Novemba

Wau vo ke tuzeye mawonso ko mu kuma kia mambu mabwila Yona, tulenda yindula vo Yona kafwanua bundwa vuvu ko yovo ke nkwa kwikizi ko. Yave yandi kibeni wakanikina Yona kenda samuna e mfundis’andi kuna Ninive. Kansi vana fulu kia lemvokela Yave, Yona wakota muna nzaza yayendanga ku fulu kiankaka yo ‘tina vana ndose a Yave.’ (Yona 1:1-3) Avo i ngeye, nga wadi vana Yona e lau diankaka kimana kalungisa e kiyekwa kiandi? Nanga kwadi wo vanga ko. Kansi, Yave wamvana e lau diankaka. (Yona 3:1, 2) Muna sambu kiandi, Yona wasonga kikilu e mpil’a muntu kakala. (Yona 2: 1, 2, 9) Dialudi vo Yona nkumbu miayingi kasamba kwa Yave, kansi e sambu kiandi muna vumu kia mbizi a maza kikutusadisanga mu bakula vo Yona ke mpasi muntu ko ona watina e kiyekwa kiandi. E sambu kiandi kiasonga vo nlembami kakala, ke ntokozi ko ye wazola lemvokela Yave. Ke diasivi ko mu mona vo Yave kasia sungididi ko muna vilwa wa Yona. Wawá e sambu kiandi yo kwamanana kunsadila se ngunza. Kieleka, diamfunu kikilu kwa akuluntu mu “teka wá” yovo zaya e ziku kia diambu vitila bavana e longi kwa mpangi. w20.04 15 ¶4-6

Akristu a tandu kiantete bakwikilanga muna malongi mama yo bund’e vuvu muna mwand’avelela kimana babakula e Diambu dia Nzambi. Yau kibeni bavavululanga kimana bakala ye ziku vo malongi mama muna Sono matukanga. (Mav. 17:11, 12; Ayib. 5:14) Ke bakumika kaka lukwikilu lwau ko mu kuma kia zola basongwanga kw’ampangi. Ke basambila mpe kaka Yave ko mu kuma kia kikundi kiambote bakala kiau ye Akristu akaka. Kansi, o lukwikilu lwau lwakumama mu kuma kia “zayi wasikila wa Nzambi.” (Kol. 1:9, 10) E ludi kia Diambu dia Nzambi ke kisobanga ko. (Nku. 119:160) Kasikil’owu, e ludi ke kisobanga ko avo mpangi eto utuvangidi diambu diambi yovo ovolele sumu diampwena. Ke kisobanga mpe ko vava tuwanananga ye mambu mampasi. Muna kuma kiaki, diambote twatoma zayanga malongi ma Bibila yo kala ye ziku vo malongi mama maludi kikilu. Avo lukwikilu lweto lwakumama mu kuma kia ludi kina muna Bibila, lukututanina vava tutontwa wauna e mbwa a nzaza isimbininanga e nzaza mu lembi dimuka mu kuma kia tembwa kiangolo. w20.07 9 ¶6-7

Vava tuyikamanga mpangi zandi zakuswa, Yesu obadikilanga dio nze yandi tuyikamanga. (Mat. 25:34-40) E mpila isundidi tulenda sadisila akuswa, i kuyivananga muna salu kia kitula wantu se alongoki, kadi i diau Yesu kakanikina alandi andi vo bavanga. (Mat. 28:19, 20) Muna lusadisu lwa “mameme mankaka” mpangi za Kristu belendanga lungisa e salu kia samuna e nsangu zambote kisalwanga omu nz’amvimba. (Yoa. 10:16) Avo u mosi muna mameme mankaka, konso ntangwa ovaikanga muna salu kia umbangi, kusonganga kaka o zola kwa Akristu akuswa ko kansi kwa Yesu mpe. Tulenda mpe kituka akundi a Yave yo Yesu muna vananga tukau kimana twayikama e salu befilanga. (Luka 16:9) Kasikil’owu, tulenda yikama e salu kisalwanga mu nz’amvimba, muna sadisa ampangi bebwilwanga e sumbula. Tulenda mpe vana tukau mu kuma kia nkutakani eto yo sadisa ampangi bavuidi lusadisu o mfunu.—Nga. 19:17. w20.04 24 ¶12-13

O ungunza wasakula vo ntinu a node “ke zitisa Nzambi a mase mandi ko.” Aweyi o ungunza wau walunganena? O luyalu lwa União Soviética lwakala ye kani dia fukisa e mabundu yo vava katula e wisa kiau. Muna lungisa e kani diandi, kuna lubantiku lwa mvu wa 1918, o luyalu lwa União Soviética lwasikidisa vo muna sikola bayantika longa e longi dia sia vo Nzambi kena ko. O ungunza wasakula mpe vo o ntinu a node “okembelela nzambi a nzo angolo.” Aweyi o ungunza wau walunganena? O luyalu lwa União Soviética lwafwasa ulolo wa nzimbu muna kubika e vu kia makesa yo vanga e nuaninua yangolo muna wokesa o nkum’andi. O ntinu a node yo ntinu a sude, bakutika nuaninua yayingi yangolo muna vonda mafunda ye mafunda ma wantu. O ntinu a node wayikama o ntinu a sude mu vanga diambu dimosi diamfunu, i sia vo, ‘basikidisa e lekwa kiangemi eki kitwasanga lufwasu’ lwa Nações Unidas.—Dan. 11:31. w20.05 6-7 ¶16-17

