BUTALA BWA MABUKU BWA PA INTANETI
Kyamba kya Usopa
BUTALA BWA PA INTANETI
Kikaonde
Pa kukebela
  • Bisopelo
  • BAIBOLO
  • MABUKU
  • KUPWILA
  • bt Kitango 3 pp. 20-27
  • “Bayujile Mupashi Wazhila”

Vidyo ufwamo.

Yakana kushinkuka.

  • “Bayujile Mupashi Wazhila”
  • “Kushimuna Bulongo” Mambo a Bufumu bwa Lesa
  • Tumitwe tucheche
  • Byambo Bipashako
  • “Bakonkene Pamo mu Nzubo” (Byu. 2:1-4)
  • “Muntu Yense Wibomvwine . . . mu Mulaka Wanji” (Byu. 2:5-13)
  • “Petelo Waimene” (Byu. 2:14-37)
  • ‘Batizhiwai’ (Byu. 2:38-47)
  • Kubatizwa mu Jizhina ja Ñanyi Kabiji mu Ka?
    Kyamba kya Usopa—2010
  • “Pano Luno mwi Bantu ba Lesa”
    Kyamba kya Usopa—2014
  • Baana ba Bwanga Batambula Mupashi Wazhila
    Bintu byo Mwakonsha Kufunda mu Baibolo
  • “Mambo a [Jehoba] Akomenenga”
    Kyamba kya Usopa—2001
“Kushimuna Bulongo” Mambo a Bufumu bwa Lesa
bt Kitango 3 pp. 20-27

KITANGO 3

“Bayujile Mupashi Wazhila”

Byafumine mu kwitululwa kwa mupashi wazhila pa Pentekosita

Lufunjisho lwaimena pa Byubilo 2:1-47

1. Lumbululai bintu byaubiwe pa juba ja Kijiilo kya Pentekosita.

BANTU mu mikwakwa ya mu Yelusalema basangalele bingi.a Bwishi bwafutumukilenga kufuma ku kya kusokelapo bitapisho kyajinga ku nzubo ya Lesa kimye bena Levi kyo baimbilenga nyimbo ya kutota Yehoba ya Hallel (Masalamo 113 kufika ku 118) saka basaula ne kuwelela. Mu mikwakwa monse mwayujiletu benyi. Bafumine mu mapunzha a kwalepa nabiji ku Elama, Mesopotamya, Kapadokya, Pontusa, Ijipita ne Loma.b Mambo ka o baishijile? Baishile ku kijiilo kya Pentekosita kyatelwanga’mba “juba ja bya nsomo.” (Bala. 28:26) Kino kijiilo kyaubiwanga pa mwaka pa mwaka, kyaikalangako panyuma ya kupwisha kunowa mbaale kabiji kyo kimye kyo batendekanga kunowa wichi. Jajinga juba ja lusekelo.

Mapu ubena kumwesha kwafumine bantu baumvwine mambo awama pa pentekosita mu 33 C.E. 1. Bibunji: Libya, Ijipita, Etiopya, Bitinya, Pontusa, Kapadokya, Mu Yudea, Mesopotamya, Babilonya, Elama, Media ne Palatiya. 2. Mizhi: Loma, Alekesandiliya, Memfisa, Antioka (wa mu Silya), Yelusalema ne Babilona. 3. Tulunga twa mema: Kalunga ka Meditelanya, Kalunga Kafita, Kalunga Kachila, Kalunga ka Kasipyani ne Mweezhi wa Pelisha.

YELUSALEMA​—MUZHI MWAPOPWELANGA BAYUDEA

Bintu byavula byanembwa mu bitango bitanshi bya mu buku wa Byubilo byamwekejile mu Yelusalema. Uno muzhi waikejile pakachi ka mitumba yajinga mu Yudea makilomita 55 ku musela wa Kalunga ka Meditelanya. Mu 1070 B.C.E., Mfumu Davida watambwile mpunzha ya peulu ya Mutumba wa Ziona wajinga mu Yelusalema, kabiji muzhi wayilenga na kubaya kuzhokoloka uno mutumba, ye waikele ke muzhi mukatampe wa kisaka kya bena Isalela.

