Naa Bandu Mɛŋgɛlaa KƐSI YAULAŊ O INTANƐITIIYO WA
Bandu Mɛŋgɛlaa
NAA KƐSIAA LAYAUWA O INTANƐTIIYO CHOO
Kisiei
Ɔ, ɔ, Ɛ, ɛ, Ŋ, ŋ
  • Ɔ
  • ɔ
  • Ɛ
  • ɛ
  • Ŋ
  • ŋ
  • BAABUIYO
  • YAULAŊ A NYƆƆŊ
  • BƆŊAŊNDAŊ
  • bt suɛi lebolii 15 p. 133-140
  • “Mbo Luei Kundala Wanaa Laalaŋnda Yoomuaŋ”

Viduei cho le fondaa hoo le.

Mal Haki, bahawɛi pɔmbɔ yɔŋnuŋ le num vidueiyo hoo solullo.

  • “Mbo Luei Kundala Wanaa Laalaŋnda Yoomuaŋ”
  • Dimul Waŋnda a Masale Mɛlɛkaleŋ Okɔɔ
  • Suɛi Lebolii Pɔmbuɛi
  • Fonda Soo a Nyɛ Pilɔɔ Wo
  • “Ŋ Miiŋgu Niko Miŋ Kɔ Yil Puaapiliaa” (Walta Kiilaa 15:​36)
  • “Ma Sɛɛŋgiaŋ o Suɛi Hei Choo Kalaŋ” (Walta Kiilaa 15:​37-41)
  • A “Wa Sɔɔŋ Kɛndɔŋ Dimioo Tau a Timoti Okɔɔ” (Walta Kiilaa 16:​1-3)
  • “Mi Kundala Wanaa Laalaŋnda La Hiau Lachi a Kaloo Poŋ o Laalaŋndo Niŋ” (Walta Kiilaa 16:​4, 5)
  • “Mi Chɛhowa Ke Nda Kpaayaa le Ma Soo a Kɛndɛi Nduɛi Okɔɔ a Dialuŋ Fulaa”
    Dimul Waŋnda a Masale Mɛlɛkaleŋ Okɔɔ
  • Puaapiliaa Feleŋguaa, La Tol Tamasi Maki Nda Timoti Wo Kɔɔli
    Bandu Mɛŋgɛlaa le Masale Chɛhowaleŋ Yondaa (O Naŋ Pɛɛku Wo)—2025
  • A Wa “a Nyaale, Nduyɛ Nyina Diandaa Wa Nda Choo”
    Dimul Waŋnda a Masale Mɛlɛkaleŋ Okɔɔ
  • Pɔɔl nda Timoti
    Pɛɛku a Bundɔŋ Cho o Baabuiyo Niŋndoŋ Okɔɔ
Dimul Waŋnda a Masale Mɛlɛkaleŋ Okɔɔ
bt suɛi lebolii 15 p. 133-140

SUƐI LEBOLII 15

“Mbo Luei Kundala Wanaa Laalaŋnda Yoomuaŋ”

Mi buɛiyaa kelaa choo wa mala wanaa laalaŋnda o kundalaŋ niŋ le mi laalaŋ ndaa hiou lachi a kaloo poŋ

O tɔlnuŋ o Walta Kiilaa 15:​36–16:​5 choo

1-3. (a) Nɛɛ wa yɛ wana malaa sɛnɛi Pɔɔl lo, nduyɛ wana suu maa vɛɛ o wa yɛ? (b) Yɛɛ naŋ cho yɛ pɛɛku o suɛi lebolle hei niŋ?

MƐƐ nda wa kɔlaŋ o chieeŋ nɔ nɛila wɔɔŋndaŋ ndoŋ niŋ, Pɔɔl wa po feleŋgɔnɔ wa ndu ikɛiyo mɛɛndaŋndo nyɛkɛndɛ kɛndɛi. Po feleŋgɔnɔɔ hoo nɔ diolaŋ ni aa Timoti. Yoomuaŋ pila ndoo nɔ ni. Naapum o wa niŋ le fuuluuwo wɔsilaŋ 20. Mɛɛ nda kua fau, lende koni nda wa chiee Timoti wo, tanda Lista vɛlɛ a Akooniɔm ndo mɛiyo kɔɔli ni. Yɛɛ wa yɛ nda lachi? Pɔɔl ndoo nɔ niŋ taasioo otiŋ a sɔɔŋ wa nda lachi woŋ okɔɔ. Kanifuule balɔɔ ndɔ diiŋ ndɔ lemisiɔnalueiyo wa hoo ni. Ndoo sina maa kpundɛlaŋ a bahawɛilaŋ la cho nda wa lachi tau. Baa po feleŋgɔnɔɔ hoo ndoo tiu pa ba mbo biunuŋ bahawɛila wa nda lachi laŋ?

2 Pɔɔl ndoo nɔ tiindaŋndo o Timoti niŋ, naapum mbo hiau mɛɛ Timoti ndoo nɔ tiindaŋndo o ndupila niŋ yɛ. Sɔɔŋ yɔŋnuŋ ndoŋ tosa ni mi Pɔɔl nɔ tiindaŋ waa nuaa mbo hiau maa paandu. Kanifuule ndoo yeema wana kpeekpei ndoo bɛnda le ndu waa ikɛiyo. Pɔɔl ndoo sina maa wali wa nda lachi wo, mɛɛ kundalaŋ yilɔɔ a laŋ yoomuaŋ lueiyo cho nuaa yɛ, ndoo yeema wana ndoo tiindaŋ, nduyɛ mi diompilɔɔ wa nda tɛɛŋ o ndu tosaa niŋndo. Le yɛɛ Pɔɔl ndoo nɔ yɛ yiyaŋ waa nuaa? Saboo opilɛ wa ni, kɛɛ sinapɛŋgu tosa ma piɔuwaŋ nda Banabaa wo.

