-
Wana Wa ‘Masa Bɛndoo Baluaŋndo’ o Palɛi Mɛɛlɛi Hei NiŋndoBandu Mɛŋgɛlaa—2020 | Bukuloo
-
-
BUŊGƐI PƐƐKƐI 19
Wana Wa ‘Masa Bɛndoo Baluaŋndo’ o Palɛi Mɛɛlɛi Hei Niŋndo
‘Te boondii kpeekpei Mɛlɛka kɛɛsiaa ve i fuuluu pɛ, masa bɛndoo baluaŋndo cho hunɔɔ masa bɛndoo batouwo delɔɔ choo a sɔŋgɔɔ o lɛŋnde ndɔleŋ niŋ.’—DAAN. 11:40.
CHONDII 150 Nuuviaa Mɛlɛka le Pioŋɔɔ Sɔlaa
SƆƆŊ KULLOŊ O BUŊGƐI HEI NIŊa
1. Yɛɛ huuluŋ Baabuiyoŋ mala yɛ naa le sinaa?
YƐƐ cho yɛ wanaa Chɛhowaa yɔŋnɔŋ o chilaŋ niŋ? Ŋ nɔ miŋ nyɛɛsuu lebol le nyunaa hoo mulioo le. Kanifuule, huuluŋ Baabuiyoŋ chɔm naa sɔɔŋ bɛnduŋ nɔ le hunɔɔ yɔŋnɔŋndo woŋ. Nduyɛ sɔɔŋ muŋ cho naa kpou piiliaŋ. Huuloŋ muŋ ipilɛ mala naa le sinaa nyɛ masaa nɔ kpaaya chieeŋndo hoo o ba wa cho tosa o chilaŋ niŋndo. Huuluei hei cho o yau Daaniɛɛ wo niŋ bolle 11. I soo a masaa ŋiɔɔŋaa cho sɔŋgɔɔ kani masindɛ wa okɔɔ. Nda cho ni, masa bɛndoo baluaŋndo a masa bɛndoo batouwo.b Sɔɔŋ dimiŋ o huuluei hei niŋndoŋ ŋ bɔɔbɔɔ peeluŋ niŋ. Hei ke naa tiindaŋndo kɛsɛ maa ŋ lo woŋ bɛɛ cho siou peelɔŋ.
2. A mɛɛ Chɛnɛsee 3:15 a Sɔɔŋ Chɔɔmaŋndoŋ 11:7; 12:17 dimi yɛ, yɛɛ naŋ nɔ yɛ miŋ kɛsiŋ o kɔl te ŋ wa pɛ huului Daaniɛɛ ve yaasiaa?
2 Le miŋ bii huului cho o Daaniɛɛ bolle 11 niŋnde bila, ŋ nɔ miŋ kɛsiŋ o kɔl maa o cho a masaa bɛnduaa okɔɔ kpou le i cho suɛi le. Kɛ a masaa bɛnduaa tusi wanaa Mɛlɛkaa nyɛpalaa choo wa okɔɔ. Mi che bɛɛ wanaa cho Chɛhowa piɛiyo wa cho a bɔɔ o chieeŋndo choo le, kɛ nda kpeekpei masaa chieeŋnda kɛsi hɔlteŋ choo ni. Le yɛɛ? Kanifuule, kpeleŋ pilɔɔ kpe Setana a wanaa cho ndu kɔɔli wa nɔ ni. Ndu cho ni, a yeema ma tɛɛmbuu wanaa cho Chɛhowa nda Chiisu diikɔŋndo wa. (Nuawɔ Chɛnɛsee 3:15 a Sɔɔŋ Chɔɔmaŋndoŋ 11:7; 12:17.) Le handɔɔ lechoo, huului cho o yau Daaniɛɛ wo niŋnde nɔ mii chɛlaŋ a huuluŋ cho o Baabuiyo niŋndoŋ. Nduyɛ pɛŋ, le miŋ bii huului Daaniɛɛ ve bila, mɛɛ miŋ yaasiaa bolii Baabui cheleŋ.
3. Yɛɛ naŋ cho yɛ yaasiaa o buŋgɛi hei niŋ a i cho lachi ve?
3 Mɛɛ naŋ bii niŋ hei bila yɛ, ŋ yaasiaŋndɔ niko Daaniɛɛ 11:25-39. Ŋ cho sina wana wa masa bɛndoo baluaŋndo a masa bɛndoo batouwo chɔŋ a wɔsi 1870 haaa wɔsi 1991. Ŋ cho vɛlɛ sina sabu naŋ tosa siŋgaŋ pɔmbɔ o tɛɛsiaa paandoo niŋ a huuluei hei okɔɔ wo. O buŋgɛi cho lachi ve niŋ, ŋ cho yaasiaa Daaniɛɛ 11:40–12:1. Mi huuluei hei chɔm sɔɔŋ nɔ le yɔŋnɔŋndo chɔŋ a wɔsi 1991 haaa a teleŋ chɔu Amakɛdɔŋndo wo. Ŋ cho chɔɔlu sinapɛŋgoo sɔla a sɔɔŋ muŋ okɔɔ. Te a wa pɛ buŋgaŋ muuŋ ndoŋ muŋ pɛɛkoo, o wa bɔɔ suɛi kɛndɛ le ma tofa kɔfoo hoo, “Masaa Ŋiɔɔŋaa Cho Sɔŋgɔɔ o Palɛi Mɛɛlɛi Niŋ Nda.” Kɛ ŋ yaasiaŋndɔ fɛŋ miŋ sina masaa ŋiɔɔŋaa huuluei hei cho suɛi okɔɔ wa.
VƐƐ NAŊ LOOKU YƐ SINA MASA BƐNDOO BALUAŊNDO A MASA BƐNDOO BATOUWO?
4. Sɔɔŋ yaa kuɛɛ naŋ nɔ yɛ miŋ tofa te ŋ wa pɛ kindiŋndo le sinaa wana sim le masa bɛndoo baluaŋndo a masa bɛndoo batouwo wo?
4 O sindɔɔ niŋ, masa ndoo salu pɛŋgulaŋ a lɛŋnde Isɔluɛileŋ kpeŋgii baluaŋndo wo ndaa veelu ni aa ‘masa bɛndoo baluaŋndo.’ Nduyɛ o ndoo salu pɛŋgulaŋ kpeŋgii batouwo ve ndaa veelu ni aa ‘masa bɛndoo batouwo.’ Le yɛɛ naŋ dimi yɛ lende? Tofawɔ nyɛ maalikɛinɔ ndoo chuu Daaniɛɛ yooŋgoo wo dimi wo: “I hiŋ le mi huŋ chɔm num nyɛ cho hunɔɔ yɔŋnɔŋ a wanaa numnda o siɔdii lachioo niŋ ndo.” (Daan. 10:14) Wanaa wa sindɛ o lɛŋnde Isɔluɛileŋ niŋ nda wa wanaa Mɛlɛkaa ni. Kɛ chɔŋ niŋ a paale Pɛŋtikɔɔsileŋ wɔsi 33 o faŋaŋ Chiisu wo kɔɔli, mi Chɛhowa chɔm kpendekele maa buɛiyaa Chiisu wa cho niŋ wanaa nduaa ni. Lelaŋ, sɔɔŋ dimiŋ o huului cho o Daaniɛɛ bolle 11 niŋndoŋ, a buɛiyaa Chiisu wa okɔɔ ŋ bɔɔbɔɔ cho ni. O cho lɛ a wanaa wa o lɛŋnde Isɔluɛileŋ niŋ nda okɔɔ le. (Walta. 2:1-4; Luomaŋ. 9:6-8; Kalee. 6:15, 16) Nduyɛ mi che bɛɛ masaa bɔɔbɔɔ sim niŋ le masa bɛndoo baluaŋndo a masa bɛndoo batouwo, kɛ sɔɔŋ pum siŋgaŋ ndɔ a masaa haa okɔɔ le. I tasei, ndaa nɔ wanaa Mɛlɛkaa kpaayaa choo. I diiŋ nduɛi, mɛɛ nda wa wanaa Mɛlɛkaa biyɔɔ yɛ chɔm kpendekele maa a tul Mɛlɛka tonyaa Chɛhowa leyɛ. I yaa nduɛi, masaa bɛnduaa ŋiɔɔŋnda haa wa lɔɔlɔɔ sɔŋgɔɔ le wana cho chaaŋndɔ masaleŋ puu o ba wo.
