Kanainga ‘Bintu Byatu’

“Awa ulondalonda byatu milangwe ufwayo.”—MANA. 12:11.

1. Bintu ka bimo byanema byo tuji nabyo, kabiji ñanyi jishinda jawama kwibingijishishamo?

ATWEBA bena Kilishitu bonse tujipo na bintu byanema. Bino bintu byakonsha kwikala butuntulu bwa mubiji bwawama, bulume, maana a kisemwa, ne bunonshi. Byo twamutemwa Yehoba, tumvwa bingi bulongo kwingijisha bino bintu mu mwingilo wanji ne kulondela bino byambo byanembeshiwa na mupashi byaamba’mba: “Nemeka Yehoba na bintu byobe.”—Mana. 3:9.

2. Ñanyi lujimuno lwaambiwapo mu Baibolo pa mambo a bintu byatu, kabiji luno lujimuno lwingila byepi?

² Baibolo waambapo ne pa bintu byatu, kabiji witujimuna ne pa kubula konauna bintu byetu bya ku mubiji na kulondalonda bino bintu. Akimonai byambo byanembwa pa Byambo bya Mana 12:11 byaamba’mba: “Awa ujima bujimi bwanji ukekala na kajo kavula; pakuba awa ulondalonda byatu milangwe ufwayo.” Bino byambo kechi byashupa kumvwa mo byatala ne. Umvwe muntu wataya kimye kyabaya ne bulume bwanji kwingila na ngovu kuba’mba akwashe kisemi, kino kisemi kyanji kyakonsha kwikala bingi bulongo. (1 Timo. 5:8) Pano umvwe waonauna bintu byanji bya ku mubiji na kukeba bintu byatu, umwesha’mba “milangwe ufwayo,” ko kuba’mba kechi wayuka mwakubila bulongo bintu ne. Muntu wa uno mutundu ukakajilwa bintu byafwainwa kumukwasha.

3. Lujimuno lwa mu Baibolo lwaamba pa mambo a bintu byatu lwingila byepi mu mpopwelo yetu?

³ Pano kyakonsha kwikala byepi umvwe jifunde jiji mu byambo bya maana twijingijisha mu mpopwelo yetu? Tutana kuba’mba mwina Kilishitu uji na mukoyo wa kwingijila Yehoba ne kumwesha bukishinka wikala bingi bulongo. Wakonsha kuketekela mapesho a Lesa luno ne kwikala na luketekelo lwakosa lwa kimye kya kulutwe. (Mat. 6:33; 1 Timo. 4:10) Nangwa byonkabyo, mwina Kilishitu walabikwa na bintu byatu onauna bulunda bwanji na Yehoba ne kubula kwikala na luketekelo lwa kimye kya kulutwe. Pano twakonsha kuchinuzhuka byepi kino? Twafwainwa kuyuka bintu “byatu” mu bwikalo bwetu ne kweseka na ngovu kwibikana.—Tangai Titusa 2:11, 12.

4. Bintu byatu byo byepi?

⁴ Pano nga bintu byatu byo byepi? Ke byonse byakonsha kwitulabika mu kwingijila Yehoba na muchima wetu yense. Kya kumwenako, byakonsha kuvwangamo mashinda apusana pusana a bya kisangajimbwe. Bya kisangajimbwe kechi byatama ne, umvwe twayuka po twafwainwa kupelela. Pano umvwe ke tutaye kimye kyabaya mu “bya kisangajimbwe” kya kuba twalubamo ne kwingila mingilo yalamata mpopwelo yetu, ko kuba’mba bya kisangajimbwe bikalatu ke byatu. Byakonsha konauna bulunda bwetu na Lesa. (Sapwi. 2:24; 4:6) Pa kuba’mba mwina Kilishitu achinuzhuke kino, wafwainwa kuyuka pa kupelela, ne kuta muchima pa byo engijisha kimye kyanji kyanema. (Tangai Kolose 4:5.) Nangwa byonkabyo, kuji bintu byatu byonaunañana byakila bya kisangajimbwe. Pa bino pavwangwa ne balesa ba bubela.

