Chɔm Tuisiŋndo a Nyɛiye Maa Chiisu
“Kiliti saŋga le nya, mbo chɔm nya nɛiyo le mi la tol peluŋ ndɔŋ kɔɔli.”—PITƐ TASOO 2:21, NW.
1. Le yɛɛ tamasi Chiisoo tuulaa tosa yɛ miŋ sɔɔŋguu Chɛhowa ikɛi kpɛɛluŋ?
MIŊ kindiŋ le tuulaa kaala naŋ hɛnaŋ waŋnda apum o ŋdial taŋ. Kɛ o wanaa balu o chieeŋndo choo wa kpou, wana o wana cho miŋ tuula kaala ndɔlaŋ mbo hiou Chiisu Kiliti le. Le yɛɛ naŋ dimi yɛ lende? Tuma pum, mi Chiisu pila bɛɛ dimi aa, “Wana o wana che ya pɛ, mɛɛ a chii Finya nuu chɔ.” (Chɔŋ 14:9) Mi Chiisu vial Finya ndɔ o kaa niŋ nyɛkɛndɛi maa wana che dɔɔ ndu pɛ, mɛɛ a chii Finya ndɔ chɔ. Lelaŋ, te ŋ tuula tamasi Chiisoo pɛ, ŋ nɔla miŋ sɔɔŋguu Chɛhowa ikɛi kpɛɛluŋ, Wana Kpou Kpou Wo o toosiaa choo choo a lɛŋndeŋ ndo. Nuawɔ sala bɛndu naŋ sɔla wo se, te ŋ tuula pɛ suiliŋnda Po ndɔɔ miŋ tol nɛila ndɔlaŋ kɔɔli!
2, 3. (a) Le yɛɛ Chɛhowa poonyial lɛ naa le Po ndɔɔ tɛɛsiaa, nduyɛ yɛɛ Chɛhowa yeema yɛ naa miŋ tosa? (b) Yɛɛ naŋ cho yɛ yaasiaa o buŋgɛi hei niŋ a icho lachi ve?
2 Vɛɛ naŋ looku yɛ kaa Chiisoo sina? Ŋ naŋ kɔl le mɛɛ naŋ nɔ bundɛi Chiisu ve ipoonyiaa o Baabuiyo niŋ yɛ. Chɛhowa ke naa bundɛi hei o yaula Kilisiɔŋnda maKilikiilaŋ niŋ, kanifuule o yeema naa miŋ sina Po ndɔɔ le halikpeŋ miŋ tol tamasi ndɔɔ kɔɔli. (Nuawɔ Pitɛ Tasoo 2:21.) Baabuiyo tuu tamasi Chiisu mɛiyo a ‘peloŋ.’ O kpeekpei niŋ, Chɛhowa cho naa dimullo le miŋ tol Chiisu kɔɔli, nduyɛ miŋ kɛsi peluŋ naŋ o ŋ ndɔŋ choo. Lekɛndɛi, Chiisu kɛsul naa tamasi walaŋndo, nduyɛ nyɛɛmbɔ bɛɛ ŋ cho wanaa walaŋ te. Kɛ Chɛhowa nɔ o kɔl maa mɛɛ mi peluŋ naŋ bii ŋ Chiisoŋ mɔɔsu le. Mi che bɛɛ waŋchieeya lahakiaa naŋ cho ni, o yeema naa miŋ kindiŋ kpoke le tamasi Po ndɔɔ tolɔɔ kɔɔli.
3 Ŋ yaasiaŋ ndɔ niko suiliŋnda kɛndɛla Chiisulaŋ lapum. O buŋgɛi hei niŋ, ŋ cho isɔɔ a tuisiŋ ndɔɔ, vɛlɛ a nyɛiyii nduɛi okɔɔ. O buŋgɛi cho lachi ve niŋ, ŋ cho yaasiaa a kɔl sikpa ndɔɔ, vɛlɛ a sinapɛŋgu ndɔɔ okɔɔ. O suiliŋ kɛ kɛ fee bɛŋgu, ŋ cho nyunalaŋ layaa muli. Laŋ la cho ni, ‘Yɛɛ suiliŋ koŋ sim yɛ? Vɛɛ Chiisu chɔm yɛ ndu? Nduyɛ vɛɛ naŋ tuallɛ tamasi ndɔɔ kɔɔli?’