5. Tɛɛsiaawɔ te masa bɛndoo baluaŋndo a masa bɛndoo batouwo wa chɔŋ a wɔsiŋ kɛmɛ lediiŋ ndoŋ mbo kɔ bii a wɔsi 1870.
5 O faŋaŋ Chiisu wo kɔɔli, mi Kilisiɔŋaa lachoowaa pia cha o kunda leKilisiɔŋndo niŋ. Ma kandu waŋnda choolaŋ pɛɛkoo a Mɛlɛka okɔɔ nduyɛ ma viaŋ tonya cho o Baabuiyo niŋ ndo. Chɔŋ niŋ a teleŋ koŋ mbo kɔ bii a wɔsi 1870 mɛɛlulaŋ, wanaa wa Mɛlɛka piɛiyo o tonyaa choo wa ve lɛ a kɔɔnaa le. Mi bil wɔɔŋ sim le Kilisiɔŋaa lachoowa wo hialu yɛyii kɛndɛi. Nduyɛ, yɛiye hei cho Kilisiɔŋaa tonyaa ni. (Maa. 13:36-43) Le yɛɛ naŋ soo yɛ a hei okɔɔ? Le chɔmndo maa chɔŋ a wɔsiŋ kɛmɛ lediiŋ ndoŋ mbo kɔ bii a wɔsi 1870, masa bɛndoo baluaŋndo a masa bɛndoo batouwo ve le. Masaa wa o teleŋ koŋ niŋ nda o kɛ kɛ ndoo sim le masaa haa le. Kanifuule, wanaa Mɛlɛkaa ve wɔ a kɔɔnaa le ma tusi nda nyɛpalaa choo le.c Kɛ dimioo naa wɔsi 1870 hiou, miŋ sina vɛlɛ wana sim le masa bɛndoo baluaŋndo a masa bɛndoo batouwo wo. Vɛɛ naŋ looku yɛ hei sina?
6. Tɛɛsiaawɔ le sinaa teleŋ Mɛlɛka kandu vɛlɛ wanaa nduaa kɔɔnaa wo.
6 Chɔŋ niŋ a wɔsi 1870 mbo kua kɛ, mi Mɛlɛka kandu vɛlɛ wanaa nduaa kɔɔnaa. O wɔsi koŋ niŋ Chaas T. Lɔɔsɛl nda chaaŋaa nduaa kandu Baabuiyo pɛɛkoo ni. Mi Baabuiyo dimi maa Mɛlɛka cho buɛi ndɔɔ viomɔɔ mbo “bɛɛndiaa nɛiyo” tuupa mi Masale Chiisuleŋ le kanduŋ. Ŋgɔɔ Lɔɔsɛl a chaaŋaa nduaa wa buɛiyo hoo ni. (Mal. 3:1) Mi Mɛlɛka miŋgi vɛlɛ wanaa wa ndu piɛiyo o tonyaa choo wa kɔɔna! Baa masaa ndaa nɔ kpaayaa wanaa Mɛlɛkaa choo wa wa pa a teleŋ koŋ? Ŋ yaasiaŋndɔ miŋ che.
NƐƐ CHO YƐ MASA BƐNDOO BATOUWO?
7. Tuupa mi chɔu chieeŋ tasoo kanduŋ, lɛŋnde kuɛɛ wa yɛ masa bɛndoo batouwo?
7 A wɔsi 1870, Bilitiŋ ndoo nɔ kpaayaa lɛŋii bɔɔbɔɔ choo mbo hiau lelɛŋ o lelɛŋ. Nduyɛ puaa chɔuwaa kpaayaa pila Bilitiŋ ndoo nɔ ni. O yilaŋnde hei niŋ, mi Daaniɛɛ cha mi lee pɔmbɔɔ suŋgu leela cheleŋndaŋ la yaa. Bilitiŋ sim le lee pɔmbɔɔ hoo ni nduyɛ, leela yaala o suŋgu laŋ la sim le Filaŋs, Speŋ a Nɛdalaŋ ni. (Daan. 7:7, 8) Mɛɛ chɔŋ a teleŋ koŋ mbo kɔ bii a chɔu chieeŋ tasoo, Bilitiŋ wa masa bɛndoo batouwo ni. O teleŋ koŋ niŋ, Amɛlika ndoo sul mbo hiau lelɛŋ o lelɛŋ. Nduyɛ, mi chaŋyɛi kpɛɛluŋnde kandu lɛŋndeŋ ndeŋ luɛiyɔɔ tɛɛŋ a Bilitiŋ.
8. Chɔŋ a teleŋ palɛi mɛɛlɛi kanduŋndo mbo huŋ bii a hau, nɛɛ cho yɛ masa bɛndoo batouwo?
8 A teleŋ chɔu chieeŋ tasoo wa wo chaŋyɛi wa Bilitiŋ tɛɛŋ a Amɛlika ve kendu ni. Mi lɛŋii ŋiiŋ nde hei mɔɔsaŋ le yaamɔɔwaa ndaa chɔulabaa. Chaŋyɛi luɛi lɛŋnde hei tɛɛŋ a teleŋ koŋ nde tosa ni ma nɔ hau kpaayaa mbo hiau lelɛŋ o lelɛŋ. A mɛɛ Daaniɛɛ ndoo dimi yɛ, masa bɛndoo batouwo chuuŋgiaa niŋ “puaa . . . chɔuwaa kpaaya bɛnduaa.” (Daan. 11:25) Chɔŋ niŋ a teleŋ palɛi mɛɛlɛi kanduŋndo mbo huŋ bii a hau, Bilitiŋ a Amɛlika cho masa bɛndoo batouwod ni. Kɛ nɛɛ wa yɛ masa bɛndoo baluaŋndo?
MASA BƐNDOO BALUAŊNDO BƐƐ SƆLAŊ
9. Wɔsi kuɛɛ masa bɛndoo baluaŋndo sɔlaŋ yɛ nduyɛ, vɛɛ Daaniɛɛ 11:25 peeluŋ yɛ?
9 A wɔsi 1871 masa bɛndoo baluaŋndo sɔlaŋ ni. Hei yɔŋnuŋ mɛɛ wɔsioo hiou opilɛ chɔŋ a teleŋ Ŋgɔɔ Lɔɔsɛl waa kandu Baabuiyo pɛɛkoo wo. O wɔsi koŋ niŋ Otto vɔn Bismak kandu chiee chiee wo ni le mi Chamani simnuŋ lɛŋnde kpaaya bɛndu. Mbo chuuŋgiaa lɛŋii bɔɔbɔɔ le mii wa Chamani o ba bɛŋgu. Pulusiaa wa lɛŋndeŋ lepilɛ o lɛŋnde hei tɛɛŋ. Le hei, mi masa wa Pulusiaa wo Wilihɛm simnuŋ masa tasoo le Chamani nduyɛ, Bismak wa ndu ikɛi ni.e O wɔsila laŋ niŋ, mi Chamani bɛɛ sɔla kpaayaa lɛŋii bɔɔbɔɔ choo o Afilika niŋ a lɛŋii puuluaa ipum. Okoŋ, mi Chamani kandu chiee chiee wo le Bilitiŋ kpaayaa puu wo o ba. (Nuawɔ Daaniɛɛ 11:25.) Mi Chamani chuuŋgiaa puaa chɔuwa a nyɛm chɔuwoŋ ŋ hɔbɛi. Nduyɛ o faŋaŋ o Bilitiŋ kɔɔli, Chamani ndoo hiou niŋ nɔ sovɛiyaa chɔulaba o mɛŋndaŋ choo wa. Mɛɛ chɔu chieeŋ tasoo del, a puaa chɔuwa haa Chamani chɔulaba yaamɔɔwaa nduaa ni.
10. Vɛɛ Daaniɛɛ 11:25b, 26 ndoo peeluŋ yɛ?
10 Mi Daaniɛɛ chɔm vɛlɛ nyɛ ndoo nɔ le yɔŋnɔŋndo lɛŋnde Chamanileŋ a puaa ndaa chɔuwa wo. Mi huului nduɛi chɔm maa a nɔ le masa bɛndoo baluaŋndo ‘yomɔɔ’ o chɔuwo. Le yɛɛ? Mii dimi maa a cho ‘tosal masa bɛndoo [baluaŋndo] kaŋgalaa ma yem ndu. Nduyɛ, wanaa nda dia nyɛ diaa o tibii pilɔɔ choo wa, nda kɛsɛ kɛsɛ pisi ndu niŋ ni.’ (Daan. 11:25b, 26a, NWT) O teleŋ Daaniɛɛ wo niŋ, wanaa ndaa tosa wallo o chiɛi lemasaa niŋ nda ndaa dia “nyɛ diaa lemasaa” ni. (Daan. 1:5) Mɛɛ a nɛɛ yaa okɔɔ huuluei hei cho yɛ suɛi? A wanaa wa o masaleŋ choo Chamani wa okɔɔ i cho suɛi ni. Nda wa yɛ sovɛiyaa ndaa manda masaa wa a sovɛiyaa ndaa yɔŋgu nɛi chɔmaa le chɔuwo wa ni. Waŋnda haa pisi masaa ni mi masaleŋ ndeŋ le piɔl.f Mi huuluei hei chɔm vɛlɛ mɛɛ chɔu ndoo nɔ le delɔɔ masa bɛndoo baluaŋndo nda masa bɛndoo batouwo tɛɛŋndo wa mɛɛlu yɛ. Mii dimi a masa bɛndoo baluaŋndo okɔɔ aa: “Yaamɔɔwa cho sovɛiyaa nduaa yomɔɔ, nduyɛ ma diu a ka ka o chɔuwo niŋ.” (Daan. 11:26b) Hei ndii yɔŋnuŋ Chamani o chɔu chieeŋ tasoo niŋ ni. Ma ‘yam’ sovɛiyaa ndaa nduyɛ “ma diu a ka ka.” Chɔŋ o sindɔɔ niŋ mbo huŋ bii a teleŋ koŋ, wanaa nda dii o chɔu koŋ niŋ nda hiou a chɔu kɛ kɛ.
