Kala ye Ziku vo Yave Okusadisa Muna Ntangwa Mpasi

1-2. (a) Nkia mambu tuwanananga mau o unu mafwanana ye mana bawanana mau Ayuda ana bavutuka kuna Yerusaleme? (b) Yika mambu mampasi mana Ayuda bawanana mau. (Tala e babu, “Lumbu ya Kangai, Zakariya yo Ezera.”)

NGA ezak’e ntangwa wonga omonanga mu kuma kia mambu malenda bwa kuna kusentu? Nanga wakatwilu mu salu ye mu tokana wina kana vo olenda lungisa e nsatu za esi nzo aku. Nanga otokanenanga lutaninu lwa esi nzo aku mu kuma kia mavuanga muna tuyalu, lubangamu yovo siwa kitantu mu kuma kia salu kieto kia umbangi. Nga vena ye diambu dimosi onuananga diau muna mambu mama? Avo i wau, ovua nluta muna badika una Yave kasadisila Aneyisaele vava bawanana mpe ye mambu mama.

² Ayuda ana bazingilanga muna Babele, lukwikilu lwakumama bavuanga o mfunu muna sisa mavua mau ye zingu kiambote bakala kiau kuna Babele yo vutuka kuna nsi ina vo ndonga muna yau ke bazaya yo ko. Vava balwaka, ke vavioka kolo ko bayantika wanana ye nkakalakani za lungisa e nsatu za esi nzo zau. Vakala mpe ye mavuanga muna luyalu lwa Parasa ye basiwanga kitantu kwa zula yabazunga. Diampasi kikilu diakala kwa akaka mu sia e sungididi muna salu kia tungulula e tempelo a Yave. Kansi muna mvu wa 520 vitila tandu kieto, Yave watuma ngunza zole, Kangai yo Zakariya kimana bakasakesa o nkangu bavutukila o vema kwau muna nsambil’a ludi. (Kan. 1:1; Zak. 1:1) Nze una tumona, o lukasakeso lwa ngunza zazi lwatwasa nluta miayingi. Kansi vioka tezo kia mvu 50, Ayuda ana bavutuka kuna Yerusaleme, lukasakeso diaka bavuanga o mfunu. Ezera ona wakala se nsoneki ambote a Nsiku, watuka kuna Babele yo kwenda kuna Yerusaleme kimana kakasakesa o nkangu a Nzambi basia e nsambil’a Yave va fulu kiantete muna zingu kiau.—Eze. 7:1, 6.

3. Nkia yuvu tubadika? (Ngana 22:19)

³ Wauna ungunza wa Kangai yo Zakariya wasadisila nkangu a Nzambi kuna nz’ankulu mu kwamanana bunda e vuvu kwa Yave muna ntangw’a mpasi, ulenda mpe kutusadisa o unu muna kala ye vuvu vo Yave okutusadisa muna ntangw’a mpasi. (Tanga Ngana 22:19.) Ekolo tubadika mambu ma Nzambi mana Kangai yo Zakariya basamuna ye mbandu a Ezera, tuvana e mvutu za yuvu eyi: Aweyi e mpasi zafidila Ayuda mu kulula o vema kwau? Ekuma tufwete kwamanana sila e sungididi mu vanga luzolo lwa Nzambi muna ntangw’a mpasi? Aweyi tulenda kumikina e vuvu kieto muna Yave muna ntangw’a mpasi?

E MPASI ZAFILA AYUDA MU KULULA O VEMA KWAU

4-5. NKi kiafila Ayuda mu vidisa o vema kwau muna salu kia tungulula e tempelo?

