“Kyakila Byonse Itemwishai Anwe Bene Na Bene”
“Mpelo ya byonse iji kwipi. . . . Kyakila byonse itemwishai anwe bene na bene.”—1 PETELO 4:7, 8.
YESU wayukile’mba kimye kicheche kyashajileko kwikala na batumwa banji kyanemene bingi. Wayukile kyajinga kulutwe yabo. Bajinga na mwingilo mukatampe wa kwingila, pano bino bafwainwe kwibashikwa ne kwibapata, byonka byo kyajinga kwi aye. (Yoano 15:18-20) Kukilaila pa kimye kimo bobwa bufuku bwapeleleko bo ajinga nabo, wibavulwileko ene mambo a ‘kwitemenwa bene ne bene.’—Yoano 13:34, 35; 15:12, 13, 17.
2 Mutumwa Petelo wajingapo joja juba bufuku, waumvwishishe kishinka kyaambile Yesu. Myaka yalondejilepo, Petelo waambishepo pa buneme bwa butemwe kimye kyo anembelenga nkalata yanji saka kwashalatu pacheche amba Yelusalema onaunwe. Wafunjileko bena Kilishitu amba: “Mpelo ya byonse iji kwipi. . . . kyakila byonse itemwishai anwe bene na bene.” (1 Petelo 4:7, 8) Byambo bya kwa Petelo byanema bingi ku boba babena kwikala mu ‘moba apelako’ a buno bwikalo bujipo bwa bintu byonse. (2 Timoti 3:1) Nga ‘kwitemwisha’ ko ku ka? Mambo ka o kyanemena kumwesha buno butemwe ku bakwetu? Kabiji twakonsha kumwesha byepi amba tuji na buno butemwe?
‘Kwitemwisha’—Ko Ku Ka?
3 Bavula balanguluka’mba butemwe ke kintu kyafwainwa kwiishilatu kine bunke bwakyo. Bino Petelo kechi waambilenga pa butemwe bwa musango uji yense ne; waambilenga pa buneme bwa butemwe. Kyambo kya butemwe kyaambiwapo mu 1 Petelo 4:8 ke kyambo kyatuntululwa kufuma ku kyambo kya Kingiliki kya a·gaʹpe. Kino kyambo kilumbulula butemwe bwa kishinka butangijilwa nangwa’mba butemwe bwaimena pa mafunde. Buku umo waamba’mba: Butemwe bwa uno mutundu bwafwainwa kukambizhiwa pa kuba’mba bwikaleko mambo kechi bwa mu milangulukotu ne, ke kukebesha kwa kufuukulapo muntu mwine ako kumutangijila kuba bintu mu jishinda jimo. Na mambo akuba twaswana byubilo bya kukebatu kwitemwa obewa mwine, tukebewa kuvululwako kuba’mba twitemwenga atwe bene na bene, kumwesha butemwe mu mashinda atangijilwa na mafunde a Lesa.—Ntendekelo 8:21; Loma 5:12.
4 Akino kechi kibena kulumbulula’mba twafwainwa kwitemwa atwe bene na bene na mambo akubatu’mba tuji na mutembo wa kuba byobyo ne. Butemwe bwa A·gaʹpe kechi bulumbulula kumwesha kusangalala ne byo ubena kwiumvwa ne. Petelo waambile’mba twafwainwa ‘kwitemwisha [“kubaisha butemwe”] atwe bene na bene.’a (Kingdom Interlinear) Nangwa byonkabyo butemwe bwa uno mutundu bukebewa kwibikako. Pa mambo a kyambo kya Kingiliki kitongola ‘kwitemwisha,’ mwana wa sukulu umo wamulume wafunda kufika palepa waambile’mba: “Kilumbulula bitanyika muntu unyema inge ke ku bwipi na kupwisha lubilo.”