11. Yɛɛ masa bɛndoo baluaŋndo nda masa bɛndoo batouwo ndaa tosa yɛ?
11 Mi Daaniɛɛ 11:27, 28 dimi maa masa bɛndoo baluaŋndo nda masa bɛndoo batouwo “cho ichali o tibii pilɔɔ choo ma . . . wa choolaŋ dimulaŋndo.” A nyɛ ndoo nɔ le yɔŋnɔŋndo tuupa mi chɔu chieeŋ tasoo kanduŋndo okɔɔ huuluei hei wa suɛi ni. Mii dimi vɛlɛ maa masa bɛndoo baluaŋndo cho ‘sulta bɛndulaŋ kuendi.’ Hei bɛɛ mii peeluŋ. Mi masa wa Chamani wo a hoo Bilitiŋ dimi maa a yeema mi kɔl nyuloo wa nda tɛɛŋ. Kɛ chɔu kiolu nda tɛɛŋ a wɔsi 1914 chɔm kpendekele maa choolaŋ ko nda wa dimulaŋndo ni. Nduyɛ tuupa mi wɔsioo hoo fuuluu, mi Chamani simnuŋ lɛŋnde sulaa bɛndu. O chieeŋndo choo kpou, Amɛlika koni ndoo hiou niŋ nda sullo nɔ ni. Mi Chamani del masa bɛndoo batouwo choo a sɔŋgɔɔ kɛ o sɔla batiuwaa le. Mɛɛ naa nyɛ dimiŋ o Daaniɛɛ 11:29, 30 niŋndo peeluŋ ni.
MASAA ŊIƆƆŊNDA HAA CHIŊALAŊ WANAA MƐLƐKAA
12. A teleŋ chɔu chieeŋ tasoo wa wo, yɛɛ masa bɛndoo baluaŋndo nda masa bɛndoo batouwo ndaa tosa yɛ?
12 Chɔŋ niŋ a wɔsi 1914 mbo kua kɛ, mi masaa ŋiɔɔŋnda haa simulaŋ niko kpeekpei le sɔŋgɔɔ. Nduyɛ, ma chiŋalaŋ vɛlɛ wanaa Mɛlɛkaa. Le taamaseliiyo, a teleŋ chɔu chieeŋ tasoo wa wo, mi Chamani a Bilitiŋ tusi wanaa Mɛlɛkaa nyɛpalaa choo le mɛɛ nda kɛɛ le kɔlaŋ o chɔuwo yɛ. Mi Amɛlika bɛɛ duau wanaa wa chilaŋ chuaa o kɔɔnaa Chɛhowaa niŋ nda o chiɛi manyumndo niŋ. Mɛɛ naa huului cho o Sɔɔŋ Chɔɔmaŋndoŋ 11:7-10 looku peelɔŋ ni.
13. Yɛɛ masa bɛndoo baluaŋndo ndoo tosa yɛ o wɔsiŋ 1930 woŋ niŋ? Nduyɛ, yɛɛ o tosa yɛ vɛlɛ a teleŋ chɔu chieeŋ diiŋ ndɔɔ wa wo?
13 O wɔsiŋ 1930 woŋ niŋ, mi masa bɛndoo baluaŋndo hiau lachi a wanaa Mɛlɛkaa nyɛpalaa tusioo choo. Mɛɛ chɔu chieeŋ diiŋ ndɔɔ del, mbo tisa nda niko choo kpeekpei. A teleŋ koŋ, kunda lemasa ndaa veelu a Naasi wo wa o masaleŋ choo Chamani ni nduyɛ, Hitila wa nda bolleŋ ni. Mi Hitila a wanaa wa ndu kɔɔli wa kɛɛlu wali Seiyaa Chɛhowaa. Ma diu nda o kɛmɛlaŋ niŋ nduyɛ ma kua a nda o waalaŋ niŋ o dɔɔŋgɔ ndaa tusi waŋnda nyɛpalaa choo wo. Mi Daaniɛɛ suaa a sɔɔŋ muŋ kpou okɔɔ. Mbo dimi maa masa bɛndoo baluaŋndo cho “tosa sɔɔŋ nɔɔlɛiyoŋ o chiɛi Mɛlɛkaa niŋ” nduyɛ mbo ‘kuuna salala waŋnda soli leniŋ ndaŋ.’ Nyɛ dimiŋ hoo wo peeluŋ mɛɛ o kɛɛlu wanaa Chɛhowaa yooŋgu kɛndɔɔ dimioo. (Daan. 11:30b, 31a) Mi wana wa nda bolleŋ ndo Hitila menaŋ po maa mɛɛ mbo diu Seiyaa Chɛhowaa kpou Chamani.
Ŋ SƆLA VƐLƐ MASA BƐNDOO BALUAŊNDO
14. Mɛɛ chɔu chieeŋ diiŋ ndɔɔ chuu, nɛɛ ndoo simnuŋ yɛ masa bɛndoo baluaŋndo?
14 Mɛɛ chɔu chieeŋ diiŋ ndɔɔ chuu, mi Lɔɔsiaa a lɛŋii balu ndu ve puu Chamani kpaayaa o ba. Ma poondiaa Chamani lɛŋii nduɛi o ba o chɔu koŋ niŋ nduyɛ, ma simnuŋ masa bɛndoo baluaŋndo. Mɛɛ kunda lemasa wa Chamani ma veelu ndu aa Naasi wo tosa a wanaa Mɛlɛkaa yɛ, lende koni Lɔɔsiaa a lɛŋii balu ndu ve tosa ni. Ma tusi wanaa kɛsi hɛnaŋ Mɛlɛkaa nyɛ tase o yoomu ndaa niŋ nda nyɛpalaa choo tau.
15. Mɛɛ chɔu chieeŋ diiŋ ndɔɔ chuu, yɛɛ masa bɛndoo baluaŋndo ndoo tosa yɛ?
15 Mɛɛ chɔu chieeŋ diiŋ ndɔɔ chuu, Lɔɔsiaa a lɛŋii balu ndu ve wa niŋ masa bɛndoo baluaŋndo ni. Mi masa sɛnɛiyo hoo bɛɛ tisa wanaa Mɛlɛkaa choo kpeekpei. Sɔɔŋ Chɔɔmaŋndoŋ 12:15-17 tuu pɛŋ nyɛpalaa nda tusi wanaa Mɛlɛkaa choo wo a ‘mɛŋma hunaŋ.’ A mɛɛ bolle Baabuileŋ ndeŋ le dimi yɛ, mi masa bɛndoo baluaŋndo kɛɛlu wali naa dimiaa yooŋgu kɛndɔɔ. Nduyɛ, mbo kua a wanaa Chɛhowaa o waalaŋ niŋ o biyɔɔ niŋ Saibiiliaa. Masa bɛndoo baluaŋndo tusi niŋ wanaa Mɛlɛkaa nyɛpalaa choo tau o palɛi mɛɛlɛi hei niŋ. Kɛ pesiŋ bɛɛ o sɔla wɔ batiuwaa le wali ndaa kindaa le.g
16. Vɛɛ Lɔɔsiaa a lɛŋii balu ndu ve peelu yɛ nyɛ dimiŋ o Daaniɛɛ 11:37-39 niŋndo?
16 Nuawɔ Daaniɛɛ 11:37-39. Huuluei hei dimi maa masa bɛndoo baluaŋndo chue niŋ ‘nyɛm finyaa nduaa mamaa ndaa sooluu woŋ nyɛ o nyɛ le.’ O nɛi kuɛɛ choo? Lɔɔsiaa a lɛŋii balu ndu ve ndaa yeema mi wana o wana ndoo piɛi Mɛlɛka le. Le hei, siooŋii waŋnda ndaa nɔ paandu le naamula ndalaŋ a Mɛlɛka ve, ma kindiŋ le nda ndi solioo. Le batiuwaa hoo sɔlaa, mi Lɔɔsiaa a lɛŋii balu ndu ve duau sawalaŋ lapum o wɔsi 1918 niŋ. Sawalaŋ ndaŋ la tosa ni ma kandu chuaambuaa pɛɛkoo o sukuulaŋ niŋ maa Mɛlɛka cho le. Kɛ vɛɛ masa bɛndoo hoo baluaŋndo ‘muliŋ yɛ mɛlɛka manda chieeŋ bɛnduŋ cho ŋ balaa a kpakila kala kalalaŋ ndo sooluuwo’? Mi Lɔɔsiaa a lɛŋii balu ndu ve pisi nyɛsɔlaa tau le nyɛm chɔuwoŋ piondɔɔ le puaa ndaa chɔuwa. Nduyɛ, ma toosiaa vɛlɛ nyɛm chɔu wɔɔŋ wɔɔŋndoŋ ŋ hɔbɛi le lɛŋii ndɛi mandaa. Mi masa bɛndoo hoo baluaŋndo nda masa bɛndoo batouwo chuuŋgiaa yekpaŋnda bɛndaŋ tau le waŋnda diyɔɔ o biiliɔŋndaŋ niŋ.