Nani olenda sala e salu kia vava awana bayoya muna mwanda? Ateleki awonso muna nkutakani balenda sadisa muna kubasolola, kumosi ye akuluntu, aviti a nzila ye awana bena ye yitu bayoya muna mwanda. Nga una ye nkundi yovo yitu ona wayoya muna mwanda? Nga wawanana kala yo mpangi mosi ona wayoya muna mwanda, kiakala muna salu kia nzo ye nzo yovo vava wasilanga umbangi vana fulu kia ndonga? Zayisa kwa mpangi ndioyo vo avo ozolele vo kakingulwa, okala ye kiese kia vana e número andi ya telefone kwa akuluntu a nkutakani aku. Mpangi Thomasuna vo nkuluntu wavova vo: “Entete iyuvulanga ampangi avo bazeye kuna kezingilanga owau o mpangi wayoya muna mwanda yovo iyuvulanga kwa ateleki kana vo basungamene mpangi ona ke kwizanga diaka mu tukutakanu ko.I bosi, vava ikingulanga mpangi wayoya muna mwanda, ikunyuvulanga mu kuma kia wan’andi ye yitu yandi. Akaka muna yau banatanga wan’au muna tukutakanu, nanga wana awaya ateleki mpe bakala. Oyau mpe lusadisu bavuidi o mfunu muna vutuka kwa Yave.” w20.06 24 ¶1; 25 ¶6-7

Muna vangwa yawonso ova ntoto, wantu kaka bena ye ngangu za longoka e diambu muna sungamenanga mana mababwila kala muna zingu. E ngangu zazi zilenda kutufila mu baka nzengo zambote yo soba e ngindu zeto ye mpil’a zingu kieto. (1 Kor. 6:9-11; Kol. 3:9, 10) Kieleka, tulenda longa e ntona zeto kimana zatusadisa mu swaswanesa edi diambote ye edi diambi. (Ayib. 5:14) Tulongokanga mpe una tulenda songela o zola, nkenda yo walakazi. Muna mpila yayi, tulenda tanginina o unsongi wa Yave. Imosi muna mpila tulenda songela luyangalalu lweto mu kuma kia tomfo i sungamenanga e ntangwa ina Yave katusadisa yo kutufiaulwisa. Ediadi dikumika e vuvu kieto vo Yave okutusadisa mpe kuna sentu. (Nku. 77: 12; 78:4, 7) E mpila yankaka tulenda songela luyangalalu lweto i sungamenanga e mambu mambote wantu bekutuvanganga yo kubavutula matondo. Akwa ngangu bevovanga vo awana bevutulanga matondo, kiese kiayingi bekalanga kiau. w20.05 23 ¶12-13

Yindula una Mose kamona vava kakala muna mpasuk’a tadi yo mona e mona-meso kia nkembo a Yave vava kavioka vana ntwal’andi. E diambu diadi sivi diampwena kikilu dina ke disidi vangama ko vitila Yesu Kristu keza ova ntoto. I bosi, Mose wawá e ndinga, nanga nding’a mbasi ina yayova vo: “Yave, Yave, Nzambi a nkenda ye ngemba, ke funganga makasi mu nzaki ko, ozele yo walakazi ye ludi, osonganga walakazi kwa mafunda ma mbandu, ololokanga e mbi yo makuzuka ye sumu.” (Luv. 33:17-23; 34:5-7) Vava Mose kasadilanga e nkumbu Yave, nanga wasungamenanga e sivi diadi diyikilu muna sono kia unu. Vava tuyindulanga e nkumbu Yave, diambote mpe twayindulanga e mpila muntu kena o Yave. Tufwete yindulanga e fu yandi nze nkuma, ngangu, unsongi ye zola. O yindula e fu yayi ye yankaka dikutusadisa mu kumvumina.—Nku. 77:11-15. w20.06 8-9 ¶3-4

Yesu wavovesa alongoki andi vo o zola besongaziananga i kwau kusonga vo yau i alongoki andi. (Yoa. 13:34, 35) Kansi, avo tuzolele kala yo lukwikilu lwasikila, vena ye mambu mankaka tufwete vanga. Ke tukwikilanga kaka muna Nzambi ko mu kuma kia zola besonganga o nkangu a Nzambi. Ekuma? E kuma kadi avo tuvangidi wo, diasazu dikala mu yoya muna lukwikilu. Muna bong’e nona, tulenda yambula sadila Yave avo mpangi mosi muna nkutakani una vo nkuluntu yovo mviti a nzila ovolele sumu diampwena. Yovo mpangi ayakala yovo ankento utuvangidi diambu ditulwekele o ntima. Dilenda kala mpe vo mpangi mosi okitukidi mvengomoki yo vova vo oyeto ke tuna mu ludi ko. Muna kuma kiaki, avo tuzolele kumika lukwikilu lweto, tufwete kala ye ngwizani ambote yo Yave. Dialudi vo e mpila tubadikilanga Yave yo nkangu andi ilenda kumika o lukwikilu lweto. Kansi, diamfunu kikilu twatoma longokanga e Bibila, twabakulanga mana tulongokanga yo vavululanga kimana twakala ye ziku vo mana tulongokanga mu kuma kia Yave maludi kikilu. Kieleka, ngeye kaka ofwete kuyikwikidisa vo e Bibila ludi kikutulonganga mu kuma kia Yave.—Roma 12:2. w20.07 8 ¶2-3

