တၢ်အိၣ်မူ တၢ်လဲၤခီဖျိအဂ့ၢ်
ခရံာ်ဖိအတၢ်န့ၢ်သါလၢ အထူးအတီၤ မၤစၢၤယၤဒ်သိး ယကလဲၤထီၣ်လဲၤထီ
ဖဲဖးဖီမုၢ်အဆၢကတီၢ် ပအိၣ်လၢ ထံကျိဖးဒိၣ် နါကၠၢၤ အမဲာ်ညါလီၤ. ထံကျိတဘိအံၤ ယွၤလီၤဆူၣ်ဆူၣ် ဒီးကလဲၢ်ဝဲ တမံးလာ် (၁.၆ ကံလိမံထၢၣ်) ဃၣ်ဃၣ်လီၤ. တၢ်ဒုးလၢ နဲးကၠံရံယါ ထံလီၢ်ကီၢ်ပူၤန့ၣ် ဆူၣ်ဒိၣ်မးအဃိ ပကလဲၤခီဂာ် ထံကျိအံၤန့ၣ် တၢ်လီၤဘၣ်ယိၣ်အိၣ်လၢ ပသးသမူအဂီၢ်လီၤ. ဘၣ်ဆၣ် ပဘၣ်လဲၤခီဂာ် ထံကျိအံၤ တဘျုးဘျီညါလီၤ. ဘၣ်မနုၤအဃိ ပဘၣ်မၤဒ်န့ၣ်လဲၣ်. အဆိကတၢၢ်န့ၣ် ယကတဲဘၣ်သု တချုးလၢ ယအိၣ်ဖျဲၣ်ထီၣ်ဒံးဘၣ်န့ၣ် တၢ်မၤအသးဒ်လဲၣ်န့ၣ်လီၤ.
ဖဲ ၁၉၁၃ န့ၣ်ယပါ ကၠီ(န်) မ့ အသးအိၣ် ၂၅ နံၣ်ဒီးအဝဲဒိးဘျၢထံ ဖဲဝ့ၢ်နူယီးလီၤ. ဖဲန့ၣ်အဆၢကတီၢ် ဒီပုၢ်ဝဲၢ် ရးစၢၤ ဟ့ၣ်တၢ်ဒိးဘျၢထံ အတၢ်စံၣ်တဲၤတဲလီၤန့ၣ်လီၤ. ဒီးတယံာ်ဘၣ်န့ၣ် ယပါလဲၤသုးဝဲဆူ ထြ့နဒဲၤလီၤ. ဒီးအဝဲဖျီအသးဒီး ခီၣ်စတဲၤ ဖါမၢၤလၢအမ့ၢ် လံာ်စီဆှံကၠိဖိလၢ အသူၣ်ဆူၣ်သးဆူၣ် လၢအအိၣ်ဖဲန့ၣ်လီၤ. ယပါန့ၣ်မၤစၢၤဝဲ အတံၤသကိး ဝ့လံၤယၢၤ(မ်) ရိလဲ ဘြီ လၢကပၠးဝဲ “တၢ်ဘၣ်တ့ အတၢ်ဂီၤပူ” (Photo-Drama of Creation) အဂီၢ်လီၤ. အဝဲသ့ၣ် မၤသကိးတၢ်တုၤလၢ ဒီပုၢ်ဝဲၢ်ဘြီ လီၤဘၣ်မူဒါလၢ အၤဖြံၤကၤ ဖဲ ၁၉၂၃ န့ၣ်လီၤ. ယမိဒီးယပါန့ၣ် ဆဲးမၤတၢ်ဖဲ ထြ့နဒဲၤ ဒီးအဝဲသ့ၣ်ခံဂၤလၢာ်န့ၣ် အိၣ်ဒီးတၢ်မုၢ်လၢ်လၢ ကထီၣ်ဘၣ်ဆူမူခိၣ်လီၤ.
မိၢ်ပၢ်လၢ အအဲၣ်ပှၤ
ယမိယပါန့ၣ် အဖိအိၣ်ခွံဂၤ ဒီးအဖိခွါလၢအဒိၣ်ကတၢၢ်န့ၣ် ယုၢ်န့ၢ်ဝဲအမံၤလၢ ရၢၤသဖၢၤလီၤ. မံၤအံၤယမိယပါ ဟံးန့ၢ်အီၤလၢ တၢးထီခိးတၢ် လံာ်စီဆှံဒီးလံာ်ဖိတၢ်ကရၢကရိ အပှၤတီခိၣ်ရိၤမဲတၢ် အမံၤလီၤ. ဒီးဖဲ ၁၉၂၂, လါဒံၣ်စ့ဘၢၣ် ၃၀ န့ၣ်ယဟဲအိၣ်ဖျဲၣ်ထီၣ် ဒီးအဝဲသ့ၣ် ယုၢ်န့ၢ်ယမံၤဒ် ချ့ထၢၤ ကၠ့(စ်) ဝူဝိၣ်အမံၤလီၤ. ချ့ထၢၤ ကၠ့(စ်) ဝူဝိၣ်န့ၣ် မ့ၢ်ဝဲပှၤလၢအအိၣ်ဒီးမူဒါလၢ ကကတဲာ်ကတီၤဝဲ သ ကိဒၢၤ အ့ၣ် (The Golden Age) (ခဲအံၤပကိးလၢ ပၢၢ်ထီၣ်) လီၤ. ပမိၢ်ပပၢ် ပျဲဝဲလၢ ပကမၤလိ တၢ်ကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့ တစဲးတမွဲး ဘၣ်ဆၣ် တၢ်လၢအရ့ဒိၣ်ကတၢၢ်န့ၣ် အဝဲသ့ၣ် အဲၣ်ဒိးလၢပကအိၣ်ဒီး နီၢ်သးအဖီတၢၣ်တဖၣ်လီၤ. ယမိန့ၣ် အိၣ်ဒီးတၢ်သ့တၢ်ဘၣ် လီၤလီၤဆီဆီလၢ အကတဲနၢ်ပၢၢ်ပှၤဂၤ လံာ်စီဆှံအဂ့ၢ် တုၤလၢအထုးန့ၢ်ပှၤသးန့ၣ်လီၤ. ယပါန့ၣ် တဲပၠးပှၤ ပူလၢလံာ်စီဆှံအပူၤ မုာ်ဒိၣ်မး ဒီးဒ်သိးပထံၣ်တမှံကွၢ်ကသ့အဂီၢ် အဝဲတဲဝဲတခီခီ နဲၣ်စုနဲၣ်ခီၣ်တခီခီလီၤ.
