“Nyɛ Ŋ Hini Kɔl lo, Ndu Tosaŋ Hoo Ni”
“I mel num balika le mɛɛ ŋ viŋ wanaa kɔl kaluaa a wanaa sinaa dɛɛniaa sɔɔŋ muŋ yɛ. kɛ o koŋ kɔɔli, ma chɔm wanaa sina nyɛ le va.”—LUK. 10:21.
1. Yɛɛ nyindu yɛ Chiisu mbo naŋ kɔl tau a “nyina Mɛlɛkaa”? (Tofa fotueiyo o peeleŋ ndeŋ choo.)
A NƆLA pa ma yiyaŋ mɛɛ “nyina Mɛlɛkaa tosa mi Chiisu naŋ kɔl tau” yɛ? Kɛlɛŋgaa a che mɛɛ o wa mamɔɔ muɛɛŋ yɛ, a mɛɛ o wa biɔŋɔɔ kpɛsu kpɛsu a kɔl kɛndɔɔ yɛ. Yɛɛ wa ndu nyindɔɔ le hei tosaa? O laŋga viom buɛiyaa nduaa 70 le ma kɔ dimi yooŋgu kɛndɛ leMasa Mɛlɛkaa.a Ndoo nɔ yeemɛi mɛɛ nda cho viomɔɔ koŋ tosa yɛ. Yaamɔɔwaa kpaaya bɛnduaa le yooŋgu kɛndɔɔ wa loŋ, mɛɛ wanaa kɔlkaluaa ndaa pɛɛku waŋnda sawala Mɛlɛkalaŋ nda, a kunda Falesiiya wa naa yɛ. Ma tosa mi waŋnda tau cha Chiisu chɔdɔ, maa kaapindɛinɔɔ ko o cho ni. Nduyɛ maa buɛiyaa nduaa bɛɛ “ve wanaa pɛlnuŋ ladio le. Nduyɛ, a ve wanaa sinaa yau le.” (Walta Wa. 4:13; Mak. 6:3) Kɛ a koŋ kpou, mi buɛiyaa Chiisuaa miiŋgu o ndu lo a kɔl kɛndɛ bɛndoo. Ma dimi yooŋgu kɛndɔɔ mi che bɛɛ waŋnda a nyinaa wɔɔŋnda wa nda simullo! Yɛɛ mala yɛ nda ma naŋ kɔl nduyɛ ma nɔ kɔl sikpaa?—Nuawɔ Luku 10:1, 17-21.
2. (a) Vɛɛ buɛiyaa Chiisuaa wa yɛ maa ŋchuaambɔ? (b) Yɛɛ mala yɛ buɛiyaa Chiisuaa le ma bii tonya cho a Mɛlɛka okɔɔ wo bila?
2 Tofawɔ nyɛ Chiisu dimul Chɛhowa wo, “Finya nuu, num cho hoo Masanɔɔ Mɛlɛka le choo choo a chieeŋndo kpou wo, I mel num balika le mɛɛ ŋ viŋ wanaa kɔl kaluaa a wanaa sinaa dɛniaa sɔɔŋ muŋ yɛ. Kɛ o koŋ kɔɔli, ma chɔm wanaa sina nyɛ le va. Kɛ nduyɛ, nyɛ ŋ hini kɔl lo ndu tosaŋ hoo ni, Finya nuu.” (Mat. 11:25, 26) Chiisu ndoo yiyaŋ naa maa chuaambuaa kpeekpeiya le buɛiyaa nduaa wa le. Kɛ chuaambuaa nda wa ni te a tuu nda pɛ a wanaa sinaa dɛniaa bɛnduaa wa o lɛŋnde leŋ niŋnda, a ndaa nɔ taasioo le ndapila wa. I hiou kpou ve wa ni, mi Chiisu pɛɛku buɛiyaa nduaa le ma tuisiŋ maa ŋchuaambɔ nduyɛ ma chɛl pɛɛku ndɔɔ. (Mat. 18:1-4) Vɛɛ ndaa sɔla yɛ tɔnɔɔ o diikɔŋ ndaa niŋ? Mi Chɛhowa mala nda a nyina diandaa le ma sina tonya kpeekpeiyo a Mɛlɛka okɔɔ. Kɛ mi heelɔŋndo a Setana suumiaa wanaa sinaa dɛniaa bɛnduaa wa nda mamɔɔ wa.