Kwipi na Mutumba wa Ziona kwajinga Mutumba wa Moliya kabiji kwesakana na kisho kya Bayudea, Abalahama ko ko akebele kutapishisha Izaka. Papichile myaka 1,900 bintu byanembwa mu buku wa Byubilo saka bikyangye kubiwa. Mutumba wa Moliya waikele lubaji lwa muzhi kimye Solomone kyo ashimikile nzubo ya Yehoba itanshi pa uno mutumba. Ino mpunzha yonse mo mwaikalanga Bayudea kabiji mo mo bapopwelanga Lesa.

Ku ino nzubo ya Yehoba, Bayudea bonse bafumanga mu mapunzha onse pano pa ntanda ko ko bakonkenanga na kutapisha bitapisho, kupopwela Lesa ne kwikala na bijiilo. Baubanga kino na mambo a kukookela mukambizho wa Lesa wa kuba’mba: “Bimye bisatu mu mwaka, banabalume bonse bafwainwa kwiya kwi Yehoba Lesa wenu mu mpunzha yo akasala.” (Mpitu. 16:16) Kabiji mu Yelusalema mo mwajinga Kije Kikatampe kya Bayudea kya Saniedilini kabiji kyo kyapananga mizhilo.

2. Ñanyi bintu bya kukumya byamwekele pa Pentekosita mu 33 C.E.?

2 Ku ma 9 koloko mu kimye kya mwela wa mebele mu 33 C.E., paubiwe kintu kya kukumya kyabujile kulubamo bantu. Ponkapotu mwiulu mwafumine “kilulumo nobe kinkunkwila kikatampe” nangwa nobe ‘kilulumo kya luvula mukatampe upupa.’ (Byu. 2:2; Buku wa Lesa) Kino kilulumo kyakumbene mu nzubo monse mwakonkene baana ba bwanga ba kwa Yesu 120. Kepo pamwekele kintu kya kukumya. Bamwene njimi yamwekelenga nobe mujilo saka yaikala pa baana ba bwanga.c Baana ba bwanga “bayujile mupashi wazhila” kabiji batatwile kwamba mu milaka yapusana pusana. Baana ba bwanga byo balupukile mu nzubo, aba benyi bo basambakene mu mikwakwa ya mu Yelusalema bakuminye bingi byo besambilenga nabo! “Mambo muntu yense wibomvwine saka bamba mu mulaka wanji.”​—Byu. 2:1-6.

3. (a) Mambo ka kintu kyamwekele pa Pentekosita mu 33 C.E., o kyanemejile mu bupopweshi bwa kine? (b) Byambo byaambile Petelo bya kwatankana byepi na kwingijisha kwa “makii a Bufumu”?

3 Jino jishimikila jalumbulula kintu kyanema kyamwekele mu bupopweshi bwa kine, ko kuba’mba ntendekelo ya kisaka kya bena Isalela ba ku mupashi nangwa’mba kipwilo kya bena Kilishitu bashingwa. (Nga. 6:16) Bino jino jishimikila jalumbulula byavula. Kimye Petelo kyo aambilenga ku jibumba pa joja juba, waingijishe kii itanshi pa “makii a Bufumu” asatu akonsheshe kulengela mabumba a bantu apusana pusana kutambwila mapesho akatampe. (Mat. 16:18, 19) Kii itanshi yalengejile Bayudea ne aba baalukile ke Bayudea kuswa mambo awama ne kushingwa na mupashi wazhila wa Lesa.d Baikele ke bena Isalela ba ku mupashi kabiji baikele na luketekelo lwa kwikala bamfumu ne bañanga ba Bufumu bwa Bumesiasa. (Lum. 5:9, 10) Pa kupitapo kimye, bena Samaliya batambwijile mambo awama, apa bino ne bantu ba mu bisaka bikwabo. Bena Kilishitu lelo jino bafwainwa kufunjilako ka ku bino bintu bya kukumya byamwekele pa Pentekosita mu 33 C.E.?