3 O suɛi lebolle hei niŋ, ŋ cho pɛɛku a nɛi kpeekpei naŋ soliŋ kpeku le kɛɛ sinapɛŋgoo toosiaŋndo tɛɛŋndo. Ŋ cho vɛlɛ pɛɛku le sabu Pɔɔl ndoo hɛli Timoti le ndu malaa wo, nduyɛ a wali sɔvɛ buɛiyaa ibuŋgaa nɔ hau le tosaa wo okɔɔ.

“Ŋ Miiŋgu Niko Miŋ Kɔ Yil Puaapiliaa” (Walta Kiilaa 15:​36)

4. Yɛɛ Pɔɔl ndoo kɛɛsiaŋ yɛ o kɔl le tosaa o balɔɔ ndɔ lemisiɔnaluei diiŋ ndɔɔ niŋ?

4 O suɛi lebolii naŋ hiou ve niŋ, miŋ cha mɛɛ puaa hiɔɔluaa haa Pɔɔl, Banabaa, Chuda, a Sailaa taŋgul kunda wanaa laalaŋnda o Aŋtiɔɔ niŋ a kɛɛsiaa dialii kuumbaŋ choo ve ndii tosa a hivi chiɛi kɔɔlioo okɔɔ wo yɛ. Yɛɛ cheleŋ Pɔɔl ndoo tosa yɛ? Mbo dimul Banabaa a kɛɛsiaa sɛnɛiyo hoo okɔɔ aa: “Ŋ miiŋgu niko miŋ kɔ yil puaapiliaa o chieeŋ bɛnduŋ naŋ kei yooŋgu kɛndɔɔ dimi a Chɛhowa okɔɔ woŋ niŋ kpou, le sinaa mɛɛ nda cho yɛ.” (Walta. 15:​36) O cho a yilɔɔ ichaŋyaa okɔɔ le Pɔɔl wa suɛi hei le Kilisiɔŋaa sɛnɛiya kɔlaŋ yilɔɔ le. Yau Walta Kiilaa chɔm kpendekele sabu Pɔɔl wa kɔlaŋ yilɔɔ diiŋ ndɔ lemisiɔnalueiyo wo. Sabu tasoo, le mbo hiou lachi a puaapiliaa chɔmndo sɔɔŋ dialii kuumbaŋ choo ve chɛlaŋ choo woŋ. (Walta. 16:​4) Sabu diiŋ ndɔɔ, maa buɛi kelaa choo, mi Pɔɔl kɛɛsiaŋ o kɔl le kundala wanaa laalaŋnda taŋgullo, nduyɛ a nda malaa ma hiou lachi a kaloo poŋ o laalaŋndo niŋ. (Luomaŋ. 1:​11, 12) Vɛɛ kɔɔna Chɛhowaa cho yɛ hau tamasi kiilaa kɛsi wo tolɔɔ kɔɔli?

5. Vɛɛ Dialii Kuumbaŋ Choo Ve o palɛi nɛi hei niŋ yɔŋgu yɛ nɛi chɔmaa, a kɔl dɛɛniaa o kundalaŋ lo kpou?

5 Hau, mi Kiliti soliŋ Dialii Kuumbaŋ Choo Seiyaa Chɛhowaa kpeku le kunda leKilisiɔŋndo nɛi chɔmaa kioo. Mi Dialii Kuumbaŋ Choo Ve yɔŋgu nɛi chɔmaa a kɔl dɛɛniaa o kundalaŋ lo kpou chieeŋndo balɔɔ silɔ, sanaa a yaula wa o tɛɛŋgii nɛi choo laŋ, la nda soli o pɛi choo laŋ, bɔŋaŋnda leKilisiɔŋndaŋ, vɛlɛ a nɛila yɛ yɛla nda soliŋ kpeku le suukaŋndo laŋ. Ma kindiŋ vɛlɛ teleŋ o teleŋ le waa suukaŋndo a kunda kɛ kɛ. Nduyɛ buɛiyaa ibuŋgaa nda soliŋ kpeku ni le hei tosaa. Mi Dialii Kuumbaŋ Choo Ve yulu bɛnduaa kundaa suliŋ nda isu o waalaŋ niŋ chieeŋndo balɔɔ silɔ le ma wa buɛiyaa ibuŋgaa.

6, 7. Ɔɔ kalaŋnda buɛiyaa ibuŋgaa nɔ laŋ lapum?

6 Hau, te buɛiyaa ibuŋgaa kuɛ yilɔɔ pɛ o kundalaŋ niŋ, ma handu kɔllo o wana o wana choo, nduyɛ ma ke nda kɔl dɛɛniaa tɔlnuŋ o Baabuiyo choo wo. Vɛɛ nda tosa yɛ kɛŋ? Ma tosa hei sanaa a tamasi Kilisiɔŋnda o wɔsiŋ kɛmɛ tasoŋ niŋ kɛsi wo tolɔɔ kɔɔli, mɛɛ Pɔɔl cho nuaa yɛ. Mi Pɔɔl sila chaaŋaa nduaa buɛiyaa kelaa choo wa aa: “Dimul waŋnda suɛi Mɛlɛkɛi. O wa a teleŋ kɛndɛ, o wa a teleŋ wɔɔŋ, wa nda ndi dimullo teleŋ o teleŋ. Chɔɔmuu siɔwuŋ ndaŋ, sila nda o kala kala, nduyɛ ma luei nda yoomuaŋ. Wa muŋ kpou tosaa a biuwɔŋndo, nduyɛ ma pɛɛku nda nyɛkɛndɛi. . . . Ma hiou lachi a yooŋgu kɛndɔɔ dimioo.”—2 Timo. 4:​2, 5.