5 Onkao mambo butemwe bwetu kechi bwafwainwa kumweshiwatu ku bintu byonka byo twamona kuba’mba bitupelela nangwa kwi bumweshatu ku bantu bamo ne. Butemwe bwa bwina Kilishitu bukebewa “kubaisha” muchima wetu, kwibumwesha nangwa kyakonsha kumweka kukatazha kuba byobyo. (2 Kolinda 6:11-13) Kyamwekatu patoka kuba’mba, butemwe bwa uno mutundu ke kintu kyo twafwainwa kwingijilapo, byonka biji muntu unyema byo afwainwa kwifunjisha ne kuwamishako busendwe bwanji. Kyanema bingi kwikala na butemwe bwa uno mutundu kwi atweba bene na bene. Mambo ka? Na mambo a bintu nobe bisatu.
Mambo ka o Twafwainwa Kwitemenwa Atwe Bene na Bene?
6 Kintu kitanshi, “mambo butemwe bo bwa kwa Lesa.” (1 Yoano 4:7) Yehoba, Nsulo ya kino kyubilo kibula kupwa, ye witutemenwe patanshi. Mutumwa Yoano waamba’mba: “Monka muno mo bwamwekejile butemwe bwa Lesa kwi atweba, mambo Lesa watumine Mwananji yenkawa umo panopantanda, amba, tumwene bumi mwi aye.” (1 Yoano 4:9) Mwana Lesa ‘watuminwe’ panopantanda, kwingila mwingilo wanji, ne kufwila pa kichi kya lumanamo—byonse bino byaubiwe amba ‘tumwenemo bumi.’ Twafwainwa kubapo byepi pa bubwe butemwe bukatampe Lesa boamwesheshe? Yoano waamba’mba: “Umvwe Lesa witutemwa byonkabi, ne atweba twafwainwa kwitemwa atwe bene na bene.” (1 Yoano 4:11) Apano Yoano wanemba’mba, “umvwe Lesa witutemwa byonkabi”—kechi amba wa kutemwa ne, bino amba witutemwa. Onkao mambo kishinka kyaumvwanyika: Umvwe Lesa watemwa bapopweshi bakwetu, ne atweba nanchi twafwainwa kwibatemwa.
7 Kya bubiji, kikatakata luno, kyanema bingi kuba’mba twitemwishe atwe bene na bene pa kuba’mba tukwashenga balongo betu baji mu kukajilwa mambo “mpelo ya byonse iji kwipi.” (1 Petelo 4:7) Tubena kwikala mu “bimye byakatazha.” (2 Timoti 3:1) Bwikalo pa ntanda, bya malwa biponako, ne lupato bituletela buyanji. Mu bimye bya makatazho, twafwainwa kwifwenyesha ku bakwetu. Kwitemwisha kuketukwatankanya bingi ne kwitulengela ‘kwilama atwe bene na bene pamo.’—1 Kolinda 12:25, 26.
8 Kya busatu, tukeba kwitemwa atwe bene na bene mambo kechi tukeba ‘kumushila mpunzha aye Diabola ne.’ (Efisesa 4:27) Satana wajimuka bingi mu kwingijisha bumbulwakoloka bwa bakwetu baitabila, ko kuba’mba bukoke bwabo, bilubo byabo, ne kulubankanya, kwikala bya kwituntulako. Nanchi byambo bya kupulumukatu byamba bakwetu ba mu lwitabilo biketulengela kufuma mu kipwilo nyi? (Byambo bya Mana 12:18) Kechi tukafumamo ne inge twitemwisha atwe bene na bene! Butemwe bwa uno mutundu bwitulengela kwikala mutende ne kukwatankana mu kwingijila Lesa “na muchima umotu.”—Zefwaniya 3:9.