အဝဲသ့ၣ် အတၢ်ဂုာ်ကျဲးစၢးန့ၣ် ကဲဘျုးဝဲဒိၣ်မးလီၤ. ဒီးပဒီပုၢ်ဝဲၢ်ပိာ်ခွါ ယဲၢ်ဂၤအကျါသၢဂၤန့ၣ် ပလဲၤထီၣ်ဘၣ် ကံးလဧးကၠိလီၤ. မ့မ့ၢ်ပဒီပုၢ်ဝဲၢ်မုၣ် သၢဂၤလၢအမ့ၢ် ဖြံၤစံလၤ, ဒါကၢၤ ဒီးခရံၣ်စတံန့ၣ် မၤဝဲပှၤလဲၤလၢညါ ဖဲထြ့နဒဲၤ ဒီးထိၤဘါကိၤအပူၤ အနံၣ်တဖၣ်အနံၣ်လီၤ. မ့ၢ်လၢပမိဒီးပပါ သိၣ်လိပှၤ ဒီးပာ်လီၤအဒိအတဲာ်လၢ အဂ့ၤအဃိ ပလီၤဂာ်ဒ်သ့ၣ်လၢ အဝဲသ့ၣ် သူၣ်လီၤဝဲလၢ “ယွၤအဟံၣ်ပူၤ” လီၤ. အဝဲသ့ၣ် အတၢ်ဟ့ၣ်ဂံၢ်ဟ့ၣ်ဘါ မၤစၢၤပှၤဒ်သိး ပကအိၣ်ဖဲန့ၣ် ဒီးဒိၣ်ထီၣ်ထီထီၣ်လၢ “ကစၢ်အဂၢၤပူၤလီၤ.”—စံးထီၣ်ပတြၢၤ ၉၂:၁၃.
တၢ်စံၣ်တဲၤတဲလီၤတၢ်မၤန့ၣ် ဘၣ်တၢ်ရဲၣ်လီၤကျဲၤလီၤအီၤ လၢပဟံၣ်လီၤ. ပှၤလဲၤလၢညါတဖၣ် ပာ်ဖှိၣ်ထီၣ်အသးဖဲန့ၣ် ဒီးတဲသကိးဝဲ ဒီပုၢ်ဝဲၢ်ခွါကၠီၣ် ယါအဂ့ၢ် တလီၢ်လီၢ်လီၤ. အဝဲမ့ၢ် ပှၤခဲနဒၣ်ဖိ, မံးၡ့ၣ်နရ့ၣ် ဒီးလၢညါအဝဲ ဟဲဟးအိၣ်သကိးဝဲဖဲ ထြ့နဒဲၤလီၤ. ယမိယပါတဲက့ၤဝဲ အတံၤသကိးဘြီအဂ့ၢ် လၢတၢ်သူၣ်ဆူၣ်သးဆူၣ်အပူၤလီၤ. ဒီပုၢ်ဝဲၢ်ဘြီန့ၣ် ဘၣ်လဲၤဝဲဆူ အၤဖြံၤကၤ မုၢ်နုာ်တခီလီၤ. တၢ်ဂ့ၢ်တဖၣ်အံၤန့ၣ် ထိၣ်ဟူးထိၣ်ဂဲၤထီၣ်ယၤလၢ ယကစးထီၣ်မၤ တၢ်စံၣ်တဲၤတဲလီၤတၢ်မၤ ဖဲယသးအိၣ်အနံၣ် တဆံအခါန့ၣ်လီၤ.
တၢ်မၤလၢညါတဖၣ်
ဖဲန့ၣ်အဆၢကတီၢ် ပလံာ်လဲၢ်တဖၣ်န့ၣ် ပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲ တၢ်ဘူၣ်တၢ်ဘါလၢအကမၣ်, ပှၤမၤစံပွါယ့လၢ အသူၣ်လီသးကွံတၢ်တဖၣ် ဒီးပဒိၣ်ပပှၢ်တဖၣ် အတၢ်မၤလၢ အတတီတလိၤတဖၣ်ပျီပျီလီၤ. လၢတၢ်န့ၣ်အဃိ ဖဲ ၁၉၃၆ န့ၣ်တၢ်အိၣ်ဖှိၣ်သရၣ် ဟ့ၣ်သဆၣ်ထီၣ်ဝဲ ထြ့နဒဲၤအပဒိၣ်လၢ ကတြီဝဲတၢးထီခိးတၢ် အလံာ်လဲၢ်ခဲလၢာ်လီၤ. ပပာ်ခူသူၣ်လံာ်လဲၢ်တဖၣ် ဘၣ်ဆၣ်ပဆဲးသူအီၤ တုၤလၢအလၢာ်လီၤ. ပသူလံာ်ဖိတဖၣ်, တၢ်ဘိးဘၣ်သ့ၣ်ညါ အလံာ်ဘ့ၣ်ဘၣ်တဖၣ် ဒီးပဟးရဲၣ်လီၤပသးလၢ ပခီၣ်မ့ၢ်ဂ့ၤ လၢလ့ၣ်ယီၢ်မ့ၢ်ဂ့ၤလီၤ. ပသူတၢ်ကလုၢ်အကါ ဒီးပလဲၤစံၣ်တဲၤတဲလီၤတၢ်လၢ ဝ့ၢ်ထူနၤဖူနၤဒီး တုၤလၢ ထြ့နဒဲၤအတၢ်လီၢ်လၢ အယံၤကတၢၢ်တဖၣ်လီၤ. ဖဲန့ၣ်န့ၣ် ပသးခုဒိၣ်မးလီၤ. ယဒိၣ်ထီၣ်ဘၣ်လၢ ပှၤလၢအနီၢ်သးဆူၣ်တဖၣ် အကျါအဃိ အမၤစၢၤယၤလၢ ယကဒိးဘျၢထံဖဲ ယသးအိၣ် ၁၆ နံၣ်အခါလီၤ.
ထူနၤဖူနၤ တၢ်ကလုၢ်အကါ ဒီးဒီပုၢ်ဝဲၢ်တဖၣ်
မ့ၢ်လၢယဟံၣ်ဖိဃီဖိ အတၢ်ဒိဂ့ၤတဲာ်ဘၣ်အဃိ လၢယနီၢ်ဆံးခါလံၤလံၤ ယအဲၣ်ဒိးမၤ မံးၡ့ၣ်နရ့ၣ်လီၤ. ဖဲ ၁၉၄၄, ယလဲၤလၢ အၤရူဘၤဒီး မၤသကိးတၢ်ဒီး အဲမဲၤ ဝံၣ်ဖံ ခါမံၤအခါ ယအဲၣ်ဒိးမၤဒံး မံးၡ့ၣ်နရ့ၣ်လီၤ. ဖဲ ၁၉၄၅ န့ၣ်ပပာ်ဖှိၣ်ထီၣ်ပသး အဂၤတဆံ ဒီးပမၤတၢ်သ့ၣ်နီၣ်ထီၣ်က့ၤအမူးလၢ တၢ်သူၣ်ခုသးခုအပူၤလီၤ. ဒီးလၢခံတနံၣ်န့ၣ် တၢ်အိၣ်ဖှိၣ်အဆိကတၢၢ်တခါ စးထီၣ်အိၣ်ထီၣ်ဝဲလၢ ကီးအံၤအပူၤလီၤ.