Vena ye nona yayingi isonganga vo ambasi besalanga kumosi yo yeto muna salu kiasolola awana bayoya muna mwanda kimana bavutuka kwa Yave. (Lus. 14:6) Muna bonga e nona, mpangi Silvio wa musi Equador, wasamba kwa Yave kimana kansadisa mu vutuka muna nkutakani. Ekolo kasambanga, akuluntu wole badodela e kielo kiandi. Muna nkingula yayi, akuluntu bayantika kumvana o lusadisu kavuanga o mfunu. Kiese kiayingi tukala kiau muna sadisa awana bayoya muna mwanda bavutuka kwa Yave. Tala dina diavova mpangi mosi una vo mviti a nzila ona osadisanga awana bayoya muna mwanda: “Ezak’e ntangwa, meso mame mezalanga ye mansanga mu kuma kia kiese kia mona mpangi wayoya muna mwanda ovutukidi kwa Yave. Kiese kiayingi mpe ikalanga kiau muna sala kumosi yo Yave muna sadisa e meme diandi kayambula e nza ya Satana yo vutuka kwa Yave.” Avo wayambula lungana yo nkangu a Yave, kala ye ziku vo Yave wakinu kuzola. Yave ovingilanga e mvutuk’aku ye okala ye kiese kia kutambula muna nkutakani. w20.06 29 ¶16-18

O Yave wa ‘Nlongi eto Anene,’ wasonekesa e mbandu ya wantu ankaka muna Diambu diandi muna kutulonga. (Yes. 30:21) Tulenda longoka mambu mayingi muna badikanga e mbandu ya wantu beyikwanga muna Bibila ana basonga e fu yambote. Tulenda mpe longoka mayingi muna fimpa mana mabwila awana ke basonga e fu yayi yambote ko. (Nku. 37:37; 1 Kor. 10:11) Yindula dina diabwila Saulu wa Ntinu. Kuna lubantiku, nlembami kakala. Vava kakala toko, wazayanga e tezo kiandi yo kala nkutu ye lukatikisu lwa tambula e kiyekwa. (1 Sam. 9:21; 10:20-22) Kansi, kuna kwalanda Saulu wakituka se nkwa lulendo. Wayantika songa e fu kiaki vava kakituka ntinu. Lumbu kimosi, kasonga luzindalalu ko ekolo kavingilanga Samuele wa ngunza, wakela kimenga kana una vo kavewa nswa ko wa vanga wo. Kuna kwalanda, Saulu wavidisa e dienga dia Yave yo bembolwa se ntinu. (1 Sam. 13:8-14) Tukala akwa ngangu avo tulongokele e diambu muna mbandu yayi ya lulukisu yo lembi vanga mambu mana ke tunina yo nswa ko wa vanga. w20.08 10 ¶10-11

Dialudi vo, muna nzil’a Kristu, Yave wavana “wantu se tukau” muna nkutakani andi. (Efe. 4:8) O “tukau” twatu i ampangi ana bena muna Buka kia Selo Yambuta, asadisi a Buka kia Selo Yambuta, Afidi a Mavula, akengi a zunga, alongi a sikola za Kintinu, akuluntu a nkutakani ye selo ya salu. Mpangi zazi zawonso basolwa muna lusadisu lwa mwand’avelela kimana balunga-lunga mameme ma Yave yo sala muna wete dia nkutakani. (1 Pet. 5:2, 3) E mpangi zazi besolwanga muna lusadisu lwa mwand’avelela mu sala e salu ya mpila mu mpila. Wauna e yikwa ya nitu nze koko yo kulu, isadilanga muna wete dia nitu yawonso, e mpangi zazi besolwanga muna lusadisu lwa mwand’avelela befuntukanga muna wete dia nkutakani. Ke bevavanga nkembo a yau kibeni ko. Kansi, bevanganga e ngolo mu siamisa yo kumika e mpangi zau. (1 Tes. 2:6-8) Tuvutulanga matondo kwa Yave muna kutuvana mpangi zazi za zikuka ana besianga e nsatu za akaka va fulu kiantete. w20.08 21 ¶5-6