“Bakonkene Pamo mu Nzubo” (Byu. 2:1-4)

4. Mu ñanyi jishinda kipwilo kya bena Kilishitu mo kyatwajijila kwikala nobe kyokya kyalengelwe mu 33 C.E.?

4 Kipwilo kya bena Kilishitu kyatatwile na baana ba bwanga 120 “bakonkene pamo mu nzubo” mu kibamba kya peulu bashingilwe na mupashi wazhila. (Byu. 2:1) Ku mpelo ya joja juba, bantu babatizhiwe ba mu kyokya kipwilo bavujile bingi. Kabiji ino yajingatu ntendekelo ya kukoma kwa jibumba jibena kuya na kubayilako lelo jino. Jino jibumba ja bantu bakamwa Lesa muji banabalume ne banabakazhi, ko kuba’mba kipwilo kya bena Kilishitu lelo jino, Lesa jo abena kwingijisha kuba’mba “mambo awama a Bufumu” ‘asapwilwe pano pa ntanda ponse kuba’mba ba mu bisaka byonse bya bantu beomvwe’ mpelo ya buno bwikalo saka ikyangye kufika.​—Mat. 24:14.

5. Ñanyi bintu byawama bifuma mu kupwanañana na kipwilo kya bena Kilishitu kyajingako kala ne lelo jino?

5 Kino kipwilo kya bena Kilishitu kyakosesha bingi lwitabilo lwa bashingwa ne “mikooko ikwabo.” (Yoa. 10:16) Paulo wasanchijile ba mu kipwilo byo bekwashishenga bene na bene, byo anembejile bena Kilishitu mu Loma amba: “Nkebesha bingi kwimumona, namba nkemupe bya bupe bya mupashi pa kuba’mba mukakose, nangwa’mba tukekoseshe atwe bene na bene mu lwitabilo lwetu, ko kuba’mba lwitabilo lwenu ne lwami..”​—Loma 1:11, 12.

LOMA​—KYALO KYALAMANGA BYALO BIKWABO

Kimye kyaubiwenga bintu byanembwa mu buku wa Byubilo, mu kyalo kya Loma mo mwaubiwanga bya bumulwila ntanda kabiji kino kyalo kyayile bingi nkuwa pa kyokya kimye. Kyo kyajinga kyalo kyalamanga byalo bikwabo kufuma ku kyalo kya Britain kufika ku Buyeke bwa Africa ne kufuma ku Kalunga ka Atlantic kufika ku Mweezhi wa Pelisha.

Mu Loma mwaiyanga bantu ba bisho, milaka, mitundu ne bantu batemenwe bya bingelekezha. Mikwakwa yawama yajingamo yalengelanga bakañenda ne basulu kwenda bulongo kufuma monse mwapelele bufumu bwa bena Loma. Kwipi na kito kya Ostia, mato aletanga kimye kyonse bya busulu kabiji bapayululanga kajo ne bipetu bikwabo byawama byo baletanga mu uno muzhi.

Ku ntatwilo ya myaka kitota kitanshi C.E., bantu kukila pa milyonyi umo bo baikalanga mu Loma. Kyamweka kichika kya bano bantu bajinga bazha, bambanzhi bo bazhachishe, baana bo bapoteshe nangwa bo bashile ku bansemi babo ne bakaili bo bakwachile ku mazhita a bena Loma. Pa boba bo bakwachile ne kwibaleta ku Loma kwikala bazha pajinga ne Bayudea bafumine ku Yelusalema, kimye Mukulumpe wa Bashilikale Mwina Loma aye Pompey kyo ashinjile uno muzhi mu 63 B.C.E.

Bantu bakasulukiletu bajinga bayanji, belumbikanga mu mazubo ajinga na bibamba bya peulu baketekejiletu mu kafulumende kwibakwasha. Nangwa byonkabyo, bamfumu bawamishanga uno muzhi na bishimikwa bikatampe byawama bingi bikyangye kushimikwapo. Pa bino bishimikwa pajinga mazubo mwa kukayila bisela ne bibanza mo bakayilanga bisela nabiji kulwa, kwikyombesha na makalaki ne biselatu bikwabo kabiji kafwako wapananga mali pa kutamba bino bisela ne.

6, 7. Kipwilo kya bena Kilishitu kibena kufikizha byepi mukambizho wa kwa Yesu wa kusapwila ku bisaka byonse?

