Yisinke Bibeli?
Eyi za uyunga ko Bibeli
MoBibeli kwa kara mo nobuke 66. Azo kwa zi tjenge ure wonomvhura hambara 1 600. MoBibeli kwa kara mo mbudi zongwa—“nonkango daKarunga.”—1 Vatesaronika 2:13.
Eyi ya hamene mosirongwa esi
Usili kuhamena Bibeli
Yilye ga tjenge Bibeli? Karunga yige ga retesa po Bibeli, age kwa ruganesere vagara wokusika po-40 va zi tjange. Vamwe wovagara owo kuna kara Mosesa, hompa Ndafita, Mateusa, Marukusa, Rukasa ntani Johanesa.a Karunga kwa geve magano gendi kovagara ava va tjenge Bibeli yipo va tjange mbudi zendi.—2 Timoteusa 3:16.
Pokuyifanekesa: Munangesefa ta tantere hamutjanga a tjange mbudi. Nye nampili ngoso magano ogo gana kara mombudi gamwenya ngesefa nye kapisi gahamutjanga. Ya lifana, Karunga yige ga retesa po Bibeli, nampili ngomu ga ruganesere vagara va tjange mbudi za mo.
Yisinke azi tanta nkango “Bibeli”? “Bibeli” kwa tunda konkango zoRugereka biblia, ezi azi tanta asi “tubukegona.” Konyima, nkango biblia ngava zi ruganesa mokutamba konobuke dononunu va tura kumwe edi va ninka di kare Bibeli.
Siruwo musinke va tjenge Bibeli? Bibeli kwa tamekere ku zi tjanga momvhura 1513 komeho a wize Jesus ntani kwa pwire kuzi tjanga konyima zonomvhura 1 600 koyiha yomvhura 98 siruwo sanaina.
Kupi za kara Bibeli ezi va hovere kutjanga? Bibeli ezi va hovere kutjanga za zonauka, morwa ava va tjenge Bibeli kwa zi tjenge poyininke yokuzonauka usimbu ngwendi papyrus ntani parchment. Nye valirongi kwa tjangwilire Bibeli nomvhura dononzi noku zi pungura.
Yisinke “Etestamende lyekurukuru” ntani “Etestamende lyepe”? Etestamende lyekurukuru kuna kara ruha roBibeli oru va tjenge unene po moRuhebeli,b aro ku ru tumbura hena asi Matjangwa goRuhebeli. Etestamende lyepe kwa tamba koruha roBibeli oru va tjenge moRugereka, aro ku ru tumbura hena asi Matjangwa goRugereka goSikriste. Maruha aga gavali yigo va tura kumwe ga kare buke zimwe, ezi ava tumbura asi Matjangwa gokupongoka.c
Yisinke ya kara moBibeli? Amo kwa kara mo ehistoli, noveta, mauporofete, nomutango, yisewe, nonsumo ntani nombilive.—Tara “Nobuke domoBibeli.”
Mbudi musinke za kara moBibeli?
Bibeli kwa tameka pokusimwitira omu Karunga Munankondo nadinye ga sitire eguru nevhu. Kupitira moBibeli, age kwa divisa edina lyendi,Jehova. Age kuna kuzigida vantu va mu dive.—Episarome 83:18.
Bibeli kufaturura omu Karunga va mu divisa mepuko ntani kufaturura hena omu natu mu popera koyimpempa oyo.
Bibeli za horora sitambo saKarunga kovantu ntani kevhu. Za likida omu Karunga nga ya gusa po ruhepo oru vana kuligwanekera naro vantu.
Bibeli kugava mapukururo gomawa aga natu ruganesa nkenye ezuva. Pasihonena:
Kukara noukaume wouwa. “Nayinye eyi mwa harera vantu asi va yi mu ruganene, none omu yi va ruganene.”—Mateusa 7:12.
Kutanta asi: Twa hepa kutekura vantu moomu tuna hara va tu tekure.
Kulididimikira yinka. “Mwa ha kara nosinka seyi yomungura, yeeyi lyomungura noyinka yalyo.”—Mateusa 6:34.
Kutanta asi: Mevango lyokukara nosinka kuhamena eyi ngayi horoka komeho, ngano tu demeneneni kezuva limwe posikando.
