiji na mbaji ya pusana pusana.—Mateo 24:3-7.c

Mbaji yonse ya kino kiyukilo itulengela kushiinwa’mba mpelo ijitu pepi. Nanchi bino bishiino byakonsha kwitulengela kwikala balaba nyi? Kajikumbi kacheche kamotu katuntukilenga kwapela jiulu kamulengejile Elaija kusumininwa’mba Yehoba bukumotu anokeshe mvula. Nanchi uno ngauzhi wakishinka wakabakenepotu nyi?

Yehoba Wakabulula Bantu ne Kwibobila Bibusa

Jishimikila jatwajijila’mba: “Kabiji mu kakimye kacheche jiulu jafichile bwi na makumbi ne kuba kipupu, ne mvula mukatampe wa mikwe wanokele. Kabiji ponkapotu Ahaba wakanjijile pa kalaki wanji ne kuya ku Yezelela.” (Kyepelo 45) Bino bintu byatendekele kubiwa ponkapotu nobe mu kukopa kwa jiso. Kalume wa Elaija byo atwajilenga mawi a ngauzhi kwi Ahaba, aka kajikumbi kacheche kaikele ke makumbi avula ne jiulu jonse jafichiletu bwi. Kipupu kikatampe kyatendekele kupupa. Kepo mvula anokele mu ntanda ya Isalela panyuma ya myaka isatu ne kichika.d Mushiji waumine watetemene na mema a mvula. Mvula byo atwajijile na kunoka, mukola wa Kishonyi wayujile, kampe ne kukwemuna mashi a boba bangauzhi ba Baela bo baipayile. Kabiji bena Isalela basatukile nabo bapewe jishuko ja kufumya mpopwelo ya Baela mu yoya ntanda.

Kyamweka Elaija byo byo aketekejile! Nanchi Ahaba walapijile ne kusankilapo mpopwelo incha ya kupopwela Baela nyi? Abya byaubiwe mu joja juba byafwainwe kumulengela kusankilapo aya mpopwelo incha. Pano bino, kechi twakonsha kuyuka kyajinga mu muchima wa kwa Ahaba pa kyokya kimye ne. Jishimikila jitubulakotu’mba, uno mfumu “wakanjijile pa kalaki ne kuya lubilo ku Yezelela.” Nanchi pajipo kintu kyo afunjileko nyi? Abya walekele byubilo byanji nyi? Bintu byaishile kubiwa palutwe kacheche bimwesha’mba kechi wibisankijilepo ne. Nangwa byonkabyo, bintu byafwainwe kubiwa pa joja juba kechi byapwile ne.

Elaija watendekele kuya monka mu jishinda mwayilenga Ahaba. Pajinga musinso walepa bingi, kabiji pafichile ne mu jishinda mwajinga bilambe. Bino kwaishile kubiwa kintu kya kukumya bingi.

“Kuboko kwa Yehoba kwajinga pe Elaija, kabiji Elaija winyingile mushipi mu kifuka kyanji ne kutangilako lubilo palutwe ya Ahaba poso byo akafikile ku kibelo kya muzhi wa Yezelela.” (Kyepelo 46) Ee kine, “kuboko kwa Yehoba” kwajinga pe Elaija mu jishinda ja kukumya. Musinso wa kuya ku Yezelela wajinga makilomita 30, kabiji Elaija kechi wajinga mwanyike wa kwendapotu lubilo ne kyafika ne.e Fwanyikizhai awa ngauzhi byo apimpwile munkukumba wanji ne kumunyingisha mu kifuka kuba’mba endenga kwa kubula kwikobamo, apa bino ne kwizhinga lubilo mu jishinda mwajinga bilambe kya kuba wakatana ne kalaki wa bufumu, kumupitaila ne kumushamo!

