Kitango 13

Umvwe Masongola Keakebe Kupwa

1, 2. Umvwe mu masongola mwaikala makatazho, bwipuzho ka bo mwafwainwa kwiipuzha?

MU 1988, mwanamukazhi mwina Italy wa jizhina ja Lucia wajinga bingi na binyenge.a Panyuma ya kupitapo myaka jikumi, masongola akebele kupwa. Waesekele bimye byavula bingi kuba’mba bapwishe lukatazho na mwatawanji bino wakankelwe. Onkao mambo, baabene na mambo a kubula kumvwañana kabiji waikele pano na mwingilo wa kukomesha baana banji babiji babakazhi bunke bwanji. Kuvuluka lukatazho lo apichilengamo pa kyokyo kimye, Lucia waambile’mba: “Nalangulukile namba kafwako kikakosesha masongola etu ne.”

² Umvwe muji na makatazho mu masongola enu, mwakonsha kumvwa biumvwine Lucia. Masongola enu akonsha kwikala mu lukatazho ne kutendeka kulanguluka’mba kana akatwajijila nangwa ne. Umvwe byo byo kiji, kyakonsha kwimukwasha bingi kulanguluka pa buno bwipuzho: Nanchi nalondela mafunde awama a mu Baibolo Lesa o apana a kukosesha masongola nyi?—Salamo 119:105.

3. Kwikana byo kwaamba ne kyambo, masawakya ka abena kufuma ku bantu bavula bo bakana ne bisemi byabo pamo?

³ Umvwe bamulume ne mukazhi bezhingijisha, bakonsha kulanguluka’mba kwikana ko kwafwainwatu kupwisha lukatazho lwabo. Pano bino, byo kiji kuba’mba mu byalo byavula bisemi bibena kwabenamo bingi, kupesapesa kwa katataka kwamwesha’mba banabalume ne banabakazhi bavula babena kwikana, babena kwilangulusha pa byo bafuukulapo. Bavula bekana, bashupikwa bingi mu milanguluko ne kukolwa kukila boba balama masongola abo. Kwikana kupwisha lusekelo ne kulengela baana kuyanjilamo pa myaka yavula. Bansemi ne balunda ba boba bekana nabo bayanjilamo bingi. Nga Lesa, mwine watendekeshe masongola wiumvwa byepi pa ano mambo?

4. Mwakonsha kupwisha byepi makatazho a mu masongola?

⁴ Byonka byo kyaambiwe mu bitango byafumako, Lesa wakebele’mba masongola afwainwa kwikala kikupu. (Ntendekelo 2:24) Pano mambo ka masongola avula o abena kupwila? Kino kechi kyakonsha kumwekatu nobe kukopa kwa jiso ne. Javula kwikala biyukilo. Makatazho acheche a mu masongola akonsha kwikala ke akatampe a kukankalwa kupwisha. Pano bino, umvwe mwaingijisha Baibolo kupwisha ano makatazho, bintu byavula bilengela kwikana byakonsha kukepa.

IKALAI NA MWENO YAWAMA YA BINTU

5. Bintu ka bimo byafwainwa kulengela masongola kwikala na makatazho?

⁵ Javula kintu kilengela makatazho ke kubula kwikala na mweno yawama ya bintu yakonsha kwikala na bamulume ne mukazhi. Mabuku ne magazini aamba pa bantu befwalama, mitanchi ya pa malangalanga ne mafilimu avula akonsha kulengela muntu kutendeka kuketekela bintu byatu bikabula nangwa kubiwatu ne. Umvwe bino bintu byatu byabula kumweka, muntu wakonsha kwiumvwa’mba bamubepele, kutaya lusekelo ne kuzhingilatu. Pano bantu babiji bambulwakoloka bakonsha kwikala byepi balusekelo mu masongola abo? Kikebewa kwibikako pa kuba’mba baji mu masongola bekale balusekelo.

6. (a) Baibolo waambapo’mba ka pa mambo a masongola? (b) Bintu ka bimo bilengela boba baji mu masongola kupusenamo?

⁶ Baibolo ukwasha bingi. Waamba pa buwame bwa masongola, bino wajimunako ne bonse baji mu masongola amba, “bakamonanga byakatazha panopantanda.” (1 Kolinda 7:28) Byonka byo kyaambiwapo kala, bamulume ne mukazhi bonse bambulwakoloka kabiji balenga mambo. Ndangulukilo yabo, byo beumvwa kabiji ne nkomeno yabo yapusana. Bamulume ne mukazhi kimye kimo bakonsha kupusenamo pa mambo a bya mali, baana ne bena buko. Kubula kimye kya kubila bintu pamo ne kwikatazha pa mambo a bya kwilaala nako kwakonsha kulengela makatazho.b Papita kimye pa kuba’mba mupwishe makatazho a uno mutundu, bino kukoka ne. Bavula baji mu masongola bapita mu makatazho a uno mutundu kabiji besamba mu mutende kumonapo mashinda a kwiapwishishamo.