YAAMƆƆWA CHƐLAŊ LE ISƆƆ TOSA
17. Yɛɛ cho yɛ ‘nyɛ wɔɔŋ wɔɔŋ tɛɛmbuu chiɛi Mɛlɛkaa mbo soli ndu o baa niŋndo’?
17 Masa bɛndoo baluaŋndo toolu niŋ masa bɛndoo batouwo le suɛi pum tosaa. Ma handu ‘nyɛ wɔɔŋ wɔɔŋ tɛɛmbuu chiɛi Mɛlɛkaa mbo soli ndu o baa niŋndo.’ (Daan. 11:31) ‘Nyɛ wɔɔŋ wɔɔŋndo’ hoo cho kɔɔna nda veelu aa UN ndo ni.
18. Le yɛɛ naŋ dimi yɛ maa ‘nyɛ wɔɔŋ wɔɔŋndo’ kɔɔna nda veelu aa UN ndo cho ni?
18 Le yɛɛ naŋ dimi yɛ maa ‘nyɛ wɔɔŋ wɔɔŋndo’ kɔɔna nda veelu aa UN ndo cho ni? Kanifuule, kɔɔnaa hoo dimi maa o nɔla mbo hiŋ a kɔl nyuloo o chieeŋndo choo. Kɛ o kpeekpei niŋ, Masale Mɛlɛkaleŋ kinɛi le tiuba ni le hei tosaa. Huuluei hei dimi vɛlɛ maa mi nyɛ wɔɔŋ wɔɔŋndo hoo ‘tɛɛmbuu chiɛi Mɛlɛkaa mbo soli ndu o baa niŋ.’ O nɛi kuɛɛ choo? UN cho hunɔɔ piɛiyii lachoowɛi chiŋalaŋ nduyɛ mbo tɛɛmbuu ndi kpou. Tofa kɔfoo hoo “Masaa Ŋiɔɔŋaa Cho Sɔŋgɔɔ o Palɛi Mɛɛlɛi Niŋ Nda.”
LE YƐƐ NAŊ NƆ YƐ MIŊ SINA A SƆƆŊ MUŊ OKƆƆ?
19-20. (a) Le yɛɛ naŋ nɔ yɛ miŋ sina a sɔɔŋ naŋ yaasiaa muŋ ndoŋ okɔɔ? (b) Nyuna kuɛɛ naŋ cho yɛ muli o buŋgɛi cho lachi ve niŋ?
19 Ŋ nɔ miŋ kindiŋ le sinaa sɔɔŋ naŋ yaasiaa muŋ ndoŋ nyɛkɛndɛi. Kanifuule, ŋ mala naa le chɔɔ maa chɔŋ a wɔsi 1870 mbo kɔ bii a wɔsi 1991, mi huului Daaniɛɛ dimi a masa bɛndoo baluaŋndo nda masa bɛndoo batouwo okɔɔ ve peeluŋ. Hei ke naa tiindaŋndo maa huuluei hei cho siou peelɔŋ.
20 Mi Lɔɔsiaa a lɛŋii balu ndu ve piɔl o wɔsi 1991 niŋ. Mɛɛ nɛɛ cho yɛ niŋ hau masa bɛndoo baluaŋndo? Buŋgɛi cho lachi ve cho naa nyunaa hoo mulul.
CHONDII 128 Biuwɔŋndo tei o Mɛɛlulaŋ
a Mi Daaniɛɛ dimi huuluei a ‘masa bɛndoo baluaŋndo’ nda ‘masa bɛndoo batouwo’ okɔɔ. Nyɛ cho hau yɔŋnɔŋndo o chieeŋndo niŋndo chɔm kpendekele maa huuluei hei cho kɔlaŋ a peelɔŋndo. Le yɛɛ naŋ dimi yɛ lende? Nduyɛ, le yɛɛ naŋ nɔ yɛ miŋ kindiŋ le huuluei hei biyɔɔ bila?
b Suɛi maŋgalɛi nda poonyiaa sindɛ Daaniɛɛ bolle 11 leniŋnde veelu masaa haa aa masa bɛndoo baluaŋndo a masa bɛndoo batouwo. Lelaŋ, o buŋgɛi hei niŋ a i cho lachi ve, “masa bɛndoo Siiliaa” cho ‘masa bɛndoo baluaŋndo’ ni nduyɛ “masa bɛndoo Ichipi” cho ‘masa bɛndoo batouwo’ ni.
c Aluliaŋ wa masaa o lɛŋnde Luomaŋndeŋ niŋ chɔŋ a wɔsi 270-275 o faŋaŋ Chiisu wo kɔɔli ni. Nduyɛ Zenobia wa masa laandoo ni chɔŋ a wɔsi 267-272. Miŋ dimi paandu o yauwo hoo niŋ Pay Attention to Daniel’s Prophecy! buŋgɛi 13 a 14 maa Aluliaŋ wa ‘masa bɛndoo baluaŋndo’ ni mi Zenobia wa ‘masa bɛndoo batouwo.’ Kɛ nyɛ naŋ yaasiaa o buŋgɛi hei niŋndo mala naa le sinaa maa a sim le masaa haa le.
e Mɛɛ Wilihɛm pɔmbɔ simnuŋ masaa a wɔsi 1890, mbo faŋa Bismak o masaleŋ choo.
f Sɔɔŋ nda tosa mi masaleŋ ndeŋ le piɔllo ŋpum cho muŋ ni. Ma faŋaŋ masaa kɔɔli, ma dimul wanaa cheleŋ a sɔɔŋ ndaŋ chɔuwoŋ okɔɔ, nduyɛ o mɛɛlulaŋ, ma faŋa masaa o masaleŋ choo a ka ka.
g Daaniɛɛ 11:34 dimi maa wanaa Mɛlɛkaa cho sɔla mala pɔmbɔ. Mi hei yɔŋnuŋ mɛɛ masa bɛndoo baluaŋndo pɛŋgi Kilisiɔŋaa wa o lɛŋnde ndɔleŋ niŋ nda nyɛpalaa tusioo choo le teleŋ biŋgi. Le taamaseliiyo, hei yɔŋnuŋ mɛɛ Lɔɔsiaa a lɛŋii balu ndu ve piɔl o wɔsi 1991 niŋ.
-
-
Nɛɛ Cho yɛ Hau ‘Masa Bɛndoo Baluaŋndo’?Bandu Mɛŋgɛlaa—2020 | Bukuloo
-
-
BUŊGƐI PƐƐKƐI 20
Nɛɛ Cho yɛ Hau ‘Masa Bɛndoo Baluaŋndo’?
“Wana o wana ve lɛ niŋ le ndu mala le, mbo sɔla piɔmndo.”—DAAN. 11:45.
CHONDII 95 Paŋgeloo Cho Hiouwɔɔ Lachi a Diondɔɔ
SƆƆŊ KULLOŊ O BUŊGƐI HEI NIŊa
1-2. Yɛɛ naŋ cho yɛ yaasiaa o buŋgɛi hei niŋ?
SƆƆŊ cho niŋ yɔŋnɔŋndo suŋ suŋndoŋ mala naa le sinaa maa ŋ cho niŋ o mɛɛlula chieeŋndo hoo kpɛɛluŋ mbo hiau maa paandu. Chɛhowa nda Chiisu cho hunɔɔ suŋ tɛɛmbuu masɛi simul Masale Mɛlɛkaleŋ nde. Masa bɛndoo baluaŋndo a masa bɛndoo batouwo cho lo sɔŋgɔɔ haaa mi keŋ huŋ yɔŋnuŋ. Nduyɛ, a cho vɛlɛ wa wanaa Mɛlɛkaa nyɛpalaa tusioo choo.
2 O buŋgɛi hei niŋ, ŋ cho yaasiaa huului cho o Daaniɛɛ 11:40–12:1 niŋndo. Ŋ cho sina wana cho suŋ suŋ masa bɛndoo baluaŋndo wo. Nduyɛ miŋ che sabu naŋ nɔ miŋ nɔ tiindaŋndo maa Chɛhowa cho naa kiindiaa o simulta cho naa komal o chilaŋ niŋndo.
WANA CHO MASA BƐNDOO BALUAŊNDO SUŊ SUŊNDO
3-4. Tɛɛsiaawɔ nyɛ mala naa le sinaa wana cho hau masa bɛndoo baluaŋndo wo.
3 Mi masale Lɔɔsiaa a lɛŋii balu ndu ve mɛɛlu a wɔsi 1991. Mɛɛ hei yɔŋnuŋ, mi wanaa Mɛlɛkaa wa o lɛŋii keŋ niŋ nda sɔla fondaa. O nɛiyo hoo choo nda sɔla ‘mala pɔmbɔ’ yau Daaniɛɛ wo dimi wo ni. (Daan. 11:34) Mi nyɛ yɔŋnuŋ koŋ ndo ke nda fondaa le yooŋgu kɛndɔɔ dimioo. Nduyɛ nyɔɔ viu bɛɛ le, mi wanaa dimiaa yooŋgu kɛndiaa wa o lɛŋii keŋ niŋ nda handuŋ lechoo o waalaŋ niŋ. Kɛ mɛɛ wɔsilaŋ la hiou tiŋ, mi Lɔɔsiaa kandu kindiŋndo le simndaŋ a bandɔ. Mi lɛŋnde ipum toolu ndu nduyɛ ma simnuŋ masa bɛndoo baluaŋndo. A mɛɛ naŋ yaasiaa o buŋgɛi naŋ hiou ve niŋ yɛ, le mi masaa simnuŋ masa bɛndoo baluaŋndo ɔɔ masa bɛndoo batouwo, mɛɛ mbo tosa sɔɔŋ ŋgaa: (1) mɛɛ mbo chiŋalaŋ wanaa Mɛlɛkaa, (2) mi kaa ndɔɔ chɔm maa o tul Chɛhowa a wanaa nduaa leyɛ nduyɛ (3) mi sɔŋgɔɔ wa masaa ŋiɔɔŋaa kalaa tɛɛŋ.
