Byambo Bikwabo bya mu Mutanchi wa Kupwila kwa Bwikalo ne Mwingilo
FEBRUARY 4-10
BYA BUNEME BIJI MU MAMBO A LESA | LOMA 1-3
“Funjishainga Jiwi Jenu ja mu Muchima”
Kwikala na Jiwi ja mu Muchima Jawama Jisangajika Lesa
6 Bantu babula kuyuka Yehoba nabo bayuka’mba kuji bintu byawama ne byatama. Baibolo waamba’mba: “Milanguluko yabo ibazhachisha nangwa kwibabingisha.” (Loma 2:14, 15) Bano bantu bayuka’mba kyatama kwipayañana nangwa kwiba. Nangwa kya kuba kechi bayuka kibakanya kuba bino bintu ne, kishinka ke kya kuba’mba jiwi jabo ja mu muchima jo jibakanya. Jino jiwi ja mu muchima ke kintu kibapa Yehoba kibakwasha kuyuka kyawama ne kyatama. Kuba bino kulengela bano bantu kulondela mafunde a Lesa etukwasha kufuukula kuba bintu byawama mu bwikalo bwetu.
Kwikala na Jiwi ja mu Muchima Jawama Jisangajika Lesa
8 Bantu bamo balanguluka’mba kulondela jiwi jabo ja mu muchima ke kuba byo babena kukeba. Balanguluka’mba bakonsha kuba kintu kyonse kyo bakeba. Na mambo a kuba’mba kechi twaoloka ne, byo tulanguluka byakonsha kwitutwala mungi. Bintu bikeba muchima biji bingi na bulume, byakonsha ne kutwala mungi jiwi jetu ja mu muchima. Baibolo waamba’mba: “Muchima uji bingi na bujimbijimbi kukila bintu byonse kabiji watama bingi. Ñanyi wakonsha kuyuka byo aji?” (Yelemiya 17:9) Onkao mambo, twakonsha kutendeka kulanguluka’mba kintu kyo tubena kukeba kuba kijitu bulongo bino saka kyatama. Paulo saka akyangye kwikala mwina Kilishitu, wamanyikilenga bingi bantu ba Lesa kabiji walangulukilenga’mba byo aubilenga byajingatu bulongo. Kabiji wamwenenga’mba uji na jiwi ja mu muchima jawama. Bino waambile’mba: “Pakuba Yehoba ye umpima.” (1 Kolinda 4:4; Byubilo 23:1; 2 Timoti 1:3) Paulo byo ayukile’mba Yehoba washikwa bintu byo aubilenga, wapimpwile byubilo byanji. Onkao mambo, saka tukyangye kuba kintu kiji kyonse, twafwainwa kwishikisha’mba, ‘Nanchi byo mbena kukeba kuba bisakutokesha Yehoba ku muchima nyi?’
9 Inge twatemwa muntu, kechi tukeba kumufichisha ku muchima ne. Butemwe bo twatemwa Yehoba bwitulengela kubula kumufichisha ku muchima kya shinji. Kwakamwa Yehoba kuketulengela kubula kumufichisha ku muchima. Abino byo byaubile Nehemiya. Wajinga Ndamakyalo kabiji kechi waingijishe kifulo kyanji pa kuba’mba anonke ne. Mambo ka? Waambile’mba “ke na mambo a kwakamwa Lesa.” (Nehemiya 5:15) Nehemiya kechi wakebelenga kuba kintu kyafwainwe kufichisha Yehoba ku muchima ne. Byonka byaubile Nehemiya, ne atweba kechi twafwainwa kuba kintu kyakonsha kufichisha Yehoba ku muchima ne. Inge ke tutange Baibolo, tukayuka bintu bitokesha Yehoba ku muchima.—Monai Byambo Bikwabo byo Balumbulula 6.
Kukeba Bishinka Bikwabo Byanema
Bishinka Bikatampe Kufuma mu Nkalata Yanembejilwe Bena Loma
3:4. Umvwe byamba bantu byapusana na byaamba Lesa mu Mambo anji, atweba twitabizha kuba’mba, “Lesa ekale wa bukine” kupichila mu kuketekela byambo bya mu Baibolo ne kubila monka mukebela Lesa. Kupichila mu kwingila na mukoyo mwingilo wa kusapwila Bufumu ne kulenga baana ba bwanga, twakonsha kukwasha bantu kuyuka amba, Lesa waikala wa bukine.