3. Yɛɛ naŋ cho yɛ yaasiaa o buŋgɛi hei niŋ?
3 Hei tosa ni mi Chiisu naŋ kɔl tau! Mbo naŋ kɔl a mɛɛ Chɛhowa chɔɔmuu tonya yiŋgoloŋ cho a ndupila okɔɔ wo o wanaa tuisiaŋaa suu o suu lo yɛ, o fulawɔ ko bɛɛ o dɛnɛ sinaa kɔɔli, ɔɔ taasi nda nɔ wo. Mi kɔllo naŋ ndu tau le mɛɛ Finya ndɔ hini kɔl a pɛɛku o wa tosaa wo yɛ. Baa Chɛhowa siŋgaŋ pa, nduyɛ vɛɛ o cho yɛ wɔ chɔmndo maa o hini kɔl a pɛɛku suu waa naa? Te ŋ yaasiaa pɛ mulilaŋ ndaŋ, ŋ cho kɔllo naŋɔɔ maa Chiisu.
WAŊNDA KPOU CHO TONYA YIŊGOLOŊNDO SƆLAA
4. O nɛila kuɛɛ choo Bandu Mɛŋgɛlaa cho tɛtɛlɛ wo cho yɛ ke kaala bɛndu?
4 O wɔsiŋ laŋga hiou woŋ niŋ, mi wanaa Mɛlɛkaa duaunuŋ nyaale a siŋgaŋnda yɔŋnuŋ o pɛɛku cho tɛtɛlɛ, nduyɛ mbo wa walaŋndo niŋ. Ŋ yaasiaŋndɔ tamaseliilaŋ la yaa. O tasoo, ŋ nɔ niŋ Bandu Mɛŋgɛlaa cho tɛtɛlɛ wo.b Ke kaala bɛndoo pila Bandu Mɛŋgɛlaa hoo cho ni le wanaa chiee puuluei lapi le wa, ɔɔ a chiee diomndaŋ veeloo tau le wa. Wanaa cho yuŋgulaŋ bolleŋnda cho chɔɔ maa chuauwaa ndaa cho pɛɛku Bandu Mɛŋgɛlaa hoo tueiyɔɔ yeela, yau kpeekpei mala naa le sinaa a Mɛlɛka okɔɔ wo. A bɔɔbɔɔ poonyial niŋ Dialii Kuumbaŋ Choo ve le balikaa malɔɔ a kɔl ndaa kpou. Mi ndepilɛnɔ pum poonyiaa maa ndoo tiuba nyunalaŋ mulioo o pɛɛku Bandu Mɛŋgɛlaa le. Mbo dimi aa, “Dɔkɔlɔ ya waŋnuŋ ni.” Kɛ o cho lɛ lende le! Mɛɛ o sɔliŋ Bandu Mɛŋgɛlaa cho tɛtɛlɛ wo kpeku, mbo poonyiaa aa, “I muli lɛ nyuna pilɛ le, nduyɛ sioonde faŋaŋ ya! I mel Chɛhowa balika a nya.”