4 Le yɛɛ naŋ dimi yɛ maa Lɔɔsiaa a lɛŋii cho ndu tooloo ve cho hau masa bɛndoo baluaŋndo ni? Tofawɔ sabulaŋ lapum. (1) A chiŋalaŋ niŋ wanaa Mɛlɛkaa. A kɛɛlu wali naa dimiaa yooŋgu kɛndɔɔ, nduyɛ, ma tusi puaapiliaa a ndepiliaa cho o lɛŋii keŋ niŋ nda nyɛpalaa choo o waalaŋ niŋ. (2) Sɔɔŋ nda cho muŋ tosaa woŋ chɔm maa a tul Chɛhowa a wanaa nduaa leyɛ. (3) Waŋnda haa cho sɔŋgɔɔ a masa bɛndoo batouwo, ndu cho yɛ Bilitiŋ a Amɛlika ni. Ŋ chɔɔluŋndɔ sɔɔŋ muŋ yaasiaa le sinaa maa Lɔɔsiaa a lɛŋii cho ndu tooloo ve kɛsɛ cho hau masa bɛndoo baluaŋndo ni.
MASA BƐNDOO BALUAŊNDO NDA MASA BƐNDOO BATOUWO CHO WƆ TUŊ SƆŊGƆƆ
5. A yɛɛ okɔɔ Daaniɛɛ 11:40-43 soo yɛ nduyɛ, yɛɛ o dimi yɛ maa o cho yɔŋnɔŋ?
5 Nuawɔ Daaniɛɛ 11:40-43. A nyɛ nɔ le yɔŋnɔŋndo o palɛi mɛɛlɛi niŋndo okɔɔ kpou huuluei hei ndi soo ni. I chɔm naa sɔŋgɔ cho wa masa bɛndoo baluaŋndo a masa bɛndoo batouwo tɛɛŋndo. Mi Daaniɛɛ dimi maa o palɛi mɛɛlɛi niŋ, masa bɛndoo baluaŋndo cho lakɔ masa bɛndoo batouwo “delɔɔ choo a sɔŋgɔɔ.”—Daan. 11:40.
6. Yɛɛ chɔm yɛ maa masa bɛndoo baluaŋndo a masa bɛndoo batouwo cho hau sɔŋgɔɔ?
6 Masa bɛndoo baluaŋndo nda masa bɛndoo batouwo cho sɔŋgɔɔ le wana kpaaya chieeŋndo cho wa o ba wo. Le taamaseliiyo, mɛɛ chɔu chieeŋ diiŋ ndɔɔ chuu, mi Lɔɔsiaa a lɛŋii balu ndu ve simnuŋ masa bɛndoo baluaŋndo. Nduyɛ, ma sɔla kpaayaa lɛŋii bɔɔbɔɔ choo o Yulopi niŋ. Le hei, mi masa bɛndoo batouwo hiau lɛŋii cheleŋ kɔɔli le ma kila kɔɔnaa diolaŋ aa NATO. Kɔɔnaa hoo wa le sovɛiyaa ndaa dɔwɔɔ diompilɛ le masa bɛndoo baluaŋndo sɔŋgɔɔ teleŋ o teleŋ o simul nda pɛ. Masa bɛndoo baluaŋndo a masa bɛndoo batouwo cho hau nyɛsɔlaa pisioo tau le nyɛm chɔu wɔɔŋ wɔɔŋndoŋ piondɔɔ. Masaa ŋiɔɔŋnda haa cho vɛlɛ hau sɔŋgɔɔ o nɛi cheleŋ niŋ. Te chɔuwo del pɛ o lɛŋii cho nda o ba bɛŋgu Afilika, Eesiaa, a Latiŋ Amɛlika ve niŋ, o kɛ kɛ toolu lɛŋnde ndɔleŋ. O wɔsila laŋga hiou laŋ niŋ, Lɔɔsiaa a lɛŋii cho ndu tooloo ve sɔla niŋ tɔɔ tau o chieeŋndo choo. Waŋnda haa a masa bɛndoo batouwo cho vɛlɛ hau kɔmpitɛilaŋ soliŋndo kpeku le sɔŋgɔɔ. Masaa ŋiɔɔŋnda haa o kɛ kɛ baalaŋ niŋ chaaŋ ndɔ maa o cho kɔmpitɛlaŋ soliŋndo kpeku le nyɛ nda sɔlaa tɛɛmbuu wo a sɔɔŋ ndaŋ lemasaŋ laasiaa. Nduyɛ a mɛɛ Daaniɛɛ dimi yɛ, masa bɛndoo baluaŋndo cho hiouwɔɔ lachi a wanaa Mɛlɛkaa nyɛpalaa tusioo choo.—Daan. 11:41.
MASA BƐNDOO BALUAŊNDO ‘CHIŊALAŊ LƐŊNDE KƐNDƐLEŊ A SƆŊGƆƆ’
7. Yɛɛ cho yɛ hau ‘lɛŋnde kɛndɛleŋ’?
7 Daaniɛɛ 11:41 dimi maa masa bɛndoo baluaŋndo cho chiŋalaŋ ‘lɛŋnde kɛndɛleŋ’ a sɔŋgɔɔ. Yɛɛ cho yɛ lɛŋnde kɛndɛleŋ ndeŋ? O sindɔɔ niŋ, lɛŋnde Isɔluɛileŋ ndaa veelu ni aa “lɛŋnde kɛndɛle . . . naŋ mi le hiau lɛŋnde kpou naŋɔɔ leŋ.” (Isi. 20:6) Nyɛ tosa mi lɛŋndeŋ ndeŋ le hiau lɛŋnde kpou wo cho le mɛɛ piɛile tonyaleŋ le wa loŋ yɛ ni. Kɛ o cho Isɔluɛi le cho lɛ hau ‘lɛŋnde kɛndɛleŋ’ ndeŋ te. Kanifuule chɔŋ niŋ a paale Pɛŋtikɔɔsileŋ wɔsi 33 o faŋaŋ Chiisu wo kɔɔli, wanaa Chɛhowaa cho hau a tiuwaa ba o ba fee o chieeŋndo choo. Kɔɔna Chɛhowaa cho hau ‘lɛŋnde kɛndɛleŋ’ ndeŋ ni. Kɔɔnaa hoo cho naa hau malaa ni miŋ wa hɛnaŋ Chɛhowaa tosaa.
8. Vɛɛ masa bɛndoo baluaŋndo chiŋalaŋ yɛ ‘lɛŋnde kɛndɛleŋ’?
8 O palɛi mɛɛlɛi hei niŋ, masa bɛndoo baluaŋndo chiŋalaŋ niŋ ‘lɛŋnde kɛndɛleŋ’ teleŋnda bɔɔbɔɔ. Le taamaseliiyo, mɛɛ kunda lemasa wa Chamani ma veelu ndu aa Naasi wo simnuŋ masa bɛndoo baluaŋndo a teleŋ chɔu chieeŋ diiŋ ndɔɔ, mbo chiŋalaŋ ‘lɛŋnde kɛndɛleŋ.’ O nɛi kuɛɛ choo? Ma tusi wanaa Mɛlɛkaa nyɛpalaa choo nduyɛ ma diu a bɔɔbɔɔ. Mɛɛ chɔu chieeŋ diiŋ ndɔɔ chuu, mi Lɔɔsiaa a lɛŋii balu ndu ve simnuŋ masa bɛndoo baluaŋndo. Mi nda bɛɛ chiŋalaŋ ‘lɛŋnde kɛndɛleŋ’ mɛɛ nda tusi wanaa Mɛlɛkaa nyɛpalaa choo nduyɛ ma yaa a bɔɔbɔɔ o biyɔɔ niŋ.