⁴ Vava Ayuda balwaka kuna Yerusaleme, salu kiayingi bakala kiau. Vana vau batunga e ziku dia Yave yo kuba e nkubilw’a tempelo. (Eze. 3:1-3, 10) Kansi, mu kuma kia mambu mayingi bawanana mau, ke vavioka kolo ko, o vema bakala kwau kuna lubantiku, kwakuluka. Katula e salu kia tungulula e tempelo, bakala diaka ye salu kia tunga e nzo za yau kibeni, kuna mpatu yo dikila esi nzo zau. (Eze. 2:68, 70) Vana ntandu, bawanana mpe ye kitantu kia mbeni zau ana bazola ningamesa e salu kia tungulula e tempelo.—Eze. 4:1-5.

⁵ Ayuda ana batuka kuna Babele, bawanana mpe ye mpasi nze kondwa kwa nzimbu ye mvuanga muna tuyalu. E nsi au mu wisa kia luyalu lwa Aparasa yakala. Vava Kurese wa Ntinu kafwa muna mvu wa 530 vitila tandu kieto, Cambises ona wavinga vana kunda kiandi kia Kintinu, wakubika makesa mandi muna kwenda nuanisa Engipito. Vava bakala muna nzila muna kwenda kuna Engipito, makesa mandi balomba madia, maza ye nzo kwa Aneyisaele, ediadi diasakisa e mpasi za nkangu. O lubantiku lwa luyalu lwa Dareyuse I ona wavinga vana fulu kia Cambises, lwakala mpe ye mambu mayingi mampasi nze, ntelameno ye mavuanga. E mpasi zazi zawonso zafila o nkangu watuka muna kinkole mu tokana kana vo belenda lungisila e nsatu za esi nzo au. Muna kuma kia mpasi zazi zawonso bawanana zau, akaka muna Ayuda bayindulanga vo e yayina ke yakala ntangwa yambote ko muna tungulula tempelo a Yave.—Kan. 1:2.

6. Landila Zakariya 4:6, 7, nkia mpasi zankaka Ayuda bawanana zau? Nkia lusikidisu Zakariya kabavana?

⁶ Tanga Zakariya 4:6, 7. Vana ntandu a nuana ye mpasi za kondwa nzimbu, mavuanga muna tuyalu, Ayuda bawanana mpe ye lubangamu. Muna mvu wa 522 vitila tandu kieto, e mbeni zau balenda ningamesa e salu kia tungulula e tempelo a Yave. Kansi, Zakariya wasikidisa Ayuda vo Yave osadila mwand’andi mu katula konso nkaku. Muna mvu wa 520 vitila tandu kieto, Dareyuse wa Ntinu wakatula nkaku muna salu kia tungulula tempelo, wavana nkutu nzimbu ye makesa muna yikama e salu kiaki.—Eze. 6:1, 6-10.

7. Vava Ayuda basia luzolo lwa Nzambi va fulu kiantete, nkia nsambu batambula?

⁷ Muna Kangai yo Zakariya, Yave wasia nsilu kwa nkangu andi vo okubasadisa kele vo basidi e salu kia tungulula tempelo va fulu kinatete. (Kan. 1:8, 13, 14; Zak. 1:3, 16) Mu kuma kia lukasakeso lwa angunza, Ayuda bayantika diaka o tungulula e tempelo muna mvu wa 520 vitila tandu kieto. I bosi, ke balungisa mvu tanu ko bafokola yo tunga. Wau vo Ayuda basia luzolo lwa Nzambi va fulu kiantete kana una vo bawanana ye mpasi, Yave wabasadisa yo kubasambula tuka muna kinitu yamuna kimwanda. Muna kuma kiaki, basambilanga Yave ye kiese.—Eze. 6:14-16, 22.

KWAMANANA SIA E SUNGIDIDI MU VANGA LUZOLO LWA NZAMBI

8. E mvovo mia Kangai 2:4, aweyi mikutusadisilanga mu kwamanana sia luzolo lwa Nzambi va fulu kiantete? (Tala mpe mvovo vana yanda lukaya.)