5. Tɔnɔla kuɛɛ naŋ cho yɛ sɔlaa o New World Translation of the Holy Scriptures sɛnɛiyo hoo niŋ?
5 O diiŋ ndɔɔ, a Saa 5, 2013, o bɔŋaŋ iwɔsi Kɔɔna Bandu Mɛŋgɛlaa biiyo, ma soli vɛlɛ New World Translation of the Holy Scriptures (Traduction du monde nouveau) sɛnɛiyo.c Diomndaŋ nyɛɛmbɔ koni bolii Baabuiye tau nɔ niŋ ni, nduyɛ mɛɛ nda tɛɛsiaa ndi yɛ cho niŋ walaŋ. Le tamaseliiyo, Choobu 10:1 lee nɔ paandu diomndaŋ 27, kɛ diomndaŋ 19 le nɔ niŋ ni. Talelaŋ 8:6 lee nɔ diomndaŋ 20, kɛ diomndaŋ 13 le nɔ niŋ ni. Bolii Baabui ŋiinde hei kindu lɛ bila biyɔɔ o Baabui sɛnɛiyo hoo niŋ te. Mi puaapilɛnɔ pɔyaŋ chua niŋ wɔsilaŋ tau o tonyaa niŋndo dimi aa, “I laŋga chii diomndaŋ veelu o yau Choobu wo niŋ o Baabui sɛnɛiyo niŋ, nduyɛ mi yiyaŋ maa teleŋ tasoo cho hoo ni le ndu biyɔɔ bila!” Nyɛ pilɔɔ hoo kpe wanaa bɔɔbɔɔ dimi ni.
6. Vɛɛ ŋ yiyaŋ yɛ a sinapɛŋgu sɛnɛi cho a Maatiu 24:45-47 okɔɔ wo?
6 O yaa ndɔɔ, ŋ yaasiaŋndɔ vɛlɛ siŋgaŋnda yɔŋnuŋ suŋ suŋ o sinapɛŋgu naa niŋndaŋ. Le tamaseliiyo, o Bandu Mɛŋgɛlaa, Suɛɛsɔɔ 15, 2013 ve niŋ, (o puuluei niŋ), miŋ sɔla sinapɛŋgu walaŋndo a “buɛi cho sakpo, nduyɛ, mbo va buɛi kɔl kalu wo.” Miŋ naŋ kɔl tau a hei. (Mat. 24:45-47) Ma tɛɛsiaa maa buɛi cho sakpo wo cho Dialii Kuumbaŋ Choo ve ni, nduyɛ wanaa o cho nyɛdiaa Mɛlɛkaa kioo wa kpou cho “buɛiya” ni. O wa buɛiyaa pɔyaŋnda ni, ɔɔ “saa cheleŋ” nda. (Chɔŋ 10:16) Nuawɔ se suɛi kɔlkɛndɛ le tonya waa naa sinaa, nduyɛ a wanaa sɛnɛiya ndu vɛlɛ pɛɛkoo! O nɛila cheleŋ kuɛɛ choo Chɛhowa chɔm yɛ maa o hini kɔl a pɛɛku cho tɛtɛlɛ, nduyɛ mbo wa walaŋndo?
NƐI TƐTƐLƆƆ A O WALAŊNDO LE BAABUIYO TƐƐSIAA
7, 8. Ɔɔ tamaseliilaŋ lapum o Baabuiyo niŋ a sɔɔŋ sim lewundu woŋ okɔɔ?
7 Te o wa pɛ maa a cho niŋ Chɛhowa piɛiyo le wɔsila bɔɔbɔɔ, a che niŋ mɛɛ yaula naalaŋ la tɛɛsiaa o pɔm pɔmbɔ sɔɔŋ cho ŋpoonyiaa o Baabuiyo niŋndoŋ yɛ. Le yɛɛ naŋ dimi yɛ lende? O wɔsiŋ hiou woŋ niŋ, lepum, mi yaula naalaŋ laa dimi maa sɔɔŋ Baabuiyo ŋpum sim le suɛi tɔɔma bɛndu cho yɔŋnɔŋ o chilaŋ niŋnde. Mi naŋ tɛɛsiaa suɛi cho o Baabuiyo niŋnde maa suɛi tɔɔma bɛndu, nduyɛ te i peeluŋ pɛ, ŋ dimi maa suɛi tɔɔmɛi bɛnduei peeluŋ. Baa Baabuiyo chɔm pa sɔɔŋ nɔ le peelɔŋndo woŋ? Ei. Le tamaseliiyo, mi Chiisu suaa a ‘kaamaa yɔŋnuŋ a Chona wo, wana ndoo suaa le Mɛlɛka wo.’ (Nuawɔ Maatiu 12:39, 40.) Mi Chiisu tɛɛsiaa maa mɛɛ Chona chii palɛi iyaa suuwo o dembe yɛ, sɛi ndɔɔ wa koŋ ni te Chɛhowa ndoo piŋi ndu le. Lende koni i peelɔŋ a Chiisu ni teleŋ o chii palɛi iyaa o sɛiyo niŋndo.
