BUTALA BWA MABUKU BWA PA INTANETI
Kyamba kya Usopa
BUTALA BWA PA INTANETI
Kikaonde
Pa kukebela
  • Bisopelo
  • BAIBOLO
  • MABUKU
  • KUPWILA
  • bhs pp. 207-223
  • Byambo byo Balumbulula

Vidyo ufwamo.

Yakana kushinkuka.

  • Byambo byo Balumbulula
  • Nanchi Baibolo Waamba’mba Ka?
  • Byambo Bipashako
  • Kwashai Bantu bo Mufunjisha Baibolo Kumvwisha ne Kusanchila Byubilo bya Yehoba Byawamisha
    Mwingilo Wetu wa Bufumu—2006
  • Ingijishainga Bulume bwa Mambo a Lesa mu Mwingilo
    Mwingilo Wetu wa Bufumu—2015
  • Bungauzhi bwa kwa Danyela byo Bwaambijile Jimo Kwiya kwa Mesiasa
    Nanchi Baibolo Kine Ufunjishaˈmba Ka?
  • Yesu Kilishitu—Ye Kii wa Kuyuka Lesa
    Kuyuka Kutangijila ku Bumi Bwa Myaka
Nanchi Baibolo Waamba’mba Ka?
bhs pp. 207-223

BYAMBO BYO BALUMBULULA

1 YEHOBA

Lesa jizhina janji Yehoba, kabiji jino jizhina jilumbulula’mba, “Ulengela Bintu Kwikalako.” Yehoba ye Lesa wa bulume bonse, kabiji ye walengele bintu byonse. Uji na bulume bwa kuba kyonse kyo akeba.

Mu Kihebelu, jizhina ja Lesa bejinembele mu bisopelo bina. Mu Kizungu, bebinemba bino, YHWH nangwa JHVH. Jizhina ja Lesa jitanwa mu binembelo bitanshi bya Kihebelu mu Baibolo bimye 7,000. Bantu bavula mwaya ntanda batela jizhina ja Lesa mwapusana pusana kwesakana na mulaka ye bamba.

▸ Kita. 1, jifu. 15

2 BAIBOLO ‘BAMUNEMBELE NA LUTANGIJILO LWA MUPASHI WA LESA’

Lesa ye mwine Nembi wa Baibolo, pano bino waingijishe banabalume pa kwiinemba. Kino kijitu byonka byo kyakonsha kwikala inge mukulumpe wa nkito waambila munembeshi wanji kuba’mba amunembeleko nkalata. Lesa waingijishe mupashi wazhila kutangijila banembele Baibolo kunemba milanguluko yanji. Mupashi wa Lesa wibatangijile mu mashinda avula bingi. Kimye kimo banembanga byo bamonanga mu biloto ne mu bimwesho mupashi wa Lesa byo ebalengelanga kumona.

▸ Kita. 2, jifu. 5

3 MAFUNDE

Mafunde ke byambo bya mu Baibolo bitukwasha kufuukula bintu bulongo. Akimonai jino jifunde ja kuba’mba, “kupwanañana na babi konauna byubilo byawama.” Jino jifunde jitufunjisha kuba’mba balunda bo twakonsha kusala bakonsha kwitulengela kuba byawama nangwa byatama. (1 Kolinda 15:33) Kabiji jifunde ja kuba’mba, “kyonka muntu kyo abyala, kyo kyo akanowa,” jitufunjisha kuba’mba bintu byonse byo tuba kuji bikafumamo.—Ngalatiya 6:7.

▸ Kita. 2, jifu. 12

4 BUNGAUZHI

Bungauzhi ke byambo bya Lesa. Bino byambo byakonsha kwikala bya kulumbulula kyaswa muchima wa Lesa, mafunde, mizhilo nangwa luzhachisho. Kabiji bungauzhi bwamba ne pa bintu bikamweka kulutwe. Mu Baibolo muji bungauzhi bwavula bingi bwafika kala.