Tala e kuma kimosi kikutufilanga mu samuna e nsangu zambote: Tufwilanga o wantu e nkenda ana “bebangikwanga yo tungianiswa.” O wantu awaya bena kikilu ye nsatu za longoka e ludi mu kuma kia Kintinu. (Mat. 9:36) Yave ozolele vo wantu a mpila zawonso bazaya e ludi yo vuluzwa. (1 Tim. 2:4) Vava tuyindulanga una e salu kia samuna e nsangu zambote kilenda sadisila o wantu, ediadi dikutufila mu kubasamunuina e nsangu zazi. Muna mpila yayi, tuvuluzanga e mioyo mia wantu. (Roma 10:13-15; 1 Tim. 4:16) Oyeto mpe tufwete kalanga ye sadilwa yambote muna sala e salu kieto kia umbangi. Tufwete mpe zayanga una tulenda yo sadila. Yesu watoma kiesesa kwa alongoki andi una bafwete samunuina e nsangu zambote. Wabazayisa e lekwa ina bafwete nata, e fulu bafwete samunuina e nsangu zambote ye dina bafwete vova. (Mat. 10:5-7; Luka 10:1-11) O unu, e nkubik’a Yave ivaikisanga e Salanganu Yalongela ina itwasanga e nluta muna salu kieto. Tulongwanga una tulenda sadila e salanganu yayi. E malongi mama mekutusadisanga mu kala ye unkabu yo zaya e ndekwa tulenda sadila muna tomesa e salu kieto.—2 Tim. 2:15. w20.09 4 ¶6-7, 10

Yindula e kiese kamona o Yoane wa ntumwa vava kawá vo awana kasadisa mu zaya e ludi bakwamanananga sadila Yave ye kwikizi kiawonso! Wau vo mambu mayingi mampasi bawanananga mau, Yoane wasia ngolo muna kumika o lukwikilu lwa Akristu awaya akwikizi ana kabadikilanga nze wan’andi muna mwanda. Oyeto mpe kiese kiayingi tukalanga kiau vava tumonanga wan’eto, ana twawuta yovo wan’eto muna mwanda beyekolanga e zingu kiau kwa Yave yo kwamanana kunsadila. (3 Yoa. 3) Muna mvu wa 98 wa T.K., Yave wafila Yoane mu soneka nkanda tatu. E kani dia nkanda miami i kasakesa Akristu basikila ye kwikizi muna Yesu yo kwamanana kangalela muna ludi. Yoane watokana kwayingi mu kuma kia una alongi aluvunu badi vukumwina ampangi muna nkutakani. (1 Yoa. 2:18, 19, 26) Edi bavovanga avengomoki awaya vo bazeye Nzambi, kansi ke balemvokelanga nkanikinu mia Yave ko. w20.07 20 ¶1-3

Wau vo tukwikilanga muna nsangu tusamunanga, tukalanga yo luzolo lwa zayisa e nsangu zazi kwa wantu ayingi. Tubundanga e vuvu muna nsilu mia Nzambi miasonama muna Diambu diandi. (Nku. 119:42; Yes. 40:8) Tumonanga e ndungan’a ungunza wa Bibila omu lumbu yeto. Tumonanga una wantu besobelanga e mpil’a zingu kiau vava beyantikanga sadila malongi ma Bibila. Mawonso mama mekutufilanga mu kwikila vo e nsangu zambote za Kintinu, i zau o wantu awonso bavuidi o mfunu. Tukwikilanga mpe muna Yave wa Nto a nsangu tusamunanga, ona wayadika Yesu se Ntinu a Kintinu kiandi. Kana nkia mpila mpasi tulenda wanana zau, Yave okala kaka se tininu dieto ye nkum’eto. (Nku. 46:1-3) Vana ntandu, tuna ye ziku vo Yesu otwadisanga e salu kia samuna e nsangu zambote tuka kuna zulu yo sadila nkuma ye wisa kamvana o Yave. (Mat. 28:18-20) O lukwiku lukutuvananga e vuvu vo Yave osinga sambula e ngolo zeto. w20.09 12 ¶15-17

Ezak’e ntangwa, mpangi zeto zamakento lusadisu lwa mpangi bevuanga o mfunu muna kubavovela vava benuananga ye diambu diampasi. (Yes. 1:17) Kasikil’owu, mpangi ankento wafwilwa yakala yovo wavonda longo, lusadisu lwa muntu olenda kunsadisa muna salu ina kasalanga o nkaz’andi kavuidi o mfunu. Mpangi ankento una vo nunu, nanga lusadisu muna mokena yo madotolo kavuidi o mfunu. Yovo mpangi ankento una vo mviti a nzila ona oyikamanga e salu kia tunga yovo kia Betele, lutaninu lwa muntu kavuidi o mfunu avo oyantikidi kumbwa wau vo ke toma vaikanga muna salu kia umbangi ko nze aviti a nzila ankaka. Badika e mbandu a Yesu. Yesu wataninanga mpangi zandi zamakento muna mwanda vava babakulwilwanga mu mpila yambi. Kasikil’owu, watanina Maria vava Mareta kantumba. (Luka 10:38-42) Yesu watanina diaka Maria vava wantu bantumba, kadi babanza vo nzengo zambi kabaka. (Maku 14:3-9) Yesu wabakula dina diafila Maria muna baka e nzengo zazi. Wavova nkutu vo e diambu diambote kavanga Maria divovelwa “konso kuna kusamunuinua e nsangu zambote muna nza yawonso.” w20.09 24 ¶15-16