8 Baabuiyo nɔ sɔɔŋ cheleŋ nɔ le peelɔŋndo woŋ. Mi kiilanɔɔ Pɔɔl suaa a ŋ tiŋ okɔɔ. Le tamaseliiyo, laandaa Ebilahamnda Haaka, a Sela, sim lewundu mɛɛ kaaleŋ Isɔluɛi a kumbii kɔɔna Mɛlɛkaa o choo choo niŋ simnuŋ lanɔɔ Chɛhowa yɛ. (Kal. 4:22-26) Nduyɛ maaŋndo a chiɛi Mɛlɛkaa, Paale Dindiaa leŋ, masa wanaa soliaa salaa, a sɔɔŋ cheleŋ wa o Sawa Muusioo niŋndo ŋ ‘tiŋ velaŋ a sɔɔŋ kɛndɛŋ cho hunɔɔ va woŋ.’ (Hibu. 9:23-25; 10:1) I cho bɔɔ suɛi kɛndɛ, nduyɛ laalaŋ naa nɔla mbo kendu te ŋ wa pɛ sɔɔŋ sim muŋ lewundu woŋ pɛɛkoo. Ŋ nɔla pa miŋ dimi maa wana o wana fee, suɛi yɔŋnuŋ nde, a nyɛ o nyɛ cho o Baabuiyo niŋ sim lewundu le waŋndo ɔɔ nyɔɔ pum ni?
9. Vɛɛ bundɛi Baabui soo a Nebati okɔɔ ve ndii tɛɛsiaŋ yɛ paandu?
9 Ŋ yaasiaŋndɔ tamaseliiyo a mɛɛ ndaa tɛɛsiaa bundɛi Nebatiei o sindɔɔ niŋ yɛ. Teleŋ Chɛsibɛl dɛnɛwɔɔŋndo wa o masaleŋ choo wo, mbo kilul Nebati yamɛi wɔɔŋnde nduyɛ mbo dii ndu, halikpeŋ mi Ehaabi pɔnɔ ndɔ puu kpele Nebatioo. (1 Ma. 21:1-16, NW) O wɔsi 1932 niŋ, ma tɛɛsiaa bundɛi hei maa suɛi nɔ le peelɔŋndo ve icho ni. Ma dimi maa Ehaabi nda Chɛsibɛl sim le Setana, a kɔɔna ndɔɔ. Nebati sim le Chiisu. Nduyɛ piɔm Nebatioo sim le yamɛi Chiisu kialu niŋnde. Kɛ, mɛɛ wɔsila bɔɔbɔɔ la hiou okoŋ kɔɔli, mi yau nda toosiaa o wɔsi 1961 niŋndo, diolaŋ “Let Your Name Be Sanctified,” (Waŋnda Ke Diola Numndaŋ Bɛɛleŋ) dimi maa Nebati sim le Kilisiɔŋaa pɔyaŋnda, nduyɛ Chɛsibɛl cho Kaŋii lachoowɛi ni. Diyɔɔ Nebati sɔla Chɛsibɛl o ba wo sim le nyɛpalaa Kilisiɔŋaa pɔyaŋnda cho sɔla o palɛi mɛɛlɛi niŋndo. Le wɔsila bɔɔbɔɔ, mi bundɛi hei kindi laalaŋ wanaa Mɛlɛkaa tau. Kɛ le yɛɛ sɔɔŋ siŋgaŋ yɛ niŋ?
10. (a) Vɛɛ taasioo soliŋndo kpeku mala yɛ tau le sɔɔŋ Baabuiyo tɛɛsiaa? (b) Yɛɛ yaula naalaŋ la cho yɛ naa hau pɛɛkoo?
