ဘၣ်ဃးဒီး နယူချံယါ တၢ်ဒုးတၢ်ယၤန့ၣ် လံာ်စီဆှံ တဲဝဲဒ်လဲၣ်

ထံကီၢ်လၢ အအိၣ်ဒီး တၢ်စိကမီၤတဖၣ် တ့အါထီၣ် နယူချံယါ တၢ်စုကဝဲၤတဖၣ်အဃိ ပှၤဘၣ်ယိၣ်တၢ်လၢ နယူချံယါ တၢ်ဒုးကကဲထီၣ်အသး. နယူချံယါ တၢ်စုကဝဲၤတဖၣ် ဒံးအါန့ၣ် ပှၤဘၣ်ယိၣ်တၢ် ဒံးအါထီၣ်လီၤ. ပှၤဘၣ်ယိၣ်လၢ ထံကီၢ်တဘ့ၣ် မ့ၢ်စးထီၣ်သူ နယူချံယါမ့ၣ်ပိၢ် ဆံးဆံးဖိတခါန့ၣ် ထံကီၢ်အဂၤ ကစးထီၣ်သူဝဲ နယူချံယါ တၢ်စုကဝဲၤတဖၣ် ဒီးနယူချံယါ တၢ်ဒုးကကဲထီၣ် ဒီးဟီၣ်ခိၣ်ကဟးဂီၤကွံာ်. ပှၤကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့ လၢစဲအ့ၣ်တကပၤ တဲဝဲလၢ ပအိၣ်မူဘၣ် ဖဲတၢ်ဆၢကတီၢ်လၢ “နယူချံယါ တၢ်ဒုးကဲထီၣ်အသး တဘျီဂ့ၤတဘျီဂ့ၤသ့” အဆၢကတီၢ်.

နယူချံယါ တၢ်ဒုးန့ၣ် ကဟဲကဲထီၣ်အသး တဘျီဘျီဧါ. မ့ၢ်ဟဲကဲထီၣ်အသးန့ၣ် ဟီၣ်ခိၣ်ကဟးဂီၤကွံာ် ခဲလၢာ်ဧါ. ပမ့ၢ်ဘၣ်ယိၣ်တၢ် ဘၣ်ဃးဒီး နယူချံယါ တၢ်ဒုးန့ၣ် တၢ်မနုၤကမၤစၢၤပှၤလဲၣ်. လံာ်စီဆှံ တဲဝဲဒ်လဲၣ်.

လၢတၢ်မၤလိအံၤအပူၤ ပကတဲသကိး

• ဘၣ်ဃးဒီး နယူချံယါ တၢ်ဒုးန့ၣ် လံာ်စီဆှံ တဲဆိပာ်စၢၤဝဲဧါ

• ကစၢ်ယွၤ ကပျဲလၢ နယူချံယါ တၢ်ဒုးကကဲထီၣ်အသးဧါ

• ဟီၣ်ခိၣ် ကဟးဂီၤကွံာ် ခဲလၢာ်ဧါ

• နမ့ၢ်ဘၣ်ယိၣ်တၢ် ဘၣ်ဃးဒီး နယူချံယါ တၢ်ဒုးန့ၣ် တၢ်မနုၤကမၤစၢၤနၤလဲၣ်

• လံာ်စီဆှံတဲဆိပာ်စၢၤဝဲ ဘၣ်ဃးဒီး အၢ်မက့းဒိၣ် တၢ်ဒုးန့ၣ် အဲၣ်ဒိးတဲဝဲ နယူချံယါ တၢ်ဒုးဧါ

• ဘၣ်ဃးဒီး တၢ်ဒုးတၢ်ယၤန့ၣ် လံာ်စီဆှံ တဲဝဲဒ်လဲၣ်

• လံာ်လီၣ်ဖျါန့ၣ် တဲဝဲဘၣ်ဃးဒီး နယူချံယါ တၢ်ဒုးတၢ်ယၤဧါ

ဘၣ်ဃးဒီး နယူချံယါ တၢ်ဒုးန့ၣ် လံာ်စီဆှံ တဲဆိပာ်စၢၤဝဲဧါ

လံာ်စီဆှံ တတဲပာ်စၢၤဝဲ ဘၣ်ဃးဒီး နယူချံယါ တၢ်ဒုးတၢ်ယၤအဂ့ၢ် လီၤလီၤဆီဆီဘၣ်. ဘၣ်ဆၣ် လံာ်စီဆှံ ပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲ ဘၣ်ဃးဒီး တၢ်ပာ်သူၣ်ပာ်သး ဒီးတၢ်မၤအသးလၢ အဒုးအိၣ်ထီၣ် နယူချံယါ တၢ်ဒုးသ့.