Bishinka Bikatampe Kufuma mu Nkalata Yanembejilwe Bena Loma
3:24, 25—Nga “bukuzhi [bwapainwe] mwi Kilishitu Yesu” bwapwishishe byepi “mambo alengelwe kala” saka bukyangye kupanwa? Bungauzhi butanshi bwa Bumesiasa bwanembwa pa Ntendekelo 3:15, bwafikizhiwe mu 33 C.E. kimye Yesu kyo bamwipaile pa kichi kya lumanamo. (Nga. 3:13, 16) Nangwa byonkabyo, kimye Yehoba kyo aambile buno bungauzhi, kyajingatu nobe bukuzhi bwapainwe kala, mambo kafwako nangwa kimo kyakonsha kulengela Lesa kubula kufikizha nkebelo yanji ne. Onkao mambo, pa mambo a kitapisho kya kwa Yesu Kilishitu kyaishile kupanwa, Yehoba wakonsheshe kulekelako mambo a baana ba kwa Adama baikelenga na lwitabilo mu uno mulaye. Kabiji bukuzhi bukalengela kukekale lusanguko lwa boba bajingako kimye kya kwa Yesu saka kikyangye kufika.—Byu. 24:15.
TAIKO MUCHIMA KU MWINGILO WA KUSAPWILA
Tanainga Lusekelo mu Kulondela Mafunde a mu Baibolo
Ikalai na Mweno Yawama
Pa kuba’mba twikale na lusekelo, twafwainwa kwikala na mweno yawama ku bakwetu ne atweba bene. Mutumwa Paulo mu nkalata yo anembejile bena Loma waambile’mba: “Mambo bonse baleenga mambo kabiji kechi bafika ku lukumo lwa Lesa ne.” (Loma 3:23) Kechi twakonsha kufika ku lukumo lwa Lesa ne. Kishinka kimo kimwesho bino ke byambo biji pa Ntendekelo 1:31: “Kabiji Lesa wamwene byonse byo alengele amba, byawamishatu.” Inge Yehoba walanguluka pa byo auba, byonse wibimona’mba “byawamishatu.” Kafwako muntu wakonsha kuba bino ne. Kuyuka kuba’mba kuji bintu bimo byo tubula kuba bulongo kwitulengela kwikala na lusekelo. Pano bino kuji ne bikwabo byavwangwamo. Twafwainwa kulanguluka pe Yehoba byo amona byo byo bintu.
Kyambo kya Kingiliki kyatuntululwa’mba “bundengamambo,” kyafuma ku kyambo kilumbulula “kutupila.” (Loma 3:9) Akilangulukai pa kino: Fwanyikizhai muntu ubena kukeba kutambula kilambu kupichila mu kwasa muketo po bamutongwela. Ujitu na miketo isatu kwapwa. Waasa muketo mutanshi wakafikilatu kwalepa. Wa bubiji wafikilako pepi. Wazhindaminamo mu wa busatu, byo aasa wafikila kwipi, kwempe kwasa po bamutongwela. Nangwa kya kuba waasa pepi na po bamutongwela, bino kishinka ke kya kuba’mba watupila.
Atweba bonse tujitu nobe uno muntu ye twaambapo. Pa bimye bimo tupusa kyabaya bingi. Pa kuba pa bimye bikwabo kechi tupushishatu ne. Tumvwa bibi ku muchima mambo twibikako bingi, pano bino tukankalwa kufika po tukeba. Twayai twisambe pa muntu ye batongwela pa kwasa muketo pa kuba’mba atambule kilambu.
Na mambo a kupusa, waumvwa bingi bibi mambo wakukebeshanga kutambula kilambu. Namba omvwetu, mukulumpe ubena kutala pa ano makayo wamwita ne kumwambila’mba: “Mbena kukupa kino kilambu mambo nakutemwa bingi, kabiji naji kumona byo waji kwibikako.” Uno muntu ukomvwa bingi bulongo!
Bonsetu bakatambula bupe bwa “bumi bya myaka ne myaka” nabo byobyo bakasangalala! (Loma 6:23) Kepo bakobangatu byawama, kechi bakapusanga ne. Bakekala bingi na lusekelo mambo bakekala balumbuluka. Pa kino kimye, inge twaikala na ino mweno yawama, tukekala na lusekelo kabiji tukatemwa bakwetu.