O mvungudi ambote wazayanga vo e meme dilenda vila. Avo meme divengomokene e kambi, katumbanga dio ko. Badika e mbandu kasikidisa o Yave vava kasadisa akaka muna selo yandi ana bavengomoka mu fikolo. Yona wa ngunza wakolamena Yave yo lembi kwenda kuna Ninive. Kana una vo i wau, Yave kabembola Yona vana vau ko. Nze mvungudi ambote, Yave wamvuluza yo kunsadisa kavutukila o nkuma kavuanga o mfunu kimana kalungisa e kiyekwa kiandi. (Yona 2:7; 3:1, 2) I bosi, Nzambi wamenesa nsing’a nkalu mu sadisa Yona kabakula vo o moyo wa konso muntu mfunu wina. (Yona 4:10, 11) Adieyi tulongokele? Akuluntu ke bafwete bembola vana vau ko awana bayoyele muna mwanda. Kansi, bafwete vavanga bakula e kuma e meme divambukidi e kambi. Vava e meme divutukanga kwa Yave, akuluntu bafwete kwamanana songa o zola yo tokanenanga e wete diandi. w20.06 20-21 ¶10-12

Vava e União Soviética yabwa muna mvu wa 1991, o nkangu a Nzambi wazingilanga muna zunga yayalwanga kwa União Soviética, watambula “filusadisu,” i sia vo, luvevoko lwa kolo kiandwelo. Muna kuma kiaki, o nkangu a Nzambi wasamunanga e nsangu zambote kondwa kwa nkaku. Ke vavioka kolo kiayingi ko, o lutangu lwa ateleki lwawokela kikilu muna nsi zayalwanga kwa União Soviética. Malembe-malembe, e Rússia ye nsi zankaka zikunyikamanga zakituka se ntinu a node. O luyalu muna kituka se ntinu a node yovo ntinu a sude, divavanga vo kalungisa mambu matatu: (1) bangika o nkangu a Nzambi, (2) songa muna mavangu vo omenganga Yave yo nkangu andi yo (3) nuana yo ntinu ankaka una vo mbeni andi. Rússia ye nsi zankaka besianga o nkangu a Nzambi e kitantu kadi besimanga e salu kia samuna e nsangu zambote yo bangika ulolo wa mpangi zeto. E mambu mama mesonganga vo Yave yo nkangu andi bemenganga. Benuanisanga o ntinu a sude, i sia vo, Luyalu lwa Nz’amvimba lwa Anglo-Americana. w20.05 12-13 ¶3-4

Muna kitula wantu se alongoki divavanga vo twabalonga. Muna kuma kiaki, tuzolele kala alongi ambote.Tufilanga e longi dia Bibila kwa mafunda ye mafunda ma wantu omu nz’amvimba. Tutoma zolanga mana tulonganga muna Diambu dia Nzambi. Muna kuma kiaki, tulenda bwa mu ntambu wa vovanga kwayingi mu kuma kia malongi tuzolanga. Kansi, o mpangi ona ofilanga e Longi dia Eyingidilu, Longi dia Bibila dia Nkutakani yovo ona olongokanga e Bibila yo muntu kuna nzo andi, kafwete vovanga kwayingi ko. Muna toma sadila e Bibila, o nlongi kafwete venga e fu kia vovanga kwayingi yo vava sasila mambu mawonso kazeye mu kuma kia sono yovo diambu kelonganga. (Yoa. 16:12) Yindula o zayi wa Bibila wakala wau vava wavubwa yo zayi una wau o unu. Nanga vava wavubwa, malongi masina kaka wabakulanga mu kuma kia Bibila. (Ayib. 6:1) Owau adieyi tuvova? O zayi waku wawokela kikilu. Kansi, mvu miayingi miavioka mu zaya mawonso ozeye o unu. Muna kuma kiaki, kulongi mu nkumbu mosi ko mawonso ozeye kwa nlongoki. w20.10 14-15 ¶2-4

Yave mase mambote kasola mu kuma kia Yesu. (Mat. 1:18-23; Luka 1:26-38) E mvovo mia nsi a ntima mia Maria miasonama muna Bibila, misonganga vo watoma zolanga Yave ye Diambu diandi. (Luka 1:46-55) E mpila ina Yosefe kalemvokela o luludiku lwa Yave yasonga vo wazolanga Nzambi ye wakala ye tima dia kunyangidika. (Mat. 1:24) Yave kasola mase mamvuama ko mu kuma kia Yesu. O lukau Yosefe yo Maria bavana vava Yesu kawutuka lusonganga vo asukami kikilu bakala. (Luka 2:24) Nanga ke bakala ye nzimbu zayingi ko ngatu lekwa yayingi musungula wau vo tezo kia wana nsambwadi bakala yau. (Mat. 13:55, 56) Yave watanina Yesu kimana kalembi bwila vonza yankaka, kansi katanina Mwan’andi ko muna mambu mawonso mampasi. (Mat. 2:13-15) Kasikil’owu, Yesu wakala ye yitu ana bena vo kuna lubantiku ke bakwikilanga ko vo yandi i Masia. (Maku 3:21; Yoa. 7:5) Yesu wazizidila mpe o lufwa lwa Yosefe wa se diandi diansansi. w20.10 26-27 ¶4-6