Bya Kumwesha’mba Mwatemwa Bakwenu
9 Kumwesha butemwe kwafwainwa kutatwila mu kisemi. Yesu waambile kuba’mba baana banji ba bwanga bakine bakayukanyikilwa ku butemwe bo baji nabo bwa kwitemwa abo bene na bene. (Yoano 13:34, 35) Butemwe bwafwainwa kumweka kechi mu kipwilo kyonka ne, bino ne mu kisemi, ko kuba’mba pakachi ka bamulume ne mukazhi ne pakachi ka bansemi ne baana. Kechi twafwainwa kwambangatu amba twatemwa ba mu kisemi ne; twafwainwa kumweshanga buno butemwe kya kine.
10 Bamulume ne mukazhi bakonsha kwimwesha byepi butemwe abo bene na bene? Mwanamulume watemwa mukazhanji kya kine umulengela kuyuka kupichila mu byambo ne mu byubilo byanji, pavula bantu nangwa kwa bunke kuba’mba wamutemwa. Unemeka ne kwitabizha milanguluko yanji. (1 Petelo 3:7) Utangizhako bintu byatemwa mukazhanji kukila byanji aye mwine, kabiji wingila papela bulume bwanji bonse ku munengezhezha bya ku mubiji, bya ku mupashi, ne kukajilwa kwa mu milanguluko. (Efisesa 5:25, 28) Mwanamukazhi watemwa mwatawanji ‘umunemeka bingi,’ nangwa kya kuba pa bimye bimo kechi ufikizha byo aketekela ne. (Efisesa 5:22, 33) Utundaika bingi mwina kwanji ne kumunekenena, kechi ukeba bintu byabula kuyilamo ne, bino bakwatankana mu ku twajijila kukebesha bintu bya ku mupashi.—Ntendekelo 2:18; Mateo 6:33.
11 Anweba bansemi, mwakonsha kumwesha byepi butemwe ku baana benu? Kwipana kwenu kwa kwibakebela bintu bya ku mubiji kumwesha butemwe bwenu. (1 Timoti 5:8) Bino baana bakebewa bintu byakila pa kajo, bivwalo, ne mwa kulaala. Pa kuba’mba bakome na butemwe ne kwingijila Lesa wa kine, bakebewa lufunjisho lwa ku mupashi. (Byambo bya Mana 22:6) Akyo kibena kulumbulula’mba kulenga mutanchi wa kisemi wa kufunda Baibolo, kuya mu mwingilo, kutanwa ku kupwila kwa bwina Kilishitu. (Mpitulukilo ya mu mizhilo 6:4-7) Kikebewa kwipana pa kuba’mba muntu atwajijile kwingila ino mingilo, kikatakata mu bino bimye byakatazha. Kutako maana ne kwibikako kwenu kwa kunengezhezha baana benu bintu bya ku mupashi kumwesha butemwe, kabiji kumwesha kuba’mba kine mwateshako maana ku bwikalo bwabo bwa kulutwe.—Yoano 17:3.
12 Kabiji kyanema bingi bansemi kumwesha butemwe kupichila mu kuta maana ku bilanguluka baana babo. Baana bakokelela bingi; bakebewa bingi kwibata muchima. Babulai’mba mwibatemwa, ne kwibamwesha butemwe bwa kine kine, mambo byambo bya uno mutundu bibatekenesha kuba’mba mwibatemwa kabiji banema bingi. Batakaikai kya kine kine, mambo kibalengela kuyuka’mba nanchi mumona ne kunemeka kwibikako kwabo. Bafunjishai mu butemwe, mambo kufunjisha kwa uno mutundu kwibamwesha kuba’mba mwibata maana mu nkomeno yabo. (Efisesa 6:4) Kumwesha butemwe mu bintu byawama bya uno mutundu kukwasha kukomesha kisemi kya lusekelo kya kwatankana kya kine kabiji kipanza bulongo kushinda makatazho a mu ano moba apelako.