WANA TUISIAŊNDO CHIISU CHO NI
4. Vɛɛ ŋ tɛɛsiaa yɛ tuisiŋndo?
4 Yɛɛ cho yɛ tuisiŋndo? O chieeŋ heelaŋndo hoo niŋ, apum yiyaŋ maa te waŋndo tuisiŋ pɛ, mɛɛ o vi ŋdial, ɔɔ o nɔ kɔl sikpa le. Kɛ o baa pilɔɔ choo, hei cho tonya le. Le ma chɔm tuisiŋndo, mɛɛ ma nɔ kpiiliaa a kɔl sikpaa. A tɛɛsiaa tuisiŋndo maa “nyɛ cho teŋgeŋ a heelɔŋndo, vɛlɛ a tɛɛndiɛiyo.” O yaula Kilisiɔŋnda maKilikiilaŋ niŋ, a hivi “tuisiŋndo” maa ‘wana vi kɔllo.’ (Fil. 2:3) Tuisiŋndo kanduŋ a mɛɛ naŋ yiyaŋ a naapila okɔɔ yɛ. Mi yaula tɛɛsiaa sɔɔŋ Baabuiyoŋ ndo opilɛ dimi aa, “Tuisiŋndo mala naa miŋ sina mɛɛ naŋ cho kpeekpei Mɛlɛka o hɔl lɛ.” Te ŋ tuisiŋ pɛ kɛsɛ kɛsɛ Mɛlɛka o hɔl, ŋ chel chaaŋaa naa waŋchieeya o ikɛsu le. (Luom. 12:3) Icho suɛi bɛɛŋ le mi waŋchieeyaa lahakiaa nɔ kaa tuisiaŋndo le. Kɛ ŋ nɔla miŋ pɛɛku le waa wanaa tuisiaŋnda, te o wa pɛ miŋ yiyaŋ a simnda naalaŋ Mɛlɛka lachi, nduyɛ miŋ tol peluŋ Po ndɔɔ kɔɔli.
5, 6. (a) Nɛɛ cho yɛ Maikɛl, o cho maalikɛiya kpou bolleŋ ndo? (b) Vɛɛ Maikɛl ndoo chɔm yɛ kaa tuisiaŋndo?
5 Vɛɛ Chiisu ndoo chɔm yɛ tuisiŋndo? Bundɛi Po Mɛlɛkaa cho ikɛsiaa a tuisiŋndo okɔɔ le lɔɔ levil. Nduyɛ o wa tuisiŋndo chɔmndo teleŋ o wa o inyinaya maa wana kpaaya bɛndu o choo choo niŋndo, a teleŋ o wa wana walaŋndo o chieeŋndo choo wo. Ŋ yaasiaŋndɔ tamaseliilaŋ lapum.