ထိၣ်သတြီၤကွၢ် လံာ်စီဆှံအဆၢလၢ တၢ်ဖီလာ်အံၤ ဒီးတၢ်မၤအသးလၢ ဆၢကတီၢ်ခဲအံၤ.

လံာ်စီဆှံအဆၢ– ယ့ၣ်ၡူးအပျဲၢ်အဘီၣ်တဖၣ် သံကွၢ်အီၤလၢ “နကဟဲက့ၤအိၣ်ဒီးပှၤ အဆၢကတီၢ် ဒီးတၢ်အစိၤလၢ အလီၢ်ခံကတၢၢ်န့ၣ် အတၢ်ပနီၣ် ကမ့ၢ်မနုၤလဲၣ်.” ဒီးယ့ၣ်ၡူး တဲဆၢက့ၤအီၤလၢ “ပှၤကလုာ် တဒူၣ်ဒီးတဒူၣ် ကဒုးလိာ်အသး ဒီးဘီမုၢ်တဘ့ၣ်ဒီးတဘ့ၣ် ကဒုးလိာ်အသးလီၤ.”—မးသဲ ၂၄:၃, ၇.

တၢ်မၤအသးလၢ ဟီၣ်ခိၣ်ချၢ– လၢထံကီၢ်အါမး ဃုာ်ဒီးထံကီၢ်လၢအအိၣ်ဒီး နယူချံယါ တၢ်စုကဝဲၤတဖၣ်န့ၣ် တၢ်ဒုးတၢ်ယၤ ကဲထီၣ်အသးအါထီၣ်.

“လၢအပူၤကွံာ် အနံၣ်တဖၣ်အတီၢ်ပူၤန့ၣ် တၢ်မၤဆူၣ်မၤစိး ဒီးတၢ်ဒုးတၢ်ယၤ အါထီၣ်မးအါထီၣ်.”—The Armed Conflict Location & Event Data Project.

လံာ်စီဆှံအဆၢ– “ဖဲတၢ်အကတၢၢ် အဆၢကတီၢ်န့ၣ် ကလံၤထံးအစီၤပၤ ကဘျၢၣ်လိာ်သးဒီး ကလံၤစိးအစီၤပၤလီၤ.”—ဒၤနံးယ့လး ၁၁:၄၀.

တၢ်မၤအသးလၢ ဟီၣ်ခိၣ်ချၢ– ဒ်လံာ်စီဆှံ တဲဆိပာ်စၢၤဝဲအသိး ထံကီၢ်တဘ့ၣ်ဒီးတဘ့ၣ် ဖီၣ်လိာ်သးစု ဒီးထီဒါဝဲ ထံကီၢ်အဂၤတဖၣ် လၢတၢ်စိတၢ်ကမီၤအဂီၢ်. ထံကီၢ်လၢ အအိၣ်ဒီး နယူချံယါ တၢ်စုကဝဲၤလၢ အဆူၣ်တဖၣ်န့ၣ် တဒုးလိာ်အသးဘၣ် သနာ်က့ အဝဲသ့ၣ် မၤအါထီၣ် ဒီးမၤဂ့ၤထီၣ် နယူချံယါ တၢ်စုကဝဲၤတဖၣ်.