⁸ Ekolo e mpasi zayingi zifinamanga, diambote twasungamenanga o nkanikinu wa kuyivana muna salu kia samuna e nsangu zambote. (Maku 13:10) Kansi avo mpasi za kondwa nzimbu tunuananga zau yovo kitantu tusiwanga muna salu kia umbangi, dilenda kala diampasi mu sia e sungidid muna salu kiaki. Nki kilenda kutusadisa mu sia e salu kia Kintinu va fulu kiantete? Kala ye ziku vo “Yave a vu”b una ku sambu dieto. Okutusadisa avo tukwamanene sia e salu kia Kintinu va fulu kiantete mu zingu kieto. Kieleka, ke tuna ye kuma kia mona wonga ko.—Tanga Kangai 2:4.

9-10. Aweyi mpangi Oleg yo nkaz’andi bamwena e ziku kia mvovo mia Yesu miasonama muna Matai 6:33?

⁹ Badika e nona kia mpangi Olegc yo nkaz’andi Irina ana besalanga se aviti a nzila. Vava bayenda sadila muna nkutakani a zunga kiankaka, bakatulwa mu salu mu kuma kia mpasi za kondwa nzimbu muna nsi au. Kana una vo ke bakala ye salu kiasikila ko mu tezo kia mvu a mvimba, Yave wabasadisa, ezak’e ntangwa batambulanga mpe lusadisu kwa ampangi. Aweyi bazizidila e mpasi zazi? Mpangi Oleg ona wanuana yo lukendalalu kuna lubantiku wavova vo: “Okukivana muna salu kia umbangi diatusadisa mu sia e sungididi muna mambu masundidi o mfunu muna zingu.” Ekolo bavavanga e salu, bakivananga emvimba muna salu kia umbangi.

¹⁰ Lumbu kimosi, vava batuka muna salu kia umbangi yo vutuka kuna nzo, bawa vo nkundi au wakangala tezo kia 160 ma kilometa muna kubatwasila nkutu zole za madia. Mpangi Oleg wavova vo: “Muna lumbu kiakina, twamona diaka una Yave ye mpangi zeto batokanenanga e wete dieto. Tuna ye ziku vo Yave kalendi vilakana selo yandi ko, kiakala nkia mpasi benuananga zau.”—Mat. 6:33.

11. Nki tutambula kele vo tusidi e sungididi muna vanga luzolo lwa Nzambi?

¹¹ Yave ozolele vo twasianga e sungididi muna salu kia kitula wantu se alongoki eki kivuluza mioyo mia wantu. Nze una tumwene muna tini kia 7, Kangai wakasakesa nkangu bavutukila e salu kia tungulula e tempelo. Kele vo bavangidi wo Yave wasia nsilu vo ‘sambula kekubasambula.’ (Kan. 2:18, 19) Yeto mpe tuna ye vuvu vo Yave osambula e ngolo tuvanganga kele vo tusidi e salu kina katuvana va fulu kiantete.

AWEYI TULENDA KUMIKINA E VUVU KIETO MUNA YAVE?

12. Ekuma Ezera ye akwandi bavuila lukwikilu o mfunu?

¹² Muna mvu wa 468 vitila tandu kieto, Ezera wakala muna buka kia zole kia Ayuda ana batuka muna kinkole kuna Babele yo kwenda kuna Yerusaleme. Muna vanga nkangalu wau, Ezera ye akwandi ana bavutuka yandi, lukwikilu lwasikila bavuanga o mfunu. E nzila bakangalela, ya vonza kikilu, banata mpe ulolo wa wolo ye palata bavewa kwa ntinu se tukau muna tungila e tempelo. Diasazu diakala mu wanana ye mivi yo kutumunua e lekwa yayi. (Eze. 7:12-16; 8:31) Vana ntandu, babakula mpe vo e mbanza Yerusaleme kuna bayendanga ke yakala ye lutaninu ko. Ke mwazingilanga mpe wantu ayingi ko, e yaka ye mavitu mafwasuka kikilu makala. Adieyi tulenda longoka muna mbandu a Ezera muna diambu ditadidi bunda e vuvu kwa Yave?

