Diomnda Chɔɔlaalaŋ
1. Mɛɛ Naŋ Looku Babilɔŋ Bɛndoo Sina Yɛ
Vɛɛ naŋ looku yɛ sina maa “Babilɔŋ Bɛndoo” sim le piɛiyii lachoowɛi kpou? (Sɔɔŋ Chɔɔmaŋndoŋ 17:5) Tofawɔ sabulaŋ lapum:
O cho ba o ba fee o chieeŋndo choo. Baabuiyo dimi maa Babilɔŋ Bɛndoo cho ichali “faŋgaa, a lɛŋnde” choo. Nduyɛ maa o “nɔ kpaayaa masaa chieeŋnda choo.”—Sɔɔŋ Chɔɔmaŋndoŋ 17:15, 18.
O cho kɔɔna lemasa ɔɔ kɔɔna leyula le o cho le. Te a tɛɛmbuu ndu pɛ, “masaa o chieeŋndo choo” a “yulaa bɛnduaa” sɔla niŋ tambei a ndu latulu le.—Sɔɔŋ Chɔɔmaŋndoŋ 18:9, 15.
O cho Mɛlɛka tɔɔ tɛɛmbuuwo. Baabuiyo veelu ndu aa wana lanɔ suundɛiyo kanifuule, o cho o yiinaŋ a masaa chieeŋnda le ma ke ndu nyɛsɔlaa ɔɔ foofola cheleŋ. (Sɔɔŋ Chɔɔmaŋndoŋ 17:1, 2) O cho waŋnda o lɛŋnde niŋ kpou huiyo. Nduyɛ, ndu cho tosaa ni mi wanaa bɔɔbɔɔ wa piɔmndo sɔlaa.—Sɔɔŋ Chɔɔmaŋndoŋ 18:23, 24.
Miiŋgu o suɛi lebolii 13 pɛl 6
2. Teleŋ Kuɛɛ Mɛsayanɔɔ Ndoo Nɔ yɛ Mbo Hiŋ?
Mi Baabuiyo dimi maa lɔɔlaŋ 69 laa nɔ le hiouwɔɔ tuupa mi Mɛsayanɔɔ ndoo hiŋ.—Nuawɔ Daaniɛɛ 9:25, NWT.
Teleŋ Kuɛɛ lɔɔla 69 la kanduŋ yɛ? O wɔsi 455 niŋ tuupa mi Chiisu vialuŋ. O wɔsioo hoo niŋ Masa iBuŋgaa Nɛhimaya fuuluu Chulusalɛm ni, le chioo “miŋgioo taŋgullo.”—Daaniɛɛ 9:25; Nɛhimaya 2:1, 5-8.
Vɛɛ kpɛ lɔɔla 69 la viou yɛ? O huuluŋ Baabuiyo ŋpum niŋ, mi paaleŋ le sim le wɔsioo. (Nɔmbaa 14:34; Isikiaa 4:6) Mɛɛ o hei niŋ, lɔɔ kɛ kɛ sim le wɔsilaŋ la ŋɔmmɛu. O huuluei hei niŋ, lɔɔla 69 la ke naa wɔsilaŋ 483 (69x7).
Teleŋ kuɛɛ lɔɔla 69 la chuu yɛ? Te ŋ kandu pɛ wɔsila 483 chɔmndo o wɔsi 455 niŋ tuupa mi Chiisu vialuŋ, la cho naa yɔɔ o wɔsi 29 boondii Chiisu ve.a O wɔsioo hoo niŋ kpeekpei Chiisu sɔla yiŋɔɔ ni mbo simnuŋ Mɛsayanɔɔ!—Luku 3:1, 2, 21, 22.
Miiŋgu o suɛi lebolii 15 pɛl 5
3. Dandala Nda Soliŋ Koowaŋ Kpeku Wo
Teleŋndaŋ lapum, ma soliŋ kooma wana cho a naa wo kpeku le ndu chiɔuwo. Kilisiɔŋnda nɔ ma chɛl dandalaŋ ndaŋ lapum te. Le tamaseliiyo, mi waŋnda apum chɛl ma naŋ nda koowaŋ le wana cheleŋ hivioo o ŋdial, ɔɔ le ma kɛsi maŋ le lɔɔla tiŋ. Okoŋ, ma miŋgi maŋ vɛlɛ nda o ŋdial paale nda cho nda yambɔɔ leŋ.—Ditɔnɔmii 15:23.