6 Byonkatu byaingilanga kipwilo kya mu myaka kitota kitanshi ne lelo jino kipwilo kya bena Kilishitu byo kingila. Yesu wapele baana banji ba bwanga mwingilo mukwabo wanema. Wibambijile’mba: “Yainga na kufunjisha bantu ba mu bisaka byonse bya bantu kwikala ke baana bami ba bwanga, ne kwibabatizha mu jizhina ja Tata ne ja Mwana ne ja mupashi wazhila,ne kwibafunjisha kulama bintu byonse byo nemukambizha.”​—Mat. 28:19, 20.

7 Lelo jino, Yehoba ubena kwingijisha kipwilo kya bena Kilishitu kya Bakamonyi banji kwingila uno mwingilo. Kyakatazha bingi kusapwila bantu bamba milaka yapusana pusana. Pano bino, Bakamonyi ba kwa Yehoba banemba mabuku alumbulula Baibolo mu milaka kukila pa 1,000. Umvwe mubena kupwanañana na kipwilo kya bena Kilishitu kimye kyonse, kwingila mwingilo wa kusapwila ne kulenga baana ba bwanga, ko kuba’mba muji na bishinka bya kwimulengela kwikala balusekelo. Muji pa bantu bachechetu baji pano pa ntanda lelo jino babena kushimuna bulongo jizhina ja Yehoba!

8. Mu ñanyi jishinda ba mu kipwilo mo baubilwa bibusa pa muntu pa muntu?

8 Pa kuba’mba muchinchike ne kwikala balusekelo mu bino bimye byakatazha, Yehoba Lesa wimupa balongo ba kupwanañana nabo mwaya ntanda yonse. Paulo wanembejile bena Kilishitu Bahebelu amba: “ Twayai twitenga muchima atwe bene na bene kuba’mba twitundaikenga kwitemwa atwe bene na bene ne kuba mingilo yawama,kabiji kange tuleke kupwila pamo byonka byuba bantu bamo ne, bino twitundaikenga atwe bene na bene, ne kwibikishakotu byo mubena kumona aja juba saka jifwenya pepi” (Hebe. 10:24, 25) Kipwilo kya bena Kilishitu ke lunengezho Yehoba lo abikako lwa kutundaika bakwenu ne anwe bene pamo. Pwanañanainga na balongo ne banyenga yenu bena Kilishitu. Kange muleke kutanwanga ku kupwila kwa bena Kilishitu ne.

“Muntu Yense Wibomvwine . . . mu Mulaka Wanji” (Byu. 2:5-13)

Baana ba bwanga ba kwa Yesu babena kusapwila ku bayudea ne ku baalukile bayudea mu mukwakwa mwavula bantu.

“Tubena kwibomvwa saka bamba pa mingiloikatampe ya Lesa mu milaka yetu.”​—Byu. 2:11

9, 10. Bena Kilishitu bamo babena kwibikako byepi kusapwila bantu bamba mulaka ungi?

9 Akilangulukai pa lusekelo lwajinga na Bayudea ne boba baalukile ke Bayudea pa Pentekosita mu 33 C.E.,. Kyamweka aba batainwepo pa jino juba baambilenga Kingiliki nangwa Kihebelu. Pano pa kikye kimye ‘baumvwine baana ba bwanga saka bamba mu milaka yabo.’ (Byu. 2:6) Kyamweka aba bonse batelekelenga bafwainwa baumvwine bingi bulongo pa kumvwa mambo awama saka ambiwa mu milaka yabo. Ibyo kuba’mba bena Kilishitu lelo jino kechi baji na kya bupe kya kwamba mu milaka ingi ne. Pano bino, bavula bepana kusapwila mambo a Bufumu ku bantu ba mu mitundu yonse. Mu ñanyi jishinda? Bamo bafunda mulaka mukwabo pa kuba’mba bengijilenga mu kipwilo kyamba mulaka ungi kiji kwipi na ko bekela nangwatu kuya na kwingijila mu kyalo kingi. Javula, batana kuba’mba aba bo basapwilako bomvwa bingi bulongo pa kwibikako kwabo.