ခီဖျိလၢ အီရ့းအဃိ ယဒိးန့ၢ်ဘၣ် တၢ်သးခု
ယလဲၤတုၤဖဲန့ၣ် တယံာ်ဘၣ်ဒီး ယစံၣ်တဲၤတဲလီၤ အီရ့း ဝ့လံၤယၢၤ(စ်) လီၤ. ဒီးအီရ့းဂုာ်ကျဲးစၢး တဲအါလိာ်သးဒီးယၤ ဒ်သိးကပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲလၢ တၢ်သိၣ်တၢ်သီလၢ အမၤလိဘၣ်တ့ၢ်ဝဲတဖၣ် မ့ၢ်တၢ်လၢအဘၣ်န့ၣ်လီၤ. ဘၣ်ဆၣ် ဖဲအဝဲမၤလိလံာ်စီဆှံအခါ သ့ၣ်ညါထီၣ်ဝဲ တၢ်လၢယဟိဝၤယွၤ အဲၣ်ဒိးတဲဝဲတဖၣ် ဒီးဒိးဘျၢထံဖဲ ၁၉၄၇, လါယနူၤအါရံၤ ၅ လီၤ. ဒီးလၢခံန့ၣ် ပအဲၣ်ဘၣ်လိာ်ပသး ဒီးပဖျီပသးလီၤ. ဒီးအီရ့း စးထီၣ်မၤပှၤလဲၤလၢညါဖဲ ၁၉၅၀, လါနိၣ်ဝ့ဘၢၣ်လီၤ. ခီဖျိလၢ အီရ့းအဃိ ယတၢ်အိၣ်မူ ပှဲၤဒီးတၢ်သးခုလီၤ.
တၢ်သူၣ်ခုသးခုလၢပဒိးန့ၢ်ဘၣ် ဖဲတၢ်စံၣ်တဲၤတဲလီၤတၢ်လၢ ကီၢ်နဲးကၠံရံယါ
ဖဲ ၁၉၅၅ န့ၣ်ပှၤကွဲမုာ်ပှၤလၢ ပကလဲၤထီၣ် ကံးလဧးကၠိလီၤ. အဃိ ပကတဲာ်ကတီၤပသးလၢ ကၠိအံၤအဂီၢ်, ပဟးထီၣ်လၢ တၢ်မၤ, ဆါကွံာ်ပဟံၣ်ဒီး တၢ်အဂၤတဖၣ် ဒီးပဟးထီၣ်ကွံာ်လၢ အၤရူဘၤလီၤ. ဖဲ ၁၉၅၆, လါယူၤလံ ၂၉ န့ၣ်ပဖျိထီၣ် ကံးလဧးကၠိ ၂၇ ဘျီတဘျီ ဒီးပလီၤဘၣ်မူဒါလၢ ကီၢ်နဲးကၠံရံယါလီၤ.
နဲးကၠံရံယါ, လဲကီး(စ်) ဘ့ၤသ့လးဟံၣ်ဖိဃီဖိ ဖဲ ၁၉၅၇
ဘၣ်ဃးဒီး တၢ်လၢအပူၤကွံာ်တဖၣ်န့ၣ် အီရ့းတဲဝဲလၢ “ခီဖျိလၢ ယဟိဝၤယွၤ အသးစီဆှံ အတၢ်မၤစၢၤအဃိ မုာ်ဂ့ၤဖှီၣ်ဂ့ၤ ပအိၣ်မူဒ် မံးၡ့ၣ်နရ့ၣ်အသိးန့ၢ်ဝဲလီၤ. ယၤန့ၣ် ယတဒ်သိးဒီး ယဝၤဘၣ်. ယအဲၣ်ဒိးအိၣ်ဒီး ယနီၢ်ကစၢ်အဟံၣ်အဃီဒီး ဟံးဖိဟံးလံၤလီၤ. ဖဲယသ့ၣ်ညါလၢ တၢ်စံၣ်တဲၤတဲလီၤ တၢ်သးခုကစီၣ်တၢ်မၤ မ့ၢ်တၢ်အရ့ဒိၣ်ထဲလဲၣ်အခါ ယဆီတလဲ ယတၢ်ဆိကမိၣ်လီၤ. ဒီးဖဲပဖျိထီၣ် ကံးလဧးကၠိအခါ ယသးဆူၣ်လၢ ယကမၤမံးၡ့ၣ်နရ့ၣ်လံ. ဒီးဖဲပလဲၤထီၣ်လၢ ကဘီ ခွံ မ့ၤရံၤ အခါဒီပုၢ်ဝဲၢ် ဝၢး(သ်) သိထၢၤ လၢအမၤတၢ်လၢ ဒီပုၢ်ဝဲၢ်နီ(ရ်) အရူပူၤန့ၣ် တဲပှၤလၢ ‘လဲၤမုာ်မုာ်နီၤ’ ဝံၤတဲဘၣ်ပှၤလၢ ပကဘၣ်လဲၤမၤတၢ်လၢ ဘ့ၤသ့လးလီၤ. ယကသါသဖှိထီၣ်ဒီး ယတဲလၢ ‘အၢ, ဝံၤလံ.’ ဘၣ်ဆၣ် ယဆီတလဲယသးချ့ချ့ဒီး ယမၤဘ့ၤသ့လးအတၢ်မၤ မုာ်ထီၣ်ဝဲလီၤ. ဖဲန့ၣ်န့ၣ် ယန့ၢ်ဘၣ် မူဒါအကလုာ်ကလုာ်လီၤ. ဒီးတၢ်လၢယဘၣ်သူၣ်ဘၣ်သးအီၤ အဒိၣ်ကတၢၢ်န့ၣ် မ့ၢ်ဝဲပှၤတူၢ်လိာ်တမှံၤလီၤ. မ့ၢ်လၢယအဲၣ်ပှၤဂၤ ဒီးတၢ်မၤအံၤ မၤစၢၤယၤဒ်သိး ယကရ့လိာ်ဘၣ်သးဒီး နဲးကၠံရံယါ ဒီပုၢ်ဝဲၢ်တဖၣ် ဘူးဘူးတံၢ်တံၢ်အဃိလီၤ. ဖဲအဝဲသ့ၣ်ဟဲတုၤအခါ ဘၣ်အၢဘၣ်သီထဲ ဟီၣ်ခိၣ်ကမူၣ်, လီၤဘှံးလီၤတီၤ, ဘၣ်သးအီထံ ဒီးဘၣ်သးအီၣ် တၢ်အီၣ်တၢ်အီလီၤ. ဖဲန့ၣ်အဆၢကတီၢ် ပတူၢ်လိာ်ခီၣ်ဆၢဘၣ်အဝဲသ့ၣ် ဒီးဟ့ၣ်ဂံၢ်ဟ့ၣ်ဘါဘၣ် အဝဲသ့ၣ်အဃိ ပသးခုဒိၣ်မး. တၢ်သ့ၣ်တဖၣ်အံၤခဲလၢာ်န့ၣ် မ့ၢ်ဝဲတၢ်မၤ ယဟိဝၤယွၤအတၢ်မၤအဃိ ဟ့ၣ်ယၤတၢ်သူၣ်မံသးမုာ် ဒီးတၢ်သူၣ်ခုသးခုလီၤ.” ပမူဒါခဲလၢာ်န့ၣ် မၤစၢၤပှၤဒ်သိး ပကဒိၣ်ထီၣ်ထီထီၣ်အဂီၢ်လီၤ.