7 Le tosaa nyɛ diomndaŋ ndaŋ la dimi wo, mi buɛi ibuŋgaa latulu nda laa ndɔ [te o nɔ pɛ lanɔ], tosa wali dimiaa yooŋgu kɛndɔɔ o nɛila yɛ yɛlaŋ niŋ a wanaa dimiaa yooŋgu kɛndiaa o kunda o kuɛ yilɔɔ wo niŋ. Buɛiyaa ibuŋgaa haa nɔ sɛmbɔɔ le wali dimiaa yooŋgu kɛndɔɔ tosaa, nduyɛ wanaa chaa pɛɛkoo nyɛkɛndɛiya nda cho ni. Mi suliŋnda ndala kɛndɛlaŋ ndaŋ la piiliaŋ saa Chɛhowaa tau. (Luomaŋ. 12:​11; 2 Timo. 2:​15) Nduyɛ waŋnda sina nda le kaa sala soliaŋ nda nɔ hoo wo. Ma yɔŋguŋ wulee le kɔlaŋ o fondaŋnda wɔɔŋndaŋ o yɔŋ bɛɛ a teleŋ lesiallo. (Filipi. 2:​3, 4) Mi buɛiyaa ibuŋgaa haa yɔŋgu vɛlɛ kɔl dɛɛniaa, ma pɛɛku, nduyɛ ma luɛi kunda kɛ kɛ nda kuɛ pɛ yilɔɔ yoomuaŋ sanaa a sɔɔŋ tɔlnuŋ o Baabuiyo choo woŋ yɔŋgoo.

“Ma Sɛɛŋgiaŋ o Suɛi Hei Choo Kalaŋ” (Walta Kiilaa 15:​37-41)

8. Yɛɛ Banabaa ndoo tosa yɛ mɛɛ Pɔɔl kɛɛsiaa le ma kɔ yil puaapiliaa?

8 Mi Banabaa chɛl kɛɛsiaa Pɔɔl lo le kɔlaŋ ‘puaapiliaa yilɔɔ.’ Nda ŋiɔɔŋ kpou tosa niŋ wallo maa buɛiyaa kelaa choo wa, nduyɛ ndaa sina niŋ fondaa a wanaa nda wa kɔlaŋ yilɔɔ wa. (Walta. 13:​2–14:​28) Lelaŋ kɛɛsiaa Pɔɔl ndoo hiŋ hoo le kɔlaŋ diompilɛ wo wa kɛɛsiaa sɔvɛ, nduyɛ taasioo wa leniŋ. Ke mi sɛɛŋgiaŋndo luɛi nda tɛɛŋ. Walta Kiilaa 15:​37 dɔɔŋ kona aa: “Mi Banabaa baŋ kaŋgalaŋ le mi ndaa kuɛ latulu a Chɔŋ, o ndaa veelu aa Maki wo.” O cho kɛɛsiaa le Banabaa wa yɔŋgoo le. Kɛ baŋɔɔ ndoo baŋ ni le mi ndaa kuɛ latulu a Maki tooŋgoo ndɔ maa buɛi kelaa choo wo opilɛ o balɔɔ lemisiɔnalueiyo hoo niŋ.

9. Le yɛɛ Pɔɔl ndoo kɛɛ yɛ Banabaa diom?

9 Kɛ Pɔɔl chɛl kposoŋ te. Le sabu yɛɛ? Mi Baabuiyo dimi aa: “Pɔɔl ndoo yeema mi Maki ndoo kuɛ nda kɔɔli le, kanifuule teleŋ pilɛ, mbo mɛi nda Pamfiliaa mbo miiŋguŋ, o liila lɛ nda yooŋgu kɛndɔɔ dimioo le.” (Walta. 15:​38) Maki ndoo liila niŋ Pɔɔl a Banabaa o balɔɔ nda lemisiɔnaluei tasoo niŋ. Kɛ o biunuŋ le ma chii le. (Walta. 12:​25; 13:​13) O balɔɔ koŋ niŋ, mɛɛ nda wa Pamfiliaa, mi Maki mɛi nda loŋ, okoŋ mbo miiŋguŋ o ndu lo chiee Chulusalɛm. Baabuiyo suu a sabu ndoo mɛi nda loŋ ndo okɔɔ le. Kɛ mi Pɔɔl cha nyɛ Maki ndoo tosa hoo wo maa, o ve wana saalaŋ isɔɔ le. Naapum Pɔɔl ndoo nɔ kiisaŋndo maa Maki ve wana wana nɔla ma tiindaŋ te.

10. Yɛɛ yɔŋnuŋ yɛ mɛɛ sɛɛŋgiaŋndo luɛi Pɔɔl nda Banabaa tɛɛŋ, nduyɛ yɛɛ wa yɛ fulamakɔɔlioo?

10 Banabaa wa wɔ hiouwɔɔ lachi kɛ a baŋɔɔ kaŋgalaŋ le ma kuɛ nda Maki waa latulu. Mi Pɔɔl bɛɛ baŋ kaŋgalaŋ maa Maki kue a nda latulu le. Walta Kiilaa 15:​39 dimi aa: “Ma sɛɛŋgiaŋ o suɛi hei choo kalaŋ, okoŋ ma piɔuwaŋ.” Le hei, mi Banabaa luɛi o dɛndɔɔ niŋ le miiŋgɔŋndo o ndu lo chiee Saipulɔɔ latulu nda Maki. Kɛ mi Pɔɔl ndu hiau lachi a wali ndɔɔ tosaa. Baabuiyo dimi aa: “Mi Pɔɔl ndu chua Sailaa. Mɛɛ puaapiliaa mal Pɔɔl Chɛhowa o ba le mbo tosal ndu kɛndɛi nduɛi bɛnduei, ma kuaŋnuŋ.” (Walta. 15:​40) Mi nda ŋiɔɔŋ kpou kua diompilɛ ‘Siiliaa a Siliisiaa, le kundala wanaa laalaŋnda yoomuaŋ lueiyo.’—Walta. 15:​41.