6 Kaa ndɔɔ. Mi wana poonyiaa Baabuiyo Chiud poonyiaa a tamasi Chiisoo okɔɔ teleŋ o wa o choo choo niŋndo. (Nuawɔ Chiud 9.) Chiisu nɔ diolaŋ ni aa Maikɛl, o cho maalekɛiya bolleŋ ndo. Mi “sɛɛŋgiaŋndo luɛi Masa Nyinaa Wɔɔŋnda tɛɛŋ nda Maikɛl o dialuŋ Muusioŋ choo.” Nduyɛ ma hiŋaŋ diomndaŋ. Loonuŋ maa mɛɛ Muuse vi, mi Chɛhowa chɔ dialuŋ ndɔŋ naa wana sina le wa. (Dut. 34:5, 6, NW) Kɛlɛŋgaa Masa Nyinaa Wɔɔŋnda ndoo yeema mbo soliŋ paala Muuselaŋ kpeku le piɛile lachoowaleŋ hivioo lachi. O wa bɛɛ aa yiyaŋ wɔɔŋndo wa Nyina Wɔɔŋndo o kɔl ni, kɛ mi Maikɛl sim a kɔllo sikpa. A mɛɛ suɛi yaasiaa pilɛ chɔm yɛ, diomnda maKilikiilaŋ “kɛɛ diompilɔɔ,” a “diomnda hiŋaŋndaŋ” cho “sɛɛŋgiaŋ kpeekpeiyo ni.” Nduyɛ hoo chɔm maa “mi Maikɛl ‘simul di Nyina Wɔɔŋndo’ le dialuŋ Muusioŋ chuaa.” Masa Maalekɛiya sina maa o cho ndu le ndoo nɔ kuee mbo tuisi ndu nyɛplaa choo le. Kɛ mbo mal Wana Kialaa Ŋyama Kpou Kpou Wo o ba, Chɛhowa. Mi Maikɛl kɛɛ le kpeleŋ kpaaya ndɔɔ mɛɛlu wo huuloo mi che bɛɛ naa mi Nyina Wɔɔŋndo pilaŋ ndu tana. Nuawɔ kaa tuisiaŋ kɛndɛ bɛndu se!
7. Vɛɛ Chiisu chɔm yɛ maa ndoo tuisiŋ mɛɛ ndoo suaa yɛ, a mɛɛ ndoo tosa sɔɔŋ yɛ?
7 Teleŋ Chiisu wa wali pollo tosaa o chieeŋndo choo wo, mbo chɔm maa ndoo tuisiŋ o kaa niŋ, nduyɛ a mɛɛ ndoo suaa yɛ. Mɛɛ ndoo suaa yɛ. Pesiŋ bɛɛ o chɛl mi waŋnda saŋgala ndu le. Kɛ, mbo dimul nda maa a saŋgala Finya ndɔ. (Mak. 10:17, 18; Chɔŋ 7:16) Paale pilɛ bɛɛ o deŋul buɛiyaa nduaa le, kɛlɛŋgaa niŋ te mbo che nda chɔdɔ. Kɛ, mbo ke nda bɛɛle yiŋgoloŋ ndeŋ, chandɔɔ nda le o kɛndɛ nda wa tosaa wo, nduyɛ mbo duau tiindaŋndo o nda niŋ. (Luk. 22:31, 32; Chɔŋ 1:47) Kaala ndɔlaŋ. Le chɔmndo maa Chiisu tuisiŋ, mbo tosa yoomu ndɔɔ tɛtɛlɛ, nduyɛ mbo kɛɛ nyɛm kiɔɔŋ kiltaŋ kɔɔli. (Mat. 8:20) Mbo tosa vɛlɛ wali lebuɛiyo. (Chɔŋ 13:3-15) Mɛɛ ndoo diikuŋ yɛ chɔm vɛlɛ kpendekele ni maa ndoo tuisiŋ. (Nuawɔ Filipiaŋnda 2:5-8, NW.) Mi Chiisu chɛl le hɛnaŋ Mɛlɛkaa tosaa. O ve maa wanaa heeluŋ ma tul kaa diikaŋndo leyɛ wa le. “Mbo tuisiŋ nduyɛ mbo diikuŋ haa mbo sɔla piɔmndo.” Hei cho kpendekele le sinaa maa “wana tuisiaŋndo” le Chiisu, Po wana pɔnɔɔ wa le?—Mat. 11:29.
LA CHƆM KAA TUISIAŊNDO MAA CHIISU
8, 9. Vɛɛ naŋ chɔm yɛ kaa tuisiaŋndo?