Byo jajingapo jishuko kwi Elaija! Kyamweka wasangalele bingi byo eumvwine wa ngovu—kampe kukila ne byo eumvwanga kala sa akiji nsongwalume. Kino kyakonsha kwituvululako bungauzhi bwaamba pa butuntulu bwa mubiji bwalumbuluka ne ngovu ikekala na bantu bakishinka mu Paladisa ukeya panopantanda. (Isaya 35:6; Luka 23:43) Elaija byo anyemenenga mu joja jishinda mwajinga bilambe, wayukile’mba watajilwe bulongo kwi Shanji, aye Yehoba, Lesa yenka wa kine!

Yehoba ukeba bingi kubila bantu bintu byawama. Kikebewa kwibikako bingi pa kuba’mba tukebitambule. Byonkatu byajinga Elaija, ne atweba twafwainwa kwikala balaba, satumona kiyukilo kya kuyukilako’mba Yehoba bukumotu akafumyepo bino byubilo byatama. Byonka byajinga Elaija, ne atweba tuji na bishiino byavula bya kuketekela kya kine mu milaye ya Yehoba, aye “Lesa wa bukine.”—Salamo 31:5.

[Tubyambo twa mushi]

[Kitenguluzha pa peja 11]

Kyashi kya mu Moba a Elaija Kyasendele Myaka Inga?

Ngauzhi wa Yehoba, aye Elaija waambijile Mfumu Ahaba amba kyashi kyatayile moba avula bukumotu kipwe. Kino kyaubiwe mu “mwaka wa busatu”—kampe nobe kutendekela pa juba Elaija jo aambijilemo’mba kukekala kyashi. (1 Bamfumu 18:1) Yehoba wanokeshe mvula aku Elaija wambatu’mba usakunokesha. Bamo bakonsha kwamba’mba umvwe kyajinga byobyo, ko kuba’mba kyashi kyapwile mu mwaka wa busatu, ne onkao mambo, kechi kyasendele myaka isatu ituntulu ne. Nangwa byonkabyo, Yesu ne Yakoba betubula’mba kyashi kyasendele “myaka isatu ne bañondo batanu na umo.” (Luka 4:25; Yakoba 5:17) Nanchi Baibolo wikasa ne kwikasulula mwine pa kino kishinka nyi?

Ine kwalepeshatu. Mu Isalela wa ku kala, kisalo kyalepele bingi, mambo kyasendanga bañondo batanu na umo. Kwa kubula nangwa kuzhinaukatu ne, Elaija wayile kwi Ahaba na kumubula pa mambo a kyashi, kisalo byo kyapitaijile pa kimye po kyafwainwe kupwila. Kino kibena kulumbulula’mba pa kino kimye kyashi kyajinga sakyatendeka kala pa bañondo pepi nobe batanu na umo bapichilepo. Elaija byo aambile pa mambo a kupwa kwa kyashi mu “mwaka wa busatu” kufuma po aambijile kimye kitanshi’mba mvula kechi ukanoka ne, kyashi kyajinga sakyasenda ne kala myaka pepi nobe isatu ne kichika. Kimye bantu bonse kyo bakashonkenejile na kukemwena lweseko lukatampe pa Mutumba wa Kamela, ‘myaka isatu ituntulu ne bañondo batanu na umo’ yaubile yapita ne kala.

Pano akilangulukai byo kyajinga Elaija byo ayile kwi Ahaba kimye kitanshi na kukamubula pa mambo a kyashi. Bantu baketekejile’mba Baela ye ‘wenda pa makumbi’ kabiji ye lesa wakonsheshe kunokesha mvula ne kulengela kisalo kupwa. Umvwe kisalo kyakizhizhemo kulepa, kyamweka bantu bazhinaukilenga’mba: ‘Nga Baela uji pi? Ukanokesha mvula mwaka ka?’ Elaija byo aambile’mba kechi kukanokapo mvula nangwa kwikalapo kime ne, kyafwainwa kyalengejile bapopweshi ba kwa Baela kwakamwa.—1 Bamfumu 17:1.

[Byambo bya Muntu Ungi]

Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.

[Caption on page 10]

Milombelo ya Elaija yamwesheshe’mba wakebeshe bingi kumona kyaswa muchima wa Lesa kubiwa