FEBRUARY 11-17
BYA BUNEME BIJI MU MAMBO A LESA | LOMA 4-6
“Lesa Witumwesha Butemwe Bwanji”
Lesa Witumwesha Butemwe Bwanji
5 Paulo walumbulwile byo kyajinga. Watendekele na kino kishinka kya kuba’mba: “Bundengamambo byo bwatwelele panopantanda ku muntu umo, ne lufu nalo lwatwelele na bundengamambo, kabiji byonkabyo ne lufu lwakumbene ku bantu bonse, mambo bonse balengele mambo.” (Loma 5:12) Tumvwisha mwatala kino kishinka mambo Lesa wanembeshe jishimikila ja byatendekele bwikalo bwa bantu. Yehoba walengele bantu babiji abo ba Adama ne Evwa. Mulenga byo aji walumbuluka, ne bantu batanshi, abo bashakulu betu nabo bajinga balumbuluka. Lesa wibapele muzhilo umo ne kwibabula’mba inge babula kumulondela, awa muzhilo ukebazhachishisha ku lufu. (Nte. 2:17) Nangwa byonkabyo, basajilepo kuba kyatama ne kwiletelela abo bene byo balajile uno muzhilo wa Lesa. Mu jino jishinda bamukaine kwikala Upana Mizhilo kabiji Mfumu.—Mpitu. 32:4, 5.
Lesa Witumwesha Butemwe Bwanji
6 Adama wasemene baana panyuma ya kwikala ndengamambo. Kino kyamulengejile kusambwila baana banji bundengamambo ne bintu byatama bifumamo. Baana ba kwa Adama kechi balajile muzhilo wa Lesa byonka byaubile aye ne, onkao mambo kechi bebazhachishe na mambo antu amo ne; kabiji pa kyokya kimye kechi bebapele ne mizhilo ne. (Nte. 2:17) Nangwa byonkabyo, baana ba kwa Adama baswaine bundengamambo. Mu jino jishinda, bundengamambo ne lufu byatendekele kulama kufikatu ne kimye Lesa kyo apele bena Isalela mizhilo yamwesheshenga’mba bandengamambo. (Tangai Loma 5:13, 14.) Bintu bifuma mu bundengamambo bo twaswana twakonsha kwibifwanyikizha ku kikola nangwa bulema bwa pa kisemi. Nangwa kya kuba baana bamo bakonsha kwikala na kino kikola, kechi bonsetu bakonsha kwikala nakyo ne. Bino bundengamambo kechi byobyo buji ne. Atweba bonse twaswana bulema bwa bundengamambo bwa kwa Adama, kabiji kyokyo tufwila. Nanchi ano malwa akapwa nyi?
Lesa Witumwesha Butemwe Bwanji
9 Nga byambo bya Kingiliki bya kuba’mba, “lubingisho” ne ‘lubingisho lwaishile ku bantu bonse’ bilumbuluka ka? Ntuntuluzhi umo wa Baibolo wanembele’mba: “Ino ke ñambilo ya ngesakenyo ibena kwamba pa kishinka kimo. Kechi ibena kwamba pa kwaluka kwa muchima wa muntu ne, ibena kwamba pa kwaluka kwa bwikalo bwa muntu ku meso a Lesa. Ibena kulumbulula Lesa amba nchibamambo ubena kutotolwesha muntu ye baleta mu kije kyanji na mambo a bubi bo auba. Bino aye mwine Lesa wamubingisha.”
10 Nga aye “Mutonyi uchiba mambo a ba pano pa ntanda ponse” wabingisha bantu amba baoloka na ka? (Nte. 18:25) Kitanshi, Lesa mu butemwe bwanji watumine Mwananji yenkawa umotu kwiya pano pa ntanda. Yesu waubile kyaswa muchima wa Shanji nangwa kya kuba wapichilenga mu meseko, mukeyu ne mu bipumo. Walamine bulumbuluke bwanji kufikatu ne byo afwile pa kichi kya lumanamo. (Hebe. 2:10) Byo apaine bumi bwanji bwalumbuluka kwikala kitapisho, Yesu wapaine bukuzhi bwafwainwe kukuula nangwa’mba kupokolola baana ba kwa Adama ku bundengamambo ne lufu.—Mat. 20:28; Loma 5:6-8.