10 A mɛɛ naŋ sina yɛ, o wɔsiŋ hiou woŋ niŋ, Chɛhowa mala “buɛi cho sakpo, nduyɛ, mbo va buɛi kɔl kalu wo” le kɔl kaloo chɔɔloo sɔlaa. Buɛiyo hoo cho yekeŋ. Nduyɛ tuupa mbo veelu suɛi dimiŋ o Baabuiyo niŋnde maa suɛi sim lewundu ve icho ni, mɛɛ mbo sina fɛŋ ndi pɛŋgu walaŋ malaŋ o suaa a ndi okɔɔ. Le handɔɔ lechoo, mɛɛ ndaa tɛɛsiaa paandu sɔɔŋ tɔɔma bɛndu cho yɔŋnɔŋ o chilaŋ niŋndoŋ yɛ, wanaa bɔɔbɔɔ bii muŋ bila le. Nyɛ sɔɔŋ muŋ sim lewundu woŋ, sabu ndɔɔ, muŋ kendu le tɛɛsiaa, loonɔŋ, a nyɛ ŋ pɛɛku naa wo. Lepum, suɛi kpeekpei naŋ landuŋ kɔl a ndi ve, mɛɛ kaalaŋ a nyɛ suɛi keŋ cho naa pɛɛkoo wo bɛɛ kendu bila biyɔɔ. Ɔɔ lepum, mɛɛ mɛɛ naŋ yaasiaa ŋ sina nyɛ suɛi keŋ sim lewundu wo le. Kɛ hau, yaula naalaŋ la cho naa pɛɛkoo a sɔɔŋ tɛtɛlɛ kindu bila biyɔɔ le woŋ okɔɔ. La cho naa pɛɛkoo a laalaŋ naa, biuwɔŋ naa, siooŋii nɛi le Mɛlɛka, a suiliŋnda cheleŋnda sɔɔŋ muŋ pɛɛku naa woŋ.d
Tamasi Nebatioo pɛɛku naa suɛi sɔvɛ bɛndu (Tofa pɛl 11)
11. (a) Vɛɛ naŋ bii yɛ niŋ bundɛi Nebatiei bila, nduyɛ le yɛɛ tamasi ndɔɔ cho yɛ suɛi o naalo kpou? (b) O wɔsila laŋga hiou laŋ niŋ, le yɛɛ yaula naalaŋ la suu lɛ tau a sɔɔŋ bɛndu cho hunɔɔ yɔŋnɔŋ o chilaŋ niŋndo okɔɔ le? (Tofa “Nyunala Wanaa Nua o Yaula Naalaŋ Niŋnda” o Bandu Mɛŋgɛlaa hoo niŋ, Fuoo 15, 2015. O puuluei niŋ o cho ni.)
11 Kɛ vɛɛ naŋ bii yɛ niŋ bila bundɛi Nebatiei? O nɛi cho walaŋ, mbo wa tɛtɛlɛ wo niŋ. Mi po sandaa koŋ wu, o cho le suɛi sim lewundu a Chiisu ɔɔ buɛiyaa pɔyaŋnda wa le, kɛ le mɛɛ ndoo sim o pimbi ndɔɔ choo yɛ. Mbo bii Sawa Chɛhowaa kpiŋ o wanaa soliŋ kpaaya ndaa o nɛi wɔɔŋndo choo wo ba bɛŋgu. (Ch. 36:7; 1 Ma. 21:3, NW) Tamasi ndɔɔ cho hau suɛi o naalo kanifuule, tɔɔndaŋ waa naa komal lepum wana o wana. (Nuawɔ Timoti Diiŋ Ndɔɔ 3:12.) Wanaa suu o suu nɔla ma sɔla sinapɛŋgoo, ma loonuŋ, nduyɛ ma tol tamasi ndɔ laalaŋndo kɔɔli.
12. (a) Yɛɛ naŋ nɔ yɛ miŋ kɛɛ dimioo a sɔɔŋ cho o Baabuiyo niŋndo? (b) Le yɛɛ naŋ nɔla yɛ miŋ tɛɛsiaa sɔɔŋ yiŋgoloŋ ndoŋ? (Tofa diomnda chɔɔlaa laŋ.)