10 Akilangulukai pe Christine, wafunjile mulaka wa Gujarati pamo na Bakamonyi bakwabo batanu na babiji. Byo asambakene mukwabo mo bengijila wamba mulaka wa Gujarati, Christine waimwine uno mukwabo mu mulaka wanji. Uno mwanamukazhi waumvwine bingi bulongo ne kukeba kuyuka kyalengejile Christine kwibikako kufunda mulaka wa Gujarati. Christine wamusapwijile uno mwanamukazhi.Kabiji uno mwanamukazhi waambijile Christine’mba: “Kafwako bupopweshi bukwabo butundaika bantu babo kufunda mulaka wakosa nobe uno ne. Kyamweka muji na bintu byanema byo mukeba kubula bantu.”

11. Twakonsha kwinengezha byepi kusapwila mambo a bufumu ku bantu bamba milaka ingi?

11 Kechi kyapela atweba bonse kufunda mulaka ungi ne. Nangwa byonkabyo, twakonsha kwinengezha kusapwila mambo a Bufumu ku bantu bamba milaka ingi. Mu ñanyi jishinda? mwakonsha kwingijisha JW Language® app kuyuka bya kwimuna bantu mu mulaka ye bengijisha bingi kumpuzha ko muji. Mwakonsha ne kufunda byambo bimo byo bengijisha mu yewo mulaka pa kuba’mba muzakule muchima bantu bo mubena kwisamba nabo. Bamweshai bya kuya pa jw.org, kabiji bamweshai ne bya kutaana mavidyo apusana pusana ne mabuku alumbulula Baibolo aji mu milaka yabo. Kwingijisha bino bingijisho mu mwingilo kuketulengela kwikala na lusekelo lwajingapo na balongo betu ba mu myaka kitota kitanshi kimye bantu ba bisaka bikwabo kyo bebovwine na kwamba mambo awama mu ‘milaka yabo.’

BAYUDEA BAIKALANGA MU MESOPOTAMYA NE MU IJIPITA

Buku umo waamba pa Bayudea bajingako moba a kwa Yesu Kilishitu waambile’mba: “Mu Mesopotamya, Media ne mu Babilonya mwaikelenga bantu bafumine mu bufumu bwa mikoka jikumi ya [bena Isalela] ne ba mu bufumu bwa Yuda bo batwajilemo ku bena Asilya ne bena Babilona.” (The History of the Jewish People in the Age of Jesus Christ (175 B.C.–A.D. 135) Kwesakana na byaamba Ezela 2:64, bena Isalela 42,360 bo babwelele ku Yelusalema kufuma mu Babilona mo bebatwajile mu buzha. Kino kyaubiwe mu mwaka wa 537 B.C.E. Shayuka wa bya mpito aye Flavius Josephus waambile’mba mu myaka kitota kitanshi C.E., Bayudea “baikajilenga mu Babilona” bavujile bingi. Mu myaka kitota kya busatu kufika ku myaka kitota kya butanu, kino kisaka kyalengele buku wa bena Babilona utelwa’mba Talmud.

Mashimikila anembwa amwesha’mba, Bayudea baikalanga mu Ijipita ku ntatwilo ya myaka kitota kya butanu na kimo Yesu saka akyangye kusemwa. Pa kyokya kimye Yelemiya po po aambile byambo ku Bayudea baikelenga mu mapunzha apusana pusana a mu Ijipita kuvwangakotu ne mu Memfisa. (Yele. 44:1) Kyamweka bantu bavula bavilukijile ku Ijipita kimye Bangiliki kyo batangijilenga byalo bikwabo. Josephus waambile’mba Bayudea bo bajinga pa bantu batanshi kwikala mu muzhi wa Alekesandiliya. Mu kuya kwa kimye, bebapele lubaji lumo lwa uno muzhi yense. Mu myaka kitota kitanshi C.E., nembi Muyudea aye Philo, waambile’mba bantu bavula bafumine mu kyalo kyanji baikele mu Ijipita monse kufuma “ku lubaji lumo lwa kyalo kya Libya kufika ne ku mipaka ya kyalo kya Etiopya.”

“Petelo Waimene” (Byu. 2:14-37)

12. (a) Ngauzhi Yoela waawile’mba ka pa kya kukumya kyamwekele pa Pentekosita mu 33 C.E.? (b) Mambo ka kufika kwa bungauzhi bwa kwa Yoela o kwaketekejilwe kubiwa?