ISAMBAINGA PA MAKATAZHO

7, 8. Umvwe paji bintu bamulume ne mukazhi bibakozha ku muchima nangwa byo bapusenamo, jishinda ka ja mu Binembelo jo bafwainwa kulondela kupwishishamo byobyo bintu?

⁷ Bavula kibakatazha bingi kutekanya umvwe babena kwisamba pa kintu kibakozha ku muchima, kyo babula kwiumvwisha nangwa bilubo byabo bene. Mu kifulo kya kwamba kipasu amba: “Ntelekeshai,” mulume nangwa mukazhi wakonsha kuzhingila ne kubayisha lukatazho. Bavula bambila mwina kwabo’mba: “Witatu muchima obe mwine,” nangwa’mba “Kechi wantemwa ne kuntemwa ne.” Mukwabo ubula kukeba bya kwabauka abauka wakonsha kuzhindamapotu.

⁸ Kintu kyawama kuba ke kulondela lujimuno lwa mu Baibolo lwa kuba’mba: “Nangwa mwazhingila kechi mulenge mambo ne; kechi muleke juba jizhike kasa mwazhingila ne.” (Efisesa 4:26) Bamulume ne mukazhi byo bafikizhe myaka 60 mu masongola abo, bebepwizhe kintu kyalengejile masongola abo kwikala a lusekelo. Mwatawanji waambile’mba: “Kechi twayanga na kulaala kwa kubula kupwisha kwisamba pa makatazho nangwa bintu bikwabo byo twapusenamo pa jojo juba ne.”

9. (a) Ki ka kyasololwa mu Binembelo kuba’mba kyo kintu kyanema kikwasha pa kwisamba? (b) Ki ka bamulume ne mukazhi javula kyo bafwainwa kubanga nangwa kya kuba kino kikebewa kwibikako ne kwikepesha?

⁹ Umvwe bamulume ne mukazhi bapusenamo, bonse bafwainwa ‘kupelawizha kumvwa, kubanda kwamba, kubanda kuba bukaji.’ (Yakoba 1:19) Panyuma ya kutelekesha bulongo bibena kwamba mukwabo, bonse bafwainwa kwilomba lulekelo lwa mambo. (Yakoba 5:16) Kikebewa kwikepesha ne kwibikako pa kubatu’mba mwambe’mba, “Ndekelaiko mambo pa kwimuzhingijisha.” Kine kupwisha makatazho mu jino jishinda kechi kukakwashatu baji mu masongola kupwisha makatazho abo ne, bino kukalengela ne kwitemwa bene na bene kabiji ne kukosesha bulunda bwabo.

IPAINGA BYA MU MASONGOLA

10. Luzhikijilo ka Paulo lo apele bena Kilishitu mu Kolinda lwakonsha ne kwingila ku bena Kilishitu lelo jino?

¹⁰ Mutumwa Paulo byo anembejile bena Kolinda, wibaswishishe kusongola nangwa kusongolwa, “na mambo a kuchina bulalelale.” (1 Kolinda 7:2) Ntanda lelo jino yatama kampe kukila ne byo kyajinga kala mu Kolinda. Bintu byatama bantu ba panopantanda byo bambapo, mvwajilo yabula kufwainwa, mashimikila abindankanya mubiji atanwa mu magazini ne mu mabuku, pa malangalanga ne mu mafilimu, bino byonse bitundaika bantu kwikala na nzala ya ku maulu. Mutumwa Paulo waambijile bena Kolinda baikalanga mu ntanda mwajinga byubilo bya uno mutundu kuba’mba: “Kwikala mu masongola kwakila kupya muchima.”—1 Kolinda 7:9.

11, 12. (a) Bamulume ne mukazhi baji na ñanyi kintu kya kwipa abo bene mu lwabo, kabiji mu ñanyi jishinda mo bafwainwa kwikipaina? (b) Umvwe kekikebewe kwitana bya mu masongola pa kimye kichechetu, bafwainwa kuba byepi?