Nanga wamona kala vo ke vena ye muntu ko olenda kusadisa mu zizidila e mpasi onuananga zau? Zaya dio vo kuna ngeye mosi ko kadi ayingi muna selo yakwikizi ya Yave i wau mpe bamona. (1 Nti. 19:14) Avo e ngindu zazi zalwakila kala, sungamena o nsilu owu wa Yave: “Kikuyambula nkutu ko, ngatu kubembola.” Muna kuma kiaki, olenda vova ye ziku kiawonso vo: “Yave i nsadisi ame; kimona wonga ko.” (Ayib. 13:5, 6) Paulu wa ntumwa wasoneka e mvovo miami kwa Akristu ana bazingilanga kuna Yuda muna mvu wa 61 T.K. E mvovo miami mikutusungamesanga e mvovo mia ntozi a nkunga miasonama muna Nkunga 118:5-7. Nze ntozi a nkunga, Paulu wazaya wo vo Yave wansadisa kala mu nkumbu miayingi. Kasikil’owu, tezo kia mvu miole vitila kasoneka o nkand’andi kwa Ayibere, Paulu wavuluka muna tembwa kiangolo kawanana kiau ekolo kakangalelanga muna mbu. (Mav. 27:4, 15, 20) Kana nkutu muna nkangalu wau ye muna mvu miavitila o nkangalu wau, Yave wasadisa Paulu mu mpila zayingi. w20.11 12 ¶1-2

Ekuma ke dinina diangangu ko mu yindula vo e zingu twakala kiau muna mvu miavioka kisundidi eki tuna kiau owau? Kadi ediadi dilenda kutufila mu sungamena kaka mambu mambote twawanana mau. Yindula e nona kia Aneyisaele. Vava bavaika kuna Engipito, vana vau bavilakana e zingu kiampasi bakala kiau. Bayantika yindula kaka o madia mambote badianga kuna Engipito. Bavova vo: “Ekwe tima dia mbizi za maza zina twadianga e ngovo muna Engipito ye tobe, nsudia za nzenzo, ndembe, niaza ye ayi!” (Nta. 11:5) Kansi, nga dialudi kikilu vo ‘mu ngovo’ badilanga e madia mama? Ve. Aneyisaele mu mpasi kikilu balendelanga mo. Kadi muna kolo kiakina, babangikwanga se abundu kuna Engipito. (Luv. 1: 13, 14; 3:6-9) Kieleka, kuna kwalanda bavilakana e mpasi zazi bamweswanga yo yantika lakukila e zingu bakala kiau. Basola yindula kaka e mambu mamonekenanga vo mambote kuna kwa yau vana fulu kia yindula e mambu mambote mana Yave kabavangila. Muna kuma kiaki, Yave wakendalala kwayingi wau basonga e fu kiaki.—Nta. 11:10. w20.11 25 ¶5-6

Ezak’e ntangwa, tulenda bakula vo e zingu kieto kiankufi ye ‘kiazala ye ntokani.’ (Yobi 14:1) Ediadi dilenda kutukendeleka. Selo yayingi ya Yave kuna nz’ankulu i wau mpe bamonanga. Ankaka nkutu balomba vo bafwa kwau. (1 Nti. 19:2-4; Yobi 3:1-3, 11; 7:15, 16) Kansi, nkumbu miayingi o Yave wa Nzambi ona babundanga e vuvu, wabafiaulwisanga yo kubakumika. O lusansu lwau lwasonekwa muna kutufiaulwisa yo kutulonga. (Roma 15:4) Badika e nona kia Yosefe wa mwan’a Yakobo. Kolo kiandwelo kaka kiavioka, Yosefe ona wakala vo i mwana ona Se diandi katoma zolanga, wakituka se mbundu mu nzo ya mbanda-mbanda mosi wa musi Engipito ona kasambilanga Yave ko. (Tuku 37:3, 4, 21-28; 39:1) I bosi, nkento a Potifa wavunina Yosefe mambu vo leka kazola kunleka mu kingolo. Kondwa kwa fimpa mambu, Potifa wasia Yosefe muna pelezo, kuna kakangilwa muna tuvambu twa sengwa. (Tuku 39:14-20; Nku. 105:17, 18) Kalukatikisu ko vo, Yosefe wakala ye kuma mu kendalala. w20.12 16-17 ¶1-4

Yesu wasonga e diambu diantete tufwete lombanga muna sambu. Kansi, adieyi Yesu kazola vova? Muna velelesa e lekwa, divavanga vo e lekwa kiokio kiavaulwa muna usafu. Kansi akaka balenda yuvula: ‘Nga e nkumbu a Yave ke yavelela kala ko yovo vauka?’ Muna zaya e mvutu za kiuvu kiaki, yambula twafimpa mana mevavuanga muna nkumbu a muntu. E nkumbu ke mpasi mvovo ko misonekwanga muna papela yovo mvovo ulenda tangwa mu nding’angolo. Tala dina Bibila kivovanga: “Osola nkumbu ambote disundidi ulolo wa kimvuama.” (Nga. 22:1; Kim. 7:1) Ekuma e nkumbu a muntu inina o mfunu? E kuma kadi e nkumbu kadilu kia muntu isonganga yovo dina akaka beyindulanga mu kuma kia muntu ndioyo vava bewanga e nkumbu andi. Muna kuma kiaki, e mpila ina e nkumbu isonekenuanga yovo itangilwanga, ke diau ko dikitulanga e nkumbu a muntu se yamfunu, kansi dina akaka beyindulanga vava bemonanga yo wá e nkumbu yayi. Vava o wantu bevovanga luvunu mu kuma kia Yave, befilanga akaka mu yindula mambu mambi mu kuma kiandi. Vava bevanganga wo, nkumbu andi beyivisanga. w20.06 3 ¶5-7