▸ Kita. 2, jifu. 13

5 BUNGAUZHI BWAAMBA PE MESIASA

Yesu wafikizhe bungauzhi bwa mu Baibolo bwavula bingi bwaambile pe Mesiasa. [Monai ka kitenguluzha ka kuba’mba, “Bungauzhi Bwaamba pe Mesiasa.”

▸ Kita. 2, jifu. 17, tubyambo twa munshi.

BUNGAUZHI BWAAMBA PE MESIASA

BYAMWEKELE

BUNGAUZHI

BYO BWAFIKILE

Ukasemekelwa mu mukoka wa bena Yuda

Ntendekelo 49:10

Luka 3:23-33

Ukasemwa ku kamwale kisungu

Isaya 7:14

Mateo 1:18-25

Ukafuma mu kisemi kya Mfumu Davida

Isaya 9:7

Mateo 1:1, 6-17

Yehoba waambile’mba Yesu Mwananji

Salamo 2:7

Mateo 3:17

Bantu bavula kechi baitabijile’mba Yesu wajinga Mesiasa ne

Isaya 53:1

Yoano 12:37, 38

Watwelele mu Yelusalema pa mbongolo

Zekaliya 9:9

Mateo 21:1-9

Bamusolwele ku mulunda nanji

Salamo 41:9

Yoano 13:18, 21-30

Bamupoteshe na mali a siliva 30

Zekaliya 11:12

Mateo 26:14-16

Wazhindamine pa kumutotolwesha

Isaya 53:7

Mateo 27:11-14

Bataile bubale pa bivwalo byanji

Salamo 22:18

Mateo 27:35

Bamwendelekelenga byo ajinga pa kichi

Salamo 22:7, 8

Mateo 27:39-43

Kafwako kikupa kyanji nangwa kimo kyachimukile ne

Salamo 34:20

Yoano 19:33, 36

Bamuzhikile ko bazhikanga banonshi

Isaya 53:9

Mateo 27:57-60

Lusanguko lwanji

Salamo 16:10

Byubilo 2:24, 27

Kusangulwa ne kumutwala mwiulu na kwikala ku kilujo kya Lesa

Salamo 110:1

Byubilo 7:55, 56

6 YEHOBA BYO AKEBELENGA BANTU KWIKALA PANO PA NTANDA

Yehoba walengele ino ntanda kuba’mba ikekale paladisa mwakwikala bantu bamutemwa. Byo akebelenga kuba kechi byaaluka ne. Katatakatu Lesa akafumyepo bubi ne kupa bantu banji bumi bwa myaka ne myaka.

▸ Kita. 3, jifu. 1

7 SATANA DIABOLA

Satana ye malaika mutanshi wasatukijile Lesa. Bamutela’mba Satana. Jino jizhina jilumbulula’mba, “Wamilengulwila,” mambo ulengulula byamba Yehoba. Kabiji bamutela ne kuba’mba Diabola, kulumbulula’mba, “Waluntepentepe.” Bamupele jino jizhina mambo wamba bya bubela pe Lesa ne kongola bantu.

▸ Kita. 3, jifu. 4

8 BAMALAIKA

Yehoba walengele bamalaika saka akyangye kulenga ntanda. Wibalengele kuba’mba bakekalenga mwiulu. Kuji bamalaika kukila pa mamilyonyi 100. (Danyela 7:10) Baji na mazhina ne byubilo byapusana pusana kabiji bamalaika bakishinka bakana kwibapopwela ku bantu. Bamalaika baji na bifulo byapusana pusana kabiji bengila mingilo yapusana pusana. Kuji bengijila ku jitanda ja Yehoba, bataya mbila, bazhikijila ne kutangijila bapopweshi ba Lesa baji pano pa ntanda, bamba bunchibamambo bwa Lesa ne bengila mwingilo wa kusapwila. (Salamo 34:7; Lumwekesho 14:6; 22:8, 9) Kabiji bakakwashako Yesu pa nkondo ya Amagedonyi.—Lumwekesho 16:14, 16; 19:14, 15.