12 “Petelo waimene” ne kwamba ku jibumba jikatampe. (Byu. 2:14) Walumbulwile ku bonse baumvwinenga kuba’mba akya kya kukumya kya kwamba mu milaka yapusana pusana kyafumine kwi Lesa mu kufikizha bungauzhi bwaawile Yoela amba: ‘Nketulwila mupashi wami pa bantu bonse.’ (Yoe. 2:28) Yesu saka akyangye kuya mwiulu, wabujile baana banji ba bwanga amba: “Nkalomba Batata ne abo bakemupa nkwasho mukwabo,” ye alumbulwile’mba, “mupashi wazhila.”​—Yoa. 14:​16, 17.

13, 14. Petelo wibikileko byepi kufika pa michima ya bantu bamutelekelenga, kabiji twakonsha kumulondela byepi?

13 Byambo bya kupezhako byaambile Petelo ku jibumba byajinga bingi na bulume, bya kuba’mba: “Bonse ba mu nzubo ya Isalela bayukishe kino amba Lesa ye wamulengela kwikala Nkambo kabiji Kilishitu, uno Yesu ye mwaipayijile pa kichi.” (Byu. 2:36) Bantu bavula bajinga mu jibumba Petelo jo aambilengako kechi bajingapo kimye Yesu kyo bamwipayile pa kichi kya lumanamo ne. Pano bino, kino kisaka kyajinga na mambo a kwipaya Yesu. Nangwa byonkabyo, Petelo waambijile bano Bayudea bakwabo na mushingi ne kwibafika pa muchima. Petelo wakebelenga bamutelekelenga kulapila kechi kwibazhachisha ne. Nanchi jibumba jamutelekelenga jazhingijile pa byambo byaambile Petelo nyi? Ine. Mu kifulo kya kuzhingila, “michima yabo ibakatezhe bingi.” Bamwipwizhe amba: “Nanchi tube byepi?” Kyamweka kwamba kwa kwa Petelo kwa na mushingi ko kwalengejile kufika bavula pa michima kabiji kino kibalengejile kulapila.​—Byu. 2:37.

14 Ne atweba twakonsha kufika bantu pa muchima byonka byaubile Petelo. Pa kusapwila bantu, kechi twafwainwa kwisamba pa milanguluko yonse ya mwina nzubo yabula kuyilamo na binembelo ne. Twafwainwa kwisamba pa bishinka byo twakonsha kuswañana nanji. Umvwe twamona bishinka byo twakonsha kuswañana na muntu ye tubena kwisamba nanji, twakonsha kwisamba nanji bulongo mu Mambo a Lesa. Javula, inge ketufunjishe bantu ba michima ya kishinka bukine bwa mu Baibolo kupichila mu kwisamba pa bishinka byo twaswañana nabo, kino kibalengela kumvwa.

BWINA KILISHITU MU PONTUSA

Pa bantu baumvwine byaambile Petelo pa Pentekosita mu 33 C.E., pajinga ne Bayudea bafumine ku Pontusa, kibunji kyajinga ku kabeta ka ku buyeke bwa Asha Maina. (Byu. 2:9) Kyamweka bamo batwajile mambo awama kimye kyo babwelele kwabo, mambo pa boba Petelo bo anembejile nkalata yanji itanshi pajinga ne boba baitabijile ‘bapalañenejile’ mu mapunzha nabiji Pontusa.g (1 Pe. 1:1) Nkalata yanji imwesha’mba bano bena Kilishitu ‘baikele na bulanda na mambo a meseko apusana pusana’ o bapichilengamo na mambo a lwitabilo lwabo. (1 Pe. 1:6) Kyamweka kino kyavwangilemo kwibashikwa ne kwibamanyika.