Avo tutokane kwayingi mu kuma kia mpasi zeto, tulenda lwaka mu tezo kia lembi yindula diaka mambu mankaka. Kasikil’owu, tulenda tokana kwayingi vo ke tukala ye nzimbu zafwana ko muna lungisa e nsatu zeto yovo tubakama e kimbevo kilenda kutukakidila mu sala yovo kilenda kutufila mu katulwa mu salu. Tulenda mpe tokana kana vo tusikila ye kwikizi avo tutontelo mu kolamena e nsiku mia Nzambi. Ke kolo ko, Satana osadila o wantu andi mu nuanisa o nkangu a Nzambi. Muna kuma kiaki, tulenda tokana mu kuma kia dina tuvanga vava bekutunuanisa. Ozevo, nanga tulenda kukiyuvula: ‘Nga diambi mu tokanena e mambu mama?’ Tala dina Yesu kavovesa kwa alandi andi: “Nuyambula tokana kwayingi.” (Mat. 6:25) Nga Yesu edi kazola vova vo ke tulendi tokana ko? Ve. Sungamena dio vo kuna nz’ankulu akaka muna selo yakwikizi ya Yave batokananga mpe, kansi Yave wakwamanana kubayangalela. (1 Nti. 19:4) Kieleka, Yesu lufiaulwisu katuvana. Kazola ko vo twatokananga kwayingi mu kuma kia mambu ma zingu yamu tezo kia yambula sia e salu kia Yave va fulu kiantete. w21.01 3 ¶4-5

O yakala, otá e mbalu kwa Yave yo Yesu muna mpila kekadilanga ye esi nzo andi. (1 Pet. 3:7) Wau vo Yave i Ntu muna nkubik’andi kuna zulu ye ova ntoto, una ye wisa kia sikidisa e nsiku kuna kwa wan’andi yo vava o zaya kana vo bena mio lemvokela. (Yes. 33:22) Wau vo Yesu i ntu muna nkutakani ya Kikristu, oyandi mpe una ye wisa kia sikidisa e nsiku yo vava o zaya kana vo e nkutakani ina mio lemvokela. (Ngal. 6:2; Kol. 1:18-20) Nze Yave yo Yesu, o yakala yovo se ovitang’o ntu muna nzo, una ye wisa kia sikidisa e nsiku mu kuma kia esi nzo andi. (Roma 7:2; Efe. 6:4) Kansi, e wisa kiandi kina ye tezo. Kasikil’owu, e nsiku miandi mifwete kala e ngwizani ye nkanikinu mia Bibila. (Nga. 3:5, 6) O yakala yovo se kena ye wisa ko kia sikidisa e nsiku kwa awana bena vo ke esi nzo andi ko. (Roma 14:4) Kuna diak’e sambu, vava wan’andi bekula yo sisa e nzo, bekwamanana kunzitisa kansi ke bekala diaka ku nsi a wisa kiandi ko.—Mat. 19:5. w21.02 2-3 ¶3-5

Imosi muna mpila ina mase balenda songela vo bezolanga esi nzo zau i lungisanga e nsatu zau za kinitu. Kansi, bafwete sungamenanga vo diambu disundidi o mfunu i sadisa esi nzo zau bakala ye ngwizani ambote yo Yave. (Mat. 5:3) Vava Yesu kakala vana nti ampasi, wazola kala ye ziku vo Maria otoma lungwa-lungwa. Kanele vo mu mpasi kikilu kakala, walomba kwa Yoane wa ntumwa vo kalunga-lunga Maria. (Yoa. 19:26, 27) Mpangi ona una vo i ntu muna nzo, olenda kala ye yiyekwa yayingi. Kafwete sala ye fululu kiawonso mu dikila esi nzo andi mu twasa nkembo kwa Yave. (Efe. 6:5, 6; Tito 2:9, 10) Olenda kala ye kiyekwa mu nkutakani nze vungula mameme yovo vita ntu mu salu kia umbangi. Kansi, diamfunu mpe kalongokanga e Bibila ntangwa zawonso kumosi yo nkaz’andi yo wan’au. Oyau beyangalela kikilu e ngolo kevanganga muna lungisa nsatu zau za kinitu yo kubasadisa mu kala ye ngwizani ambote yo Nzambi.—Efe. 5:28, 29; 6:4. w21.01 12 ¶15, 17