¹¹ Onkao mambo, Baibolo wakambizha bena Kilishitu baji mu masongola kuba’mba: “Mwanamulume kechi atane mukazhanji mwafwainwa ne: ne mukazhi naye byonkabyo ku mulume wanji.” (1 Kolinda 7:3) Monai, pano paambiwa’mba ipainga kechi kwikanjikizha ne. Kwilaala kwa mu masongola kuwamatu umvwe umo mu masongola wata muchima ku bintu bya mukwabo. Kya kumwenako, Baibolo wakambizha banabalume kulama bakazhi babo ‘monka mu maana.’ (1 Petelo 3:7) Kino kya kine kikatakata pa kwipanga ne kutambula bya mu masongola. Umvwe mwanamukazhi kechi bamulama bulongo ne, kyakonsha kumukatazha bingi kusekela mu luno lubaji lwa kwimona masongola.

¹² Kwikala kimye kimo baji mu masongola kyo bakonsha kwitana bya mu masongola. Kino kyakonsha kwikala bino, umvwe mwanamukazhi waya ku mwenzhi nangwa kampe waumvwa kukoka pa jojo juba. (Monai ne byaamba Bena Levi 18:19.) Kabiji kyakonsha ne kumweka ku mwatawanji umvwe ubaingijilenga pa lukatazho lukatampe ku nkito kabiji ne kuba’mba wakokatu zubulu. Kwitana bya mu masongola mu bimye bichechetu bya uno mutundu kwakonsha kwingila bulongo umvwe bamulume ne mukazhi saka bakasuluka kwisambila pamo ne ‘kwitabañana,’ pa ano mambo. (1 Kolinda 7:5) Kwisambila pamo mu jino jishinda kukalengela bamulume ne mukazhi kubula kwipamo mambo. Umvwe mwanamukazhi watana mwatawanji bya mu masongola kya luputu nangwa mwanamulume wakankalwa kupana bya mu masongola mu jishinda ja butemwe, kyakonsha kulengela mukwabo kwesekwa. Kubila bintu mu jino jishinda, kwakonsha kuletatu makatazho mu masongola.

13. Bena Kilishitu bakonsha kuba byepi pa kuba’mba bekale na ndangulukilo yawama?

¹³ Byonka biji bena Kilishitu bonse, bakalume ba Lesa baji mu masongola bafwainwa kuchinuzhukanga kutamba bipikichala bya bantu baji mulekese, mambo bilengela kwikala na ndangulukilo yatama kabiji ne kubindankanya mubiji. (Kolose 3:5) Kabiji bafwainwa kukana ndangulukilo ne byubilo byatama umvwe baji pamo na banabalume nangwa banabakazhi. Yesu wajimwineko amba: “Awa utala mwanamukazhi na lwiso lwa kumukumbwa, waubila nanji jimo bukende monka mu muchima wanji.” (Mateo 5:28) Kulondela mafunde a mu Baibolo pa mambo a bya kwilaala, baji mu masongola bafwainwa kuchina lweseko lwa kuba bukende. Bakonsha kutwajijila kwiyowa masongola abo mambo kwilaala mu masongo a uno mutundu ke kya bupe kufuma ku mwine watendekeshe masongola, aye Yehoba.—Byambo bya Mana 5:15-19.

MAMBO A MU BINEMBELO A KWIKAINAPO

14. Kintu ka kya bulanda kimwekela bena Kilishitu kimye kimo, kabiji mambo ka?

¹⁴ Kya lusekelo ke kya kuba’mba, bena Kilishitu bavula baji mu masongola bapwisha makatazho abo mu mutende. Nangwa byonkabyo, kimye kimo, kino kechi kingila ne. Na mambo a kuba’mba bantu bambulwa koloka kabiji bekala mu ntanda yatama iji mu maboko a kwa Satana, bamo bafuukulapo bya kupwisha masongola. (1 Yoano 5:19) Bena Kilishitu bafwainwa kuba byepi na lukatazho lwa uno mutundu?

15. (a) Ñanyi mambotu a mu Binembelo akonsha kulengela bantu kwikainapo ne kwikala na jishuko ja kutwela mu masongola jikwabo? (b) Mambo ka bamo o bafuukwilapo kubula kwikana na mwina kwanji wabula kumwesha bukishinka?

¹⁵ Byonka byo kyatongolwa mu Kitango 2 kya uno buku, bulalelale o mambotu a mu Binembelo akonsha kulengela bantu kwikainapo ne kwikala na jishuko ja kusongola nangwa kusongolwa jibiji.c (Mateo 19:9) Umvwe mwaikala na bishinka bya kuba’mba mukwenu wa mu masongola kechi wamwesha bukishinka ne, ko kuba’mba mwafwainwa kwifuukwila anwe bene bya kuba. Nanchi mukatwajijila kwikala nanji mu masongola nangwa kwikana nyi? Kafwapo muzhilo wakanya kuba bino ne. Bena Kilishitu bamo balekelako mambo mukwabo walapila kya kine kabiji ne kutwajijila kukosesha masongola abo. Bakwabo nabo bafuukulapo kubula kwikana na mambo a baana babo.