“လၢအပူၤကွံာ် အနံၣ်တဆံ အတီၢ်ပူၤ ထံကီၢ်တဘ့ၣ်ဒီးတဘ့ၣ် ဒုးလိာ်အသး အါထီၣ်ဝဲ. ဒီးထံကီၢ်လၢ အအိၣ်ဒီး တၢ်စိတၢ်ကမီၤဖးဒိၣ်တဖၣ် ဆီၣ်ထွဲဝဲ ထံကီၢ်လၢ အဒုးလိာ်အသးတဖၣ်န့ၣ် တဂၤတကပၤ.”—The Uppsala Conflict Data Program.

လံာ်စီဆှံအဆၢ– “လၢမုၢ်နံၤခံကတၢၢ်တဖၣ်အပူၤန့ၣ် တၢ်ဆၢကတီၢ်လီၤဆီလၢ အကီအခဲသပှၢ်တၢၢ်န့ၣ် ကဘၣ်ဝဲလီၤ. ပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိ . . . ကမ့ၢ်ပှၤလၢအခိၣ်ကိၤ, ကတဲဟးဂီၤပှၤဂ့ၢ်, တအိၣ်ဒီး တၢ်ပၢၤသူၣ်ပၢၤသးဘၣ်, ကမ့ၢ်ပှၤလၢ အမၤဆူၣ်မၤစိးတၢ်.”—၂ တံၤမသ့း ၃:၁-၃.

တၢ်မၤအသးလၢ ဟီၣ်ခိၣ်ချၢ– လၢပစိၤခဲအံၤန့ၣ် ပှၤအါဂၤန့ၣ် အခိၣ်ကိၤ. ဟီၣ်ခိၣ် ပဒိၣ်ပပှၢ်တဖၣ်စ့ၢ်ကီး မ့ၢ်ပှၤလၢအခိၣ်ကိၤ. လၢအကမၤဃူမၤဖိးတၢ် မုာ်မုာ်ခုၣ်ခုၣ်အလီၢ် အဝဲသ့ၣ် ဂုာ်ကျဲးစၢး မၤဃူမၤဖိးတၢ် ခီဖျိလၢ တၢ်မၤပျံၤမၤဖုး ဒီးတၢ်မၤဆူၣ်မၤစိး. အဃိ ပှၤဘၣ်ပျံၤလၢ နယူချံယါတၢ်ဒုး ကဟဲကဲထီၣ်အသး.

“ပှၤမ့ၢ်တဃုကျဲလၢ ကမၤသကိးတၢ် ဂ့ၤဂ့ၤဘၣ်န့ၣ် တၢ်အိၣ်သး ကနးထီၣ်မးနးထီၣ်.”—အဲၣ် စရါ ဒီး ကၠ့ၤ ဟါမၢၤ, World Economic Forum.

ကစၢ်ယွၤ ကပျဲလၢ နယူချံယါ တၢ်ဒုးကကဲထီၣ်အသးဧါ

ဘၣ်ဃးဒီး တၢ်ဂ့ၢ်အံၤန့ၣ် လံာ်စီဆှံ တတဲဘၣ်ပှၤဘၣ်. လံာ်စီဆှံတဲဝဲလၢ “တၢ်လၢ အလီၤပျံၤလီၤဖုးတဖၣ်” ကကဲထီၣ်အသးလၢ ပစိၤ. (လူၤကၣ် ၂၁:၁၁) အဒိ ဖဲတၢ်ဒုးဖးဒိၣ်ခံဘျီတဘျီန့ၣ် ပှၤသူဝဲ မ့ၣ်ပိၢ်တဖၣ် (atomic bombs). ဘၣ်မနုၤအဃိ ကစၢ်ယွၤပျဲလၢ တၢ်ဒုးတၢ်ယၤ ကကဲထီၣ်အသးလဲၣ်န့ၣ် လံာ်စီဆှံ ပာ်ဖျါထီၣ်န့ၢ်ပှၤ. ဒ်သိး နကသ့ၣ်အါထီၣ်အဂီၢ် ကွၢ်တၢ်ဂီၤမူ လၢအမ့ၢ် ဘၣ်မနုၤအဃိ ယွၤပျဲတၢ်နးတၢ်ဖှီၣ်အခွဲးလဲၣ်.