8 Vɛɛ naŋ chɔm yɛ kaa tuisiaŋndo maa Chiisu? Kaa naa. Tuisiŋndo tosa ŋ huulu kpeleŋ kpaaya naa mɛɛlu wo le. Te ŋ sina pɛ maa ŋ nɔ di le miŋ kelu iyama le, ŋ ve chɔ chɔ le acheleŋnda diolaŋ tɛɛmboo le biondɔŋnda ndalaŋ, ɔɔ miŋ kiisaŋ a nda le. (Luk. 6:37; Chem 4:12) Tuisiŋndo mala naa ŋ chɔm maa ‘ŋ sandu miŋ hiau chaaŋnda le.’ Okoŋ miŋ che nda chɔdɔ le mɛɛ nda tiuba le nyɔɔŋ pum tosa maa naa le ye, ɔɔ le mɛɛ nda nɔ dilakeŋnaŋ ndaŋ maa naa le yɛɛ. (Ikil. 7:16, NW) Bɛnduaa kundaa tuisiaŋnda nɔ ma che ndapila maa a bɛnda ma hiau chaaŋaa ndaa laalaŋnda le. Kɛ, a nɔ ma che wanaa cheleŋnda maa nda hiou bɛnda a nda.—Fil. 2:3; Luk. 9:48.
9 Tofawɔ Wɔlta J. Tɔŋ, o wa buɛi ibuŋgaa kandɔŋndo o wɔsi 1894 wo. Mɛɛ o tosa wɔsioŋ tau o wallo hoo niŋ, ma veelu ndu Niu Yɔk le wallo naa mandaa ŋsɔɔwa. Mbo dimi aa, “Teleŋ o teleŋ I hiŋ pɛ le yiyaŋndo a wana suu ya wa wo, I kuɛ o sɔŋgileŋ I nyunaŋ aa, ‘Num chundu fondoo hoo. Yɛɛ ŋ nɔ yɛ ma heeluŋ?’” (Nuawɔ Aisaiya 40:12-15, NW.) Kaa tuisiaŋndo pila cho hoo ni!
10. Vɛɛ naŋ chɔm yɛ maa ŋ tuisiŋ mɛɛ naŋ suaa yɛ, a mɛɛ naŋ tosa sɔɔŋ yɛ?
10 Mɛɛ naŋ suaa yɛ. Te ŋ tuisiŋ pɛ o kɔllo niŋ, mɛɛ naŋ suaa yɛ cho chɔm maa ŋ tuisiŋ. (Luk. 6:45) O balta naŋ duau a chaaŋaa naalaŋ, o bɛnda miŋ wa saŋgalaŋndo a nyɛ naŋ nɔ wo, ɔɔ dilakeŋnaŋ naŋ nɔ laŋ te. (Tal. 27:2, NW) Kɛ, ŋ tofaŋ le o kɛndɔɔ puaapiliaa a ndepiliaa naa o ŋdial, nduyɛ miŋ chandu nda le suiliŋnda ndala kɛndɛlaŋ, o nda nɔla le tosaa wo, a ba nda tiuwaa. (Tal. 15:23, NW) Kaala naalaŋ. Kilisiɔŋaa tuisiaŋnda nɔ iyeema le tɔɔ bɛndoo nuuviaa o chieeŋndoo niŋ te. Kɛ a yeema ma tosa yoomu ndaa tɛtɛlɛ, nduyɛ ma tosa wali chieeŋndo ndu che maa nyɛ taaniŋ ndo wo, halikpeŋ ma nɔla Chɛhowa piɛiyo a mɛɛ o bɛnda yɛ. (Tim. Tasoo 6:6, 8) I hiou kpou ve cho ni, ŋ chɔm tuisiŋndo a mɛɛ naŋ diikuŋ yɛ. Tuisiŋndo mala naa ni miŋ “tuei wanaa cho naa chilaŋ chuaa wa diom” o kundaa niŋ, nduyɛ miŋ chɛl nɛi chɔmaa naŋ sɔla o kɔɔna Chɛhowaa niŋndo.—Hibu. 13:17, NW.