ဖဲ ၁၉၆၁ န့ၣ်ပဟံၣ်ဖိဃီဖိတဖၣ် ထံၣ်လိာ်အသးဖဲ ထြ့နဒဲၤလီၤ. ဖဲန့ၣ်န့ၣ် ဒီပုၢ်ဝဲၢ်ဘြီ တဲဘၣ်ပှၤ အတၢ်လဲၤခီဖျိလၢ အဂ့ၤဒိၣ်မးတဖၣ် ဖဲကီၢ်အၤဖြံၤကၤလီၤ. ဒီးယၤစ့ၢ်ကီး ယတဲဘၣ်အဝဲသ့ၣ်လၢ တၢ်လဲၤထီၣ်လဲၤထီတဖၣ် လၢကီၢ်နဲးကၠံရံယါန့ၣ်လီၤ. ဒီပုၢ်ဝဲၢ်ဘြီ တီၣ်ထီၣ်အစုလၢ ယဖံဘၣ်ခိၣ် ဒီးတဲဝဲယပၢ်လၢ “ကၠီနံၤ, နတလဲၤဘၣ်လၢ အၤဖြံၤကၤနီတဘျီဘၣ်. ဘၣ်ဆၣ် ဝူဝိၣ်လဲၤတုၤလံ.” ဖဲန့ၣ်ယပါတဲယၤလၢ ‘ဆဲးမၤခီ, ဖိခွါဧၢ, ဆဲးမၤခီ.’ ခီဖျိလၢ ပှၤလၢအနီၢ်သးဆူၣ်ဒ်အံၤတဖၣ် အတၢ်ဟ့ၣ်ဂံၢ်ဟ့ၣ်ဘါဃိ ယသးဆူၣ်ဒိၣ်ထီၣ်လၢ ယကမၤတၢ်စံၣ်တဲၤတဲလီၤတၢ်မၤ တုၤလၢအကတၢၢ်လီၤ.
ဝ့လံၤယၢၤ(မ်) “လံာ်စီဆှံ” ဘြီ ဒီးအမါ အဲထိၤနံယၤ န့ၣ်ဟ့ၣ်ဂံၢ်ဟ့ၣ်ဘါပှၤဒိၣ်မး
ဖဲ ၁၉၆၂ န့ၣ်ယဒိးန့ၢ်ဘၣ် တၢ်ခွဲးတၢ်ယာ်လၢ ယကထီၣ်ဘၣ် ကံးလဧးကၠိ ၃၇ ဘျီတဘျီ လၢအယံာ်ဝဲ အလါတဆံလီၤ. ဒီပုၢ်ဝဲၢ်ဝ့ဖြဲၣ် ကူၣ် လၢအဘၣ်ကွၢ်ထွဲဝဲ နဲးကၠံရံယါ အဝဲၤတြၢ်န့ၣ် ထီၣ်ဘၣ်ဝဲ ကံးလဧးကၠိ ၃၈ ဘျီတဘျီ ဒီးလီၤဘၣ်မူဒါလၢ ကီၢ်အဲကလံးလီၤ. အဃိ ယဘၣ်ကွၢ်ထွဲက့ၤ နဲးကၠံရံယါ အဝဲၤတြၢ်လီၤ. ဒ်ဒီပုၢ်ဝဲၢ်ဘြီ မၤဝဲအသိး ယလဲၤဟးအိၣ်သကိး ဒီပုၢ်ဝဲၢ်ဖဲ နဲးကၠံရံယါတဖၣ်, ယသ့ၣ်ညါထီၣ်အဝဲသ့ၣ် ဒီးယအဲၣ်အဝဲသ့ၣ်လီၤ. အဝဲသ့ၣ် တအိၣ်ဒီးတၢ်ပီးတၢ်လီဒ်သိး ပှၤမုၢ်ဆ့ၣ်မုၢ်ဂီၤဖိလၢ ထံကီၢ်လၢ အလဲၤထီၣ်လဲၤထီတဖၣ်ဒၣ်လဲာ် အဝဲသ့ၣ် အိၣ်ဒီးတၢ်သးခုဒီး တၢ်သူၣ်မံသးမုာ်လီၤ. အဃိ အဝဲသ့ၣ် ပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲလၢ တၢ်အိၣ်မူလၢ အပှဲၤဒီးအခီပညီန့ၣ် တဒိးသန့ၤထီၣ်အသးလၢ ကျိၣ်စ့ဒီး တၢ်ထူးတၢ်တီၤတဖၣ်န့ၣ်ဘၣ်. အဝဲသ့ၣ် အတၢ်အိၣ်အသးတဖၣ် အိၣ်ဒ်အံၤဘၣ်ဆၣ် လၢတၢ်အိၣ်ဖှိၣ်အပူၤန့ၣ် ပထံၣ်ဘၣ်လၢ အဝဲသ့ၣ် အိၣ်ကဆှဲကဆှီ ဒီးလီၤယူးယီၣ်ပာ်ကဲအဃိ လီၤကမၢကမၣ်ဒိၣ်မးလီၤ. ဖဲအဝဲသ့ၣ် ဟဲထီၣ်တၢ်အိၣ်ဖှိၣ်အခါ ဟဲဒိးကါဖးဒိၣ် ဒီးကါဘၢး(စ်)a (ပှၤတ့ထီၣ်အီၤလၢ လီၢ်ကဝီၤဖဲန့ၣ်) လီၤ. လၢကါတဖၣ်အံၤအလိၤန့ၣ် ညီနုၢ်ပှၤကွဲးလီၤဃာ်လံာ်ကျိၤလၢ အလီၤထုးန့ၢ်သူၣ်ထုးန့ၢ်သးတဖၣ်လီၤ. ဖဲန့ၣ်အကျါတခါန့ၣ်မ့ၢ်ဝဲ “ထံလီၤစီၤအါစီၤ ဒုးကဲထီၣ်ပီၣ်လဲၣ်ဖးဒိၣ်” လီၤ.