Kɛ dandalaŋ lapum, te waŋndo yeema pɛ o chɛltaŋ. Le tamaseliiyo, lepum ma soliŋ maasiiyo kpeku le kooma waŋndo tofaa, tɔɔ, mandaa ɔɔ le maŋ yueiyo. Te a wa pɛ waŋndo yambɔɔ, mi maasiilaŋ ndaŋ la naŋ kooma nduaŋ, okoŋ mi la miŋgi ndu maŋ o ŋdial o teleŋ pilɔɔ bɛŋgu. Kilisiɔŋnɔ kɛ kɛ nɔ mbo tosa kɛɛsiaa a ba ndɔ, te o hiŋ pɛ a kooma nduaŋ soliŋndo kpeku le tofaa, ɔɔ le dandala waa ndoo. Wana chiɔuwaa kɛ kɛ nɔ mɛɛ o soliŋ nɛilaŋ ndaŋ kpeku le waŋndo dandaa dɔwɔɔ yɛ. Lelaŋ, tuupa mi Kilisiɔŋnɔɔ chɛl yambɔɔ waa naa, kooma nduaŋ tofaa, ɔɔ dandala sɛnɛi cheleŋ, o nɔ fɛŋ mbo sina mɛɛ wana chiɔuwaa cho kooma nduaŋ soliŋ kpeku le ndu dandaa yɛ. Yiyaŋndɔ a nyunalaŋ ndaŋ okɔɔ:
Te o wa yɛ mi kooma niaŋ ma lo kɔlaŋ o maasiiyo niŋ mi ma kei hau nɛi tɛɛŋ le teleŋ tiŋ? Baa kɔl ni iyamaa cho ya pa chɛlɔɔ le mi che maŋ maa ya o ŋdial ma cho wɔ ni, nduyɛ maa a nɔ ma “chuiŋi maŋ lɛŋ” te?—Ditɔnɔmii 12:23, 24.
Te o wa yɛ ma yeema ya dandaa dɔwɔɔ, kɛ ma naŋ fɛŋ kooma niaŋ, ma tɔɔ maŋ, nduyɛ ma miŋgi ya o ŋdial? Baa hei cho pa kɔl ni iyamaa paaliaŋ? Ɔɔ I cho pa danda waa naa chɛlɔɔ?
Miiŋgu o suɛi lebolii 39 pɛl 3
4. Piɔuwaŋndo o Nɔɔ Niŋ
Diom Mɛlɛkaa dimi maa pɔnɔɔ a lanɔɔ nɔ ma piɔuwaŋ te. Te keŋ yɔŋnuŋ pɛ, mɛɛ wana o wana nɔ mbo chua nɔ le. (1 Kɔliŋtiaŋ 7:10, 11) Kɛ sɔɔŋ cho ŋ tosa mi Kilisiɔŋnda apum kɛɛsiaa le piɔuwaŋndo wo.
Kiɔɔ yuŋgoo malaa a siɛlɛi fuu: Mi pɔnɔɔ kɛɛ kpooŋ le yuŋgoo mandaa. Okoŋ mi yuŋgoo lo bala fondo a nɔ lɛ ikani ɔɔ nyɛdiaa le.—1 Timoti 5:8.
Waŋndo opilɔɔ wa pɛ ŋuasu ŋuasu: Mi waŋndo bii wana nda cho o nɔɔ niŋndo biyɔɔ wɔɔŋ wɔɔŋndo haaa mbo yiyaŋ maa kɛndiaa ndɔɔ ɔɔ yoomu ndɔɔ cho o kpundɔɔ niŋ.—Kaleesiaŋnda 5:19-21.
Chaŋyɛi waŋndo nɔ a Chɛhowa ve lueiyo o kpundɔɔ niŋ: Te pɔnɔɔ ɔɔ lanɔɔ tosa pɛ mi wana nda cho o nɔɔ niŋndo bumba Chɛhowa piɛiyo.—Walta Kiilaa 5:29.
5. Palɛi Bɛnduei a Dunyaŋ
Kilisiɔŋnda biilu palɛi bɛnduii Chɛhowa kɛɛ ve le. Kɛ te waŋnda wa pɛ palɛi hei biiloo, mi tɔɔndaŋndaŋ la komal lepum Kilisiɔŋnda. Lelaŋ, Kilisiɔŋnɔ kɛ kɛ nɔ mbo soliŋ kɔl ndɔ iyama Baabuiyo kpeku, le sinaa mɛɛ o nɔ mbo bii tɔɔndaŋndaŋ laŋ yɛ. Tofawɔ tamaseliilaŋ lapum:
Te waŋndo nyuna num pɛ aa, ‘Vɛ dunyɛi hau?’ Chaa ndu mulul. Te o yeema pɛ le chɔɔloo sinaa, a tɛɛsial ndu le sabu num cho ndi biilu le wo.