▸ Kita. 3, jifu. 5; Kita. 10, jifu. 1

9 BUNDENGAMAMBO

Bundengamambo ke kintu kyo tumvwa ku muchima, kyo tulangulukapo nangwa kyo tuba kyakanya Yehoba nangwa’mba kyo abula kukeba. Bundengamambo bonauna bulunda bwetu ne Lesa. O ene mambo Lesa o etupela mizhilo ne mafunde etukwasha kubula kulenga mambo kya nshiji. Byonse byalengele Yehoba byalumbulukile. Bino Adama ne Evwa byo basatukijile Yehoba, balengele mambo kabiji kechi batwajijile kwikala balumbuluka ne. Bakotele ne kufwa. Ne atweba tukota ne kufwa mambo twaswana bundengamambo bwa kwa Adama.

▸ Kita. 3, jifu. 7 ne Kita. 5, jifu. 3

10 AMAGEDONYI

Amagedonyi ke nkondo ya Lesa ya konauna ino ntanda ibena kulamwa ne Satana ne bintu byonse byatama.

▸ Kita. 3, jifu. 13 ne Kita. 8, jifu. 18

11 BUFUMU BWA LESA

Bufumu bwa Lesa ke kafulumende wa kwa Yehoba uji mwiulu. Yesu Kilishitu ye Mfumu ubena kulama. Yehoba ukengijisha buno Bufumu kufumyapo bintu byonse byatama. Bufumu bwa Lesa bo bukalamanga pano pa ntanda ponse.

▸ Kita. 3, jifu. 14

12 YESU KILISHITU

Lesa walengele Yesu patanshi saka akyangye kulenga bintu byonse. Yehoba watumine Yesu pano pa ntanda kuba’mba afwile bantu. Yesu byo bamwipayile, Yehoba wamusangwile. Yesu luno ye Mfumu ubena kulama mwiulu mu Bufumu bwa Lesa.

▸ Kita. 4, jifu. 2

13 BUNGAUZHI BWAAMBA PA MILUNGU 70

Mu Baibolo muji bungauzhi bwaambijile jimo pa kwiya kwa kwa Mesiasa. Buno bungauzhi bwafikile kumpelo ya milungu 69, yatendekele mu mwaka wa 455 B.C.E. kabiji yapwile mu mwaka wa 29 C.E.

Twayuka byepi kuba’mba aa moba apwile mu 29 C.E.? Milungu 69 yatendekele mu 455 B.C.E. kimye Nehemiya kyo afikile mu Yelusalema na kumushimukulula. (Danyela 9:25; Nehemiya 2:1, 5-8) Kyambo kya “mulungu” kilumbulula moba atanu na abiji. Ino milungu yo baambapo mu buno bungauzhi kechi milungu ya moba atanu na abiji ne, ke myaka itanu na ibiji, ko kuba’mba ‘juba jimo jimenako mwaka umo,’ byonka byaamba bungauzhi bwa mu Baibolo. (Kubala 14:34; Ezikyo 4:6) Kino kibena kulumbulula’mba mulungu umo wimenako myaka itanu na ibiji kabiji milungu 69 ke myaka 483 (69 x 7). Inge twafumya myaka 483 mu myaka 455 B.C.E., itufikizha mu mwaka wa 29 C.E. Uno ye mwaka Yesu mo abatizhiwe ne kwikala Mesiasa.—Luka 3:1, 2, 21, 22.

Buno bonka bungauzhi bwaambile ne pa mulungu mukwabo umo, ko kuba’mba myaka ikwabo itanu na ibiji. Mu kikye kimye, Mesiasa momo bamwipaile mu mwaka wa 33.C.E., kabiji kutendeka mu mwaka wa 36 C.E, mambo awama a Bufumu bwa Lesa atendekele kusapwilwa ku mikoka yonse kechi ku Bayudea bonkatu ne.—Danyela 9:24-27.