9. O wɔsila laŋga hiou laŋ niŋ, vɛɛ Lɔɔsiaa a lɛŋii cho ndu tooloo ve chiŋalaŋ yɛ ‘lɛŋnde kɛndɛleŋ’?
9 O wɔsila laŋga hiou laŋ niŋ, Lɔɔsiaa a lɛŋii cho ndu tooloo ve chiŋalaŋ niŋ vɛlɛ ‘lɛŋnde kɛndɛleŋ’ ndeŋ. O nɛi kuɛɛ choo? O wɔsi 2017 niŋ, mi masa cho suŋ suŋ masa bɛndoo baluaŋndo wo kɛɛlu wali Seiyaa Chɛhowaa. Nduyɛ, mbo duau puaapiliaa a ndepiliaa naa bɔɔbɔɔ o chiɛi manyumndo niŋ. Mbo kuuna vɛlɛ yaula naalaŋ o lɛŋii nduɛi niŋ, hali a New World Translation bɛɛ. Mbo puu lɛuvii Seiyaa Chɛhowaa Lɔɔsiaa, Toŋgola leMasalaŋ, a Toŋgola Bɛŋnda Naŋ Bii Bɔŋaŋndo Laŋ. Sɔɔŋ masaa hoo tosa muŋ ndoŋ tosa ni mi Dialii Kuumbaŋ Choo Ve sina o wɔsi 2018 niŋ maa Lɔɔsiaa a lɛŋii cho ndu tooloo ve cho suŋ suŋ masa bɛndoo baluaŋndo ni. Kɛ wanaa Chɛhowaa simul masa le nduyɛ, a kindiŋ le masa siŋga le o yɔŋ bɛɛ mi masa koŋ wa nda nyɛpalaa tuisioo choo. Kɛ a mɛɛ Baabuiyo dimi yɛ, ma piɛi pɛŋ Mɛlɛka le “wana o wana cho [nda] bolleŋ” taama taama te waŋnda haa wa pɛ kɛɛsiaala paaliaŋ wali Mɛlɛkaa laŋ tosaa.—1 Timo. 2:1, 2.
BAA MASA BƐNDOO BALUAŊNDO CHO PA MASA BƐNDOO BATOUWO YOMƆƆ?
10. Tɛɛsiaawɔ te masa bɛndoo baluaŋndo cho pɛ masa bɛndoo batouwo yomɔɔ.
10 A masa bɛndoo baluaŋndo okɔɔ huului cho o Daaniɛɛ 11:40-45 niŋndo soo tau ni. Baa hoo sim ni maa o cho masa bɛndoo batouwo yomɔɔ? Sako bɛɛ. Masa bɛndoo batouwo cho lo o masaleŋ choo haaa mi Chɛhowa nda Chiisu huŋ tɛɛmbuu masɛi waŋchieeya kpou a teleŋ chɔu Amakɛdɔŋndo. (Sɔɔŋ. 19:20) Le yɛɛ naŋ dimi yɛ lende? Le hei sinaa, ŋ yaasiaŋndɔ nyɛ yau Daaniɛɛ wo a Sɔɔŋ Chɔɔmaŋndoŋ dimi wo.
11. Yɛɛ Daaniɛɛ 2:43-45 mala yɛ naa le sinaa? (Tofa fotueiyo o kɔɔ.)
11 Nuawɔ Daaniɛɛ 2:43-45. Mi Daaniɛɛ suaa a masɛi chiŋalaŋ niŋ wanaa Mɛlɛkaa ve okɔɔ. Masɛi hei sim le faluŋ piɔm nda toosiaa a chiliŋuŋ yɛ yiɔɔŋ ndo ni. Masale mɛɛlaaleŋ o masɛi hei tɛɛŋ sim le peluŋ piɔm koŋ ni. Nduyɛ, peluŋ muŋ cho ŋ muuliaŋ a puuloo a chiliŋnde. Peloŋ muŋ sim le Bilitiŋ a Amɛlika ni. Huuluei hei chɔm kpendekele maa Bilitiŋ a Amɛlika cho lo o masaleŋ choo haaa mi Masale Mɛlɛkaleŋ le huŋ tɛɛmbuu masɛi waŋchieeya kpou.
12. Yɛɛ bolle ŋɔmmɛu le visi Chɔŋ che wo sim yɛ lewundu nduyɛ, le yɛɛ o bɛnda yɛ miŋ sina a hei okɔɔ?
12 Mi Chɔŋ, wana Chiisu vem hɔlte ndɔ wo bɛɛ suaa a masɛi bɛnduii paaliaŋ niŋ wanaa Mɛlɛkaa ve okɔɔ. Masɛi hei sim le visi bolii ŋɔmmɛu Chɔŋ che o yilaŋnde niŋndo ni. Bolle ŋɔmmɛu le visi koŋ sim le masale nɔ hau kpaaya chieeŋndo o ba wo, Bilitiŋ a Amɛlika. Le yɛɛ o bɛnda yɛ miŋ sina a hei okɔɔ? Kanifuule, o faŋaŋ o bolii ŋɔmmɛu ve hei kɔɔli, Baabuiyo dimi lɛ naa maa mi bolii cheleŋ fula visioo hoo le. Bolle ŋɔmmɛu le visioo hoo cho lo o lemasa haaa mi Chiisu a puaa nduaa chɔuwa huŋ tɛɛmbuu leŋ a visib kalaa pila kpou.—Sɔɔŋ. 13:1, 2; 17:13, 14.
YƐƐ MASA BƐNDOO BALUAŊNDO CHO YƐ SUŊ HUNƆƆ TOSA?
13-14. Nɛɛ cho yɛ “Kɔki . . . o lɛŋnde Makɔkileŋ niŋ” nduyɛ, yɛɛ cho yɛ dɔɔ ndu kɔllo yusa le wanaa Mɛlɛkaa chiŋalaŋndo?
13 Te mɛɛlula masa bɛndoo baluaŋndo a masa bɛndoo batouwo la fuuluu pɛ, yɛɛ nɔ yɛ le yɔŋnɔŋndo? Huului Isikiaa ve mala naa le sinaa sɔɔŋ nɔ le yɔŋnɔŋndo woŋ ŋpum. Wana che pɛ aa a nyɛ pilɔɔ okɔɔ huuluŋ cho o bolii Baabuiye hei niŋndoŋ cho suɛi ni. Isikiaa 38:10-23; Daaniɛɛ 2:43-45; 11:44–12:1; a Sɔɔŋ Chɔɔmaŋndoŋ 16:13-16, 21. Te lende i cho ni, mɛɛ nyɛ dimiŋ o bolii Baabuiye hei niŋndo nɔ le yɔŋnɔŋndo.
14 Te nyɛpalaa bɛndoo kanduŋ pɛ, teleŋ cho fuuluu mi “masaa cho lɛŋnde bolle wa” kpou chuuŋgiaŋ naapilɛ. (Sɔɔŋ. 16:13, 14; 19:19) Chuuŋgiaŋ masaa chieeŋnda cho koŋ hunɔɔ wo Baabuiyo veelu ni aa “Kɔki . . . o lɛŋnde Makɔkileŋ niŋ.” (Isi. 38:2) Masaa haa cho chɔnɔŋ ma chiŋalaŋ wanaa Mɛlɛkaa nduyɛ ma kindiŋ le nda tɛɛmbuu wo. Yɛɛ cho yɛ nda kɔllo yusa le hei tosaa? Mi Chɔŋ suaa a teleŋ sɔɔŋ muŋ nɔ le yɔŋnɔŋndo wo okɔɔ. Mbo cha looŋ kpuŋkpaŋ bɛndoŋ delioo yaamɔɔwaa Mɛlɛkaa choo. Naapum yooŋgu tuu kpɛi wanaa Chɛhowaa cho wa dimioo a teleŋ koŋ ndo looŋ muŋ sim lewundu ni. Kɛlɛŋgaa yooŋgoo hoo cho Kɔki kɔllo yusa ni mbo chɛŋ le nda tɛɛmbuu wo kpou.—Sɔɔŋ. 16:21.
15-16. (a) A yɛɛ okɔɔ Daaniɛɛ 11:44, 45 cho yɛ dɔɔ suɛi? (b) Yɛɛ cho yɛ yɔŋnɔŋ a masa bɛndoo baluaŋndo a Kɔki o lɛŋnde Makɔkileŋ niŋ?
15 Naapum a yooŋgu tuu kpɛiyo hoo vɛlɛ a chiŋalaŋ mɛɛlaa nda cho hunɔɔ wanaa Mɛlɛkaa wo okɔɔ Daaniɛɛ 11:44, 45 bɛɛ cho suɛi ni. (Nuawɔ.) O bolle Baabuileŋ ndeŋ niŋ, mi Daaniɛɛ dimi maa “yooŋgula cho wa fulaa ba paaleŋ le chaŋndo laŋ, a la cho wa fulaa ba luaŋndo laŋ” la cho paaliaŋ masa bɛndoo baluaŋndo nduyɛ, “mbo dɔɔnuŋ yolɛi i kala kala.” Le hei, o cho chɔnɔŋ le diuwo “wanaa faŋga faŋga.” Naapum wanaa Chɛhowaac cho ‘wanaa faŋga faŋgaa’ haa ni. Wana che pɛ aa a chiŋalaŋ mɛɛlaa nda cho hunɔɔ wanaa Mɛlɛkaa kpou wo okɔɔ Daaniɛɛ wa suɛi ni.
16 Te masa bɛndoo baluaŋndo a masɛi cheleŋnde kpou chiŋalaŋ pɛ wanaa Mɛlɛkaa, Mɛlɛka Kpou Kpou Wo cho dɔɔnɔŋ tumbe a nda, nduyɛ mbo hiŋ a chɔu Amakɛdɔŋndo. (Sɔɔŋ. 16:14, 16) A teleŋ koŋ, masa bɛndoo baluaŋndo a masaa chuuŋgiaŋ ma simnuŋ Kɔki o lɛŋnde Makɔkileŋ niŋ nda cho tambei sɔla. Kanifuule, wana ve niŋ “le ndu mala le.”—Daan. 11:45.