13 Butemwe bwitulengela kusula bilubo bya bakwetu. Vulukai kuba’mba kimye kyo akambizhizhenga bantu ‘kwitemwisha bene na bene,’ Petelo waambile ene mambo o kyanemena amba: “Mambo butemwe bo buvweta pa mambo avula.” (1 Petelo 4:8) ‘Kuvweta’ pa mambo kechi kilumbulula ‘kuvweta’ pa mambo a bulala ne. Mambo a uno mutundu atwalwa ponkapotu ne kwiamba ku bakulumpe bashiñamwa mu kipwilo. (Bena Levi 5:1; Byambo bya Mana 29:24) Kyakonsha kubula kwikala butemwe, kabiji kyabula mu binembelo, kuswisha bangubabibi ba bunya kutwajijila na kukozha nangwa kujimbaika bantu babula mambo.—1 Kolinda 5:9-13.
14 Javula bilubo ne kulubankanya kwa bakwetu ba mu lwitabilo byakepa bingi mu kwibimona. Pa bimye bimo bonse tupusa mu ñambilo nangwa mu byubilo, kwilengesha bumvu nangwatu kwikozha ku muchima atwe bene na bene. (Yakoba 3:2) Nanchi twafwainwa kwikala na kanswatu ka kwamba bilubo bya bakwetu ku bantu bakwabo nyi? Byubilo bya uno mutundu byakonsha kuletatu lutobo mu kipwilo. (Efisesa 4:1-3) Umvwe twaikala na butemwe, kechi ‘tukabepela [tukamba bilubo, NW]’ bya mupopweshi mukwetu ne. (Masalamo 50:20) Byonka byo kikala ku pulasita ne penchi byo ivweta pafwafwafwa kibumba, ne butemwe byobyo buvweta pa bumbulwakoloka bwa bakwetu.—Byambo bya Mana 17:9.
15 Butemwe buketulengela kukwasha boba baji mu kukajilwa kwa kine. Moba apelako byo abena kuya na kutaminakotu, kwakonsha kwikala bimye bakwetu ba mu lwitabilo byo bakonsha kukeba bintu bya ku mubiji nangwa bukwasho bwa ku mubiji. (1 Yoano 3:17, 18) Kya kumwenako, nanchi umo wa mu kipwilo kyetu ubena kushupikwa na mwakutaina mali nangwa nkito yapwa nyi? Kampe twakonsha kupanapo bintu bya ku mubiji inge kyakonsheka ko tuji. (Byambo bya Mana 3:27, 28; Yakoba 2:14-17) Nanchi nzubo ya mwanamukazhi wafwilwa mukulumpe ibena kukebewa kwiiwamisha nyi? Kyawama nanchi kampe kwitendekelako kwingila mingilo imo.—Yakoba 1:27.
16 Butemwe bwetu kechi twafwainwa kwibumweshatu ku bonka bekala mu mpunzha yetu ne. Pa bimye bimo, twakonsha kumvwa masawakya a mu byalo bingi aamba pa bakalume ba Lesa batanyiwa mu makatazho a bipupu, bitentanshi, ne malwañano a monka mu kyalo. Bakonsha kukajilwa bingi kajo, bivwalo, ne bintu bikwabo. Kechi na mambo a kuba’mba ba mutundu ungi nangwa ba mukoka ungi ne. Tuji na ‘butemwe bwa kutemwa balongo.’ (1 Petelo 2:17) Onkao mambo, byonka byaubilenga bipwilo bya mu myaka kitota kitanshi, ne atweba tukebesha kutundaika lunengezho lujiko lwa kupana bukwasho. (Byubilo 11:27-30; Loma 15:26) Inge twamwesha butemwe mu mashinda onse auno mutundu, tukosesha lufungwa witupwanya pamo mu ano moba apelako.—Kolose 3:14.
17 Butemwe bwitulengela kusapwila bakwetu mambo awama a Bufumu bwa Lesa. Akilangulukai kya kumwenako kya kwa Yesu. Mambo ka o asapwijile ne kufunjisha? ‘Waumvwijile lusa’ jibumba mambo jajinga na nzala ya ku mupashi. (Mako 6:34) Bebalekelejile ne kwibatwala mungi ku bakafunga ba mu bupopweshi bwa bubela, abo bafwainwe kwibafunjisha bukine bwa ku mupashi ne kwibapa luketekelo. Onkao mambo, na mambo a butemwe bwa kufuma panshi ya muchima, ne lusa, Yesu wibatekeneshe bantu na “mambo awama a bufumu bwa Lesa.”—Luka 4:16-21, 43.