▸ Kita. 4, jifu. 7

[Chati pa peja 212]

14 BUBELA BWA KUBA’MBA KUJI BALESA BASATU

Baibolo yaamba’mba Yehoba Lesa ye Mulenga ne kuba’mba ye walengele Yesu saka akyangye kulenga bintu byonse. (Kolose 1:15, 16) Yesu kechi Lesa wa Bulume Bonse ne. Yesu kechi waambilepo kuba’mba waesakana pamo ne Lesa ne. Waambile kuba’mba: “Batata bankila.” (Yoano 14:28; 1 Kolinda 15:28) Pano bino bupopweshi bumo bufunjisha’mba mwi Lesa umo muji Balesa Basatu: lesa Tata, lesa Mwana ne lesa mupashi wazhila. Baibolo kechi waambapo’mba kuji “Balesa Basatu” ne. Buno ke bubela bwine bufiita.

Mupashi wazhila ke bulume bwa Lesa bubula kumweka. Lesa bo boengijisha pa kuba byo akeba. Mupashi wazhila kechi Lesa ne. Bena Kilishitu batanshi “bayujile mupashi wazhila,” kabiji Yehoba waambile’mba: “Nketulwila mupashi wami pa bantu bonse.”—Byubilo 2:1-4, 17.

▸ Kita. 4, jifu. 12 ne Kita. 15, jifu. 17

15 MUSALABA

Bena Kilishitu bakine kechi bengijisha musalaba pa kupopwela Lesa ne. Mambo ka?

  1. Bapopweshi babubela bo baingijishanga musalaba. Kala bantu babulanga kupopwela Lesa bo baingijishanga musalaba pa kupopwela bilengwa. Kabiji bamwingijishanga ne pa kupopwela lesa wa lusemo. Mu myaka itanshi 300 kufuma pafwijile Yesu, bena Kilishitu kechi baingijishanga musalaba pa kupopwela Lesa ne. Bino mu kuya kwa moba, mfumu wa bena Loma aye Constantine ye walengele musalaba kuba’mba ko kayukilo ka bwina Kilishitu. Musalaba bamwingijishanga na mulanguluko wa kulengela bwina Kilishitu kutumbalala. Bino musalaba kechi wakwatankenepotu nangwa pacheche ne Yesu Kilishitu ne. Buku wa New Catholic Encyclopedia ulumbulula’mba: “Musalaba bamwingijishanga mu bupopweshi bwajingako Yesu saka akyangye kusemwa ne mu bisho bikwabotu byabula bya bwina Kilishitu.”

  2. Yesu kechi bamwipaijile pa musalaba ne. Kyambo kya “musalaba” mu Kingiliki kilumbulula “kichi kya mulumbulumbu,” “mwandalo,” nangwa’mba “kichi.” Baibolo utelwa’mba The Companion Bible walumbulula’mba: “Kafwapotu nangwa pamo mu binembelo bya Kingiliki mu [Lulayañano Lupya] po baamba’mba wafwijile pa bichi bibiji byo bakimbakanya ne.” Yesu bamwipaijile pa kichi kya mulumbulumbu.

  3. Yehoba kechi ukeba’mba twingijishenga bankishi nangwa biyukilo pa kumupopwela ne.—Kulupuka 20:4, 5; 1 Kolinda 10:14.

▸ Kita. 5, jifu. 12

16 KIVULUKO

Yesu wakambizhe baana banji ba bwanga kuvulukanga lufu lwanji. Boba bino pa mwaka pa mwaka pa Nisanyi 14, pa juba bena Isalela po baikelanga na Kijiilo kya Lupitailo. Pa kino kijiilo bapishamo shinkwa ne binyu, bimenako mubiji ne mashi a kwa Yesu. Aba bakalamanga pamo ne Yesu mwiulu bajako ku shinkwa ne kutomamo mu binyu. Aba baji na luketekelo lwa kwikala pano pa ntanda batanwako ku Kivuluko kumwesha munema, pano bino kechi bajako ku shinkwa ne kutomamo mu binyu ne.

▸ Kita. 5, jifu. 21

17 MWEO

Mu Baibolo wa Binembelo bya Ntanda Ipya, kyambo kya “mweo” bekingijisha kulumbulula (1) muntu, (2) nyama ne (3) bumi bwa muntu nangwa nyama. Twayai twambepo pa bino:

  • Muntu. “Mu moba a kwa Nowa, byo bafiikilenga bwato mwapulukijiletu bantu bacheche, ko kuba’mba myeo itanu na isatu yabujile kufwa na mema.” (1 Petelo 3:20) Kyambo kya kuba’mba “myeo,” pano kibena kulumbulula bantu, Nowa, mukazhanji, baana babo basatu ne benakwabo.