CHIISU NƆ NYƐIYE
11. Tɛɛsiaa wɔ nyɛ nyɛiye simndo.
11 Yɛɛ cho yɛ nyɛiye? Nyɛiye cho ni, “mɔnɛi biyɔɔ le waŋndo.” Nyɛiye chɔm maa a nɔ kaalaa suuwo opum le waŋndo, ma wa “mɔnɛi biyɔɔ” le ndu. Baabuiyo soo a ‘nyɛiye,’ vɛlɛ a “kaalaa” okɔɔ. (Kɔl. Diiŋ Ndɔɔ 1:3; Fil. 1:8) A nyɛiyii Baabuiyo cho naa veeloo le chɔmndo ve okɔɔ, mi yau yaasiaa ŋsɔɔ pilɛ dimi aa, “Veelu koŋ le nyɛiye chɔmndo le wanaa cho o bahawɛiyo niŋnda hiou nyɔɔloo. Veeloo hoo chɔm maa ŋ nɔ miŋ buulaŋ tau, nduyɛ miŋ landuŋ kɔl le waŋnda malaa mi yoomula ndalaŋ la wa la kɛndɛ.” Nyɛ nyindu wana wo nyɛiye cho ni. Wana inyɛiyo siŋga yoomula waŋnda.
12. Yɛɛ chɔm yɛ maa Chiisu ndoo nɔ nyɛiye le acheleŋnda, nduyɛ yɛɛ hei nyindu yɛ ndu le tosaa?
12 Vɛɛ Chiisu ndoo chɔm yɛ nyɛiye? Nyɛiyii nduɛi a kaala ndɔlaŋ. Chiisu ndoo nɔ nyɛiye le acheleŋnda. Mɛɛ o che Meele chaaŋ ndɔ yeelaŋ nda wanaa wa latulu a ndu wa, le piɔm yema ndɔɔ, Lasalɔɔ, “mi mɛmiaŋ ma tual Chiisu kpasu kpasu.” (Nuawɔ Chɔŋ 11:32-35.) Okoŋ kɔɔli, mi mɔnɛi bii ndu, mbo miŋgi Lasalɔɔ yoomu, nuawɔ ko bɛɛ mɛɛ o miŋgi poombɔ chua vii pɔnɔɔ wo yoomu yɛ. (Luk. 7:11-15; Chɔŋ 11:38-44) Kɛlɛŋgaa nyɛiyii Chiisu chɔm keŋ nde tosa ni mi Lasalɔɔ sɔla fondaa le kɔlaŋ o choo choo niŋ. O tase ndɔɔ, mɛɛ Chiisu che faŋga bɛndu hiŋ o ndulo wo, “mi nyɛɛye bii ndu le nda.” Okoŋ, “mbo kandu nda pɛɛkoo a sɔɔŋ tau tau.” (Mak. 6:34) Nuawɔ siŋgaŋ bɛndu wanaa ndaa yaŋ nilaŋ o pɛɛku ndɔɔ wa sɔla o yoomoo ndaa niŋndo se! Kɛsiŋ o kɔl maa o cho ko nyɛiye le ndii bii Chiisu le, kɛ mi ndoo chua chilaŋ le acheleŋnda malaa.—Mat. 15:32-38; 20:29-34; Mak. 1:40-42.
13. O nɛi kuɛɛ choo Chiisu soo yɛ a nyɛiye o acheleŋnda lo? (Tofa fotueiyo o peele naŋ kandu leŋ choo)
13 Diomnda ndɔla inyɛɛlaŋ. Mi kɔl inyɛɛ Chiisu nɔ wo nyindu ndu le suɛi o acheleŋnda lo a nyɛiye, o bii fau wanaa kɔlta tambɛiya. Mi kiilanɔɔ Maatiu dimi diomnda Aisaiya laŋ ndaŋ a Chiisu okɔɔ aa, “A yɔŋ bɛɛ aa tɛŋgɛle naŋguŋ niŋ le yomndo leŋ ni, o yim ndeŋ niŋ te, kɛlɛŋgaa niŋ te, mbo nyumi yiŋnde hiŋ niŋ le nyumndo leŋ.” (Ais. 42:3, NW; Mat. 12:20) Mi Chiisu ndoo soo mɛɛ o nɛŋi wanaa ndaa wa maa tɛŋgɛle naŋguŋ niŋ le yomndo leŋ nda kɔl, ɔɔ a wa maa yiŋnde hiŋ niŋ le nyumndo leŋ nda. Mbo dimi yooŋgu kɛndɛ ke “wanaa cho a kɔlta tambɛilaŋ nda” tiindaŋndo wo. (Ais. 61:1, NW) Mbo veelu “wana o wana cho yɔkpaa a nyɛ palaa” le ma hiŋ naa ndu cha. Mbo ke nda tiindaŋndo maa a cho “sɔla pɛŋgioo o kɔlta” ndalaŋ niŋ. (Mat. 11:28-30) Mbo ke buɛiyaa nduaa tiindaŋndo maa Mɛlɛka nɔ nyɛiye le wana o wana cho Ndu piɛileŋ, “chuaambuaa pɔmbuaa” bɛɛ, a chieeŋndo che maa a cho nyɛ o nyɛ ndu o hɔl te wa.—Mat. 18:12-14; Luk. 12:6, 7.