Kanai Balesa ba Bubela

5. Baibolo wingijisha byepi kyambo kya kuba’mba “byatu”?

⁵ Mu byepelo byavula bya mu Baibolo, pavula panembwa kyambo kya kuba’mba “byatu,” kilumbulula balesa ba bubela. Kya kumwenako, Yehoba waambijile bena Isalela amba: “Kechi mukelengele bankishi nangwa kwimika kipashañano kya kusonga nangwa jishiki ja jibwe ne, kabiji kechi mukemike kilengwalengwa kya jibwe mu kyalo kyenu, mu kwibilambila panshi ne.” (Levi 26:1) Mfumu Davida wanembele’mba: “Yehoba ye mukatampe, ye wafwainwa kutotwa bingi: ye wafwainwa kubilwa moyo kukila balesa bonse. Mambo bibalesa byonse bya mu mitundu ya bantu byo byatu; bino Yehoba ye walengele mwiulu.”—1 Moba. 16:25, 26.

6. Mambo ka balesa ba bubela kyo baikela batu?

⁶ Byonka byaambile Davida, twazhokolokwa na bintu byamwesha bukata bwa Yehoba. (Sala. 139:14; 148:1-10) Bena Isalela byo bashukilwepo kulayañana na Yehoba ne kwikala balunda nanji! Byo kibatamijilepo kumusha ne kutendeka kufukamina bipashañano bya kusonga ne mashiki a mabwe! Kimye kya bya malwa, balesa babo bajingatu batu, kechi bepulwishe abo bene nangwa kupulusha boba bebapopwelanga ne.—Mito. 10:14, 15; Isa. 46:5-7.

7, 8. “Nsabo” yakonsha kwikala byepi ke kalesa?

⁷ Mu byalo byavula lelo jino, bantu bakifukamina bankishi ba kusonga, kabiji bano balesa ke batu byonka byo baikele batu kimye kya kala. (1 Yoa. 5:21) Nangwa byonkabyo, Baibolo watongolapo bintu bikwabo byo balula ke balesa. Kya kumwenako, akimonai bino byambo byaambile Yesu amba: “Ka paji muntu ukonsha kwibengijila bankambo babiji ne: mambo ukashikwapo umo, ne kumutemwa mukwabo; nangwa ukalamata ku umo, ne mukwabo ukamusula. Kechi mukonshe kwingijila Lesa ne nsabo pamo ne.”—Mat. 6:24.

⁸ Nga “nsabo” yakonsha kwikala byepi ke kalesa? Twambe kya kumwenako, akilangulukai pa jibwe jajinga mungye mu kimye kya bena Isalela bakukala. Jino jibwe jakonsheshe kwingijishiwa kutungilamo nzubo nangwa nsakwa. Pano umvwe bejingijisha kwikala ke “jishiki ja jibwe” nangwa “kilengwalengwa,” jakonsheshe kutuntwisha bantu ba Yehoba. (Levi 26:1) Popamotu, mali nao akebewa, pano afwainwa kwingijishiwa bulongo. Twiengijisha kuba’mba twikwashishemo, kabiji twakonsha kwiengijisha mu mwingilo wa Yehoba. (Sapwi. 7:12; Luka 16:9) Pano umvwe twatangizhako kukeba mali kukila kwingila mingilo ya bwina Kilishitu, mali ekala ke kalesa ketu. (Tangai 1 Timoti 6:9, 10.) Mu ino ntanda, bantu mo banemeka bingi bintu bya ku mubiji, twafwainwa kwesekesha na ngovu kumona pakupelela.—1 Timo. 6:17-19.

9, 10. (a) Mwina Kilishitu umona byepi sukulu wa ku mubiji? (b) Bubi ka buji mu kufunda kufika palepa?

⁹ Kya kumwenako kikwabo kyaamba pa kintu kyanema byo kyakonsha kwikala kyatu ke sukulu wa ku mubiji. Tukeba baana betu kufunda bulongo pa kuba’mba bene bakelamenga. Kabiji kyakilapo kunema ke kya kuba’mba umvwe mwina Kilishitu wafunda bulongo ukakonsha kutanganga Baibolo ne kumvwa byo atanga, kulanguluka pa makatazho ne kuyuka mwakubila, ne kufunjisha bukine bwa mu Baibolo mu jishinda japela jilengela bantu kumvwa bukiji. Kitaya bingi myaka yavula pa kubatu’mba muntu afunde bulongo, pano bino mufuma mfweto.