18 Ne lelo jino, bantu bavula bebalekelela ku mupashi ne kwibatwala mungi kabiji kechi bajipo na luketekelo ne. Inge byonka byajinga Yesu twaikala balaba kuyuka kukajilwa kwa ku mupashi kwa boba bakyangye kuyuka Lesa wa kine, butemwe ne lusa biketulengela kwibasapwila mambo awama a Bufumu bwa Lesa. (Mateo 6:9, 10; 24:14) Na mambo akuba kimye kyapwa kala, kino kyo kimye kya kukilamo kusapwila ano mambo apulushañana.—1 Timoti 4:16.
“Mpelo ya Byonse Iji Kwipi”
19 Vulukai, Petelo watatwile kufundañanako kwa kwikala na butemwe bwa kwitemwa atwe bene na bene na bino byambo bya kuba’mba: “Mpelo ya byonse iji kwipi.” (1 Petelo 4:7) Katatakatu ino ntanda yatama ipingizhiwepo na ntanda ipya ya bololoke ya Lesa. (2 Petelo 3:13) Onkao mambo lelo jino kechi kimye kya kwikala ntentente ne. Yesu witujimwine’mba: “Iketai anwe bene, kuchina’mba, michima yenu yakanemenwa na bya kujajaja, ne kupendwa, ne na bya kutabataba bya buno bumi, ne aja juba jikemufikila nobe mfimbo.”—Luka 21:34, 35.
20 Onkao mambo, nanchi, twayai ‘tulabenga ne kukenkenta,’ ne kwikala bajimuka mu kino kimye kyo tubena kwikalamo. (Mateo 24:42) Twayai twizhikijilenga ku meseko onse a kwa Satana akonsha kwitulabika. Twayai tubule kuswisha nangwa pachechetu ino ntanda yakanama, yabula butemwe kwitulengela kubula kumwesha butemwe bwetu ku bakwetu ne. Kyakila byonse, twayai tufwenyeshenga kwipi ne Lesa wa kine, Yehoba, awo Bufumu bwanji bwa Bumesiasa bukafikizha bukumotu lukumo ne nkebelo yanji panopantanda.—Lumwekesho 21:4, 5.
[Tubyambo twa mushi]
a Mu 1 Petelo 4:8, ntuntulwilo ya ma Baibolo akwabo yaamba’mba twafwainwa kwitemwa atweba bene na bene butemwe “bwa kishinka,” “bwazhika” nangwa’mba “bwaswezha.”
MEPUZHO A KUFUNDA
• Kimye kyo ailenga, Yesu wafunjileko byepi baana banji ba bwanga, kabiji ki ka kimwesha kuba’mba Petelo waumvwishishe kishinka? (Mapala. 1-2)
• ‘Kwitemwisha’ ko ku ka? (Mapala. 3-5)
• Mambo ka o twafwainwa kwitemenwa atwe bene na bene? (Mapala. 6-8)
• Mwakonsha kumwesha byepi’mba mwatemwa bakwenu? (Mapala. 9-18)
• Mambo ka kino kimye o kyabujila kwikala kimye kya kwikala ntentente, kabiji ki ka kyo twafwainwa kufuukula kuba? (Mapala. 19-20)
[Kipikichala pa peja 29]
Kisemi kya kwatankana kabiji kipanza bulongo kushinda makatazho amu ano moba apelako
[Kipikichala pa peja 30]
Butemwe bwitulengela kukwasha boba baji mu kukajilwa kwa kine
[Kipikichala pa peja 31]
Kusapwilako bakwetu mambo awama a Bufumu bwa Lesa ke mwingilo wa butemwe