  • Banyama. “Lesa waambile’mba: ‘Mu mema mwikale bilengwa byumi byapusana pusana kabiji bilengwa [“myeo,” tubyambo twa panshi] bitumbuka bipitañanenga mu lwelele.’ Kepo Lesa aambile’mba: “Pa ntanda pekale bilengwa [“myeo,” tubyambo twa panshi] byumi monka mwayila mitundu yabyo, banyama ba kulela, bikalaba panshi ne banyama ba mungye monka mwayila mitundu yabo. Ne kwikala kyaikele byonkabyo.”—Ntendekelo 1:20, 24.

  • Bumi bwa muntu nangwa bwa nyama. Yehoba wabujile Mosesa amba: “Bantu bonse bakebelenga kukwipaya [“bakebelenga mweo wobe,” tubyambo twa panshi] bafwa.” (Kulupuka 4:19) Yesu byo ajinga pano pa ntanda waambile’mba: “Amiwa ne kafunga wawama; kafunga wawama welela mikooko yanji bumi [“mweo,” tubyambo twa panshi] bwanji.”—Yoano 10:11.

    Kabiji muntu inge wauba kintu na ‘mweo yense,’ kilumbulula’mba waingila papelela bulume bwanji kwa kubula kwikanjikizha. (Mateo 22:37; Mpitulukilo ya mu Mizhilo 6:5) Kyambo kya “mweo” kyakonsha ne kulumbulula kukebesha kintu. Muntu wafwa nangwa mubiji wa muntu wafwa naye bakonsha kumutela’mba mweo.—Kubala 6:6; Byambo bya Maana 23:2; Isaya 56:11; Hagai 2:13.

▸ Kita. 6, jifu. 5 ne Kita. 15, jifu. 17

18 MUPASHI

Kyambo kyo batuntulula’mba “mupashi” mu Baibolo wa Binembelo bya Ntanda Ipya kilumbulula bintu byavula mu Kihebelu ne mu Kingiliki. Pano bino javula kingila ku bintu bibula kumweka ku bantu, nabiji mwela nangwa muya wa bantu ne banyama. Bino byambo byakonsha ne kulumbulula bamalaika ne mupashi wazhila, ngovu ya Lesa. Baibolo kechi waambapo kuba’mba kintu kimo mu muntu kishala kyumi inge muntu wafwa ne.—Kulupuka 35:21; Salamo 104:29; Mateo 12:43; Luka 11:13.

▸ Kita. 6, jifu. 5 ne Kita. 15, jifu. 17

19 NGEHENA

Ngehena ke jizhina ja mpunzha yajinga kwipi na Yelusalema ko basokelanga biswaswa. Kafwako bishinka bimwesha kuba’mba mu moba ajingako Yesu, banyama nangwa bantu bebamanyikanga nangwa kwibasoka bomi mu ino mpunzha ne. Onkao mambo, Ngehena kechi imenako mpunzha ibula kumweka bantu bafwa mo bebamanyikila ne kwibasoka myaka ne myaka ne. Yesu byo aambile pa bo bakataya mu Ngehena, walumbulwilenga lonaiko lwa myaka ne myaka.—Mateo 5:22; 10:28.

▸ Kita. 7, jifu. 20

20 LULOMBELO LWA NKAMBO

Uno ke mulombelo Yesu ye alombele pa kufunjisha baana banji ba bwanga bya kulomba. Kabiji belutela ne kuba’mba Lulombelo lwa Tata Wetu wa Mwiulu. Yesu witufunjishe kulomba’mba:

  • “Jizhina jenu jizhile”

    Tulomba kuba’mba jizhina ja Yehoba jikale jatoka ne kuba’mba afumyepo bubela bonse pa jizhina janji. Kino kikobiwa kimye bonsetu mwiulu ne pano pa ntanda kyo bakatumbijikanga ne kunemeka jizhina ja Lesa.