Kukeba Bishinka Bikwabo Byanema
Bishinka Bikatampe Kufuma mu Nkalata Yanembejilwe Bena Loma
6:3-5—Kubatizhilwa mwi Kilishitu Yesu ne kubatizhilwa mu lufu lwanji kulumbulula ka? Yehoba byo ashinga baana ba bwanga ba kwa Kilishitu na mupashi wazhila, kibalengela kukwatankana ne Yesu ne kwikala lubaji lwa kipwilo, ko kuba’mba mubiji wa Kilishitu, kabiji aye ye Mutwe. (1 Ko. 12:12, 13, 27; Kolo. 1:18) Kino kyo kilumbulula kubatizwa kwabo mwi Kilishitu Yesu. Kabiji bena Kilishitu bashingwa ‘babatizhilwa mu lufu lwa [Kilishitu]’ mu jishinda ja kuba’mba bekala bwikalo bwa bukitapisho, kabiji bakana luketekelo luji lonse lwa kwikala panopantanda. Onkao mambo, lufu lwabo ke lwa bukitapisho, byonka byajinga lufu lwa kwa Yesu, nangwa kya kuba lufu lwabo kechi lupana bukuzhi ne. Kuno kubatizhilwa mu lufu lwa Kilishitu kupwatu inge bafwa ne kusangulwa ku bumi bwa mwiulu.
Ñanyi Luketekelo lo Tuji Nalo ku Bashakulu Betu?
Umvwe babula koloka basangulwa, nanchi bakebachibila mambo kwesakana na byo baubile kala nyi? Ine. Loma 6:7 waamba’mba: “Mambo awa wafwa, bamukasulula ku bundengamambo bwanji.” Babula koloka banowene lufu mu bundengamambo bwabo. Onkao mambo, bakebachibila mambo pa byo bakobanga umvwe basangulwa, kechi pa byo baubanga saka bakyangye kufwa ne. Bakamwenamo byepi?
FEBRUARY 18-24
BYA BUNEME BIJI MU MAMBO A LESA | LOMA 7-8
“Nanchi ‘Mubena Kutengela na Muchima Yense’ Nyi?’?”
Lekai Yehoba Emutangijilenga Ku Bwana Bwa Bene Bwa Kine
17 Pa kwamba pa bwana bwa bene Yehoba bo alamina bakalume banji bekala pano pa ntanda, Paulo wanembele’mba: “Bilengwa bibena kutengela na muchima yense kusololwa kwa baana ba Lesa.” Kepo anungilepo amba: “Bilengwa bikapokololwe ku buzha bwa bubole ne kwikala na bwana bwa bene bwa lukumo lwa baana ba Lesa.” (Loma 8:19-21) “Bilengwa” bilumbulula bantu baji na luketekelo lwa kwikala pano pa ntanda, abo bakamwenamo mu “kusololwa” kwa baana ba Lesa bashingwa na mupashi. Kuno kusololwa kukatendeka kimye bano “baana,” kyo bakasangulwa ne kwikala bilengwa bya mupashi, ne kwingijila pamo ne Kilishitu kufumyapo bintu byatama pano pa ntanda, kabiji ne kulama “jibumba jikatampe” mu ntanda ipya.—Lum. 7:9, 14.
Kusekela mu Luketekelo Lwetu
11 Yehoba wapele bantu “luketekelo” kimye kyo alaile kwibapokolola ku “muloolo wa kala,” Satana Diabola, kupichila mu “wa mu kisemi” nangwa’mba lukunwa walaiwe. (Lum. 12:9; Nte. 3:15) Uno ‘lukunwa’ wajinga Yesu Kilishitu. (Nga. 3:16) Panyuma ya lufu lwanji ne kusangulwa, Yesu waajile bantu kitendekesho kyakosa kya kwikala na luketekelo lwa kukasululwa ku bundengamambo ne lufu. Kufika kwa luno luketekelo kwakwatankana na “kusololwa kwa baana ba Lesa.” Bashingwa batumbijikwa lo lubaji lwa bubiji lwa uno ‘lukunwa.’ Bakasololwa kimye kyo bakakwatankana na Kilishitu konauna buno bwikalo bwatama bwa kwa Satana. (Lum. 2:26, 27) Kino kikaleta lupulukilo ku mikooko ikwabo ikapita mu malwa akatampe.—Lum. 7:9, 10, 14
Kusekela mu Luketekelo Lwetu
12 “Bilengwa” nangwa’mba bantu bakapokololwa mu Bukalama bwa Myaka Kiumbi bwa kwa Kilishitu. Pa kyokya kimye, “baana ba Lesa” batumbijikwa ‘bakasololwa’ jibiji byo bakatendeka kwingila mwingilo wa buñanga pamo na Kilishitu ne kuletela bantu byawama bikafuma mu kitapisho kya bukuzhi bwa kwa Yesu. Byo bakekala bangikazhi ba mu Bufumu bwa mwiulu, “bilengwa” nangwa’mba bantu bakapokololwa ku bundengamambo ne lufu. Bantu balukokelo ‘bakapokololwa ku buzha bwa bubole’ pachepache. Inge batwajijila kwikala bakishinka kwi Yehoba mu myaka Kiumbi ne mu lweseko lukapelako ku mpelo ya myaka Kiumbi kimo, mazhina abo akanembwa kikupu mu “buku wa bumi.” Bakekala na “bwana bwa bene bwa lukumo lwa baana ba Lesa.” (Lum. 20:7, 8, 11, 12) Luno ke luketekelo lwawama bingi.