¹⁰ Pano ibyepi pa mambo a kufunda kufika palepa, nabiji kuya ku koleji nangwa ku yunivesiti? Bantu bavula bamona amba kino kyanema bingi pa kuba’mba muntu ekale bulongo. Pano bavula baya ku ano masukulu akatampe bekalatu na maana atama a ino ntanda. Ano masukulu onaunatu myaka bakyanyike yo bafwainwa kwingijilamo Yehoba. (Sapwi. 12:1) Mu byalo muji bantu bavula bafunda pa masukulu akatampe, mujitu bantu bacheche baitabila mwi Lesa. Mu kifulo kya kukinka manungo mu masukulu akatampe a ino ntanda o bamba’mba afwainwa kwibakwasha, bena Kilishitu baketekela mwi Yehoba.—Mana. 3:5.

Kange Muleke Bintu bya ku Mubiji Kwikala Kalesa Ne

11, 12. Mambo ka Paulo kyo aambijile’mba: “Lesa wabo jo jivumo jabo”?

¹¹ Mu nkalata yanji yo anembejile bena Filipai, mutumwa Paulo waambilepo kintu kikwabo kyakonsha kwikala kalesa. Watongwelepo bamo bajinga bapopweshi bakwabo ne kwamba’mba: ‘Bavula benda kingi bo nemubujile kala javula, kabiji ne pano nemubula kasa njila mipolo, namba bo balwanyi ba [kichi kya lumanamo, NW] kya Kilishitu: ku mpelo yabo lo lonaiko, ne lesa wabo jo jivumo jabo, . . . kabiji bo bata muchima ku bya panopantanda.’ (Fili. 3:18, 19) Pano nga jivumo ja muntu jakonsha kwikala byepi kalesa?

¹² Kyamweka kuba’mba aba bayukane nanji Paulo banemekeleko bintu bya ku mubiji kukila kwingijila Yehoba pamo ne Paulo. Bamo bakonsheshe kukizhamo kuja nangwa kutoma kya kuba baikala ne bakatubi ne kupendwapendwa. (Mana. 23:20, 21; esakanyaiko Mpitulukilo ya mu mizhilo 21:18-21.) Bakwabo nabo kyamweka baubilenga bintu byavula bingi mu myaka kitota kitanshi, kabiji kino kibalengejile kuleka kwingijila Yehoba. Twayai tumone kuba’mba kechi twaleka kyo batela’mba bwikalo bwawama bwitulengela kubula kwingijila Yehoba na muchima wetu yense ne.—Kolo. 3:23, 24.

13. (a) Lunkumbwa lo luka, kabiji Paulo wilwambilepo byepi? (b) Twakonsha kuchinuzhuka byepi lunkumbwa?

¹³ Kabiji Paulo watongwelepo ne jishinda jikwabo ja mpopwelo ya bubela. Wanembele’mba: ‘Onkao mambo ipayai bya ku mibiji yenu biji panopantanda: bulalelale, ne bubipisho, ne kusakasaka kubindankanya muchima, ne kusakasaka kubi konse, ne lunkumbwa, alo ko kupopwela bankishi.’ (Kolo. 3:5) Lunkumbwa ke kwikala na muchima wa kukebesha kwikala na kintu kyabula kyetu. Kyakonsha kwikala kintu kya ku mubiji. Kyakonsha ne kuvwangamo kwilaala kwabula kwitabizhiwa mu mizhilo. (Lupu. 20:17) Nanchi luno lunkumbwa kechi po pamotu ne kupopwela bankishi, nangwa’mba lesa wa bubela nenyi? Yesu walondolwele bingi bulongo buneme buji mu kubula kwikala na lunkumbwa.—Tangai Mako 9:47; 1 Yoano 2:16.