  • “Bufumu bwenu bwiye”

    Tulomba kafulumende wa Lesa kwiya na konauna ntanda yatama ibena kulamwa ne Satana, ne kutendeka kulama ntanda yonse ne kwiyalula ke paladisa.

  • “Kyaswa muchima wenu kyubiwe pano pa ntanda”

    Tulomba kuba’mba bantu bekalenga pano pa ntanda byonkatu Yehoba byo akebelenga bantu kwikala kufumatu kimye kyo ebalengele, kuba’mba bantu balukokelo kabiji balumbuluka bakekalenga mu Paladisa myaka ne myaka.

▸ Kita. 8, jifu. 2

21 BUKUZHI

Yehoba wapaine bukuzhi kuba’mba apulushe bantu ku bundengamambo ne lufu. Bukuzhi ke kintu kyo bapaine pa kuba’mba bantu bakekale na bumi bwalumbuluka ne bulunda bwawama ne Yehoba bwaonawine mwanamulume mutanshi, aye Adama. Lesa watumine Yesu kwiya pano pa ntanda na kufwila bandengamambo. Na mambo a lufu lwa kwa Yesu, bantu bonse bakonsha kwikala myaka ne myaka ne kwikala balumbuluka.

▸ Kita. 8, jifu. 21 ne Kita. 9, jifu. 13

22 MAMBO KA MWAKA WA 1914 KYO ANEMENA?

Bungauzhi buji mu Danyela kitango 4 bwaamba kuba’mba Lesa ukekajika Bufumu bwanji mu 1914.

Bungauzhi: Yehoba waloteshe Mfumu Nebukaneza kiloto kya bungauzhi kya kichi kikatampe kyo batemene. Mu kino kiloto, ku kishiki bapombeleko kyela kya kapotwe ne mukuba pa kuba’mba kibule kusapuka mu “bimye bitanu na bibiji.” Bino bimye inge byapwa, kino kichi kikakoma jikwabo.—Danyela 4:1, 10-16.

Buno bungauzhi bulumbulula ka?: Kichi kimenako bukalama bwa Lesa. Pa myaka yavula bingi, Yehoba waingijishanga bamfumu balamanga mukoka wa bena Isalela mu Yelusalema. (1 Byambo bya Moba 29:23) Bano bamfumu balekele kwikala bakishinka, kabiji ne bukalama bwabo bwapwile. Mu mwaka wa 607.B.C.E., momo baonawine muzhi wa Yelusalema. Pano po patatwijile “bimye bitanu na bibiji.” (2 Bamfumu 25:1, 8-10; Ezikyo 21:25-27) Yesu byo aambile’mba, “Yelusalema bakamunyantaula ku bisaka bya bantu poso bimye byatongolwa bya bisaka bya bantu bikafike,” waambilenga pa bino bimye “bitanu na bibiji.” (Luka 21:24) Onkao mambo, “bimye bitanu na bibiji” kechi byapwile Yesu byo ajinga pano pa ntanda ne. Yehoba walayile kuba’mba ukatongola Mfumu “bimye bitanu na bibiji” inge byapwa. Uno Mfumu aye Yesu, ye ukalengela bantu ba Lesa kwikala bulongo pano pa ntanda myaka ne myaka.—Luka 1:30-33.

Ñanyi kimye kyapwile bino “bimye bitanu na bibiji”?: “Bino bimye bitanu na bibiji” ke myaka 2,520. Inge twabala myaka 2,520 kufuma mu mwaka wa 607 B.C.E., ipwa mu 1914. Uno ye mwaka Yehoba mo atongwele Yesu aye Mesiasa kwikala Mfumu mu Bufumu bwa Lesa mwiulu.