16. (a) Bintu ka bimo bilengela bamo kukana bena kwabo balenga mambo? (b) Umvwe wabula mambo wasalapo kwikana nangwa kubula kwikana, mambo ka bantu o bafwainwa kubula kumukalakanya pa byo afuukulapo?

¹⁶ Mu kuba bulalelale mwakonsha kufuma ne kwimita nangwa kutambula bikola. Kabiji kampe baana bakonsha kukebewa kuvimbilwa kwi nsemi ukunañana. Kuji bintu byavula bingi byo mwakonsha kulangulukapo saka mukyangye kufuukulapo kyo mukeba kuba. Pano bino, umvwe mwatendeka kwilaala na mwina kwenu saka mwayuka’mba waubile bulalelale na muntu ungi, onkao mambo kino kimwesha’mba mwamulekelako mambo mwina kwenu kabiji ne kuba’mba mwakeba kutwajijila kwikala nanji mu masongola. Pa kino kimye, ko kuba’mba mambo a mu Binembelo a kwikainapo ne kwikala na jishuko ja kutwela jikwabo mu masongola apwa. Kafwako wafwainwa kutwela mu mambo enu ne kukeba kupimpula byo mwafuukulapo ne, nangwa kwimukalakanya pa bintu byo mwasalapo kuba anwe bene ne. Byo mwafuukulapo byo bikemuletelela nangwa ne. “Bonse, pa muntu pa muntu, bakasenda bisendwa byabo bene, au kyanji, au kyanji.”—Ngalatiya 6:5.

MAMBO A KWABENAPO

17. Umvwe kechi paji mambo a bulalelale ne, bintu ka Binembelo byo byaambapo byakonsha kulengela besongola kwabana nangwa kwikana?

¹⁷ Nanchi kujipo bintu byakonsha kulengela muntu kwabana nangwatu kwikana na mwina kwanji nangwa kya kuba kechi walenga mambo a bulalelale nenyi? Ee, bino umvwe kyaikala bino, mwina Kilishitu kechi wafwainwa kukeba mukwabo wa kutwela nanji mu masongola ne. (Mateo 5:32) Nangwa kya kuba Baibolo waswisha kwabana, waamba’mba awa waabana na mukwabo wafwainwa ‘kwikalatu ne kusongolwa ne, kana wabwela konka ku [mwina kwanji].’ (1 Kolinda 7:11) Bintu ka bimo byakatazha byakonsha kulengela besongola kwabana?

18, 19. Bintu ka bimo byakatazha byakonsha kulengela umo mu masongola kusalapo kwabana nangwa kwikana nangwa kya kuba kechi kyakonsheka kutwela jibiji mu masongola ne?

¹⁸ Kisemi kyakonsha kuyanda bingi na mambo a bukope bwa mwanamulume nangwa byubilo byanji byatama bya kwingijisha mali anji onse kukwashishamotu balongo banji kwapwa.d Wakonsha kupwisha mali a kisemi ku kisela kya kuchika nangwa kwionawina ku bizhima nangwa maalwa. Baibolo waamba’mba: “Umvwe muntu wabula kwibamwena ba kwanji byafwainwa, kine ne ba mu nzubo yanji mwine bo bene, wilukana kala lwitabilo, wakila wabula kwitaba mu kutama.” (1 Timoti 5:8) Umvwe muntu wa uno mutundu wakana kuleka byubilo byanji kampe ne kutendeka kwingijisha mali amona mukazhanji kubilamo byubilo byatama, mwanamukazhi wafwainwa kusalapo kwabana kwa mu jifunde kuba’mba azhikijile baana banji ne aye mwine pamo.

¹⁹ Kabiji muntu wakonsha kusalapo kwabana umvwe mwina kwanji washinta, kampe ubatu monka amupumina ne kumukozha kyabaya bingi kya kuba ne bumi bwanji bwaikala mu kizumba. Kunungapo, umvwe kimye kyonse umo mu masongola ukanjikizha mukwabo kulala mizhilo ya Lesa mu mbaji imo imo, awa uji mu lukatazho wakonsha kusalapo kwabana kikatakata umvwe batendeka kumukanya kuba bintu bya ku mupashi. Kyawama mwine ubena kuyanda kusalapo “kukokela Lesa kukila bantu” kupichila mu kwabana.—Byubilo 5:29.