11. Suliŋnda kuɛɛ la mala yɛ naa le piɔuwaŋ fafɛɛŋndo kpakpalaa te sɛɛŋgiaŋndo luɛi naa pɛ tɛɛŋ?

11 Konaa hoo loonuŋ naa a haki cho naa waŋnda chieeya o ŋdiallo. Pɔɔl nda Banabaa ndaa sɔla niŋ suei yulaŋ teŋgeŋnde le waa hɔlte dialii kuumbaŋ choo ve. Naapum mi Pɔɔl simnuŋ waŋndo opilɛ o dialii kuumbaŋ choo ve choo. A koŋ kpou, mi Pɔɔl nda Banabaa tosa sɔɔŋ le mɛɛ nda wa wanaa lahakiaa yɛ. Baa mi ndaa chɛl pa mi suɛi hei piɔu nda tɛɛŋ lefafɛɛŋ? Mi che bɛɛ wanaa lahakiaa nda wa ni, kɛ wanaa tusiaŋnda Pɔɔl nda Banabaa wa ni, nduyɛ ndaa nɔ yiyaŋ Kiliti wo. I cho kpendekele maa mɛɛ teleŋ tiŋ hiou, ma chɔm kaala leKilisiɔŋndo, nduyɛ ma malnaŋ lahaki fasɛi. (Ɛfi. 4:​1-3) Mɛɛ nyɔɔ viou tiŋ, mi Pɔɔl nda Maki tosa walta iMɛlɛkayala bɔɔbɔɔ diompilɛ.a—Kolo. 4:​10.

12. Kaa suu yɛɛ wanaa cho hau chilaŋ chuaa wa nɔ yɛ ma nɔ le tamasi Pɔɔl nda Banabaa wo tolɔɔ kɔɔli?

12 Sɛɛŋgiaŋ lepilɛ ndaa sɛɛŋgiaŋ hoo wo ve kaa nda kposoŋ te. Waŋnda ndaa sina Banabaa tau le mɛɛ ndoo nɔ kaalaa a kɛndɛi yɛ. Nduyɛ pɛɛŋ mi che bɛɛ ndu ndoo nɔ diolaŋ ni aa Choosɛ, kɛ mi kiilaa ke ndu vɛlɛ diolaŋ aa Banabaa. Ndu sim ni, “Wana Dɛɛniaa Waŋnda Kɔltaŋ Ndo.” Pɔɔl bɛɛ waŋnda ndaa sina ndu maa wana ndoo chɔm buulaŋndo le waŋnda wo o wa ni, nduyɛ o wa wana kɛndɛ. (1 Tɛsa. 2:​7, 8) Maa Pɔɔl nda Banabaa, Kilisiɔŋaa cho hau chilaŋ chuaa wa, mɛɛ buɛiyaa ibuŋgaa cho nuaa yɛ, nɔ ma chɔm kaa tusiaŋndo lɔɔlɔɔ nduyɛ ma chɔm chaaŋaa ndaa bɛnduaa kundaa a wanaa cho o kundaa niŋ nda kpou kaalaa.—1 Pitɛ 5:​2, 3.

A “Wa Sɔɔŋ Kɛndɔŋ Dimioo Tau a Timoti Okɔɔ” (Walta Kiilaa 16:​1-3)

13, 14. (a) Nɛɛ wa yɛ Timoti, nduyɛ vɛɛ nda looku yɛ chiikaŋ nda Pɔɔl? (b) Yɛɛ tosa yɛ mi Pɔɔl chɔm yeemɛi teŋgeŋnde o Timoti niŋ? (c) Kalaŋ lusulɛi kuɛɛ Timoti ndoo sɔla yɛ?

13 Mi Pɔɔl kua balɔɔ ndɔ lemisiɔnaluei diiŋ ndɔɔ tosaa Kaleesiaa o tanda maLuomaŋndo niŋ, naa ndaa kila kundalaŋ latiŋ nda. “Okoŋ mi Pɔɔl fuuluu Dɛbi. Mɛɛ o chɛŋ loŋ, mbo kua Lista.” Baabuiyo dimi aa: “Wana laalaŋ pilɛ wa loŋ diolaŋ aa Timoti. Chuunɔɔ kala ndɔ wa ni, nduyɛ ndu bɛɛ wana laalaŋndo o wa ni. Kɛ Kilikiinɔɔ finya ndɔ wa ni.”—Walta. 16:​1.b

14 I cho kpendekele maa, Pɔɔl ndoo che niŋ yuŋgu Timoti wo mɛɛ o kuɛ yilɔɔ le teleŋ tasoo o fondɛi keŋ niŋ a wɔsi 47 o faŋaŋ Chiisu wo kɔɔli. Kɛ mi Pɔɔl chɔm niŋ yeemɛi teŋgeŋnde o Timoti niŋ mɛɛ o kuɛ yilɔɔ ndɔ diiŋ ndɔɔ o fondɛi hei niŋ, wɔsilaŋ latiɔɔŋ ɔɔ la yaa hiouwɔɔ o kɔla ndɔla taselaŋ kɔɔli. Le sabu yɛɛ? Kanifuule puaapiliaa “wa sɔɔŋ kɛndɔŋ dimioo tau a Timoti okɔɔ.” O cho ko puaapiliaa o ndu lo chiee le ndaa dimi sɔɔŋ kɛndɔŋ a ndu okɔɔ le, kɛ mi tɔɔ ndɔ kɛndɔɔ tiu o chieeŋ cheleŋ niŋ. Mi konaa dimi maa, mi puaapiliaa Lista a Akooniɔm, a wa landaŋ a chiee ndɔɔ le mɛɛliilaŋ 20 nda bɛɛ dimi sɔɔŋ kɛndɔŋ a ndu okɔɔ. (Walta. 16:​2) Sanaa a mala nyina diandaa, mi bɛnduaa ke Timoti kalaŋ lusulɛiyo le waa a Pɔɔl nda Sailaa Latulu o wali buɛile kelaa choo leŋ niŋ.—Walta. 16:​3.