17. Nɛɛ cho yɛ Maikɛl “o cho kiilaa Mɛlɛkaa bolleŋ” ndo o Daaniɛɛ 12:1 niŋ nduyɛ, yɛɛ o tosa yɛ?
17 Nyɛ Daaniɛɛ dimi o bolle Baabuileŋ lepilɛ leŋ niŋndo chɔm mɛɛ masa bɛndoo baluaŋndo a lɛŋii cho ndu tooloo ve cho hunɔɔ tambei sɔla yɛ. Nduyɛ, le mala naa vɛlɛ le sinaa mɛɛ naŋ cho hunɔɔ pioŋɔɔ sɔla yɛ. (Nuawɔ Daaniɛɛ 12:1.) A yɛɛ okɔɔ bolle Baabuileŋ le cho yɛ suɛi? Masa naa Chiisu Kiliti, nɔ vɛlɛ diolaŋ ni aa Maikɛl. O cho niŋ wanaa Mɛlɛkaa “mandaa” chɔŋ a teleŋ o simnuŋ masaa o choo choo niŋ o wɔsi 1914 niŋndo. Nduyɛ o chilaŋ niŋ bɛɛ, o cho wanaa Mɛlɛkaa ‘manda’ mbo tɛɛmbuu yaamɔɔwaa nduaa kpou a teleŋ chɔu Amakɛdɔŋndo. Chɔu mɛɛlaa koŋ Daaniɛɛ veelu ni aa “dɛnɛ palaa” bɛndu yɔŋnuŋndɔ kani bɛɛ le wo. Nyɛ nɔ le yɔŋnɔŋndo tuupa mi chɔuwo hoo del lo huului Chɔŋ nde veelu ni aa “nyɛ palaa bɛndoo.”—Sɔɔŋ. 6:2; 7:14.
BAA DIOLA NUMNDAŊ LA WA NIŊ PA O “YAU DIOLA WANAA MƐLƐKAA” NIŊ?
18. Le yɛɛ naŋ nɔ yɛ miŋ buulaŋ a sɔɔŋ nɔ le hunɔɔ yɔŋnɔŋndo woŋ okɔɔ le?
18 Ŋ nɔ miŋ kandu pɔɔ buulaŋndo a sɔɔŋ nɔ muŋ le hunɔɔ yɔŋnɔŋndo woŋ okɔɔ le. Kanifuule, Daaniɛɛ nda Chɔŋ dimi maa wanaa cho hɛnaŋ Chɛhowa a Chiisu wo tosaa wa cho pioŋɔɔ sɔla a teleŋ nyɛpalaa bɛndoo. Mi Daaniɛɛ dimi maa “wanaa diola ndalaŋ la cho la poonyiaa o yau . . . Mɛlɛkaa” niŋ nda cho pioŋɔɔ sɔla ni. (Daan. 12:1) Yɛɛ naŋ nɔ yɛ miŋ tosa le mi diola naalaŋ la wa o yau koŋ niŋ? Ŋ nɔ miŋ chɔm maa ŋ nɔ tiindaŋndo o Saa Mɛlɛkaa niŋ, Chiisu. (Chɔŋ 1:29) Ŋ nɔ miŋ yɔŋguŋ o Mɛlɛka lo nduyɛ miŋ sɔla yiŋɔɔ. (1 Pitɛ 3:21) Ŋ nɔ vɛlɛ miŋ toolu Masale Mɛlɛkaleŋ. Ŋ tosa hei te ŋ mala pɛ waŋnda ma pɛɛku a Chɛhowa okɔɔ.
19. Yɛɛ naŋ nɔ yɛ miŋ tosa suŋ suŋ nduyɛ le yɛɛ?
19 Teleŋndo cho hoo ni le miŋ dɔu tiindaŋ naa o Chɛhowa niŋ a kɔɔna ndɔɔ mbo hiou maa paandu. Suŋ suŋ naŋ nɔ ni miŋ toolu Masale Mɛlɛkaleŋ. Te ŋ tosa lende pɛ, ŋ cho pioŋɔɔ sɔla a teleŋ Masale Mɛlɛkaleŋ le cho hunɔɔ masa bɛndoo baluaŋndo a masa bɛndoo batouwo tɛɛmbuu wo.
CHONDII 149 Chondii Batiuwaa
a Nɛɛ cho yɛ hau ‘masa bɛndoo baluaŋndo’ nduyɛ, vɛɛ o cho yɛ hunɔɔ piɔmndo sɔla? Mulila naŋ cho sɔla le nyunalaŋ ndaŋndo cho tiindaŋ naa kindi. La cho naa vɛlɛ mala miŋ bɛɛndiaŋ le simulta cho naa komal o chilaŋ niŋndaŋ.
b Le chɔɔloo sinaa a nyɛ Daaniɛɛ 2:36-45 a Sɔɔŋ Chɔɔmaŋndoŋ 13:1, 2 dimi wo okɔɔ, tofa Bandu Mɛŋgɛlaa Kooŋndo 15, 2012, peele 7-19.
c Le chɔɔloo sinaa, tofa Bandu Mɛŋgɛlaa Bukuloo 1, 2015, peele 29-30.
-
-
Masaa Ŋiɔɔŋaa Cho Sɔŋgɔɔ o Palɛi Mɛɛlɛi Niŋ NdaBandu Mɛŋgɛlaa—2020 | Bukuloo
-
-
Masaa Ŋiɔɔŋaa Cho Sɔŋgɔɔ o Palɛi Mɛɛlɛi Niŋ Nda
A nyɛ pilɔɔ okɔɔ huuluŋ cho o kɔfoo hoo niŋndoŋ ŋpum cho suɛi ni. Muŋ kpou chɔm o nɛila bɔɔbɔɔ niŋ maa “mɛɛlula chieeŋndo la fuuluu.”—Daan. 12:4.
Bolle Baabuileŋ: Sɔɔŋ. 11:7; 12:13, 17; 13:1-8, 12
Huuluei: “Visioo hoo” cho niŋ waŋchieeya choo masa kani masindɛ. O palɛi mɛɛlɛi niŋ, ma yɔŋul bolle ndɔle ŋɔmmɛu leŋ. Mɛɛ nyɔɔ viou kpɛɛ, mi le siaŋgu. Nduyɛ mi “waŋnda kpou” tual ndu kɔɔli. Visioo hoo Setana cho hau soliŋndo kpeku ni le “chɔuwo malɔɔ” Kilisiɔŋaa pɔyaŋnda choo.
Mɛɛ i Peeluŋ Yɛ: Mɛɛ Mɛŋma Koŋgi Bɛnduaŋ ma hiou, mi waŋchieeya kila masɛi nduyɛ ma simul Chɛhowa. Mɛɛ wɔsilaŋ la hiou o kɛmɛlaŋ niŋ, mi chɔu chieeŋ tasoo kanduŋ. Okoŋ, mi kpaaya Bilitiŋ ndoo nɔ chieeŋndo kpou choo wo o tiŋ hialuŋ ndu. Mi kpaayaa hoo miiŋgu ndu o ba mɛɛ Amɛlika toolu ndu. O palɛi mɛɛlɛi hei niŋ, masɛi waŋchieeya Setana cho soliŋndo kpeku ni le wanaa Mɛlɛkaa nyɛpalaa tusioo choo.
Bolle Baabuileŋ: Daan. 11:25-45
Huuluei: Sɔŋgɔɔ cho masa bɛndoo baluaŋndo a masa bɛndoo batouwo tɛɛŋ o palɛi mɛɛlɛi niŋ.
Mɛɛ i Peeluŋ Yɛ: Mi Chamani chiŋalaŋ Bilitiŋ a Amɛlika a sɔŋgɔɔ. O wɔsi 1945 niŋ, mi Lɔɔsiaa a lɛŋii balu ndu ve simnuŋ masa bɛndoo baluaŋndo. A wɔsi 1991, mi masale lɛŋii keŋ ndii kila leŋ le piɔl. Okoŋ, mi Lɔɔsiaa sim a bandɔ nduyɛ mi lɛŋii cheleŋ toolu ndu. Lɔɔsiaa a lɛŋnde hei cho niŋ hau masa bɛndoo baluaŋndo ni.
Bolii Baabuiye: Aisaya 61:1; Mal. 3:1; Luku 4:18
Huuluei: Mi Chɛhowa viam “buɛi” ndɔɔ le mbo “bɛɛndiaa nɛiyo” tuupa mi Masale Chiisuleŋ le kanduŋ. Mi buɛiyo hoo kandu wali ndɔɔ mɛɛ o “dimul wanaa cho o kuɛɛ niŋ nda yooŋgu kɛndɛ Mɛlɛkaa.”
Mɛɛ i Peeluŋ Yɛ: Chɔŋ a wɔsi 1870 mbo kua kɛ, mi C. T. Lɔɔsɛl nda chaaŋaa nduaa pɛɛku Baabuiyo kekelee le sinaa tonya cho leniŋndo. O wɔsiŋ 1880 niŋ, ma sina maa buɛiyaa Mɛlɛkaa nɔ ma dimul waŋnda yooŋgu kɛndɔɔ. Le hei, ma soli buŋgaŋ muŋ o Bandu Mɛŋgɛlaa niŋ “Ŋ Yeema Wanaa Dimiaa Yooŋgu Kɛndiaa 1,000” a “Mɛlɛka Pɔya Naa le Yooŋgu Kɛndɔɔ Dimioo.”