12 Baa ŋ dimi pa maa nyɛ naŋ nɔ le tosaa o yoomu naa niŋndo koni sɔɔŋ Baabuiyo cho suɛi a ndu okɔɔ ni, nduyɛ ŋ suu lɛ a nyɛ cheleŋ okɔɔ le? Sako bɛɛ. Hau, yaula naalaŋ la cho pɛɛkoo maa suɛi pum loonuŋ naa suɛi cheleŋ. I wa maa tamasioo le suɛi cheleŋ. Yaulaŋ ndaŋ la chɔm sɔɔŋ tɔɔma bɛndu cho o Baabuiyo niŋ, ŋ yɔŋnuŋ niŋ o chilaŋ niŋndo kpalamandaŋ te. Le tamaseliiyo, ŋ nɔla miŋ dimi maa pimbi simiaa Nebatioo teleŋ o sɔla tɔɔndaŋndo ma dii ndu wo, loonuŋ naa a pimbi simiaa Chiisoo a buɛiyaa nduaa pɔyaŋnda. Kɛ, sɔɔŋ muŋ loonuŋ naa vɛlɛ a laalaŋ saa cheleŋaa Masanɔɔ. Tuu tɛtɛlɛ, walaŋ waa naa cho pɛɛku kpeekpeiyo a Mɛlɛka okɔɔ ni.e
NƐI TƐTƐLƆƆ LE TALELA CHIISULAŊ BIYƆƆ BILA
13. Tamaseliila kuɛɛ chɔm yɛ maa ŋ nɔla niŋ miŋ tɛɛsiaa talela Chiisulaŋ walaŋ, o nɛi tɛtɛlɛ wo niŋ?
13 Wana Pɛɛkaa bɛndoo le balɔɔ o chieeŋndo hoo choo wa Chiisu ni. Nyɛ ndoo yeema soliŋndo kpeku tau le waŋnda pɛɛkoo wo wa talelaŋ ni. (Mat. 13:34) Talelaŋ la tosa ma sina suɛi pɛŋgu walaŋ, nduyɛ hei tosa mi suɛi fuuluu num o kɔllo niŋ di. O wɔsila hiou laŋ niŋ, baa yaula naalaŋ la tɛɛsiaa niŋ pa talela Chiisulaŋ o nɛi tɛtɛlɛ, walaŋndo niŋ? Te ŋ muli pɛ aa ei, mɛɛ ŋ bindu le! Baa ŋ cho a nyaale le sinapɛŋgu walaŋndo sɔlaa a talela Chiisu laŋ okɔɔ, la soo a yiisiiyo, kulii mɔstaa ve, a yala yɔɔyaa o Bandu Mɛŋgɛlaa, Yindimiiyo 1, 2014 niŋ te? Ŋ che niŋ kpendekele maa a Masale Mɛlɛkaleŋ okɔɔ talelaŋ ndaŋ la soo ni, nduyɛ a mɛɛ le cho batiuwaa sɔlaa le buɛiyaa tonyaa Chiisuaa chuuŋgiaa diompilɛ o chieeŋ dɛnɛwɔɔŋndo hoo niŋ yɛ.
14. (a) Vɛɛ naŋ tɛɛsiaa yɛ paandu tale Sameeliaŋnɔ inyɛiyo? (b) Vɛɛ naŋ nɔ yɛ niŋ sinapɛŋgoo a tale Chiisoo hoo?