Kange Mwingijishenga Byambo Byatu Ne

14, 15. (a) Ñanyi ‘bintu byatu’ byatuntwishishe bantu bavula mu moba a kwa Yelemiya? (b) Mambo ka byambo byaambile Mosesa kyo byanemejile?

¹⁴ Bintu byatu byakonsha kuvwangamo ne byambo. Kya kumwenako, Yehoba wamwambijile Yelemiya amba: ‘Bangauzhi babenakwaula bya bubela mu jizhina jami; kechi yami nebatumine ne, nangwa kwibakambizha nangwa kwibambila ne. Babenakwaula ne kwimubula kimwesho kya bubela, lo lubuko lwatu, byo bya bujimbijimbi bya mu michima yabo abo bene.’ (Yele. 14:14) Aba bangauzhi ba bubela bebepekezhenga kwambila mu jizhina ja Yehoba, bino saka batundaikilenga milanguluko ne maana abo bene. O ene mambo byambo byabo kyo byaikejile ‘byatu.’ Byajinga byatu kabiji byakonsheshe kwibonawina bulunda bwabo na Lesa. Mu 607 B.C.E., bavula balondejile bino byambo bafwile lufu lwabujile kufwainwa byo bebepaile ku bashilikale bena Babilona.

¹⁵ Kupusanako na kino, Mosesa aye waambijile bena Isalela amba: “Teshaikotu michima yenu ku byambo byonse byo mbenakwimulaya lelo jino . . . Mambo kechi kyo kyatu kwi anweba ne, ye mweo wenu; kabiji pa kuba byobyo mukavuzha moba enu mu kyalo mo mubenakutwela pa kwabuka Yodano na kwikitambula ke kyenu.” (Mpitu. 32:46, 47) Ee, byambo byaambile Mosesa byajinga bya Lesa. Onkao mambo, byanemene, mambo byakwashishe yewa mukoka. Aba bebyumvwijile baikele myaka yavula ne kwiyowa bwikalo. Twayai ne atweba kimye kyonse tukanenga byambo byatu ne kukakachila ku byambo byanema bya bukine.

16. Tumona byepi byambo byamba basayansi byapusana na byamba Mambo a Lesa?

¹⁶ Nanchi tumvwa bintu bya bubela saka byambiwa lelo jino nyi? Ee. Kya kumwenako, basayantisiti bamo bamba’mba bintu byaishilekotu abyo bine kabiji ne bintutu bikwabo bitanwa mu mwingilo wa basayansi bimwesha’mba kechi kyafwainwa kwitabila mwi Lesa ne. Bamba’mba bintu byonse byubiwatu abyo bine. Nanchi bino byambo bya bwitote byakonsha kwituletela kijikila nyi? Ine! Maana a bantu apusana na maana a Lesa. (1 Ko. 2:6, 7) Nangwa byonkabyo, twayuka’mba umvwe bintu bifunjisha bantu byapusana na byaamba Lesa, bifunjisha bantu bikala bya bubela. (Tangai Loma 3:4.) Nangwa kya kuba sayansi yafika palepa mu bintu bimo, byaamba Baibolo pa mambo a maana a bantu byaikala bya kine amba: ‘Maana a panopantanda bo bumbulwamaana kwi Lesa.’ Umvwe twiesakanya na maana a Lesa ayayayatu, maana a bantu o atu.—1 Ko. 3:18-20.

17. Twafwainwa kumonanga byepi byambo byamba bantangi ba mu Kilishitendomu ne boba basenduka mu lwitabilo?

¹⁷ Kya kumwenako kikwabo kya byambo byatu kitanwa mu bantangi babupopweshi bwa mu Kilishitendomu. Bano bantangi bebepekezha kwambila mu jizhina ja Lesa, pano bavula byambo byabo kechi bifuma mu Binembelo ne, kabiji byo bamba ke byatu. Bantu basenduka mu lwitabilo nabo bambatu byambo byatu, ne kwimona nobe baji na maana avula kukila ‘kalume wa kishinka ne wa maana’ watongolwa. (Mat. 24:45-47) Nangwa byonkabyo, bantu basenduka mu lwitabilo bambatu maana abo bene, kabiji byambo byabo ke byatu, bituntwishatu uji yense wibyumvwa. (Luka 17:1, 2) Twakonsha kuchinuzhuka byepi kubula kwitongola kwi abo?