ဟီၣ်ခိၣ် ကဟးဂီၤကွံာ် ခဲလၢာ်ဧါ

တဟးဂီၤဘၣ်. ပှၤမ့ၢ်သူ နယူချံယါ တၢ်စုကဝဲၤတဖၣ် သနာ်က့ ကစၢ်ယွၤ တဟ့ၣ်အခွဲးလၢ ဟီၣ်ခိၣ်ကဟးဂီၤကွံာ် ခဲလၢာ်ဘၣ်. လံာ်စီဆှံ ပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲလၢ ဟီၣ်ခိၣ်တဟးဂီၤကွံာ် ခဲလၢာ်ဘၣ် ဒီးပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိ ကအိၣ်လၢအပူၤ လီၤထူလီၤယိာ်.

ပှၤတနီၤ ဆိကမိၣ်ဝဲလၢ ခါဆူညါန့ၣ် ပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိ ကအိၣ်တ့ၢ်ထဲ တစဲးဖိ ဒီးကဘၣ်ဂုာ်ကျဲးစၢး သပှၢ်တၢၢ် ဒ်သိး ဆဲးအိၣ်မူ ကသ့အဂီၢ်. မ့ၢ်လၢ ဟီၣ်ခိၣ်အံၤ ကအိၣ်ဒီး တၢ်ဘၣ်အၢ ဒီးတၢ်စုၣ်တၢ်ပျၢ်တဖၣ် ခီဖျိလၢ နယူချံယၤတၢ်ဒုး ကဲထီၣ်တ့ၢ်အသးအဃိ. ဘၣ်ဆၣ် လံာ်စီဆှံ ပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲလၢ တၢ်ဟးဂုာ်ဟးဂီၤ လၢအကဲထီၣ်အသး ခီဖျိလၢတၢ်ဒုးတၢ်ယၤန့ၣ် ကဘၣ်တၢ်မၤဂ့ၤထီၣ်ကွံာ်အီၤ ခဲလၢာ်.

တၢ်ဘၣ်တ့ကစၢ် တ့လီၤဝဲဟီၣ်ခိၣ် ဒ်သိး အမၤဂ့ၤထီၣ်က့ၤအသးလၢ အနီၢ်ကစၢ်သ့. တကးဒံးဘၣ် ကစၢ်ယွၤ ကသူဝဲ အတၢ်စိတၢ်ကမီၤ လၢကမၤဂ့ၤထီၣ်က့ၤဟီၣ်ခိၣ် ဒီးဟီၣ်ခိၣ်န့ၣ် ကကဲထီၣ်ဝဲ တၢ်လီၢ်လၢ အဂ့ၤဒိၣ်မး လၢပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိ ကအိၣ်ဘၣ်ဝဲ လီၤထူလီၤယိာ်အဂီၢ်.—စံးထီၣ်ပတြၢၤ ၃၇:၁၁, ၂၉; လီၣ်ဖျါ ၂၁:၅.

နမ့ၢ်ဘၣ်ယိၣ်တၢ် ဘၣ်ဃးဒီး နယူချံယါ တၢ်ဒုးန့ၣ် တၢ်မနုၤကမၤစၢၤနၤလဲၣ်

ပှၤတနီၤန့ၣ် ဘၣ်ယိၣ်တၢ် ဘၣ်ဃးဒီး နယူချံယါ တၢ်ဒုးကကဲထီၣ် ဒီးအကတူၢ်ဘၣ် တၢ်လၢကဟဲပိာ်ထွဲထီၣ်အသးတဖၣ်. လံာ်စီဆှံ အတၢ်အၢၣ်လီၤ ဒီးအတၢ်ဟ့ၣ်ကူၣ်တဖၣ် မၤစၢၤအဝဲသ့ၣ် ဒ်သိးအလဲၤခီဖျိ အတၢ်သူၣ်ကိၢ်သးဂီၤကန့ၢ် ဒီးအတၢ်ဘၣ်ယိၣ် ကစှၤလီၤအဂီၢ်. လံာ်စီဆှံ တဲဝဲဒ်လဲၣ်.