Te wana nya cho o nɔɔ niŋ, kɛ o cho Sei Chɛhowa le wo dimul num pɛ le mi la kɔ dio nyɛdiaa latulu a wanayaŋ ndɔŋ o paale bɛnduleŋ choo. Te kɔl num iyamaa chɛl num pɛ le kɔlaŋ, tɛɛsial ndu maa te a kɔ chɔ pɛ naamula Baabuiyo kɛɛ laŋ, a cho ba wou leniŋ te.
Te paale bɛnduleŋ le wa pɛ fuuluuwo mi wana ke num wallo wo ke num fandaa. Baa a nɔ pa ma kɛɛ fanda koŋ? A nɔ ma kɛɛ le keŋ te. Baa le paale bɛndule leŋ biiloo o ke num fanda koŋ ni ɔɔ le balikaa num mello koni le wali kɛndɛ ŋ cho tosaa wo?
Te paale bɛnduleŋ le wa pɛ fuuluuwo mi waŋndo yɔŋgu num kioo. Mi wana cho num koŋ nyɛ koŋ kioo wo dimi dɔɔ aa: “I sina maa num biilu palɛi bɛndu le. Kɛ I yeema num ma bii nyɔɔ hoo.” Naapum kɛndɛi ko wana koŋ cho num tosallo ni. Kɛ o baa pilɔɔ choo, a yiyaŋ pa maa tofaa o cho num ni, ɔɔ kindiŋndo o cho ni le ma luei balaŋ o paale bɛndule leŋ biiloo niŋ? Te a yiyaŋ pɛ o sɔɔŋ muŋ choo, o lo a num ma tosa kɛɛsiaa te a cho pɛ ke koŋ biyɔɔ ɔɔ a cho ndu biyɔɔ le. Kɛɛsiaa kɛ kɛ naŋ tosa pɛ, ŋ yeema miŋ nɔ kɔl iyama walaŋndo nduyɛ miŋ chɔm lo lechoo wo o Chɛhowa lo.—Walta Kiilaa 23:1.
Miiŋgu o suɛi lebolii 44 pɛl 1
6. Naala Taŋ Waŋnda Laŋ
Le mɛɛ naŋ kaala waŋnda yɛ, miŋ kindiŋ kpoke yɔŋii naŋ tɛɛŋguu nda naala wɔɔŋndaŋ. Lelaŋ, te ŋ sina pɛ maa ŋ nɔ naa waa nuaa, ɔɔ waŋndo tɛɛŋguu naa ndu nduyɛ maa ŋ nɔla miŋ tɛɛŋguu wanaa cheleŋ, ŋ nɔ miŋ wa yekeŋ. Le yɛɛ? Kanifuule, Baabuiyo dimi aa: “Kaala wana nya chiɛɛliaŋ ndo mɛɛ ŋ kaala numpila yɛ.”—Luomaŋnda 13:8-10.
Vɛɛ wana nɔ naa taŋ waŋnda wo chɔm yɛ maa o kaala acheleŋnda? O nɔ mbo che waŋnda mbo kɔ demul nda ɔɔ mbo sɔsa nda kuuwo le. Nduyɛ, te waŋnda apum kɛɛ pɛ le ndu veeloo o nda lo bɛɛ yɔŋii naa ndɔɔ taŋ nda, o nɔ mbo dɔunuŋ tumbe le. Tuupa mbo sɔla vɛlɛ yiŋɔɔ, o nɔ mbo dimul bɛndu kɔɔna sɔɔŋ le bɛnduaa kundaa wo a naa ndɔɔ okɔɔ. Hei mala ma tosa kɛɛsiaa le wanaa cheleŋ cho wa yiŋɔɔ wa mandaa. Te waŋndo yeema pɛ le nuaŋnaŋndo le challe o nɔɔ niŋ, o nɔ mbo kuɛ ma tofa ndu koowaŋ te o yiyaŋ pɛ maa, o wa paandu diompilɛ a wana nɔ naa wɔɔŋndo wo. Te wana nɔ naa taŋ waŋnda wo tosa pɛ sɔɔŋ muŋ, keŋ chɔm maa o cho ko le ‘dɛnɛ ndɔ kɛndɔɔ suee le o landuŋ kɔl te. Kɛ o landuŋ vɛlɛ kɔl le dɛnɛ kɛndɛ chaanda.’—Filipiaŋnda 2:4.