Pano myaka 2,520 twiiyuka byepi? Baibolo yaamba’mba bimye bisatu ne kichika ke moba 1,260. (Lumwekesho 12:6, 14) Onkao mambo, bimye bisatu ne kichika inge twabikapo bikwabo bimye bisatu ne kichika bikala ke “bimye bitanu na bibiji” nangwa’mba moba 2,520. Moba 2,520 aesakana pamo na myaka 2,520 kwesakana na bungauzhi bwaamba’mba ‘juba jimo jimenako mwaka umo.’—Kubala 14:34; Ezikyo 4:6.

▸ Kita. 8, jifu. 23

[Chati pa peja 218, 219]

23 MIKELA MALAIKA MWINE MUKATAMPE

Jizhina ja kuba’mba “malaika mwine mukatampe” jilumbulula “mukulumpe wa bamalaika.” Baibolo waambatu pa mukulumpe umo wa bamalaika, ne jizhina janji Mikela.—Danyela 12:1; Yuda 9

Mikela ye Mukulumpe wa nzhita ya Lesa ya bamalaika bakishinka. Pa Lumwekesho 12:7 paamba’mba: “Mikela ne bamalaika banji balwile na nsuñunyi . . . ne bamalaika banji.” Kabiji buku wa Lumwekesho waamba’mba, Yesu ye Mukulumpe wa nzhita ya Lesa. Onkao mambo, jizhina ja Mikela ke jizhina jikwabo ja kwa Yesu.—Lumwekesho 19:14-16.

▸ Kita. 9, jifu. 4

24 MOBA A KUPELAKO

Bino byambo bilumbulula kimye kikamwekanga bintu byatongolwa’mba bikamweka pano pa ntanda Bufumu bwa Lesa saka bukyangye konauna ino ntanda ibena kulamwa ne Satana. Kabiji byambo bikwabo ke bya kuba’mba, “mpelo ya buno bwikalo” ne “kwikalapo kwa Mwana Muntu.” Bino byambo bebingijisha mu bungauzhi bwa mu Baibolo pa kwamba pa kimye kintutu kimo. (Mateo 24:3, 27, 37) “Moba a kupelako” atendekele kimye Bufumu bwa Lesa kyo bwatendekele kulama mwiulu mu 1914. Kabiji akapwa pa Amagedonyi kimye kikonaunwa ino ntanda ibena kulamwa na Satana.—2 Timoti 3:1; 2 Petelo 3:3.

▸ Kita. 9, jifu. 5

25 LUSANGUKO

Lesa inge wasangula muntu wafwa waikala na bumi jikwabo, lo lusanguko. Baibolo yaamba pa bantu batanu na bana bo basangwile. Kabiji Elaija, Elisha, Yesu, Petelo ne Paulo nabo basangwilepo bantu. Baubile bino bya kukumya na bulume bwa Lesa. Yehoba walaya kusangula “baoloka ne babula koloka” bakekalanga pano pa ntanda. (Byubilo 24:15) Kabiji Baibolo yaambapo ne pa basangulwa ne kuya mwiulu. Kino kyubiwa inge Lesa wasangula boasala nangwa’mba bashingwa ne kwibatwala mwiulu na kwikala pamo ne Yesu.—Yoano 5:28, 29; 11:25; Filipai 3:11; Lumwekesho 20:5, 6.

▸ Kita. 9, jifu. 13

26 KUPOPWELA BANDEMONA (MIPASHI)

Kupopwela bandemona nangwa’mba mipashi ke kwisamba na mipashi kwa kubula kwingijishapo kintu nangwa kimo, nangwa kupichila mu bañanga, bantu baji na bikishi ne balozhi. Kuba bino kwatama bingi. Bantu bapopwela mipashi boba bino mambo balondela bubela bwa kuba’mba muntu inge wafwa wikala kipuku. Kabiji bandemona bongola bantu kuba’mba baleke kukokela Lesa. Kubuka kwingijisha tubangabanga, kuponga, majikii, bulozhi ne kuba bingelekezha byonse ke kupopwela bandemona. Mabuku avula, magazini, mafilimu, bya buñanga, bipikichala ne nyimbo bilengela kupopwela bandemona ne kuba majikii kumweka nobe bijitu bulongo. Bisho byavula byubiwa pa bijilo nabiji kupana bintu ku bafwa, mitanda, kuvuluka juba jafwile muntu, butuzhi ne kulaala pa byoto kwavwangamo kupopwela bandemona. Bantu bamo bengijisha michi ipendañana pa kuba’mba bekale na bulume bwa bandemona.—Ngalatiya 5:20; Lumwekesho 21:8.