15, 16. Vɛɛ Timoti looku yɛ tɔɔ kɛndɔɔ sɔla?

15 Vɛɛ Timoti ndoo looku yɛ tɔɔ kɛndɔɔ hoo sɔla o feleŋgɔyɛi nduɛi niŋ? Baa dɛnɛ ndɔ sinaa, naŋɔɔ ndɔɔ, ɔɔ taasi ndɔɔ tosa ni? Teleŋnda bɔɔbɔɔ, mi waŋnda chieeya handu kɔllo o sɔɔŋ muŋ choo. Nduyɛ mi Saamiɛɛ, wana ndoo suaa le Mɛlɛka wo bɛɛ handu kɔllo o naŋɔɔ lahɔllo choo. Kɛ mi Chɛhowa loonuŋ ndu aa: “O cho mɛɛ waŋnda chieeya nda cha sɔɔŋ yɛ le ya I cha muŋ te. Waŋnda chieeya nda o kɔɔ ko nda tofa ni, kɛ ya Mɛlɛka o kɔllo niŋ di ya tofa ni.” (1 Saam. 16:​7) O cho ko sɔɔŋ muŋ te Timoti ndoo nɔ le, kɛ ndoo nɔ vɛlɛ suliŋnda kɛndɛlaŋ ndu o ŋdial, la tosa mbo sɔla diola kɛndɛlaŋ chaaŋaa nduaa Kilisiɔŋnda tɛɛŋ ndo.

16 Mɛɛ wɔsioŋ ŋtiŋ hiou, mi kiilanɔɔ Pɔɔl suaa a suliŋnda leKilisiɔŋndaŋ latiŋ la Timoti ndoo nɔlaŋ okɔɔ, mɛɛ kaa sala soliaŋndo, kaalaa, a buulaŋ ndoo chɔm le walta iMɛlɛkayalaŋ ndo la cho nuaa yɛ. (Filipi. 2:​20-22) Waŋnda ndaa sina vɛlɛ Timoti tau le ‘laalaŋ kpeekpei ndoo nɔ wo.’—2 Timo. 1:​5.

17. Vɛɛ feleŋguaa hau tuallɛ tamasi Timoti wo kɔɔli?

17 Hau, mi feleŋguaa bɔɔbɔɔ tol tamasi Timoti wo kɔɔli le kaala Mɛlɛka chɛltaŋ nɔɔ. Chɔŋ o chuaambɔyɛi ndɛi niŋ, ma kindiŋ le chaŋyɛi kɛndɛi nɔɔ a Chɛhowa vɛlɛ a wanaa nduaa. (Pulɔ. 22:​1; 1 Timo. 4:​15) Ma chɔm laalaŋ kpeekpeiyo, nduyɛ a ve sɔɔŋ wɔɔŋndoŋ tosaa ma handuŋ o hɔl maa a cho Chɛhowa piɛiyo le. (Sam 26:​4) Fulamakɔɔlioo cho ni, maa Timoti, mi feleŋguaa bɔɔbɔɔ tosa walta sɔvɛlaŋ o kundaa niŋ. Ma nɛŋi wanaa Chɛhowaa balu nda wa kɔl, te a suliŋ pɛ le yooŋgu kɛndɔɔ dimioo. Nduyɛ te teleŋ tiŋ hiou pɛ, ma yɔŋgu yoomula ndalaŋ o Chɛhowa lo okoŋ ma sɔla yiŋɔɔ.

“Mi Kundala Wanaa Laalaŋnda La Hiau Lachi a Kaloo Poŋ o Laalaŋndo Niŋ” (Walta Kiilaa 16:​4, 5)

18. (a) Dilakeŋnaŋnda kuɛɛ Pɔɔl nda Timoti ndaa tuei yɛ yeela le mɛɛ nda wa buɛiyaa kelaa choo wa yɛ? (b) Tɔnɔ yɛɛ kundalaŋ laa sɔla yɛ?

18 Mi Pɔɔl nda Timoti tosa wallo diompilɛ le wɔsiŋ bɔɔbɔɔ. Le mɛɛ nda wa buɛiyaa kelaa choo wa yɛ, ma tosa walta bɔɔbɔɔ le dialii kuumbaŋ choo ve. Mi Baabuiyo dimi aa: “Mɛɛ nda wa kɔlaŋ, chiee nda fuuluu ko, a chɔm puaapiliaa loŋ sɔɔŋ kiilaa a bɛnduaa o Chulusalɛm niŋ chɛlaŋ choo woŋ, le ma bii muŋ.” (Walta. 16:​4) I cho kpendekele maa, mi kundalaŋ la tual nɛi chɔmaa kiilaa a bɛnduaa o Chulusalɛm niŋ kɔɔli. Fulamakɔɔlioo wa ni, “mi kundala wanaa laalaŋnda la hiau lachi a kaloo poŋ o laalaŋndo niŋ, nduyɛ lepaa o lepaa waŋnda wa hiouwɔɔ lachi a kuiyo.”—Walta. 16:​5.

19, 20. Le yɛɛ Kilisiɔŋnda nɔ yɛ ma diikuŋ “wanaa cho chilaŋ chuaa” wa?

19 O nɛi pilɛ koŋ choo, Seiyaa Chɛhowaa cho hau salala bɔɔbɔɔ tueiyɔɔ yeela le mɛɛ nda cho nɛila chɔmaala “wanaa cho chilaŋ chuaa” wa diikɔŋndo yɛ. (Hibu. 13:​17) Lɛ mɛɛ chieeŋndo hoo cho hiouwɔɔ lachi a siŋgaŋndo yɛ, Kilisiɔŋnda nɔ ma chɛl nduyɛ ma tol nɛila chɔmaalaŋ, a silala nda cho sɔlaa “buɛi cho sakpo nduyɛ mbo wa buɛi taasi wo” o ba laŋ kɔɔli. (Maa. 24:​45; 1 Kɔliŋ. 7:​29-31) Te ŋ tosa hei pɛ, i cho naa mala ŋ feŋaŋ o laalaŋ naa choo le, nduyɛ ŋ nɔ vɛlɛ sɔŋ o sɔŋ o chieeŋndo hoo niŋ te.—Chemi. 1:​27.