Meseko akwabo apichilengamo bena Kilishitu mu Pontusa aambiwapo mu misambo yajinga pakachi ka ndamakyalo wa bibunji bya Loma, Bitinya ne Pontusa, aye Pliny Mucheche ne Mfumu aye Trajan. Byo anembejilenga mu Pontusa nobe mu mwaka wa 112 C.E., Pliny waambile’mba kubayilako kwa bwina Kilishitu “kwajingatu nobe mwalo” walengejile bantu bonsetu, banabalume ne banabakazhi, bamafumbi onsetu ne bajinga pa bifulo bya pusana pusana kwikala mu kizumba. Pliny wakambizhe bonse bo bapelemo mambo a kwikala bena Kilishitu kukana lwitabilo lwabo. Aba babujile kukana wibepayile. Bonse bafingile Kilishitu nangwa balombele ku balesa nangwa ku kipashañano kya kwa Trajan bebakasulwile. Pliny wayukile’mba abino bintu “bena Kilishitu bakine kechi bakonsha kwibilondela ne.”

g Kyambo kya kuba’mba ‘kupalañenamo’ kyafuma ku kyambo kyamba pa Bayudea babulanga kwikala mu kyalo kya Pelisitina, kumwesha’mba bantu batanshi baikele bena Kilishitu bafumine mu Bayudea..

‘Batizhiwai’ (Byu. 2:38-47)

15. (a) Ñanyi byambo byaambile Petelo, kabiji bantu baubilepo byepi? (b) Mambo ka bantu bavula baumvwine mambo awama pa Pentekosita o babatizhiwe bonse pa juba jimo?

15 Pa juba ja lusekelo ja pa Pentekosita mu 33 C.E., Petelo wabujile Bayudea ne baalukile ke Bayudea amba: “Lapilai ne kubatizhiwa.” (Byu. 2:38) Kyafuminemo, bantu nobe 3,000 babatizhiwe kampe mu bizhiba byajinga mu Yelusalema nangwa kwipi na uno muzhi.e Nanchi luno lubatizhilo lwabo lwajinga lwa kubula kulangulukapo patanshi nyi? Nanchi jino jishimikila jibena kumwesha’mba aba bafunda Baibolo ne baana ba bena Kilishitu bafwainwa kunyemena kubatizhiwa saka bakyangye kwinengezha nyi? Ine. Vulukai amba Bayudea ne boba baalukile ke Bayudea babatizhiwe pa juba ja Pentekosita mu 33 C.E., bafunjile Mambo a Lesa kabiji bajinga ba mu kisaka kipaine kwi Yehoba. Kunungapo, bamwesheshe kizaku kupichila mu kwenda miseke yalepa kuya na kutanwa ku kino kijiilo kyaikalangako pa mwaka pa mwaka. Panyuma ya kuswa bukine bwaambilenga pa mwingilo wa kwa Yesu Kilishitu mu kufikizhiwa kwa nkebelo ya Lesa, benengezhezhe kutwajijila kwingijila Lesa kabiji pa kikye kimye babatizhiwe ne kwikala baana ba bwanga ba kwa Kilishitu.

BANTU BAALUKILE KE BAYUDEA BAJINGA BAÑANYI?

“Bayudea ne baalukile ke Bayudea” baumvwine Petelo saka asapwila pa Pentekosita mu 33 C.E.​—Byu. 2:10.

Pa banabalume bo batongwele kuba’mba bengilenga “mwingilo” wa kwabanya kajo pajinga ne Nikolasa wayukanyikwa’mba “wa ku Antioka waalukile ke Muyudea.” (Byu. 6:3-5) Bantu baalukile ke Bayudea bajinga ba mu bisaka bikwabo balondejilenga mizhilo ya Bayudea. Bebamonanga’mba Bayudea mambo baswile Lesa ne Mizhilo ya bena Isalela, bakaine balesa ba bubela, banabalume bayile ku mukanda ne kwinunga ku kisaka kya bena Isalela.

Bayudea byo bebafumishe mu buzha mu Babilona mu 537 B.C.E., bavula baikele kwalepa na ntanda ya Isalela, bino batwajijile kulondela mizhilo ya Bayudea. Na mambo a kwikala mu ano mapunzha, bantu baikelenga ku Musela wa Kalunga ka Meditelanya ne mapunzha akwabo aji kwipi na kano Kalunga, bayukile bupopweshi bwa Bayudea. Banembi ba kala, nabiji Horace ne Seneca, bamwesha’mba bantu baikelenga mu mapunzha apusana pusana ne kuyuka byajinga bwikalo bwa Bayudea ne bintu byo baitabijilemo, baikelenga nabo kabiji baalukile ke Bayudea.