▸ Kita. 10, jifu. 10 ne Kita. 16, jifu. 4

27 BUMFUMU BWA YEHOBA

Yehoba ye Lesa wa Bulume Bonse walengele jiulu ne ntanda. (Lumwekesho 15:3) O ene mambo o aikela Mwine mwina byonse kabiji uji na bulume bonse pa bilengwa byanji. (Salamo 24:1; Isaya 40:21-23; Lumwekesho 4:11) Byonse byo alenga wibipa mizhilo yo bilondela. Kabiji Yehoba uji ne na bulume bwa kutongola bakalama. Tutundaika bumfumu bwa Lesa inge twamutemwa ne kumukokela.—1 Byambo bya Moba 29:11.

▸ Kita. 11, jifu. 10

28 KUFUMYA JIIMI

Kufumya jiimi ke kwipaya mwana ukyangye kusemwa kya nshiji. Kechi jiimi jafuma na mambo a mapuso nangwa na mambo a bintutu bikwabo bilengela mubiji kuba bino ne. Kufumatu kimye mwanamukazhi kyo aimita, mwana wikala muntu, kechi kinungwatu kya mubiji wa inanji ne.

▸ Kita. 13, jifu. 5

29 KUBIKWA MASHI

Jino ke jishinda ja kubukilwamo jo babika muntu mashi a muntu mukwabo nangwa mashi o balamina jimo. Nangwa lubaji lumo pa mbaji ina iji mu mashi. Mashi alengwa na bintu bina, maselo achila (red blood cells), maselo atoka (white blood cells), maselo alengela mashi kuchimba (platelets), ne mema a mu mashi (plasma).

▸ Kita. 13, jifu. 13

30 KUFUNJISHA

Mu Baibolo kyambo kya ‘kufunjisha’ kechi kilumbululatu kukubula bya kuba bintu bimo ne. Inge betufundako, ko kuba’mba babena kwitujimunako, kwitufunjishapo bimo nangwa kwitololako. Yehoba kechi witufundako na muchima washinta nangwa’mba wakanama ne. (Byambo bya Maana 4:1, 2) Bansemi bafwainwa kulondelanga byuba Yehoba. Yehoba wayuka kufunjisha kya kuba ulengela ne bantu kutemwa mafunde anji. (Byambo bya Maana 12:1) Yehoba watemwa bantu banji kyokyo ebafunjishisha. Mikambizho yanji ibakwasha kolola ndangulukilo yabo ne kutendeka kulanguluka ne kuba bintu mu jishinda jimusangajika. Anweba bansemi, kufunjisha baana benu kwavwangamo kwibakwasha kuyuka ene mambo kukokela o kwawamina. Kabiji kwavwangamo ne kwibafunjisha kutemwa Yehoba, ne kutemwa Byambo byanji, Baibolo ne kumvwisha mafunde ajimo.

▸ Kita. 14, jifu. 13

31 BANDEMONA

Bino ke bilengwa bya mupashi byatama biji na bulume kukila bantu. Bandemona ke bamalaika batama. Byo basatukijile Lesa popo baikele balwanyi banji. (Ntendekelo 6:2; Yuda 6) Bepapikile ne Satana, malaika mutanshi kusatukila Yehoba.—Mpitulukilo ya mu Mizhilo 32:17; Luka 8:30; Byubilo 16:16; Yakoba 2:19.

▸ Kita. 16, jifu. 4

    Mabuku a mu Kikaonde (1992-2025)
    Shinkai
    Shinkulai
    • Kikaonde
    • Tuminaiko Bakwenu
    • Byo Mukeba
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Terms of Use
    • Privacy Policy
    • Privacy Settings
    • JW.ORG
    • Shinkulai
    Tuminaiko Bakwenu