တၢ်ကတိၤတခါအံၤ ဘၣ်ဝဲလီၤ. မ့ၢ်လၢပဝဲကိးဂၤဒဲး ပတၢ်ဂုာ်ကျဲးစၢးကိးမံၤဒဲးအဃိ ဖဲ ၁၉၇၄ န့ၣ်ကီၢ်အမဲရကၤမ့ၢ်ဝံၤန့ၣ် ကီၢ်နဲးကၠံရံယါ ကဲထီၣ်ကီၢ်ခံဘ့ၣ်တဘ့ၣ်လၢ ပှၤစံၣ်တဲၤတဲလီၤတၢ် အနီၣ်ဂံၢ်ပှဲၤထီၣ်ဝဲ ၁၀၀,၀၀၀ လီၤ. ပတၢ်မၤတဖၣ်န့ၣ် လဲၤထီၣ်လဲၤထီဝဲဒိၣ်မးလီၤ.
ဖဲပှၤအါဂၤ ဟဲနုာ်လီၤလၢ တၢ်မ့ၢ်တၢ်တီအပူၤ အဆၢကတီၢ်န့ၣ် နဲးကၠံရံယါ ထံလီၢ်ကီၢ်ပူၤ တၢ်ဒုးကဲထီၣ်ဝဲ ဆူၣ်ဒိၣ်မးဖဲ ၁၉၆၇ တုၤလၢ ၁၉၇၀ န့ၣ်လီၤ. ပဒီပုၢ်ဝဲၢ်တဖၣ်လၢ အအိၣ်ဖဲ ဘၣ်ယဖြဲလၢ နါကၠၢၤထံကျိအကပၤန့ၣ် ဆဲးကျိးလိာ်အသးဒီး ဝဲၤတြၢ်တန့ၢ်ဘၣ် အိၣ်ဝဲလၢအလါတဖၣ်ညါ. အဃိ ပဘၣ်လဲၤဆှၢန့ၢ်အဝဲသ့ၣ် နီၢ်သးအတၢ်အီၣ်တၢ်အီတဖၣ်လီၤ. ဒ်ယတဲတ့ၢ်လၢ အခီၣ်ထံးအသိး ပဃ့ဘါထုကဖၣ်, ပသန့ၤပသးလၢ ယဟိဝၤယွၤ ဒီးပလဲၤခီဂာ်ထံကျိအံၤ တဘျုးဘျီလီၤ.
တၢ်လီၤဘၣ်ယိၣ်လၢ ပထံၣ်ဘၣ်အီၤဖဲ ပကလဲၤခီဂာ် ထံကျိနါကၠၢၤအခါန့ၣ် ယသ့ၣ်နီၣ်ဘၣ်က့ၤအီၤဂ့ၤဂ့ၤလီၤ. ပဘၣ်ခီဂာ်ထံကျိအံၤလၢ သုးဖိလၢ အဖီၣ်တၢ်စုကဝဲၤတဖၣ်, တၢ်ဆူးတၢ်ဆါ ဒီးတၢ်လီၤဘၣ်ယိၣ် အဂၤတဖၣ်အကျါလီၤ. လၢဘၣ်ယဖြဲန့ၣ် တၢ်လီၤဘၣ်ယိၣ်အိၣ်အါန့ၢ်ဒံး ပဘၣ်လဲၤခီဂာ် ပဒိၣ်အသုးဖိတဖၣ်ဒံးလီၤ. ဘၣ်တနၤန့ၣ် ပအိၣ်လၢ အဆီဘၤ ဒီးပလဲၤခီဂာ် ထံကျိနါကၠၢၤလၢချံ ဒီးပလဲၤဆူ အါနံၤၡၤလီၤ. ဒီးပလဲၤဟ့ၣ်ဂံၢ်ဟ့ၣ်ဘါ တၢ်အိၣ်ဖှိၣ်သးပှၢ် လၢအအိၣ်ဖဲ အံၤနူကူၤလီၤ. ဒီးတၢ်လဲၤလၢအဂၤတခါန့ၣ် မ့ၢ်ဝဲပလဲၤဟ့ၣ်ဂံၢ်ဟ့ၣ်ဘါ တၢ်အိၣ်ဖှိၣ်သးပှၢ် လၢအအိၣ်ဖဲ အဲဘၤလီၤ. တၢ်လီၢ်အံၤန့ၣ် ပဒိၣ်ပာ်လီၤတၢ်သိၣ်တၢ်သီလၢ တၢ်မ့ၢ်ခံးလီၤန့ၣ် ပှၤဒွဲၣ်ကပီၤမ့ၣ်အူ တန့ၢ်ဘၣ်. ဒီးဖဲပမၤတၢ်အိၣ်ဖှိၣ်ဖဲ ဝ့ၢ်ဖီၣ် ဟါခီၣ် အခါ ပဒိၣ်အသုးဖိတဖၣ် ဟဲတုၤလၢ ဝ့ၢ်အချၢလံအဃိ ပဘၣ်မၤကတၢၢ်ကွံာ် ပတၢ်အိၣ်ဖှိၣ်လၢ တၢ်ထုကဖၣ် ချ့ချ့လီၤ.
တၢ်အိၣ်ဖှိၣ်တဖၣ်အံၤန့ၣ် ဒုးနာ်န့ၢ် ပဒီပုၢ်ဝဲၢ်သးဘိတဖၣ်အံၤလၢ ယဟိဝၤယွၤကဟုကယာ် ဒီးအဲၣ်အဝဲသ့ၣ် တကးဒံးဘၣ် အဝဲသ့ၣ် ဒိးန့ၢ်ဘၣ်ဝဲ တၢ်ဟံးစုနဲၣ်ကျဲလၢ ဘၣ်ဃးဒီး တၢ်အိၣ်ဘၢၣ်စၢၤဒီး တၢ်အိၣ်ဃူအိၣ်ဖိးလီၤ. နဲးကၠံရံယါ ဒီပုၢ်ဝဲၢ်တဖၣ်န့ၣ် လဲၤခီဖျိဝဲ တၢ်ဒုးတၢ်ယၤလၢ အလီၤပျံၤလီၤဖုးအံၤ န့ၢ်ဝဲဂ့ၤဂ့ၤဘၣ်ဘၣ်လီၤ. အဝဲသ့ၣ် ပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲ တၢ်အဲၣ်လၢအဒိၣ်န့ၢ်ဒံး ကလုာ်ဒူၣ် အတၢ်သးဟ့လိာ်သးတဖၣ် ဒီးဆဲးပၢၤဃာ် ခရံာ်ဖိအတၢ်ဃူတၢ်ဖိးတဖၣ်လီၤ. ဖဲအဝဲသ့ၣ်ထံၣ်ဘၣ်ဒီး တၢ်မၤကွၢ်တဖၣ်အံၤ အဆၢကတီၢ် ပအိၣ်ဘၣ်ဒီးအဝဲသ့ၣ်အဃိ မ့ၢ်တၢ်ခွဲးတၢ်ယာ်လီၤဆီဖးဒိၣ်လီၤ.