Kukara nononkwara doruhafo. “Nkenye gumwe gweni ga hepa kuhara mukadendi moomu ga lihara mwene ano mukadi ga hepa kufumadeka unene mugara gwendi.”—Vaefeso 5:33.
Kutanta asi: Eharo nefumadeko mulyo mokututompoka mononkwara.
Bibeli va zi tjindja ndi?
Hawe. Valirongi kwa hetakanesa matjango ganare noBibeli ezi twa kuruganesa ngesi. Awo va dimburura asi mbudi zomoBibeli kapi va zi tjindja. Nsene asi Karunga ana hara mbudi zendi va zi rese noku zi kwata egano, age kapi ta pulisire mbudi zendi va zi tjindje.d—Jesaya 40:8.
Morwasinke pwa karera matoroko gomanzi goBibeli?
Sinzi sovantu neina kapi tava vhuru kukwata egano maraka aga ngava uyunga nare. Nye moBibeli kwa kara mo “mbudi zongwa” kovantu ‘wokonomuhoko nadinye nokomarudi nagenye ntani nokomaraka nagenye.’ (Ehororo 14:6) Morwa oyo, vantu va hepa etoroko lyoBibeli meraka eli nava vhura kuresa noku kwata egano mbudi zaKarunga.
Pwa kara nonkedi ntatu omu ava toroka Bibeli:
Kutoroka tunda nkango zende nkango kuturoka moomu ya sikama meraka omu va zi tjenge.
Kutoroka tunda egano zende egano kuruganesa nonkango edi adi likida etanto lyemeraka omu va zi tjenge.
Kutoroka omu nava yi kwata egano kuzara nonkango monkedi ezi nava yi kwata egano, nositambo sokuninkisa vantu va hafere kuresa. Nye, nkedi ezi zetoroko kuvhura kupempura etanto lyombudi.
Mokuninka asi etoroko lyoBibeli li kare lyewa, pwa hepa ehetakano lyomu va zi tjenge ntani nomaraka aga vana kuruganesa vantu ngesi yipo vantu va gwane mbudi zaKarunga zouhunga.e
Yilye ga tokwere eyi nava tjanga moBibeli?
Karunga yige ga tokwere eyi nava tjanga moBibeli. Pomuhowo, age kwa horowere muhoko goVaisraeli no ku gu pa ‘mbudi zendi.’—Varoma 3:2.
Nobuke dimwe domoBibeli kwa zumbana ndi?
Hawe. Kapi kwa kara nobuke dokuzumbana edi da dira kukara moBibeli. Vamwe kuvhura va uyunge asi nobuke dimwe edi va pungwire nare kwa kara ruha ronobuke domoBibeli.f Nye mbudi ezi za kara moBibeli nombudi ezi za kara monobuke odo za lisiga. (2 Timoteusa 1:13) Nobuke domoBibeli edi ga retesa po Karunga kwa liza. Eyi kapi ya lifana nonobuke dimwe danare edi ava ninki vantu asi nado kuna kara ruha roBibeli.g
Omu no gwana novelise moBibeli
Nobuke domoBibeli
a Pokudiva nobuke domoBibeli ntani yilye ga di tjenge ntani siruwo esi va di tjenge, tara “Mauzera gonobuke domoBibeli.”
b Turuha tumwe to Bibeli kwa tu tjenge moRuarameya, eraka eli hambara li lifane noRuhebeli.
c Sinzi sovaresi woBibeli kwa hara kuruganesa nonkango “Matjangwa goRuhebeli” ntani “Matjangwa goRugereka goSikriste.” Pokuruganesa nonkango odo, kulikida asi egano olyo asi “Etestamende lyekurukuru” kwato mulyo ntani kwa li pinganesera po “Etestamende lyepe” epuko.
d Tara “Bibeli va zi tjindja ndi?”
e Vamwe kuhafera kuresa Bibeli—Etoroko lyouzuni woupe morwa za vyuka ntani ureru ku zi resa. Tara “Bibeli New World Translation kwa vyuka ndi?”
f Nobuke edi ku di tumbura asi Apocrypha. Kuliza noEncyclopædia Britannica, “moyimbapiratjangwa yoBibeli, [nkango ezi kutamba] kwa kara ponze zomatjangwa”—ponze zonobuke edi da hamena moBibeli.
g Komauzera gomanzi, tara “Mavangeli—Usili kuhamena Jesus?” moRuhingilisa.