20. (a) Umvwe bantu baabana, ñanyi bukwasho balunda ne bakulumpe mu kipwilo bo bakonsha kupana kabiji kintu ka kyo bafwainwa kuchinuzhuka? (b) Baji mu masongola kechi bafwainwa kwingijisha byambo bya mu Baibolo byaamba pa kwabana ne kwikana kwikala jishinda ja kubula kubilamo ki ka?

²⁰ Kafwako wakonsha kukanjikizha mukwabo wabula mambo kusalapo kwabana nangwa kutwajijila kwikala mu masongola umvwe umo pakachi ka baji mu masongola wakizhamo kukatazha mukwabo ne. Nangwa kya kuba balunda ne bakulumpe mu kipwilo bakonsha kupana bukwasho ne lujimuno lwa mu Baibolo, kechi bakonsha kuyuka byonse bilengela lukatazho pakachi ka bamulume ne mukazhi ne. Yehoba ye yenkatu wakonsha kuyuka kwapwa. Onkao mambo, mwanamukazhi mwina Kilishitu kechi ukamwesha munema ku lunengezho lwa Lesa lwa masongola umvwe na bujimbijimbi wasalapo kufuma ku masongola ne. Pano bino, umvwe lukatazho lukatampe lwatwajijila, kafwako wakonsha kumukanya inge wasalapo kwabana ne. Bino bingila ne ku mwanamulume mwina Kilishitu wakeba kwabana. “Atweba bonse tukemana ku kipona kya kije kya Lesa.”—Loma 14:10.

MASONGOLA ASAKA AKAPWE BYO AIKELE

21. Kya kumwenako ka kyamwesha’mba lujimuno lwa mu Baibolo lukwasha bingi mu masongola?

²¹ Byo papichiletu bañondo basatu, kufuma Lucia, watongolwa mu jifuka jitanshi, po aabenejile na mwatawanji, wasambakene Bakamonyi ba kwa Yehoba kabiji watendekele ne kufunda nabo Baibolo. Walumbulwile’mba, “Nakuminye bingi Baibolo byo apaine mashinda mwa kupwishisha makatazho ami. Byo nafunjilekotu mulungu umo, kechi nakwachile ne ku lusono ne, nayile na kwibwezha na bamwatawami. Kine, Yehoba wayuka bya kukwasha masongola aji mu kizumba mambo mafunde anji akwasha bamulume ne mukazhi kufunda bya kwinemeka abo bene na bene. Onkao mambo, abya byamba bantu amba Bakamonyi ba kwa Yehoba bapwisha masongola, ke bubela bwine bufita. Amiwa nemwenejile kino namba byamba bantu kechi ibyo ne.” Lucia wafunjile bya kwingijisha mafunde a mu Baibolo mu bwikalo bwanji.

22. Aba bonse baji mu masongola bafwainwa kuketekela mu ka?

²² Lucia ye umo wamwenejilemo. Masongola afwainwa kuleta lusekelo kechi kwikala kisendwa ne. O ene mambo, Yehoba o anengezhezha Mambo anji anema muji lujimuno lwawama lwa kukosesha masongola. Baibolo wakonsha ‘kupana maana ku bantutu.’ (Salamo 19:7-11) Baibolo wazhikijila masongola avula bingi ajinga pepi na kupwa kabiji wakwasha bantu bavula kupwisha makatazho akatampe mu masongola abo. Anweba bonse muji mu masongola, ketekelai kya kine mu lutangijilo Yehoba Lesa lo apana, lwaamba pa masongola. Kine lukwasha bingi!

[Tubyambo twa mushi]

NGA ANO MAFUNDE A MU BAIBOLO AKONSHA KWIMUKWASHA BYEPI . . . KUBULA KUPWISHA MASONGOLA?

Masongola aleta lusekelo kabiji mufuma ne byakatazha.—Byambo bya Mana 5:18, 19; 1 Kolinda 7:28.

Umvwe mwizhingijisha, mwafwainwa kupwañana bukiji bukiji.—Efisesa 4:26.

Itelekainga pa kwisamba.—Yakoba 1:19.

Ipainga bya mu masongola na muchima wawama kabiji ne kwilangulukilako.—1 Kolinda 7:3-5.

[Kipikichala pa peja 154]

Pwishainga makatazho saka akyangye kubaya. Kulekanga juba kuzhika saka mwazhingila ne