NƆ NYƐIYE MAA CHIISU
14. Vɛɛ naŋ looku yɛ miŋ nɔ nyɛiye le acheleŋnda?
14 Vɛɛ naŋ chɔm yɛ nyɛiye maa Chiisu? Nyɛiyii nɛi. Lepum, nyɛiye bii naa chɔ chɔ le. Kɛ Baabuiyo dimul naa maa ŋ nɔ miŋ kindiŋ le nyɛiye nɔɔ. “Nyɛiye nɔɔ” cho wana chieeyɛi sɛnɛi Kilisiɔŋnda kpou nɔ ma wounuŋ nde ni. (Nuawɔ Kolosiaŋnda 3:9, 10, 12.) Vɛɛ ŋ looku yɛ ma nɔ nyɛiye le acheleŋnda? Kumbi kɔl numndo wakpa. (Kɔl. Diiŋ Ndɔɔ 6:11-13) Yaŋ nilaŋ yekeŋ te waŋndo wa num pɛ bahawɛi ndɔɔ chɔmndo. (Chemisi 1:19) Soliŋ yiyaŋ numndo kpeku ma nyunaŋ aa, ‘Te ndoo wa pɛ aa ya hei yɔŋnuŋ ni, vɛɛ ya wa yɛ yiyaŋ? Yɛɛ ya wa yɛ yeema?’—Pitɛ Tasoo 3:8.
15. Yɛɛ naŋ nɔ yɛ miŋ tosa le wanaa cho maa tɛŋgɛle naŋguŋ niŋ le yomndo leŋ nda malaa, ɔɔ a cho maa yiŋnde hiŋ niŋ le nyumndo leŋ nda?
15 Kaala naala inyɛɛlaŋ. Nyɛiye nyindu naa ni miŋ siŋga yoomula waŋnda, o bii fau a cho maa tɛŋgɛle naŋguŋ niŋ le yomndo leŋ, ɔɔ yiŋnde hiŋ niŋ le nyumndo leŋ nda. Vɛɛ naŋ looku yɛ nda mala? Luomaŋnda 12:15 dimi aa, “Wanaa cho chaŋndo va, la chaŋ a nda latulu.” Wanaa kɔlta tambɛiya yeema miŋ chɔm nda nyɛiye mbo hiou bɛɛ nyɛ naŋ tosal nda wo. Mi ndepilɛnɔ pum o ndoo sɔla kɔl dɛɛniaa chaaŋaa nduaa laalaŋnda o ba teleŋ chua ndɔɔ vi wo dimi aa, “Mi kɔllo hini ya mɛɛ chaaŋaa niaa hiŋ ma chaŋ a ya latulu.” Ŋ nɔla vɛlɛ miŋ chɔm nyɛiye te ŋ wa pɛ kɛndɛi chɔmndo. A sina pa chua vii pɔnɔɔ mbo yeema malaa le chiɛi ndɔɔ toosiaa wo? A sina pa bɛndu yuu yeema malaa a nyɛsɔlaa le chuaa nyɛ nyaanaŋndo le kɔlaŋ o bɔŋaŋ leKilisiɔŋndo, o wali pollo niŋ, ɔɔ o wana chiɔwaa lo wo? Kɛndɛi pɔmbuiiniiye bɛɛ nɔla mii hiŋ a siŋgaŋndo tau o yoomu chaaŋ naa laalaŋ nɔ bahawɛiyo wo niŋ. (Chɔŋ Tasoo 3:17, 18) I hiou kpou ve cho ni, ŋ nɔ miŋ chɔm nyɛiye le acheleŋnda te ŋ wa pɛ o wali pollo niŋ lɔɔlɔɔ. Nɛi o nɛi cheleŋ cho mbo hiau hoo le wanaa kɔlta ndalaŋ la cho sakpo wa siŋgaa le!