Bibila kiyikanga e mambu mana nkento angangu kalenda vanga. Kasikil’owu, olenda lunga-lunga e salu isalwanga muna nzo, sumba yo teka e mpatu yo vanga e kinkita. (Nga. 31:15, 16, 18) O nkento kena nze ntaudi ko ona kalendi songa e ngindu zandi ko. Kansi, o yakala diandi okumbundang’e vuvu yo winikina e ngindu zandi. (Nga. 31:11, 26) Vava yakala kezitisanga e ngindu za nkaz’andi, diasazu dikala kwa nkento muna kunsakalela. Kana una vo Yesu nkwa ngangu ye umbangu, ke yindulanga dio ko vo o sakalela e wisa kia Yave, zitu wandi ukululanga. (1 Kor. 15:28; Fili. 2:5, 6) Diau dimosi mpe, o nkento angangu ona otangininanga e mbandu a Yesu, ke yindulanga dio ko vo o sakalela o nkaz’andi, zitu wandi ukululanga. Dialudi vo o nkento ozolanga yakala diandi, kansi e kuma kiantete kikumfilanga mu kunsakalela i zola yo luzitu lwandi muna Yave. O nkento una vo Nkristu osakalelanga o nkaz’andi, kansi ke kunyikama ko avo unlombele kavanga e diambu dikulula e nsiku yovo nkanikinu mia Bibila. w21.02 11 ¶14-15; 12 ¶19

Tuka kolo, o zola muna Nzambi kusadisanga e selo ya Yave mu zizidila lubangamu. Kasikil’owu, e mbazi a nkanu ya Ayuda yakanikina antumwa vo bayambula samuna e nsangu zambote. Kansi, o zola kwau muna Nzambi kwabafila mu “lemvokela Nzambi nze mfumu ke mu wantu ko.” (Mav. 5:29; 1 Yoa. 5:3) O unu, i diau mpe divangamanga kwa mpangi zeto. O zola kwau muna Nzambi kukubasadisanga mu sikila ye kwikizi ekolo bebangikwanga kwa ayadi akwa nsoki ye akwa nkuma. Muna kuma kiaki, vava tubangikwanga ke tukendalalanga ko, kansi tuyangalalanga. (Mav. 5:41; Roma 5:4, 5) E diambu diankaka dilenda kala diampasi mu zizidila i vava yitu yeto bekutubangikanga. Vava tuyantikanga longoka e ludi, akaka balenda yindula vo vunua tuna vunua. Akaka nkutu balenda yindula vo tulaukidi. (Tezanesa ye Maku 3:21.) Balenda mpe kutubangika muna mvovo ye muna mavangu mau. O lubangamu lwalu ke lufwete kutusivikisa ko. Kadi Yesu wavova vo: “E mbeni za muntu i esi nzo a yandi kibeni.”—Mat. 10:36. w21.03 21 ¶6-7

Avo mpangi ulombele vo nuenda fila kumosi e longi dia Bibila, toma winikinanga ekolo nlongi ye nlongoki bevovanga. Muna mpila yayi, ozaya e ntangwa yambote ya vova. Kansi, ofwete teka yindula vitila wavova. Kasikil’owu, kufwete vovanga kwayingi ko, kufwete vunzanesanga nlongi ko ekolo kesasilanga e diambu ngatu vovela diambu ke dina ngwizani ko ye longi. Kansi, olenda vova mambu makete, yika e nona yovo sadila kiuvu muna toma kiesesa e diambu divovelwanga. Ezak’e ntangwa, olenda mona vo kuna ye dina ovova ko muna longi. Kansi, avo osanisini o nlongoki yo kunsonga o zola, ovanga mayingi muna kunsadisa kanungunuka muna mwanda. Avo dikala dia lusadisu kwa nlongoki, olenda kunzayisa muna lukufi una wazayila e ludi, una wasundila diambu dimosi diampasi ye una Yave kekusadisilanga muna zingu kiaku. (Nku. 78:4, 7) Dilenda kala vo mana ovova i mau kikilu malenda kasakesa o nlongoki. Malenda kumika o lukwikilu lwandi yo kunkasakesa mu nungunuka yamuna luvubu. w21.03 10 ¶9-10

Nani ofwete tambula o nkembo mu kuma kia nluta tutambulanga muna salu kia umbangi? Paulu wavana e mvutu za kiuvu kiaki vava kasonekena e nkutakani kuna Korinto vo: “Omono yakuna, Apolo wayitila maza, kansi Nzambi kaka wakolesa yo, i dianu vo, ona wakuna ye ndiona wayitila maza mpavala kwandi, kansi Nzambi kaka wakolesa yo.” (1 Kor. 3:6, 7) Nze Paulu, tufwete vananga o nkembo kwa Yave mu kuma kia konso nluta tutambulanga muna salu kia umbangi. Aweyi tulenda songela luyangalalu lweto muna lau dia ‘sala kumosi’ yo Nzambi, Kristu ye ambasi? (2 Kor. 6:1) Muna vanganga mawonso tulenda muna samuna e nsangu zambote yo vema kwawonso. Ke tufwete kuna kaka mbongo ko, kansi tufwete mpe yitila o maza. Avo o muntu osongele luzolo lwambote, tufwete vanga mawonso muna kunkingula diaka kimana kayantika longoka e Bibila. Ekolo e longi dinungunukanga, tulenda kala ye kiese kia mona una Yave kesadisilanga o nlongoki mu soba ngindu ye fu yandi. w20.05 30 ¶14, 16-18