Byo Twafwainwa Kukana Byambo Byatu

18. Mu ñanyi mashinda mo twakonsha kwingijishisha lujimuno luji mu 1 Yoano 4:1?

¹⁸ Mutumwa wa kikulumpe aye Yoano wapaine lujimuno lwawama bingi pa mambo a kino. (Tangai 1 Yoano 4:1.) Kwesakana na lujimuno lwapaine Yoano, atweba kimye kyonse tutundaika boba bo tutana mu mwingilo wa mu bujimi kuyuka mwatala bintu byo bafunda kupichila mu kwibyesakanya na biji mu Baibolo. Ne atweba byo byo twafwainwa kubanga byonkabye. Umvwe twaumvwa byambo biji byonse byapusana na bukine bo twayuka nangwa byambo bya lubabo bya kunena kipwilo, bakulumpe mu kipwilo, nangwa balongo betu, kechi twibilondela kwa kubula kuyuka mo byatala ne. Mu kifulo kya byobyo, twafwainwa kwiipuzha atweba bene amba: “Nanchi muntu ubena kwamba bino byambo ubena kulondela byaamba Baibolo nyi? Nanchi ano mashimikila nangwa byambo bibena kutundaika nkebelo ya Yehoba nyi? Abya bibena kuleta mutende mu kipwilo nyi?” Byambo biji byonse byo twaumvwa byonauna bulunda na balongo betu mu kifulo kya kwibakosesha byo byatutu.—2 Ko. 13:10, 11.

19. Bakulumpe mu kipwilo bamona byepi kuba’mba byambo byabo kechi byaikala byatu ne?

¹⁹ Pa mambo a byambo byatu, bakulumpe mu kipwilo nabo bafunjilako lufunjisho lwanema bingi. Umvwe ke bapane lujimuno, bavuluka kuba’mba ne abo balenga bilubo kabiji kechi bafwainwa kupana lujimuno monka mwayila maana abo ne. Bafwainwa kwambanga bya mu Baibolo. Muzhilo wawama utanwa mu byambo byaambile mutumwa Paulo amba: “Kechi mupitaile pa bintu byanembwa ne.” (1 Ko. 4:6) Bakulumpe mu kipwilo kechi bapitaila pa bintu byanembwa mu Baibolo ne. Kabiji kechi bapitaila pa lujimuno lwa mu Baibolo lwanembwa mu mabuku a kalume wa kishinka ne wa maana ne.

20. Mu ñanyi mashinda mo twakwashiwa kukana bintu byatu?

²⁰ Bintu byatu, kikale “balesa,” byambo, nangwa bintutu bikwabo byonaunañana bingi. Na mambo a kino, tulomba kimye kyonse kwi Yehoba kuba’mba etukwashe kuyuka bino bintu byatu, ne kuleka’mba etutangijile twibikane. Umvwe twauba bino, twamba byambo byaambile nyimbi wa masalamo amba: “Mufumyeko meso ami kechi atale ku byatu ne, Bansangule mu mashinda enu.” (Sala. 119:37) Mu mutwe walondelapo, tukesambapo jikwabo pa buneme bwa kulondela lutangijilo lwa Yehoba.

Mwakonsha Kulumbulula Nyi?

• Ñanyi ‘bintu byatu’ byo twafwainwa kuchinuzhuka?

• Twakonsha kuba byepi pa kuba’mba mali abule kwikala kalesa?

• Mu ñanyi jishinda bintu bya ku mubiji mo byakonsha kwikela nkishi?

• Twakonsha kuchinuzhuka byepi kubula kwamba byambo byatu?

[Kipikichala pa peja 3]

Bena Isalela bebatundaikile ‘kujima majimi abo,’ kechi kulondalonda bintu byatu ne

[Kipikichala pa peja 5]

Kange muleke bintu bya ku mubiji kwimulengela kubula kwingijila Yehoba ne

[Kipikichala pa peja 6]

Byambo byamba bakulumpe mu kipwilo byakonsha kukwashañana bingi