20 Maa Pɔɔl, Banabaa, Maki, a bɛnduaa pɔyaŋaa cheleŋ o wɔsiŋ kɛmɛ tasoŋ niŋ, Kilisiɔŋaa cho hau chilaŋ chuaa wa bɛɛ, mɛɛ Dialii Kuumbaŋ Choo Ve cho nuaa yɛ, wanaa lahakiaa nda cho ni. (Luomaŋ. 5:​12; Chemi. 3:​2) Kɛ le mɛɛ Dialii Kuumbaŋ Choo Ve cho Diom Mɛlɛkaa a tamasi kiilaa kɛsi wo tolɔɔ kɔɔli yɛ, ŋ tiuba miŋ tiindaŋ nda. (2 Timo. 1:​13, 14) Fulamakɔɔlioo cho wa ni, mi kundalaŋ kpou la sɔla yoomuaŋ, nduyɛ mi la lo la kala poŋ o laalaŋndo niŋ.

MI TIMOTI ‘TOSA WALLO KALAŊ LE YOOŊGU KƐNDƆƆ PƐŊGƐLAA’

Wana malaa sɔviɔɔ pila Timoti wa le kiilanɔɔ Pɔɔl ni. Mi Pɔɔl poonyiaa a Timoti okɔɔ mɛɛ nda tosa wallo latulu le wɔsilaŋ 11 aa: “I nɔ wana o wana cheleŋ nanuŋ, o landuŋ kɔl le bahawɛila nyalaŋ maa ndu le. . . . Nyapila sina mɛɛ o chɔm wana suu o cho wo yɛ. Mbo tosa wallo a ya kalaŋ le yooŋgu kɛndɔɔ pɛŋgɛlaa mɛɛ poo wa nuaa nda finya ndɔ yɛ.” (Filipi. 2:​20, 22) Mi Timoti tosa wallo kalaŋ le wali dimiaa yooŋgu kɛndɔɔ hivioo lachi. Le saboo hoo Pɔɔl ndoo kaala ndu tau ni. Nduyɛ tamasi kɛndɔɔ pila Timoti cho le naa hau ni.

Timoti.

Kilikiinɔɔ finyaa ndɔ wa ni, nduyɛ Chuunɔɔ kala ndɔ wa ni. Wana che pɛ maa o Lista niŋ Timoti lo ni mbo sul kaasoŋnɔ. O wa wɔ o pɔmbɔ, mi kala ndɔ Yunisi, a mama ndɔ Lɔɔsi pɛɛku ndu Diom Mɛlɛkaa. (Walta 16:​1, 3; 2 Timo. 1:​5; 3:​14, 15) Mi Timoti, kala ndɔ, a mama ndɔ kpou simnuŋ Kilisiɔŋnda a teleŋ tase Pɔɔl kuɛ yilɔɔ Lista wo.

Mɛɛ wɔsilaŋ latiɔɔŋ ɔɔ la yaa hiou, mi Pɔɔl miiŋgu vɛlɛ Lista, o chiee Timoti waa niŋ. Naapum Timoti ndoo hiou niŋ wɔsila 20 ndaŋ chobe, ɔɔ o wa niŋ le fuuluuwo wɔsilaŋ 30 a teleŋ koŋ. Nduyɛ “puaapiliaa Lista a Akooniɔm wa sɔɔŋ kɛndɔŋ dimioo tau a Timoti okɔɔ.” (Walta 16:​2) Mi nyina Mɛlɛkaa tosa mi wanaa ndaa suaa le Mɛlɛka wa “dimi sɔɔŋ paandu” a Timoti okɔɔ. Le tolɔɔ sɔɔŋ dimiŋ muŋ a ndu okɔɔ woŋ kɔɔli, mi Pɔɔl a bɛnduaa kundaa ke Timoti wali teŋgeŋndo le tosaa. (1 Timo. 1:​18; 4:​14; 2 Timo. 1:​6) Ma dimul ndu le Pɔɔl liilaa le wali lemisiɔnalueiyo tosaa. Kɛ Timoti ndoo nɔ mi ndoo mɛi yuŋgu ndɔɔ kɔɔli. Nduyɛ ndoo nɔ vɛlɛ mi ndoo sɔla fɛlɛŋ hivi chiɛi kɔɔlioo, yɔŋii Chuuwaa nda wa kɔlaŋ tɛɛŋnda ndaa ŋɔɔchiaŋ a ndu.—Walta 16:​3.

Mi Timoti kela o fondaŋnda bɔɔbɔɔ niŋ. Mbo dimi yooŋgu kɛndɔɔ nda Pɔɔl vɛlɛ a Sailaa latulu o Filipai niŋ. Mbo dimi yooŋgu kɛndɔɔ nda Sailaa latulu Bɛluiya. Nduyɛ mbo dimi vɛlɛ yooŋgu kɛndɔɔ ndupilɛ o Tɛsalonaika niŋ. Mɛɛ o komal vɛlɛ Pɔɔl Kɔliŋ, mbo dimul puaapiliaa loŋ a mɛɛ puaapiliaa Tɛsalonaika wa kaalaa a tiindaŋndo chɔmndo yɛ, mi che bɛɛ a wa simultaŋ sɔlaa tau. (Walta. 16:​6–17:​14; 1 Tɛsa. 3:​2-6) A teleŋ Pɔɔl wa Ɛfisɔɔ wo, mbo tuɛi yooŋgula kɛndɛlaŋ tau a puaapiliaa Kɔliŋ okɔɔ. Le hei, mbo dimul Timoti maa o miiŋgu vɛlɛ Kɔliŋ pila. (1 Kɔliŋ. 4:​17) Okoŋ kɔɔli, mbo yɔŋ vɛlɛ Timoti nda Iluatɔsi Masidooniaa. Kɛ a teleŋ Pɔɔl poonyial kundaa Luomndo, Timoti wa vɛlɛ latulu a Pɔɔl Kɔliŋ. (Walta 19:​22; Luomaŋ. 16:​21) Fondaŋndaŋ ndaŋ kpou Timoti balu ni le yooŋgu kɛndɔɔ dimioo. Kɛ tamaseliilaŋ nyɛɛmbɔ koni la cho laŋ ni a fondaŋnda Timoti balu laŋ okɔɔ.