Bolle Baabuileŋ: Maa. 13:24-30, 36-43
Huuluei: Yaamɔɔnɔɔ saŋ kulula bil wɔɔŋndo o yɛyii kɛndɛi niŋ mi bil wɔɔŋ koŋ hialu ndi. Mɛɛ teleŋ kuauwaa fuuluu, ma sooluu bil wɔɔŋndo o yɛyii kɛndɛi tɛɛŋ.
Mɛɛ i Peeluŋ Yɛ: Chɔŋ a wɔsiŋ 1880 woŋ mɛɛlulaŋ mbo kua kɛ, mi waŋnda kandu chɔɔ teŋgeŋ cho Kilisiɔŋaa tonyaa tɛɛŋ a Kilisiɔŋaa lachoowaa wo. O palɛi mɛɛlɛi niŋ, mi Kilisiɔŋaa tonyaa fula Kilisiɔŋaa lachoowaa tɛɛŋ.
Bolle Baabuileŋ: Daan. 2:31-33, 41-43
Huuluei: Peluŋ piɔmndo hoo cho ŋ muuliaŋ a puuloo a chiliŋnde. Nduyɛ, faluŋ ndɔŋ bɛɛ nɔ chiliŋuŋ pilɛ le.
Mɛɛ i Cho Peelɔŋndo Yɛ: Puuloo sim le wanaa bolii kalaa cho o masale Bilitiŋ a Amɛlika leŋ bɛŋgu wa. Waŋnda haa yɔŋyɔla kpaaya i chiliŋ masaleŋ ndeŋ le nɔ wo ni.
Bolle Baabuileŋ: Maa. 13:30; 24:14, 45; 28:19, 20
Huuluei: A dɔu ‘yɛiyii kɛndɛi’ o “konda” okoŋ, ma yulu “buɛi cho sakpo, nduyɛ, mbo wa buɛi kɔl kalu wo” iso le mbo wa “chaaŋaa nduaa buɛiya” choo. Mi “yooŋgu kɛndɔɔ” kandu dimiŋndo “a masale Mɛlɛkaleŋ okɔɔ ba o ba fee o chieeŋndo choo.”
Mɛɛ i Peeluŋ Yɛ: O wɔsi 1919 niŋ nda yulu buɛi cho sakpo nduyɛ mbo wa buɛi kɔl kalu wo iso ni le mbo wa wanaa Mɛlɛkaa lachi. Chɔŋ niŋ a teleŋ koŋ mbo kua kɛ, mi Sukuwaa Pɛɛkaa Baabuiya hiau lachi a yooŋgu kɛndɔɔ dimioo. Lɛŋii Seiyaa Chɛhowaa cho hau yooŋgu kɛndɔɔ dimioo ve hiou 200. Nduyɛ, a cho vɛlɛ yaula tɔlnuŋ o Baabuiyo choo laŋ toosiaa o sɔɔŋ maŋgalaŋ niŋ hiouwɔɔ 1,000.
Bolii Baabuiye: Daan. 12:11; Sɔɔŋ. 13:11, 14, 15
Huuluei: Visi leela tiɔɔŋndo dimul waŋnda le ma tosa “nyɔɔ maa velaŋ visi nda lɔwa . . . wo.” Nduyɛ, mbo ‘duau yoomoo o velaŋ visi koŋ niŋ.’
Mɛɛ i Peeluŋ Yɛ: Bilitiŋ a Amɛlika kandu kɔɔna nda veelu a “League of Nations” ndo kilaa ni okoŋ, mi lɛŋii cheleŋ bɛɛ sɔɔŋguu nda choo. Mi masa bɛndoo baluaŋndo bɛɛ luɛi o kɔɔnaa hoo niŋ chɔŋ a wɔsi 1926 haaa wɔsi 1933. Mɛɛ waŋnda ndaa laalaŋ maa kɔɔnaa hoo nɔla mbo hiŋ a kɔl nyuloo o chieeŋndo choo yɛ, lende ko nda laalaŋ hau a UN ni. Kɛ Masale Mɛlɛkaleŋ kinɛi tiu hei ba ni.
Bolle Baabuileŋ: Daan. 8:23, 24
Huuluei: Masa kɔl vesɛi bɛndu bɛndoo tosa mi “dɛnɛ tambu tau tau bɛndu.”
Mɛɛ i Peeluŋ Yɛ: Bilitiŋ a Amɛlika diu niŋ waŋnda a hɔbɛi nduyɛ ma tɛɛmbuu nyɔɔŋ tau. Le taamaseliiyo, a teleŋ chɔu chieeŋ diiŋ ndɔɔ, mi Amɛlika tɛɛmbuu dɛnɛ tau mɛɛ o mɛli bɔmnda bɛndaŋ latiɔɔŋ yaamɔɔwaa Bilitiŋ nda choo.
Bolii Baabuiye: Daan. 11:31; Sɔɔŋ. 17:3, 7-11
Huuluei: ‘Visi siaŋa’ nɔ leela tɔ laŋ ndo fula o sooŋ yiŋgilɛi nɔ lamɛɛlu le wo niŋ. Nduyɛ, visioo hoo cho masa ŋɔmaa wo ni. Yau Daaniɛɛ wo veelu masaa hoo aa ‘nyɛ wɔɔŋ wɔɔŋ tɛɛmbuu chiɛi Mɛlɛkaa mbo soli ndu o baa niŋndo.’
Mɛɛ i Cho Peelɔŋndo Yɛ: A teleŋ chɔu chieeŋ diiŋ ndɔɔ, mi “League of Nations” piɔl. Mɛɛ chɔuwo hoo chuu, mi UN miiŋgu o fonda kɔɔnaa hoo. Mɛɛ waŋnda laalaŋ hau maa UN nɔla mbo hiŋ a kɔl nyuloo yɛ ndaa laalaŋ teleŋ koŋ o “League of Nations” niŋ ni. Kɛ Masale Mɛlɛkaleŋ koni tiu hei ba ni. UN cho hunɔɔ piɛiyii lachoowɛi tɛɛmbuu ni.
Bolii Baabuiye: 1 Tɛsa. 5:3; Sɔɔŋ. 17:16
Huuluei: Masaa chieeŋnda cho hunɔɔ dimi aa, “Kɔl nyuloo cho niŋ o tiuwaa ba o ba fee. Mbɔ wana yɔnuŋ niŋ isiooŋ fuu.” Okoŋ, mi ‘leela tɔlaŋ’ a “visioo” del “chua suundɛiyo” choo ma tɛɛmbuu ndu. Okoŋ kɔɔli, mi masɛi kpou sɔla tambei.
Mɛɛ i Cho Peelɔŋ Yɛ: Masaa chieeŋnda cho hunɔɔ dimi maa a sɔla batiuwaa le hunɔɔ a kɔl nyuloo o chieeŋndo choo. Okoŋ, mi lɛŋii cho UN tooloo ve tɛɛmbuu piɛiyii lachoowɛi. Mɛɛ naa nyɛpalaa bɛndoo cho kandɔŋ ni. Nyɛpalaa bɛndoo hoo cho chuwɔɔ a teleŋ chieeŋ dɛnɛ wɔɔŋndo hoo cho sɔla tambei o chɔu Amakɛdɔŋndo wo.
Bolii Baabuiye: Isi. 38:11, 14-17; Maa. 24:31
Huuluei: Kɔki chiŋalaŋ wanaa Mɛlɛkaa. Okoŋ, mi kiilaa Mɛlɛkaa chuuŋgiaa “wanaa nduaa o hɛli wa.”
Mɛɛ i Cho Peelɔŋ Yɛ: Masa bɛndoo baluaŋndo a masaa chieeŋnda a tuaa kpou cho hunɔɔ wanaa Mɛlɛkaa chiŋalaŋ. Te hei yɔŋnuŋ pɛ, Mɛlɛka cho Kilisiɔŋaa pɔyaŋaa cho wɔ wa o lɛŋndeŋ choo wa chuuŋgiaa choo choo a teleŋ pum.
Bolii Baabuiye: Isi. 38:18-23; Daan. 2:34, 35, 44, 45; Sɔɔŋ. 6:2; 16:14, 16; 17:14; 19:20
Huuluei: ‘Wana cho ichali’ o “so humboo” choo wo cho siou ‘chɔuwo yomɔɔ’ a teleŋ o cho Kɔki a puaa nduaa chɔuwa tɛɛmbuu wo. A cho “visioo” hoo biyɔɔ ma wuu ndu o “fondaŋ yiŋnde wule wule bɛndoo niŋ.” Okoŋ, mi pou bɛndoo fula mbo huŋ pesi pesi piɔm bɛndu koŋ.
Mɛɛ i Cho Peelɔŋ Yɛ: Chiisu cho Masaa le Masale Mɛlɛkaleŋ ni. O cho hunɔɔ a ŋwaŋ 144,000 nda cho wa o masaleŋ choo wa a maalikɛiyaa nduaa ma huŋ tɛɛmbuu Kɔki. Te keŋ yɔŋnuŋ dɔɔ pɛ, chieeŋ Setana wo chuu.
-