14 Kɛ, ɔɔ niŋ bundɔŋ, ɔɔ talela yiŋgoloŋnda Chiisu dimi laŋ? Tonya, ŋpum sim lewundu nyɛ nɔ le yɔŋnɔŋndo o chilaŋ niŋndo, nduyɛ ŋpum kindila sɔɔŋ naŋ nɔ le tosaa o yoomu naa niŋndo. Kɛ vɛɛ ŋ looku yɛ teŋgeŋndo sina? Mɛɛ wɔsioŋ hiau fau lende koni mulioo yɔŋnuŋ walaŋ ni. Le tamaseliiyo, ŋ yaasiaŋndɔ mɛɛ naŋ tɛɛsiaa paandu tale Chiisoo a Sameeliaŋnɔ inyɛiyo okɔɔ yɛ. (Luk. 10:30-37) O wɔsi 1924 niŋ, mi Bandu Mɛŋgɛlaa dimi maa Chiisu sim le Sameeliaŋnɔɔ ni. Nɛi chɛŋ Chɛlusalɛm mbo tual pembei le kɔlaŋ Chɛliko chiee wo sim lewundu nilakalula waŋnda cho tosaa kanduŋ o kpeloo niŋ Idɛŋ ndaŋ. Viiya o nɛi sim le kɔɔnala bɛndaŋ o chieeŋndo niŋ a viyaa maladonduaa. Wanaa soliaa salaa a Livaitiiya cho yɛ lachiaa kaŋii lachoowɛi ni. Hau, yaula naalaŋ la tɛɛsiaa tale koŋ le Kilisiɔŋnda kpou loonɔŋndo maa, a nɔ ma chɔm nyɛiye le wanaa suu o suu malaa, o bii fau o nɛi iMɛlɛkayaa choo. Baa ŋ niŋ kɔl le mɛɛ Chɛhowa tosa mi pɛɛku ndɔɔ wa walaŋ yɛ le?
15. Yɛɛ naŋ cho yɛ yaasiaa o buŋgɛi cho lachi ve niŋ?
15 O buŋgɛi cho lachi ve niŋ, ŋ cho vɛlɛ tale cheleŋ yaasiaa, o Chiisu dimi a chuaa laanduaa yufuaa tɔ wa okɔɔ wo. (Mat. 25:1-13) Vɛɛ Chiisu ndoo yeema yɛ buɛiyaa nduaa o palɛi mɛɛlɛi niŋ le ma sina pɛŋgu nyɛ tale koŋ sim lewundu wo? Baa suɛi tɛɛsiaŋ vɛ vɛ mii sim lewundu le wana o wana, nyɛ o nyɛ, a nyɛ nɔ le peelɔŋndo wo icho ni? Ɔɔ, ndoo yeema pa buɛiyaa nduaa le mi ndaa soliŋ nyɛ taloo hoo dimi wo kpeku le nda nɛiyo chɔmndo o palɛi mɛɛlɛi niŋ? Ŋ tofaŋ ndɔ.
a Yaula Baabuila masindɛlaŋ lapum dimi maa “70,” mi lapum la dimi maa “72.”
b A Suɛɛsɔɔ 2011 nda kandu Bandu Mɛŋgɛlaa cho tɛtɛlɛ wo toosiaa ni. Nduyɛ o Iŋgilisiiye (Aŋgilɛɛve) niŋ fɛŋ nda toosiaa ndu. Chɔŋ a teleŋ koŋ, a toosiaa niŋ Bandu Mɛŋgɛlaa hoo o sɔɔŋ maŋgalaŋ ŋpum niŋ.
c A cho kindiŋndo le Baabui sɛnɛiyo hoo toosiaa o sɔɔŋ maŋgalaŋ cheleŋ niŋ.
d Le tamaseliiyo, yauwo hoo “Imitate Their Faith” (Tol Laalaŋ Ndaa Kɔɔli) soo puɛɛ a waŋnda 14 okɔɔ o Baabuiyo niŋ. Yaula naalaŋ la cho niŋ tɛɛsiaa nyɛ naŋ nɔ miŋ tosa o yoomu naa niŋndo, o cho lɛ o nyɛ sɔɔŋ muŋ sim lewundu woŋ choo le.
e Mi Diom Mɛlɛkaa nɔ sɔɔŋ ŋpum ŋ “kendu sinapɛŋgu woŋ,” mɛɛ sɔɔŋ ŋpum, ŋ Pɔɔl poonyiaa woŋ cho naa yɛ. Kɛ, nyina diandaa Mɛlɛkaa pɔya wanaa poonyiaa Baabuiyo wa kpou ni. Ndu ko cho hau Kilisiɔŋnda malaa ni le tonya Mɛlɛkaa sinaa walaŋ, o bii fau “sɔɔŋ Mɛlɛka kɛɛsiaa le mi ŋ va wɔ ŋ viaŋnaŋ kpiŋ kpiŋ ndoŋ.”—Pitɛ Diiŋ Ndɔɔ 3:16, 17; Kɔl. Tasoo 2:10.