ဖဲ ၁၉၆၉ န့ၣ်ပှၤမၤဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ် ကဝီၤအတၢ်အိၣ်ဖှိၣ်လၢ အခိၣ်တီမ့ၢ်ဝဲ “တၢ်ဃူတၢ်ဖိးလၢ ဟီၣ်ခိၣ်ချၢ” (Peace on Earth) ဖဲယဲခံၤ စတ့ဒံၤယဲး, နူယီး ဒီးဒီပုၢ်ဝဲၢ်မ့လထၢၤ ကၠီၣ် ဟဲခၠၢၤ ကဲဝဲပှၤပၢၤလီၢ်ဆ့ၣ်နီၤလီၤ. ဖဲန့ၣ်န့ၣ် ဒ်ယမ့ၢ် အပှၤမၤစၢၤတၢ်ဖိတဂၤအသိး ယမၤလိန့ၢ်ဘၣ်တၢ်အါမးလီၤ. ယဒိးန့ၢ်ဘၣ်တၢ်မၤလိအံၤန့ၣ် မ့ၢ်ဝဲတၢ်ဆၢကတီၢ်လၢ အကြၢးအဘၣ်လီၤ. ခီဖျိလၢ ဖဲ ၁၉၇၀ န့ၣ်ပအိၣ်ဒီး ဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ် အတၢ်အိၣ်ဖှိၣ် လၢအမ့ၢ် “ပှၤလၢအဒိးန့ၢ်ဘၣ် ကစၢ်ယွၤ အတၢ်ဘၣ်သးတဖၣ်” (Men of Goodwill) ဖဲလဲကီး(စ်) နဲးကၠံရံယါအဃိလီၤ. ပမၤတၢ်အိၣ်ဖှိၣ်အံၤ ဖဲထံကီၢ်တၢ်ဒုးဝံၤ တယံာ်ဘၣ်သနာ်က့ ခီဖျိလၢ ယဟိဝၤယွၤအတၢ်မၤစၢၤအဃိ ပမၤအီၤ ဝံၤဝဲဂ့ၤဂ့ၤဘၣ်ဘၣ်လီၤ. တၢ်အိၣ်ဖှိၣ်အံၤ ပှၤမၤအီၤလၢ ကျိာ် ၁၇ ကျိာ်အဃိ မ့ၢ်တၢ်လၢအလီၤကမၢကမၣ်ဒိၣ်မး ဒီးပှၤဟဲထီၣ်ခဲလၢာ်အိၣ်ဝဲ ၁၂၁,၁၂၈ ဂၤလီၤ. ဒီပုၢ်ဝဲၢ် နီ(ရ်), ဒီပုၢ်ဝဲၢ် ဟဲခၠၢၤ ဒီးပှၤအဂၤတဖၣ် လၢအအိၣ်ဟဲလၢ ကီၢ်အမဲရကၤဒီး ကီၢ်အဲကလံးန့ၣ် ဟဲဒိးဝဲ ကဘီယူၤဒီးဟဲကွၢ်ဝဲ ပှၤဒိးဘျၢထံအဂၤ ၃,၇၇၅ ဂၤလီၤ. စးထီၣ်လၢ ဘူၣ်ယဲၢ်ဆံဝံၤန့ၣ် တၢ်အိၣ်ဖှိၣ်အံၤမ့ၢ်ဝဲ တၢ်အိၣ်ဖှိၣ်လၢ ပှၤဒိးဘျၢထံအနီၢ်ဂံၢ် အအါကတၢၢ်တခါလီၤ. လီၤဂာ်လၢ ယတၢ်အိၣ်မူပူၤန့ၣ် ယတၢ်မၤတအါထဲသိးဒီး ယမၤစၢၤတၢ်လၢ တၢ်အိၣ်ဖှိၣ်အံၤအဂီၢ် နီတဘျီဘၣ်. ပှၤစံၣ်တဲၤတဲလီၤတၢ်ဖိတဖၣ် ဟဲအါထီၣ်ဝဲ ကယီကယီတမ့ၢ်ဘၣ်, ဟဲအါထီၣ်ဝဲ ချ့ချ့လီၤ.
“ပှၤလၢအဒိးန့ၢ်ဘၣ် ကစၢ်ယွၤ အတၢ်ဘၣ်သးတဖၣ်” (Men of Goodwill) ဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ် ကဝီၤအတၢ်အိၣ်ဖှိၣ်န့ၣ် ထုးန့ၢ်ဝဲ ပှၤအဂၤ ၁၂၁,၁၂၈ အသး, အဝဲသ့ၣ် ကတိၤကျိာ် လီၤဆီလိာ်သး ၁၇ ကျိာ် ဒီးဖဲန့ၣ်အကျါ ပၣ်ဃုာ်ဒီး အံဘိၤအကျိာ်
ဖဲယအိၣ်လၢ ကီၢ်နဲးကၠံရံယါ အနံၣ် ၃၀ ဘျဲၣ်အတီၢ်ပူၤ ယမၤတၢ်ဒ် ပှၤလဲၤတရံးအံးက့ၤကွၢ်က့ၤတၢ် (traveling overseer) ဒီးဟီၣ်ကဝီၤဒိၣ် အပှၤကွၢ်တၢ်လၢ အၤဖြံၤကၤ မုၢ်နုာ်တခီလီၤ. မံးၡ့ၣ်နရ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ် ပှၤမ့ၢ်သူၣ်အိၣ်သးအိၣ်အီၤ ဒီးဟ့ၣ်ဂံၢ်ဟ့ၣ်ဘါအီၤန့ၣ် အဝဲသ့ၣ် ပာ်လုၢ်ပာ်ပှ့ၤဝဲ ဒိၣ်မးလီၤ. ပပာ်ဖျါထီၣ်ဘၣ်လၢ ပသူၣ်အိၣ်သးအိၣ် အဝဲသ့ၣ်အဃိ ပသးခုဒိၣ်မးလီၤ. ယသ့ၣ်ညါထီၣ်လၢ ဒ်သိးပှၤကဒိၣ်ထီၣ်ထီထီၣ်, ကအိၣ်ဒီးတၢ်ဂံၢ်တၢ်ဘါ ဒီးတၢ်ဃူတၢ်ဖိး လၢယဟိဝၤယွၤ အတၢ်ကရၢကရိအပူၤအဂီၢ် ပကဘၣ်ပာ်ဖျါထီၣ် တၢ်သူၣ်အိၣ်သးအိၣ်အဝဲသ့ၣ်လီၤ.