Kukeba Bishinka Bikwabo Byanema
Nanchi Mukivuluka Nyi?
Ñanyi lupusano luji pa “kuta muchima ku bintu bya buntunshi” ne “kuta muchima ku bintu bya mupashi”? (Loma 8:6)
Muntu uta muchima ku bintu bya buntunshi utatu muchima pa bisakasaka mubiji wanji wa bumbulwa kulumbuluka, kabiji kimye kyonse wambatu pa bintu bya mu bwikalo ne kukizhamo kwibinemeka. Pakuba muntu uta muchima ku bintu bya mupashi ukebesha kuba bintu bikeba Lesa; uno muntu uswisha mupashi wazhila kumutangijilanga kimye kyonse. Kuta muchima ku bintu bya buntunshi kuleta lufu, pakuba kuta muchima ku bintu bya mupashi kuleta bumi ne mutende.—w16.12, ma. 15-17.
Milombelo Yenu Imwesha ka pe Anweba?
20 Kimye kimo, kechi twakonsha kuyuka bya kwamba mu milombelo ya pa bunke ne. Paulo wanembele’mba: ‘Kechi twayuka mwa kulombela mwafwainwa ne; kabiji aye mwine mupashi [wazhila] witulombela na mibinzo ya kubula kukonsha kwamba. Kabiji aye [Lesa] mwine ukebakeba mu michima ya bantu ye wayuka ne mo ayila muchima wa mupashi.’ (Loma 8: 26, 27) Yehoba ye walengejile kuba’mba milombelo yavula inembwe mu Binembelo. Umona ino milombelo yanembwa na mupashi yo twingijisha nobe yafuma kwi atweba kabiji wiikumbula. Lesa wituyuka kabiji wayuka ne mwatala bintu byo alengejile kuba’mba binembwe na mupashi kupichila mu banembi ba Baibolo. Yehoba ukumbula milombelo yetu umvwe mupashi “witulombela,” nangwa kwitusashijilako. Bino umvwe twayukisha bulongo Mambo a Lesa, twakonsha kuvuluka bintu byo tubena kukeba kulomba.
FEBRUARY 25–MARCH 3
BYA BUNEME BIJI MU MAMBO A LESA | LOMA 9-11
“Kishimpi kya Kichi kya Maolivi”
‘Mamā Byo Azhika Maana A Lesa!’
13 Mutumwa Paulo waesekenye lukunwa wa Abalahama ku misampi ya kichi kya olivi kya kifwanyikizho. (Loma 11:21) Kino kichi kya olivi kya kujimba kimenako kubiwa kwa kyafuukwile Lesa kupichila mu lulayañano lwa Abalahama. Muzhazhi wa kino kichi wazhila kabiji wimenako Yehoba kuba’mba ye upana bumi ku bena Isalela ba ku mupashi. (Isa. 10:20; Loma 11:16) Kichi kine kimenako Yesu kuba amba ye mwine lukunwa wa kwa Abalahama. Misampi imenako ‘kibelengelo kyonse’ kya ba mu lukunwa wa kwa Abalahama.
‘Mamā Byo Azhika Maana A Lesa!