13. Aweyi Ezera kakumikina e vuvu kiandi muna Yave? (Tala mpe e mvovo vana yanda lukaya.)

¹³ Ezera wamona una Yave kesadisila nkangu andi muna ntangw’a mpasi. Muna mvu wa 484 vitila tandu kieto, vava Akasurose wa Ntinu kakanikina vo Ayuda awonso bakala kuna nsi a luyalu lwa Aparasa bafwete vondwa, Ezera nanga ku Babele kazingilanga. (Est. 3:7, 13-15) E zingu kia Ezera mu vonza kiakala. Muna kuma kiaki, Ayuda “muna mvivu miawonso” badila yo fionkonona, i sia vo, balomba luludiku lwa Yave muna sambu. (Est. 4:3) Yindula una Ezera ye akwandi Ayuda bamona vava awana bakana kubavonda bavondwa! (Est. 9:1, 2) Mana Ezera kawanana mau muna kolo kiakina kiampasi, mansadisa mu kala wakubama muna mpasi kadi wanana zau kuna sentu yo kumika e vuvu kiandi muna nkum’a Yave watanina nkangu andi.d

14. Adieyi tulenda longoka muna nona kia mpangi Anastasia ona watambula lusadisu lwa Yave muna ntangw’a mpasi?

¹⁴ Vava tutambulanga lusadisu lwa Yave muna ntangw’a mpasi, e vuvu kieto muna yandi kikumamanga diaka. Badika e nona kia mpangi Anastasia ona zingilanga kuna Europa Oriental. Wayambula e salu kiandi kadi wakomekenuanga muna kuyisia mu mambu ma mbumba. Wavova vo: “O wau i nkumbu antete yakondwa e nzimbu muna zingu kiame. Yayekeka e diambu diadi kwa Yave muna sambu, i bosi yamona una kansadisila. Avo nkatwilu diaka muna salu, kimona diaka wonga ko. Wau vo Se diame dia zulu okunsadisanga o unu, o mbazi mpe okunsadisa.”

15. Nki kiasadisa Ezera mu kumika e vuvu kiandi muna Yave? (Ezera 7:27, 28)

¹⁵ Ezera wamona koko kwa Yave muna zingu kiandi. Vava kayindulanga una Yave kansadisila muna ntangw’a mpasi, kalukatikisu ko vo Ezera wakumika e vuvu kiandi muna Yave. Badika o mvovo, “koko kwa Yave wa Nzambi ame kuna yame.” (Tanga Ezera 7:27, 28.) Ezera wasadila diaka o mvovo wau nkumbu tanu muna nkanda uyikilwanga mu nkumbu andi.—Eze. 7:6, 9; 8:18, 22, 31.

16. Mu nkia mambu tulenda mwena koko kwa Nzambi muna zingu kieto? (Tala mpe e foto.)

¹⁶ Yave olenda kutusadisa vava tuwanananga ye mpasi. Kasikil’owu, avo tulombele nswa kwa mfumu a salu mu kwenda ku lukutakanu lwa mvivu yovo kakulula ola zeto za salu kimana twalungananga muna tukutakanu twawonso, tulenda mona koko kwa Yave muna zingu kieto. Tulenda sivika mu mona e nluta tutambula. Ediadi dikumika e vuvu kieto muna Yave.

17. Aweyi Ezera kasongela lulembamu muna ntangw’a mpasi? (Tala mpe e fwaniswa.)

¹⁷ Kuna lulembamu lwawonso Ezera walomba lusadisu lwa Yave muna sambu. Konso ntangwa katokananga mu kuma kia mbebe kakala yau, Ezera kuna lulembamu lwawonso walombanga lusadisu lwa Yave muna sambu. (Eze. 8:21-23; 9:3-5) Wau vo Ezera wabunda Yave e vuvu, ediadi diafila akaka muna kunyikama yo tanginina lukwikilu lwandi. (Eze. 10:1-4) Vava tutokananga mu kuma kia una tulungisila e nsatu za esi nzo zeto yovo mu kuma kia lutaninu lwau, tufwete lomba lusadisu lwa Yave muna sambu.