ထဲဒၣ်လၢ ယဟိဝၤယွၤအတၢ်မၤစၢၤအဃိ ပလဲၤခီဖျိ တၢ်ကီတၢ်ခဲတဖၣ်လၢ ပထံၣ်ဘၣ်အီၤ ခီဖျိလၢ ထံကီၢ်တၢ်ဒုးတၢ်ယၤ ဒီးတၢ်ဆူးတၢ်ဆါတဖၣ် န့ၢ်ဝဲလီၤ. ပထံၣ်ဘၣ်လၢ ယဟိဝၤယွၤ ဆိၣ်ဂ့ၤပှၤထီဘိလီၤ. အီရ့းတဲဝဲလၢ–
“ပတူၢ်ဘၣ် တၢ်ညၣ်ဂိၢ် တဘျုးဘျီညါလီၤ. ဘၣ်တဘျီန့ၣ် ယဝၤသးပ့ၤနီၣ်အသး ဒီးအဝဲဘၣ်လဲၤထီၣ် တၢ်ဆါဟံၣ်လၢ လဲကီး(စ်) လီၤ. ပှၤတဲယၤလၢ ဘၣ်သ့ၣ်သ့ၣ် အကသံလီၤ. ဘၣ်ဆၣ် လီၤသးခုဒိၣ်မးလၢ အဝဲတသံဘၣ်. ဖဲအဝဲနီၣ်ထီၣ်က့ၤအသးအခါ အဝဲစံၣ်တဲၤတဲလီၤ ဘီမုၢ်တၢ်သးခုကစီၣ်ဆူ ပှၤကွၢ်ထွဲပှၤဆါလၢ အကွၢ်ထွဲအီၤန့ၣ်လီၤ. လၢခံန့ၣ် ပလဲၤအိၣ်သကိးက့ၤ မံၣ်စထၢၤ နွါဘံၤဝံၤ လၢအမ့ၢ် ပှၤကွၢ်ထွဲပှၤဆါ ဒ်သိးအဝဲ ကသးအိၣ် လံာ်စီဆှံအါထီၣ်အဂီၢ်လီၤ. အဝဲတူၢ်လိာ်တၢ်မ့ၢ်တၢ်တီ ဒီးလၢခံန့ၣ် ကဲထီၣ်ဝဲ တၢ်အိၣ်ဖှိၣ်သးပှၢ်ဖဲ အဲဘၤလီၤ. ယၤစ့ၢ်ကီး ယမၤစၢၤဘၣ် ပှၤအါဂၤ ဃုာ်ဒီးပှၤမူးစလ့ၣ်ဖိ လၢအသးဆူၣ်တဖၣ် လၢကဟ့ၣ်လုၢ်ထီၣ်အသးဆူ ယဟိဝၤယွၤအအိၣ်အဂီၢ်လီၤ. ပသးခုဒိၣ်မးလၢ ပသ့ၣ်ညါထီၣ် ဒီးပအဲၣ်ဘၣ် ပဒီပုၢ်ဝဲၢ် ဖဲနဲးကၠံရံယါ ဒီးအဝဲသ့ၣ် အတၢ်ဆဲးတၢ်လၤ, အလုၢ်အလၢ် ဒီးအကျိာ်လီၤ.”
ဒီးအဂၤတမံၤန့ၣ် ပမၤလိန့ၢ်ဘၣ်လၢ ဖဲပလဲၤစံၣ်တဲၤတဲလီၤတၢ်လၢ တၢ်လီၢ်အဂၤအခါ ဒ်သိးပတၢ်မၤ ကဒိၣ်ထီၣ်ထီထီၣ်အဂီၢ် ပဒီပုၢ်ဝဲၢ်မုၣ်ခွါတဖၣ် အတၢ်ဆဲးတၢ်လၤ မ့ၢ်လီၤဆီလိာ်သးဒီးပှၤသနာ်က့ ပကဘၣ်အဲၣ်အဝဲသ့ၣ်လီၤ.
မူဒါလၢ အသီတဖၣ်
ပမၤတၢ်လၢ နဲးကၠံရံယါ အဘ့ၤသ့လးဝံၤ ဖဲ ၁၉၈၇ န့ၣ်ပန့ၢ်ဘၣ်မူဒါအသီလၢ ပကလဲၤမၤ မံးၡ့ၣ်နရ့ၣ် ဖဲကီးစ့ၣ် လူစံၤယၤ, ခရ့ဘံယၢၤလီၤ. ပသးခုဒိၣ်မး ဘၣ်ဆၣ် ပထံၣ်ဘၣ်ဒီး တၢ်ကီတၢ်ခဲလၢအသီတဖၣ်လီၤ. တၢ်လီၢ်ဖဲစ့ၣ် လူစံၤယၤန့ၣ် တဒ်သိးဒီး အၤဖြံၤကၤဘၣ်. မ့မ့ၢ်လၢ ကီၢ်အၤဖြံၤကၤန့ၣ် ပှၤပိာ်ခွါတဖၣ် ဟံးန့ၢ်အမါ အါမး ဘၣ်ဆၣ် မ့မ့ၢ်လၢ စ့ၣ် လူစံၤယၤန့ၣ် ပှၤနီၢ်ဒီမါဝၤတဖၣ် တဖျီအသး ဒ်တၢ်သိၣ်တၢ်သီအိၣ်ဝဲအသိးဘၣ် ဒီးအိၣ်ဃုာ်ဝဲ ဒ်သိးသိးလီၤ. ကစၢ်ယွၤအကလုၢ်ကထါ အစိအကမီၤ ထိၣ်ဟူးထိၣ်ဂဲၤထီၣ် ပပှၤမၤလိလံာ်စီဆှံဖိအါဂၤ လၢကမၤတၢ်ဆီတလဲအဂီၢ်လီၤ.
