ပမၤတၢ်တီတီလိၤလိၤန့ၣ် မ့ၢ်အဘျုးအိၣ်ဒံးဧါ

ဟံၣ်တိၣ်ၡံၣ် အသးအုးလၢ အတၢ်ဖံးတၢ်မၤအဃိလီၤ. ဘၣ်တဘျီ ဖဲအဝဲလဲၤဃုတၢ်မၤအသီအဆၢကတီၢ် အဝဲတဲဖျါထီၣ်ဝဲလၢ အဝဲတအဲၣ်ဒိးမၤ တၢ်တတီတလိၤဘၣ် အဂ့ၢ်န့ၣ်လီၤ. ပှၤသံကွၢ်တၢ်တဂၤတဲဝဲလၢ “နတၢ်ထံၣ်န့ၣ် လီၤဆီလီၤ.” ခီဖျိလၢအဝဲဆၢတဲာ်အသးလၢ ကမၤတၢ်တီတီလိၤလိၤအဃိ ဟံၣ်တိၣ်ၡံၣ် အဟံၣ်ဖိဃီဖိဒီး အတံၤသကိးတဖၣ် ဟ့ၣ်ဂံၢ်ဟ့ၣ်ဘါအီၤလၢ အကအိၣ်ဂၢၢ်အိၣ်ကျၢၤလၢ အတၢ်ဆၢတဲာ်အဖီခိၣ်လီၤ. ဘၣ်ဆၣ်သနာ်က့ အသးဘၣ်တံာ်တာ်လီၤ. အဒိ အဝဲစံးဝဲလၢ “ယမၤတၢ်တီတီလိၤလိၤလၢ တၢ်နာ်အဃိန့ၣ် မ့ၢ်တၢ်ဃုထၢလၢ အဂ့ၤကတၢၢ်ဧါန့ၣ် ယသးဒ့ဒီတစဲးလီၤ.”

ဟံၣ်တိၣ်ၡံၣ် ထံၣ်ဘၣ်ဝဲလၢ ပှၤတပာ်လုၣ်ပာ်ပှ့ၤ တၢ်မၤတၢ်တီတီလိၤလိၤ ကိးဂၤဒဲးအဃိ အသးဘၣ်တံာ်တာ်လီၤ. ဒီးပှၤတနီၤထံၣ်ဝဲလၢ ပကြၢးမၤတၢ်တတီတလိၤလီၤ. လီၤဆီဒၣ်တၢ်ပှၤအါဂၤလၢ အမၤတၢ်ပနံာ်တၢ်ကၤတဖၣ်န့ၣ် ဆိကမိၣ်လၢ အဝဲသ့ၣ်ကဘၣ်မၤတၢ်တတီတလိၤလီၤ. ပိာ်မုၣ်တဂၤလၢ ကီၢ်အၤဖြံၤကၤ ကလံၤထံးစံးဝဲလၢ “ပှၤမၤတၢ်တတီတလိၤတဖၣ် အိၣ်ဝးတရံးယၤလီၤ. ဒီးတဘျီတခီၣ် တၢ်ဆီၣ်သနံးလၢ ပကမၤဘၣ်တၢ်တတီတလိၤန့ၣ် ဆူၣ်ဝဲဒိၣ်မးလီၤ.”

မုၢ်မဆါတနံၤအံၤ တၢ်တတီတလိၤတခါလၢအမ့ၢ် တၢ်လံၣ်တၢ်လီန့ၣ် ရၤလီၤအသးသကုၤဆးဒးလၢ ဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ်လီၤ. ပူၤကွံာ်တယံာ်ဒံးဘၣ်န့ၣ် (University of Massachusetts Amherst psychologist Robert S. Feldman) အတၢ်ဃုသ့ၣ်ညါပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲလၢ ပှၤဒိၣ်တုာ်ခိၣ်ပှဲၤ အမျးကယၤ ၆၀ န့ၣ်ဖဲအဝဲသ့ၣ်တဲသကိးတၢ် အမံးနံး ၁၀ အတီၢ်ပူၤ တၢ်လံၣ်တၢ်လီပၣ်ဃုာ်ဝဲ အစှၤကတၢၢ်တဘျီလီၤ. အဝဲစံးဝဲလၢ “တၢ်အံၤလီၤကမၢကမၣ်ဒိၣ်မးလီၤ. ဒီးပတဆိကမိၣ်ဘၣ်လၢ ကိးနံၤဒဲးန့ၣ် ပှၤကသူတၢ်လံၣ်တၢ်လီ ထဲထဲအံၤဘၣ်.” ပှၤအါတက့ၢ် မ့ၢ်ဘၣ်တၢ်လံၣ်အီၤန့ၣ် အဝဲသ့ၣ်အသးတမုာ်ဘၣ် ဘၣ်ဆၣ်သနာ်က့ ပှၤအါဂၤလံၣ်တၢ်ဒံးလီၤ.

ဘၣ်မနုၤအဃိ တၢ်လံၣ်တၢ်လီ, တၢ်ဟုၣ်တၢ်ဒီး တၢ်တတီတလိၤအဂၤတဖၣ်န့ၣ် ညီနုၢ် ကဲထီၣ်အသးလၢ မုၢ်မဆါတနံၤအံၤလဲၣ်. တၢ်တတီတလိၤ မၤဘၣ်ဒိပှၤဒ်လဲၣ်, ဒီးပဟးဆှဲး တၢ်တတီတလိၤ ကသ့ဒ်လဲၣ်.