15 Pano Yehoba waubile byepi pa kuba amba afikizhe kyo afuukwile? Paulo waambile amba misampi ya kichi kya olivi kya kujimba beiposweleko ne kupingakenyako misampi ya kichi kya olivi kya mungye. (Tangai Loma 11:17, 18.) Onkao mambo, bena Kilishitu bashingwa ba mu mikoka ingi, nabiji bamo bajinga mu kipwilo kya mu Loma, mu bukifwanyikizho bebapingakenye nobe misampi ya kichi kya olivi. Mu jino jishinda bano bo bapingishepo baikele lubaji lwa lukunwa wa kwa Abalahama. Patanshitu bajinga nobe misampi ya kichi kya olivi kya mungye, kechi bajingapo na jishuko ja kwikala na lubaji mu luno lulayañano ne. Bino Yehoba wibalwile ke Bayudea ba ku mupashi.—Loma 2:28, 29.
‘Mamā Byo Azhika Maana A Lesa!’
19 Kya kine kuba amba byafuukwile Yehoba ku “bena Isalela ba Lesa” bibena kufika mu jishinda ja kukumya. (Nga. 6:16) Paulo waambile’mba: “Bena Isalela bonse bakapuluka.” (Loma 11:26) Mu kimye kyanji aye mwine Yehoba, ukakwanya kibelengelo kya “bena Isalela bonse” ba ku mupashi bakekala bamfumu ne bañanga mwiulu. Kafwako kyakonsha kulengela Yehoba kukankalwa kufikizha kyo afuukula ne.
Kukeba Bishinka Bikwabo Byanema
Lekai Lujimuno lwa Yehoba Lwimubumbenga
5 Pano kyakonsha kwikala byepi inge bantu bakana kubumbwa kwi Mbumbi Mukatampe? Wingijisha byepi luusa lwanji? Akilangulukai pa byuba mbumbi na kipe kya buchimba inge kyatama. Mbumbi wakonsha kwikyonauna ne kulengamo kikwabo nangwa kwikitaya. Inge buchimba bwaonaika, javula bapamo mambo mbumbi. Pano bino, kechi byo byo kiji kwi Mbumbi wetu ne. (Mpitu. 32:4) Inge muntu wakana kumubumba kwi Yehoba, ko kuba’mba muntu mwine ye uji na lukatazho. Yehoba wingijisha luusa lwanji lwa bumbumbi pa bantu kupichila mu kupimpulako bintu bimo kwesakana na byo boba pa kwibabumba. Aba bakokela, wibabumba mu jishinda ja kuba bamwenamo. Kya kumwenako, bena Kilishitu bashingwa ke “bijiilo bya lusa” byo babumbile kwikala “kijiilo kya kwingijilamo bya buneme.” Pano bino, aba balengulula Lesa beya kwikala ‘bijiilo byo akeba kuletela bukaji bwanji kabiji byafwainwa lonaiko.’—Loma 9:19-23.
it-1 1260 jifu. 2
Mukao, Kichima
Mukoyo Wabula Kuyilamo. Muntu wakonsha kwikala na mukoyo, bino wabula kuyilamo kabiji ufichisha Lesa ku muchima. Bino byo byajinga Bayudea bavula mu myaka kitota kitanshi. Bamonanga’mba bakekala baoloka kupichila mu kulondela Mizhilo ya Mosea. Bino Paulo waambile kuba’mba mukoyo wabo kechi wayijilemo ne, mambo kechi bayukile maana alumbuluka ne. Onkao mambo, Lesa kechi wibamonanga’mba baoloka ne. Bafwainwe kulapila ku bundengamambo bwabo ne kubwela kwi Lesa kupichila mwi Kilishitu pa kuba’mba Lesa ebamonenga’mba baoloka ne kwibapokolola ku luzhachisho lwa Mizhilo. (Lo 10:1-10) Saulo mwina Talasusa ye umo wajinga bino. Wajinga na mukoyo wabula kuyilamo mu bupopweshi bwa Bayudea, kya kuba ‘wakijishemo kumanyika kipwilo kya Lesa ne kwikyonauna.’ (Nga 1:13, 14; Fp 3:6) Bino kuno kubila mukao bupopweshi bwa Bayudea kechi kwaijilemo ne. Wajinga na muchima wa kishinka, o ene mambo Yehoba o amubijile lusa lukatampe kupichila mwi Kilishitu ne kumwalulwila ku bupopweshi bwa kine.—1Ti 1:12, 13.