ပထီၣ်ပှၢ် ၆၈ နံၣ်အတီၢ်ပူၤန့ၣ် ယအဲၣ်အီရ့းဒိၣ်မး
ခီဖျိလၢပသးပှၢ်ထီၣ်အဃိ ဖဲ ၂၀၀၅ န့ၣ်ပှၤပၢဆှၢတၢ်ကမံးတံာ် မၢပက့ၤသုးပသးဆူ ဝဲၤလီၢ်ခိၣ်သ့ၣ်လၢ ဘရိးကလ့ၣ်, နူယီး, U.S.A လီၤ. ကိးနံၤဒဲးန့ၣ် ယစံးဘျုးယဟိဝၤယွၤလၢ အဟ့ၣ်ယၤအီရ့းအဃိလီၤ. ဖဲ ၂၀၁၅ န့ၣ်အဝဲသံသဒၣ်ကွံာ်ယၤအဃိ ယတူၢ်ဘၣ်ဒ်လဲၣ်န့ၣ် ယတဲမးတသ့လၢၤဘၣ်. အဝဲမ့ၢ် ယတံၤသကိးလၢအဂ့ၤဒိၣ်မး ဒီးမ့ၢ်မါလၢ အလီၤအဲၣ်လီၤကွံ လၢအအိၣ်ဒီး တၢ်ဂ့ၤတၢ်ဝါအါမးန့ၣ်လီၤ. ဖဲပထီၣ်ပှၢ် ၆၈ နံၣ်အတီၢ်ပူၤန့ၣ် ယအဲၣ်အီၤဒိၣ်မးလီၤ. ပသ့ၣ်ညါထီၣ်လၢ လၢဟံၣ်ဃီပူၤမ့ၢ်ဂ့ၤ, လၢတၢ်အိၣ်ဖှိၣ်အပူၤမ့ၢ်ဂ့ၤ ဒ်သိးပကအိၣ်ဒီးတၢ်သးခုအဂီၢ် ပကဘၣ်ပာ်ကဲ ပှၤလၢအတီခိၣ်ရိၤမဲတၢ်, ပျၢ်လိာ်သးတၢ်ကမၣ်, အိၣ်ဒီးတၢ်ဆီၣ်လီၤသး ဒီးပာ်ဖျါထီၣ် သးအတၤသၣ်တဖၣ်လီၤ.
ဖဲပသးအဂံၢ်ဘါလီၤစၢ်အခါ ပသန့ၤပသးလၢ ယဟိဝၤယွၤအအိၣ် ဒ်သိးကမၤစၢၤပှၤလၢ ပကဆဲးမၤ အတၢ်မၤအဂီၢ်လီၤ. ဒီးဖဲပမၤတၢ်ဆီတလဲအခါ ပထံၣ်ဘၣ်လၢ တၢ်အိၣ်အသးတဖၣ်န့ၣ် ဂ့ၤဒိၣ်ထီၣ်န့ၢ်ဒံးအလီၢ် ကိးဘျီဒဲးလီၤ. ဘၣ်ဆၣ် တၢ်လၢအဂ့ၤကတၢၢ်န့ၣ် ကဟဲတုၤဝဲလီၤ.—ယၡါယၤ ၆၀:၁၇; ၂ ကရံၣ်သူး ၁၃:၁၁.
လၢထြ့နဒဲၤဒီးထိၤဘါကိၤန့ၣ် ယဟိဝၤယွၤဆိၣ်ဂ့ၤ ယမိၢ်ယပၢ်ဒီး ပှၤဂၤတဖၣ် အတၢ်ဂုာ်ကျဲးစၢးအဃိ ပမ့ၢ်ကွၢ်တၢ်ကွဲးနီၣ် လၢခံကတၢၢ်န့ၣ် ပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲလၢ ပှၤလၢအအိၣ်လၢ တၢ်မ့ၢ်တၢ်တီအပူၤန့ၣ်အိၣ်ဝဲအဂၤ ၉,၈၉၂ ဂၤလီၤ. ဖဲအၤရူဘၤအပူၤ တၢ်အိၣ်ဖှိၣ်အိၣ်ထီၣ် အဆိကတၢၢ်လၢ ယလဲၤအိၣ်ဘၣ်န့ၣ် ပှၤအါဂၤမၤတၢ်ဒ်သိး တၢ်အိၣ်ဖှိၣ် ကဂၢၢ်ကျၢၤထီၣ်အဂီၢ်လီၤ. ဒီးဖဲကီးဝဲအံၤအပူၤန့ၣ် တၢ်အိၣ်ဖှိၣ်အိၣ်ဝဲ ၁၄ ခါလီၤ. ဒီးလၢနဲးကၠံရံယါ န့ၣ်ပှၤစံၣ်တဲၤတဲလီၤတၢ်ဖိ အနီၣ်ဂံၢ်အါထီၣ်ဝဲတုၤလၢ ၃၈၁,၃၉၈ လီၤ. ဒီးမ့မ့ၢ်လၢ ကီးစ့ၣ် လူစံၤယၤ န့ၣ်ပှၤလၢအဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤ ယဟိဝၤယွၤအဘီအမုၢ်န့ၣ်အိၣ်ဝဲ ၇၈၃ ဂၤလီၤ.
ခဲအံၤန့ၣ် ယသးအိၣ် အနံၣ် ၉၀ လံ. စံးထီၣ်ပတြၢၤ ၉၂:၁၄ တဲဝဲလၢ ပှၤလၢအလီၤဂာ်ဒီး သ့ၣ်လၢအဘၣ်တၢ်သူၣ်လီၤအီၤ လၢယဟိဝၤယွၤအဟံၣ်န့ၣ် “တုၤအသးပှၢ်ဒီး ကသၣ်ထီၣ်ဒံးဒီး ကအိၣ်ပှဲၤဒီး အထံဒီးသံကစဲာ်” လီၤ. လၢယတၢ်အိၣ်မူ ဒီတစိၤန့ၣ် ယမၤယဟိဝၤယွၤအတၢ်မၤအဃိ ယသးခုဒိၣ်မးလီၤ. ခရံာ်ဖိအတၢ်န့ၢ်သါ လၢယဒိးန့ၢ်ဘၣ်အီၤ ထူးထူးတီၤတီၤန့ၣ် ဟ့ၣ်ယၤတၢ်ဂံၢ်တၢ်ဘါ ဒ်သိးယကမၤ ယဟိဝၤယွၤအတၢ်မၤ လၢလၢပှဲၤပှဲၤလီၤ. ခီဖျိလၢ ယဟိဝၤယွၤ အတၢ်အဲၣ်လၢအတီအဃိ အဝဲဟ့ၣ်ယၤအခွဲးလၢယက “ဂ့ၤထီၣ်ဝဲလၢ [ယ] ကစၢ်အဂၢၤပူၤလီၤ.”—စံးထီၣ်ပတြၢၤ ၉၂:၁၃.
a ကွၢ် Awake! of March 8, 1972, pp. 24-26 တက့ၢ်.