Miiŋgu o suɛi lebolii 56 pɛl 2
7. Sɔɔŋ Leyulaŋ a Sɔɔŋ Lemasaŋ
Te ŋ mɔsɔŋa pɛ yulaleŋ ɔɔ nyɛsɔlaa a waŋndo, ŋ tiuba miŋ fafaŋ bahawɛila bɔɔbɔɔ te ŋ poonyiaa pɛ nyɛ o nyɛ naŋ chɛlaŋ o yau choo. Ŋ nɔ miŋ tosa hei o yɔŋ bɛɛ aa chaaŋ naa Kilisiɔŋnɔɔ. Kɛ o wa bɛɛ lende, teleŋndaŋ lapum, mi bahawɛila pɔmpɔmbɔ laŋ la luɛi Kilisiɔŋnda tɛɛŋ o kaniei choo ɔɔ sɔɔŋ cheleŋ. Te keŋ yɔŋnuŋ pɛ, a nɔ ma keleŋa sɔɔŋ toosiaa ndapila tɛɛŋ o kɔl nyulu niŋ.
Kɛ te o wa yɛ mi chaaŋ naa Kilisiɔŋnɔɔ de nyɛ naa a lediɔɔmu ɔɔ mbo wa naa tɔɔ wɔɔŋndo keeliaa? Vɛɛ naŋ nɔ yɛ miŋ bii suɛi keŋ? (Nuawɔ Maatiu 18:15-17.) Mi Chiisu chɔm nɛila naŋ toosiaa sɔɔŋ waa naa laŋ layaa.
La kindiŋ mi la toosiaa ndi nyapila tɛɛŋ.—Tofa sɔɔŋ 15.
Te la chɛlaŋ te, a dimul wanaa kɔl kaluaa opilɛ ɔɔ a ŋiɔɔŋ o kundaa niŋ le ma mala num ndi toosiaa.—Tofa sɔɔŋ 16.
Te nda bɛɛ kindiŋ pɛ ma bumba, a nɔla niko ma dimul bɛnduaa kundaa a ndi okɔɔ.—Tofa sɔɔŋ 17.
O cho suɛi kɛndɛ le i cho le kɔlaŋ a puaapiliaa naa o lemasa le. Kanifuule, mi hei chuu Chɛhowa a kundaa tɔɔ wɔɔŋndo. (1 Kɔliŋtiaŋ 6:1-8) Kɛ sɔɔŋ pum cho mɛɛ miŋ kuɛ a muŋ o lemasa malaŋ ŋ toosiaŋ. Ŋpum cho muŋ ni: Yau nɔɔ sɛɛsiaa, te nɔɔ piɔl pɛ mi waŋndo opilɛ kukaŋ chuaa, waŋndo kɛɛ num pɛ o nɔɔ niŋ mbo kɛɛ le num nyɛsɔlaa masaa waa kilul ndu wo kioo, te kɔmbiiyo ɔɔ sosuei ŋ luɛiyo de pɛ kaniŋ numndoŋ, ɔɔ te wana num vi wo mel num pɛ nyɛm kiɔɔŋ mi waŋndo kukaŋ muŋ. Te Kilisiɔŋnɔɔ kuɛ pɛ o lemasa le sɔɔŋ waa naa toosiaa o kɔl nyulu niŋ, o tɛɛmbuu sawa Baabui le.
Sɔɔŋ sawaa kuuna woŋ ŋpum cho vɛlɛ muŋ ni: Kpuuwaa, chuaambuaa biyɔɔ wɔɔŋndo, waŋndo saaloo dimullo ɔɔ tisaa ndu choo a chɔulabaa, viile bombokololeŋ, a diyɔɔ. Kilisiɔŋnɔɔ kɔ bɛɛ o lemasa le sɔɔŋ waa nuaa toosiaa, o tɛɛmbuu sawa Baabui le.
a Chɔŋ a wɔsi 455 tuupa mi Chiisu vialuŋ mbo kɔ bii a wɔsi 1 tuupa mi Chiisu vialuŋ, o chua wɔsilaŋ 454. Chɔŋ a wɔsi 1 tuupa mi Chiisu vialuŋ mbo kɔ bii a wɔsi 1 boondii Chiisu ve, o chua wɔsioo opilɛ (wɔsi fondo cho le). Chɔŋ a wɔsi 1 boondii Chiisu ve mbo kɔ bii a wɔsi 29 boondii Chiisu ve, o chua wɔsilaŋ 28. Te ŋ dɔu pɛ wɔsilaŋ 454, a wɔsi 1, o wɔsila 28 choo, o ke naa wɔsilaŋ 483.