Le mɛɛ Timoti ndoo nɔ kiisaŋndo nyɛɛmbɔ le kpaaya ndɔɔ soliŋndo kpeku yɛ, mi Pɔɔl dimul ndu aa: “Fɛɛŋ bɛɛ chɛl mi waŋndo chua num chɔdɔ le mɛɛ ŋ cho feleŋgɔnɔ yɛ le.” (1 Timo. 4:​12) Le hei mi Pɔɔl ndoo yɔŋ ndu o kunda ndoo nɔ bahawɛiyo wo niŋ. Nduyɛ mbo ke ndu nɛi chɔmaa hoo aa: “Kpaa wanaa cho pɛɛkula lachoowalaŋ nda.” (1 Timo. 1:​3) Mi Pɔɔl ke vɛlɛ Timoti kpaayaa le mbo yulu bɛnduaa kundaa a buɛiyaa malalaŋnda isu o kundaa niŋ.—1 Tim. 5:​22.

Pɔɔl ndoo kaala Timoti tau le mɛɛ ndoo nɔ suliŋnda kɛndɛlaŋ yɛ. Baabuiyo dimi maa Timoti wa sakpo, wana inyɛi, vɛlɛ a wana ichaŋya. Nduyɛ ndu nda Pɔɔl, a wa ko mɛɛ poo o wa nuaa nda finya ndɔ yɛ. Mi Pɔɔl poonyiaa vɛlɛ maa mi ndoo loonuŋ a mɛɛ Timoti tusi mɛmiaŋ le ndu yɛ, yeemɛi ndoo nɔ le ndu chɔɔ ve, vɛlɛ a mɛɛ ndoo piɛi le ndu yɛ. Mɛɛ finyaa buulaŋ nuaa le po ndɔɔ yɛ, mi Pɔɔl ndoo sila vɛlɛ Timoti a ‘naala laa paaliaŋ ndu lɔɔlɔɔ laŋ’ okɔɔ. Nduyɛ wana che pɛ maa naa demboo Timoti ndoo nɔ ni.—1 Timo. 5:​23; 2 Timo. 1:​3, 4.

Mɛɛ nda dɔu Pɔɔl o chiɛi manyumndo niŋ Luom le teleŋ tasoo, Timoti wa ndu ikɛi. Le saboo hoo, mi Timoti bɛɛ biunuŋ le waa o chiɛi manyumndo niŋ le teleŋ vilɛi. (Fili. 1; Hibu. 13:​23) Mi wana che kɛsɛ maa kaala kpeekpeiyo wa puaa ŋiɔɔŋnda haa tɛɛŋ ni. Kanifuule mɛɛ Pɔɔl sina maa o cho niŋ kpɛɛluŋ le piɔmndo sɔlaa, mbo dimul Timoti aa: “Kindiŋ ma keleŋa hunɔɔ ya ikɛi.” (2 Tim. 4:​6-9) Kɛ baa mi Timoti ndoo keleŋa pa lakɔ le wana ndɔ silaa chɔɔ vɛlɛ? Baabuiyo suu lɛ a keŋ okɔɔ kposoŋ te.

MI MAKI TUƐI DILAKEŊNAŊNDA BƆƆBƆƆ YEELA

Mi yau Maki wo dimi maa mi wanaa bii Chiisu wa kindiŋ vɛlɛ le “po chua piaandu pilɛ” biyɔɔ, kɛ “mbo nyaanuŋ kɔɔle fondo.” (Maki 14:​51, 52) Maki, o ndaa veelu vɛlɛ aa Chɔŋ Maki wo poonyiaa bundɛi hei ni. Mɛɛ te o wa lende pɛ, ŋ tiuba miŋ dimi maa Maki pila wa po chua piaandu ndoo nyaanuŋ koŋ kɔɔle fondo wo ni. Ŋ tiuba miŋ dimi vɛlɛ maa naapum Maki ndoo sina Chiisu nyɛkɛndɛi.

Puaapilɛnɔ yuwɛiyo cho suɛi yɔŋgoo, mi Maki wa nilaŋ yaŋɔɔ mbo poonyiaa sɔɔŋ kulloŋ.

Naapum mɛɛ wɔsioŋ 11 hiou okoŋ kɔɔli, mi wanaa laalaŋnda “atiŋ” o kundaa Chulusalɛm niŋ chuuŋgiaŋ o Meele, kalaa Maki lo chiɛiniŋ le piɛileŋ a teleŋ Hɛlɔɔ Akilipa wa Kilisiɔŋnda nyɛpalaa tusioo choo wo. Nduyɛ o chiɛi ndaa hoo Pitɛ ndoo kuɛ ni mɛɛ maalikɛinɔɔ soli ndu o chiɛi manyumndo niŋ. (Walta. 12:​12) Le hei, ŋ tiuba miŋ dimi maa o chiɛi Kilisiɔŋnda ndaa bii hoo bɔŋaŋndaŋ ndo niŋ Maki sul kaasoŋnɔ ni. Naapum ndoo sina buɛiyaa Chiisuaa nyɛkɛndɛi. Nduyɛ mi kaala ndala kɛndɛlaŋ la mala ndu tau.