လံာ်စီဆှံ ပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲလၢ ဟီၣ်ခိၣ် ဒီးပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိတဖၣ်န့ၣ် အိၣ်ဒီးတၢ်မုၢ်လၢ်လၢ အဂ့ၤဒိၣ်မး. နမ့ၢ်ဃုသ့ၣ်ညါ တၢ်ဂ့ၢ်အံၤန့ၣ် နကအိၣ်ဒီး တၢ်မုၢ်လၢ်လၢ အလီၤဂာ်ဒ် “ပသးသမူ အနီၣ်သက့ၤ” ဒီးနတၢ်ဘၣ်ယိၣ် ကစှၤလီၤ. (ဧ့ၤဘြံၤ ၆:၁၉, တၢ်ဂ့ၢ်အဘျဲၣ်) အဂၤတမံၤန့ၣ် ဒ်သိး နတၢ်သူၣ်ကိၢ်သးဂီၤ ကစှၤလီၤအဂီၢ် တဘၣ်ဟးဆိကမိၣ် ဒီးဘၣ်ကိၢ်ဘၣ်ဂီၤအါတလၢ လၢတၢ်လၢ အတဟဲကဲထီၣ်အသးဒံးဘၣ် အဂီၢ်တဂ့ၤ. ယ့ၣ်ၡူးတဲဝဲလၢ “တၢ်ကီတၢ်ခဲလၢ တနံၤအံၤ အဂီၢ်န့ၣ် အါဝဲလံ.”—မးသဲ ၆:၃၄.

ပဝဲကိးဂၤဒဲးန့ၣ် ပကြၢးကွၢ်ထွဲလီၤ ပနီၢ်ကစၢ်သးဂ့ၤဂ့ၤ ဒ်သိး ပဆိကမိၣ်တၢ် ကသ့ဂ့ၤဂ့ၤ ဒီးပာ်ပသး မုာ်မုာ်ခုၣ်ခုၣ် ကသ့အဂီၢ်. ပမၤဒ်န့ၣ်သ့ ခီဖျိ ပတဖးတၢ်ကစီၣ်လၢ ဘၣ်ဃးဒီး နယူချံယါ, ကွၢ်အီၤ ဒီးဒိကနၣ်အီၤ အါတလၢဘၣ်. ပမၤဒ်န့ၣ်န့ၣ် အခီပညီတမ့ၢ်လၢ ပတကနၣ်ဃုာ် တၢ်လၢပခိၣ်ပဃၢၤန့ၣ်ဘၣ်. ပမၤဒ်န့ၣ် ဒ်သိး ပတဘၣ်ယိၣ်တၢ်အါတလၢ ဘၣ်ဃးဒီး တၢ်လၢအတအိၣ်လၢ ပစုပူၤဘၣ် ဒီးတၢ်လၢ ဘၣ်သ့ၣ်သ့ၣ် တဟဲကဲထီၣ်အသး နီတဘျီဘၣ်န့ၣ်ဘၣ်.

သးစၢၢ်ဆၢ တၢ်အဂ့ၤတဖၣ်လၢ နတၢ်အိၣ်မူပူၤ ဒ်သိး နတဆိကမိၣ်ဘၣ် တၢ်ကစီၣ်လၢ အတဂ့ၤဘၣ်တဖၣ်.

နမ့ၢ်မၤလိအါထီၣ် ဘၣ်ဃးဒီး ကစၢ်ယွၤ အတၢ်အၢၣ်လီၤအီလီၤ အဂ့ၢ်န့ၣ် ကမၤစၢၤနၤ ဒ်သိး နကအိၣ်ဒီး တၢ်မုၢ်လၢ်, တၢ်သးခု ဒီးတၢ်သူၣ်မံသးမုာ်.

လံာ်စီဆှံတဲဆိပာ်စၢၤဝဲ ဘၣ်ဃးဒီး အၢ်မက့းဒိၣ် တၢ်ဒုးန့ၣ် အဲၣ်ဒိးတဲဝဲ နယူချံယါ တၢ်ဒုးဧါ

အၢ်မက့းဒိၣ်န့ၣ် ပှၤတနီၤ ဆိကမိၣ်ဝဲလၢ အကဲဝဲ ဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ် နယူချံယါတၢ်ဒုး. အၢ်မက့းဒိၣ် တၢ်ဒုးန့ၣ် ဘၣ်တၢ်ပာ်ဖျါထီၣ်အီၤ ဒ်တၢ်ဒုးလၢ ကကဲထီၣ်အသး သတူၢ်ကလာ် ဒီးတၢ်ဟးဂုာ်ဟးဂီၤ ကအိၣ်ဝဲအါမးအဃိ ပှၤဆိကမိၣ်လၢ အကဲဝဲ နယူချံယါတၢ်ဒုး.