18. Nki kilenda kutusadisa mu kumika e vuvu kieto muna Yave?

¹⁸ Kuna lulembamu lwawonso avo tuvavidi lusadidu lwa Yave yo tambulwila lusadisu lwa mpangi zeto, e vuvu kieto muna Yave kikumama. Mpangi Erika una vo ngudi a wana tatu, wakala ye vuvu vo Yave okubalunga-lunga kana nkutu muna ntangw’a mpasi. Muna kolo kiankufi, wasulula yo fwilwa yakala. Muna kuma kia mambu mawonso mambwila wavova vo: “Diampasi mu teka zaya una Yave kekusadisila. Olenda kusadisa mu mpila ina kuyindulanga ko. Nkumbu miayingi yamona vo Yave wavananga mvutu za sambu yame muna sadila mpangi zame. Avo nzayisi e mambu inuananga mau kwa akundi ame, diasazu dikala kwa yau muna kunsadisa.”

TATIDILA VUVU KIAKU MUNA YAVE YAKUNA MBANINU

19-20. Adieyi tulongokele muna Ayuda ana ke bavutuka ko kuna Yerusaleme?

¹⁹ Tulenda longoka mpe mambu mamfunu muna Ayuda ana ke balenda vutuka ko kuna Yerusaleme. Akaka muna yau ke balenda vutuka ko mu kuma kia kimbuta, mayela yovo mbebe ya esi nzo. Kana una vo i wau, bakala ye kiese kiayikama ana bavutuka muna kubavana lekwa yayingi bavuanga o mfunu muna tungulula e tempelo. (Eze. 1:5, 6) Vioka tezo kia mvu 19 vava buka kiantete kiavutuka kuna Yerusaleme, awana basala kuna Babele bakwamanana twika tukau kuna Yerusaleme.—Zak. 6:10.

²⁰ Kana una vo ke tulendanga vanga mayingi ko muna salu kia Nzambi, tulenda kala ye ziku vo Yave oyangalelanga mawonso tuvanganga muna kunyangidika. Aweyi tuzayidi wo? Muna lumbu ya Zakariya, Yave wavovesa ngunza andi kabaka e wolo ye palata ina yatukanga kwa Ayuda ana bakala kuna kinkole kimana kavanga kolowa. (Zak. 6:11) E “kololwa anene” yakala se “luyindulu” lwa tukau twau twamvevo. (Zak. 6:14, mvovo vana yanda lukaya.) Tulenda kala ye vuvu vo Yave kesinga vilakana ko e ngolo tuvanganga ekolo tukunsadilanga muna ntangw’a mpasi.—Ayib. 6:10.

21. Nki kikutusadisa mu kala ye vuvu kiasikila kuna sentu?

²¹ Kalukatikisu ko vo tukwamanana wanana ye mambu mampasi mu lumbu yayi yambaninu ye kuna sentu e mpasi saka kaka zisaka. (2 Tim. 3:1, 13) Kansi, ke dina mfunu ko mu takana kwayingi. Sungamena e mvovo mina Yave kavovesa kwa nkangu andi muna lumbu ya Kangai: “Omono ngina yeno . . . Ke numoni wonga ko.” (Kan. 2:4, 5) Yeto mpe tulenda kala ye ziku vo Yave okala yeto ekolo tuvanganga mawonso muna vanga luzolo lwandi. Avo tusadidi mambu tulongokele muna ungunza wa Kangai yo Zakariya ye mbandu a Ezera, tutatidila vuvu kieto muna Yave kiakala nkia mpasi tuwanana zau kuna sentu.