16. Bena Kilishitu ba mu myaka kitota kitanshi bamwesheshe byepi muchima wa kwipana?

16 Yehoba wapesheshe joja jibumba. Jishimikila jaamba’mba: “Aba bonse baitabijile bakonkene pamo kabiji bonse bajinga na bintutu bimo, kabiji bapoteshenga bintu byabo byonse ne kupana mali ku bonse, kwesakana na monka mwakajilwe muntu yense.”f (Byu. 2:​44, 45) Bena Kilishitu ba kine bafwainwa kulondela uno muchima wa butemwe ne kwipana.

17. Ñanyi bintu bikebewa pa kuba’mba muntu afikilemo kubatizhiwe?

17 Kwipana kwa bwina Kilishitu ne kubatizhiwa mwavwangwa bintu byavula bya mu Binembelo. Muntu wafwainwa kuyuka Mambo a Lesa. (Yoa. 17:3) Wafwainwa kwikala na lwitabilo ne kulapila ku bwikalo bwanji bwa kala, kumwesha’mba kine waja nyenye pa bintu byo aubanga. (Byu. 3:19) Kabiji wafwainwa kwaluluka ne kutendeka kwingila mingilo yaoloka kwesakana na kyaswa muchima wa Lesa. (Loma 12:2; Efi. 4:23, 24) Panyuma ya kuba bino bintu, muntu po po epana kwi Lesa mu lulombelo, apa bino wabatizhiwa.​—Mat. 16:24; 1 Pe. 3:21.

18. Ñanyi mwingilo uji na baana ba bwanga ba kwa Kilishitu babatizhiwa?

18 Nanchi mwi mwana wa bwanga wa kwa Yesu Kilishitu wipana ne kubatizhiwa nyi? Umvwe ibyo, mwafwainwa kusanta bingi pa mwingilo ye muji nanji. Byonka byajinga baana ba bwanga mu kimye kya batumwa bayujile na mupashi, ne anweba bakonsha kwimwingijisha mu jishinda ja kukumya kuba’mba mushimunenga bulongo mambo awama ne kuba kyaswa muchima wa Yehoba!

a Monai kakitenguluzha ka kuba’mba, “Yelusalema​—Muzhi Mwapopwelanga Bayudea,” pa jipa 23.

b Monai tubitenguluzha twa kuba’mba “Loma​—Kyalo Kyalamanga Byalo Bikwabo,” pa jipa 24; “Bayudea mu Mesopotamya ne mu Ijipita,” pa jipa 25; ne “Bwina Kilishitu mu Pontusa,” pa jipa 26.

c Ino “njimi” kechi yajinga mujilo yenkawe ne, bino ‘yamwekelenga nobe mujilo.’ Akino kyamwesheshenga amba aya njimi yajinga pa mitwe ya baana ba bwanga, yapashishe mujilo.

d Monai kakitenguluzha ka kuba’mba “Bantu Baalukile ke Bayudea Bajinga Bañanyi?” pa jipa 27.

e Pa 7 August,mu 1993, pa kukonkana kwa byalo kwa Bakamonyi ba kwa Yehoba mu muzhi wa Kiev, mu kyalo kya Ukraine, bantu 7,402 babatizhiwe mu bizhiba bitanu na kimo. Papichile maola abiji ne maminiti jikumi na atanu pa kuba’mba bapwishe kubatizha bantu bonse.

f Luno lunengezho lwa pa kakimye kacheche lwakwashishe kupwisha lukatazho lwajingako mambo benyi bakijinga monka mu Yelusalema kuba’mba bafunjilepo byavula. Kuno kupana kwajinga kwa kwifuukwila bantu bene kechi kwa kwibakanjikizha ne.​—Byu. 5:1-4.

    Mabuku a mu Kikaonde (1992-2025)
    Shinkai
    Shinkulai
    • Kikaonde
    • Tuminaiko Bakwenu
    • Byo Mukeba
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Terms of Use
    • Privacy Policy
    • Privacy Settings
    • JW.ORG
    • Shinkulai
    Tuminaiko Bakwenu