A nɔ kɔl landɛi kpeekpeiyo le chaaŋaa num aa laalaŋnda? (Tofa pɛl 15)
16. Yɛɛ naŋ nɔ yɛ miŋ dimi le dɛɛniaa wanaa tambu kɔl la?
16 Diomnda naala inyɛɛlaŋ. Nyɛiyii naŋ nɔ le acheleŋnda wo nyindu naa ni le miŋ “dɛɛniaa wanaa cho a kɔlta tambɛilaŋ nda.” (Tɛs. Tasoo 5:14) Yɛɛ naŋ nɔ yɛ miŋ dimi le nda dɛɛniaa? Ŋ nɔla miŋ nɛŋi nda kɔl te ŋ chɔm pɛ maa ŋ landuŋ kɔl le nda. Ŋ chandu nda a kɔllo kpou le ma che suiliŋnda ndalaŋ a kaala kɛndɛla nda nɔ laŋ. Ŋ nɔla miŋ loonuŋ nda maa le mɛɛ Chɛhowa che nda maa wanaa sɔvɛ yɛ o naŋ nda Po ndɔɔ ikɛi ni. (Chɔŋ 6:44) Ŋ ke nda tiindaŋndo maa Chɛhowa buulaŋ a buɛiyaa nduaa tau, a “kɔlta tambɛiya” ɔɔ a cho “yɔkpaa a nyɛpalaa wa.” (Chon. 34:18, NW) Diomnda naala inyɛɛlaŋ la siŋgi wanaa yeema kɔl dɛɛniaa wa.—Tal. 16:24, NW.
17, 18. (a) O nɛi kuɛɛ choo Chɛhowa yeema yɛ mi bɛnduaa kundaa bii saa nduaa? (b) Yɛɛ naŋ cho yɛ yaasiaa o buŋgɛi cho lachi ve niŋ?
17 Bɛnduaa kundaa, Chɛhowa yeema nya le mi la bii saa nduaa a nyɛiye. (Walta Wa. 20:28, 29) La loonuŋ maa, kalaŋ nyaa icho ni le mi la dɔu saa nduaa balo, mi la dɛɛniaa nda, nduyɛ mi la nɛŋi nda kɔl. (Ais. 32:1, 2, NW; Pitɛ Tasoo 5:2-4) Lelaŋ, bɛndu kunda nɔ nyɛiye a kaalaa wo nɔ mbo bii saa mɛɛ o yeema yɛ le, sawalaŋ nda kɛsullo, ɔɔ tɔɔyaŋndo nda biyɔɔ le nda kindilaa ma tosa mbo hiou mɛɛ nda nɔla yɛ le. Kɛ, o nɔ mbo kindiŋ le mbo tosa ma wa a nyaale. O kɛsiŋ o kɔl maa kaala nda nɔ le Chɛhowa wo cho nda nyindɔɔ ni ma piɛi ndu a kɔl ndaa kpou.—Mat. 22:37.
18 Te ŋ yiyaŋ pɛ a tuisiŋ Chiisoo vɛlɛ a nyɛiyii nduɛi, icho naa nyindɔɔ le miŋ tol peluŋ ndɔŋ kɔɔli. O buŋgɛi cho lachi ve niŋ, ŋ cho vɛlɛ yaasiaa suiliŋnda kɛndɛla Chiisu laŋ la tiɔɔŋ. Laŋ la cho ni, kɔl sikpaa a sinapɛŋgoo.