Mi Maki tosa wallo latulu a wanaa bɔɔbɔɔ wa chilaŋ chua o kunda leKilisiɔŋndo o wɔsiŋ kɛmɛ tasoŋ niŋndo. A mɛɛ naŋ sina yɛ, dikeŋnaŋ tase ndoo nɔ wo wa wallo tosaa latulu a wanayɛi nduɛi Banabaa, vɛlɛ a kiilanɔɔ Pɔɔl o Aŋtiɔɔ Siiliaa niŋ ni. (Walta. 12:​25) Mɛɛ Banabaa nda Pɔɔl kuɛ wali nda lemisiɔnaluei tasoo tosaa Saipulɔɔ a o Eesiaa Mainɔ niŋ, mi Maki kua a nda latulu. Kɛ mi Maki mɛi nda loŋ, mbo miiŋguŋ Chulusalɛm. Baabuiyo suu a sabu Maki ndoo miiŋgu wo okɔɔ le. (Walta. 13:​4, 13) A mɛɛ Walta Kiilaa bolle 15 dimi yɛ, mɛɛ Banabaa nda Pɔɔl sɛɛŋgiaŋ o suɛi Maki ve choo, mi Banabaa nda Maki miiŋguŋ Saipulɔɔ le hiouwɔɔ lachi a wali lemisiɔnalueiyo tosaa.—Walta. 15:​36-39.

Kɛ naapum a wɔsi 60 ɔɔ 61 o faŋaŋ Chiisu wo kɔɔli, nda kpou ndaa puɛɛnuŋ niŋ a suɛi ndii yɔŋnuŋ keŋ nde okɔɔ. Kanifuule, mi Maki tosa vɛlɛ wallo a Pɔɔl latulu o Luom niŋ. Mi Pɔɔl, o wa o biyɔɔ niŋndo poonyial kundaa Koloose aa: “Aluitakɔɔ, chaaŋ ni naŋ cho o biyɔɔ niŋndo yil nya tau. Maki, wanayɛi Banabaa ve bɛɛ yil nya (a ndu okɔɔ naŋ poonyial nya ni maa te o kuɛ pɛ o nya lo, la bii ndu nyɛkɛndɛi).” (Kolo. 4:​10) Pɔɔl ndoo yeema Chɔŋ Maki viomɔɔ Koloose maa hɔlte ndɔ.

Naapum chɔŋ a wɔsi 62 a 64 tɛɛŋ o faŋaŋ Chiisu wo kɔɔli, mi Maki tosa wallo a kiilanɔɔ Pitɛ latulu o Babilɔŋ niŋ. A mɛɛ naŋ pɛɛku o Suɛi Lebolii 10 niŋ yɛ, mi chaŋyɛi kpɛɛluŋnde luɛi Pitɛ nda Maki tɛɛŋ. Lelaŋ pɛɛŋ Pitɛ veelu ndu ni aa, “Maki po ni.”—1 Pitɛ 5:​13.

O mɛɛlulaŋ kpɔŋ a wɔsi 65 o faŋaŋ Chiisu wo kɔɔli, mɛɛ Pɔɔl wa o biyɔɔ niŋ Luom le teleŋ diiŋ ndɔɔ, mbo poonyial Timoti, chaaŋ ndɔ wallo o Ɛfisɔɔ niŋ aa: “A wa hunɔɔ pɛ, la huŋ nya Maki, kanifuule o nɔla mbo mala ya tau o wallo hoo niŋ.” (2 Timo. 4:​11) I cho kpendekele maa mi Maki chɛl, okoŋ mbo miiŋgu Luom o Pɔɔl lo. Ŋ tiuba miŋ che kɛsɛ maa Banabaa, Pɔɔl, a Pitɛ ndaa che bɔɔ poo hoo wana sɔvɛ.

Mi Maki sɔla dikeŋnaŋ ndoo hiou kpou wo le yauwo opilɛ poonyiaa o Baabuiyo niŋ. Waŋnda apum dimi maa, Pitɛ o ba Maki sɔla yooŋgula bɔɔbɔɔ o poonyiaa laŋ ni. Hei cho tonya. Kanifuule, sɔɔŋ cho o yau Maki wo niŋndoŋ chɔm sɔɔŋ bɔɔbɔɔ Pitɛ ndoo sina a muŋ okɔɔ woŋ. O Luom niŋ Maki poonyiaa yau ndɔɔ ni, kɛ o cho Babilɔŋ a teleŋ o wa latulu a Pitɛ wo le. Mi Maki soliŋ diomnda maLatiŋndaŋ kpeku tau, nduyɛ mbo hivi diomnda maHibuluila wanaa ve ŋChuu le wa ndaa bii bila tau le laŋ. Lelaŋ, wana che pɛ maa le wanaa ve ŋChuu le wa kpeekpei o poonyiaa yau ndɔɔ ni.

a Tofa kɔfoo hoo, “Mi Maki Tuɛi Dila Keŋnaŋnda Bɔɔbɔɔ Yeela.”

b Tofa kɔfoo hoo “Mi Timoti Tosa Wallo Kalaŋ ‘le Yooŋgu Kɛndɔɔ Pɛŋgɛlaa.’”

    WOL le Sɔɔŋ Yaasiaa—Kisi (2010-2025)
    Chukku Ma Kinda
    Chuku Ma Kumbi
    • Kisiei
    • Share
    • Mɛɛ ŋ Yeema Yɛ
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Sawalaŋ Le Tɛɛŋgei Soliŋndo Kpeku
    • Mɛɛ Naŋ Bii Yooŋgula Numndaŋ Yɛ
    • Privacy Settings
    • JW.ORG
    • Chuku Ma Kumbi
    Share