Nanchi Bantu Bakapwisha Nkondo ne Malwañano Nyi?
Bintu bilengela bantu kulwa byavula bingi. Bamo balwa na mambo a bya bumulwila ntanda, kuyilako peulu kwa mitengo ya bintu nangwa kwiboba nshiji. Bakwabo nabo balwa na mambo a kukeba kwangata kyalo ne bunonshi bujimo. Malwañano avula abuuka na mambo a misalululo ya kikoba nangwa kupusana pusana kwa bupopweshi. Ñanyi bintu bibena kuba bantu pa kuba’mba baleke kulwa nkondo kabiji balete mutende? Nanchi bantu bakapwisha milukuchi ne nkondo nyi?
Drazen_/E+ via Getty Images
KUWAMISHAKO BWIKALO BWA BANTU
Bibena kuba makafulumende: Makafulumende abena kuwamishako bwikalo bwa bantu. Balanguluka’mba kuba bino kukapwisha buyanji. Buyanji ke kintu kimo kileta milukuchi mu kyalo.
Ene mambo o bakankelwa: Makafulumende afwainwa kupimpulako byo bengijisha mali. Mu 2022, mali afika ku madola 34.1 bilyonyi a kina America (U.S.) o o baingijishe ku bintu byakwashishe kuwamishako bwikalo bwa bantu mu mapunzha avula. Nangwa byonkabyo, ano mali akepeele bingi kwesakana na o baingijishe ku bashilikale mu yenkawa mwaka.
Munembeshi kata wa mu kipamo kya United Nations aye António Guterres waambile’mba: “Twingijisha mali avula bingi ne bintu byavula kukwashishamo bantu bekala mu mapunzha muji makondo ne milukuchi kukila o twingijisha kukanya ano makondo ne milukuchi.”
Baibolo waamba’mba: Makafulumende ne bipamo byakonsha kukwasha bayanji, pano bino kechi baji na bulume bwa kufumyapo buyanji ne.—Mpitulukilo ya mu Mizhilo 15:11; Mateo 26:11.
MAKAFULUMENDE OMVWAÑANA’MBA ALETE MUTENDE
Bibena kuba makafulumende: Besambapo pa bintu byakonsha kukwasha bafuukulapo kulwa nkondo nangwa byakonsha kukwasha babena kulwa nkondo pa kuba’mba bekileke.
Ene mambo o bakankelwa: Ba bena kulwa kechi baswa’mba besambe ne. Kabiji bakankalwa kulondela byo baitabunzhanya.
Ba Raymond F. Smith bengijila ku American Diplomacy baambile’mba: “Javula byalo nangwa bipanyi bikankalwa kwitabunzhanya. Bintu bimo byo besambapo kechi biyilamo kya kuba byapwisha nkondo ne. Bilengelatu babena kulwa kukizhamo.”
Baibolo waamba’mba: Bantu bafwainwa ‘kukeba mutende.’ (Salamo 34:14) Nangwa byonkabyo, bantu bavula lelo jino ‘kechi baji na bukishinka ne, . . . kechi bakeba kumvwañana ne, . . . kabiji basolola bakwabo.’ (2 Timoti 3:1-4) Byubilo bya uno mutundu bilengela bantangi ba bumulwila ntanda kubula kupwisha malwañano.
MAKAFULUMENDE OMVWAÑAMA KONAUNA NANGWA KUKEPESHAKO BILWILO BYA NKONDO
Bibena kuba makafulumende: Bakeba kukepeshako nangwa konauna bilwilo bya nkondo kikatakata mabomba ashinta.
Ene mambo o bakankelwa: Byalo kechi bikeba kukepeshako nangwa konauna bilwilo ne, mambo bichina’mba bulume bwabyo bwa kwizhikijila bukakepa. Nangwatu inge byalo byaonauna bilwilo bya nkondo byonse, kechi byafwainwa kufumyapo bintu bilengela bantu kulwa nkondo ne.
Pepala umo utelwa’mba Securing Our Common Future: An Agenda for Disarmament waambile’mba: “Makafulumende avula alayile’mba akonauna bilwilo byao bya nkondo inge mwaka wa 1991 wapwa kechi ebyonawine ne. Kabiji kechi aingijishe mashinda akonsha kukepeshako kubika bumi bwa bantu mu kizumba, kubula kumvwañana, kulengela bantu kwikala ku matwi nzoo ne kwikala bazhikijilwa ne.”
Baibolo waamba’mba: Bantu bafwainwa konauna bilwilo bya nkondo kabiji “bakabundanga mapoko abo ne kwialula ke bya kujimako.” (Isaya 2:4) Nangwa byonkabyo, bantu pa kuba’mba bapwishe nkondo bafwainwa kubapo ne bintu bikwabo, mambo mu muchima wa muntu mo mufuma milanguluko yatama.—Mateo 15:19.
MAKAFULUMENDE OMVWAÑANA KUBA’MBA BAKANYE NKONDO
Bibena kuba makafulumende: Makafulumende omvwañana kuba’mba ezhikijile ku balwanyi. Balanguluka’mba bambanzhi nangwa kyalo kikwabo kechi kyakonsha kulwa nabo ne. Mambo inge kisulwa malwa kulwa nabo, ko kuba’mba kikalwa na mazhita a bino byalo byonse byaumvwañana.
Ene mambo o bakankelwa: Kuchinya kyalo kikwabo kulwa na byalo byavula byumvwañana kechi kuleta mutende ne. Javula byalo byumvwañana kechi bifikizha mulaye wabyo ne. Kimye kimo kechi baswañana bya kuba inge bebalukuka ku balwanyi nangwa kimye kya kubilamo byo baswañana ne.
Buku wa Encyclopedia Britannica waamba’mba: “Nangwa kya kuba kipamo kya League of Nations ne kya United Nations kyaingijile bingi na ngovu kukwasha makafulumende kumvwañana kuba’mba bakanye makondo, ano makafulumende akankalwa kupwisha nkondo.”
Baibolo waamba’mba: Kiwama bingi inge kya kuba bantu bavula babena kwingijila pamo ne kwikwasha mulwabo. (Musapwishi 4:12) Nangwa byonkabyo, makafulumende ne bipamo bya bantu kechi bikaleta mutende ne luzhikijilo lwa myaka ne myaka ne. Kabiji Baibolo witubuula’mba: “Kange muketekele mu baana ba bamfumu nangwa mu mwana muntu ukabula kukonsha kwimupulusha ne. Mupashi wanji ulupukamo, aye ubwela ku mushiji; pa jonkaja juba milanguluko yanji yonaika.”—Salamo 146:3, 4.
Nangwa kya kuba byalo byavula byumvwañana kuba’mba bilete mutende wa myaka, bantu monka balwila makondo.