ဘၣ်ဆၣ် လံာ်စီဆှံပူၤ တၢ်ကတိၤလၢ အမ့ၢ် “အၢ်မက့းဒိၣ်” န့ၣ် အဲၣ်ဒိးတဲဝဲ တၢ်ဒုးလၢ “စီၤပၤတဖၣ်လၢ အအိၣ်လၢဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ်” ဒီးကစၢ်ယွၤa အဘၢၣ်စၢၤ. (လီၣ်ဖျါ ၁၆:၁၄, ၁၆) နယူချံယါ တၢ်စုကဝဲၤတဖၣ်န့ၣ် မၤဟးဂီၤကွံာ် ဟီၣ်ခိၣ် ဒီးပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိ ဒီဒူၣ်ဒီထၢသ့ဝဲ. ဘၣ်ဆၣ် မ့မ့ၢ် အၢ်မက့ဒိၣ်တၢ်ဒုးန့ၣ် ကစၢ်ယွၤ ကမၤဟးဂီၤကွံာ်ထဲ ပှၤအၢပှၤသီတဖၣ် ဝံၤဒီး တၢ်ဃူတၢ်ဖိး ဒီးတၢ်မုာ်တၢ်ခုၣ် ကအိၣ်ထီၣ်ဝဲ.—စံးထီၣ်ပတြၢၤ ၃၇:၉, ၁၀; ယၡါယၤ ၃၂:၁၇, ၁၈; မးသဲ ၆:၁၀.

ဘၣ်ဃးဒီး တၢ်ဒုးတၢ်ယၤန့ၣ် လံာ်စီဆှံ တဲဝဲဒ်လဲၣ်

ယဟိဝၤယွၤb ကပာ်ဖျါထီၣ် အတၢ်စိတၢ်ကမီၤလၢ ထံကီၢ်လၢ အဒုးလိာ်သးတဖၣ်အအိၣ် ခီဖျိ ကမၤပတုာ်ကွံာ် အဝဲသ့ၣ် အတၢ်ဒုး ဒီးမၤဟးဂီၤကွံာ် တၢ်စုကဝဲၤခဲလၢာ်. အဝဲကမၤဝဲဒ်န့ၣ် ခီဖျိ အဘီအမုၢ်လၢမူခိၣ် လၢအကပၢ ဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ်.—ဒၤနံးယ့လး ၂:၄၄.

လၢယွၤအဘီမုၢ်တၢ်ပၢဖီလာ်န့ၣ် ပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိတဖၣ် ကဒိးန့ၢ်ဘၣ် တၢ်သိၣ်လိလၢ အဝဲသ့ၣ် ကဘၣ်အိၣ်ဃူဃူဖိးဖိး ဒ်လဲၣ်. တၢ်ပၢကအိၣ်ဝဲ ထဲတခါအဃိ ထံကီၢ်တၢ်သဘံၣ်သဘူၣ် တအိၣ်လၢၤဘၣ် ဒီးတၢ်ဒုးတၢ်ယၤ တအိၣ်လၢၤဘၣ်. (မံကၤ ၄:၁-၃) အဃိ ဖဲန့ၣ်အဆၢကတီၢ် “အဝဲသ့ၣ် တဂၤစုာ်စုာ် ကဆ့ၣ်နီၤလၢ အနီၢ်ကစၢ် အစပံးမုၢ် ဒီးအချၢၣ်ဒၢထူၣ် အဖီလာ်လီၤ. ဒီးပှၤတမၤပျံၤ အဝဲသ့ၣ် နီတဂၤဘၣ်.”—မံကၤ ၄:၄.