Watanina Nkangu a Nzambi

1-3. (a) Ekuma Esete kakadila ye wonga wa kwenda mokena yo nkaz’andi? (b) Nkia yuvu tubadika mu kuma kia Esete?

ESETE wateza vuvika o ntima ekolo kafinamanga vana yanzala kia lumbu lwa ntinu kuna Susani. Ke diakala diambu diakete ko. Lekwa yawonso muna lumbu lwaluna yasiwa mu mwesa wantu o wonga. Teke ya mpila mu mpila yabandulwa muna bilikisi yasunzulanga ngombe zakala ye mave, nkongo, nkosi, malunzi ma matadi, teke yampwena ye fulu kiatungilwa lumbu lwaluna vana ntandu a miongo mia Zagros miazalanga ye mbungezi, vana ndambu a maza mampembe ma nkoko a Choaspes. Mawonso makala muna lumbu lwaluna, mavangwa muna sivikisa anzenza bakingulanga lo yo sungamesa etunda dia muntu ona Esete kayenda kingula, ona wayikilwanga vo: “Ntinu anene.” O muntu ndioyo mpe i nkaz’a Esete.

² Akasurose kakala yakala diafwana ko dina ndumba akwikizi wa mwisi Yuda kadi zola sompana yandi.a Katangininanga mbandu ya wantu ambote ko nze Abarayama ona walemvokela luludiku lwa Nzambi kuna lulembamu lwawonso vava kanzayisa vo kawila Sara wa nkaz’andi. (Etu. 21:12) O ntinu kazaya Yave wa Nzambi a Esete ko ye Nsiku Miandi. Kansi, Akasurose wazaya nsiku mia Aparasi kumosi ye nsiku una wasimanga dina Esete kazola vanga. Nkia nsiku? O nsiku wayikanga vo konso muntu ona okwenda kwa ntinu Aparasi lembi bokelwa ofwete vondwa. Kana una vo Esete kabokelwa ko, wayenda mokena yo ntinu. Vava kafinamanga kota vana yanzala kia lumbu lwa ntinu, vana kalenda monekena kwa ntinu tuka vana kunda kiandi, wamonanga nze yandi wayenda kuyitambika kimana kavondwa.—Tanga Esete 4:11; 5:1.

³ Ekuma Esete kasila moyo andi mu vonza? Adieyi tulenda longoka muna lukwikilu lwa nkento ndioyo ambote? Diantete, yambula twazaya aweyi Esete kalwakila vana fulu kiakina ki’etunda yo kituka se ntinu ankento kuna nsi a Parasa.

Lusansu lwa Esete

4. Alweyi i lusansu lwa Esete? Aweyi kayenda zingila yo Modekai wa mpangi andi?

⁴ Esete mwan’ansona kakala. Ka tuzeye mayingi ko mu kuma kia mase mandi ana bamvana e nkumbu ya Kadasa, mvovo wa Kiyibere una ye nsasa vo “murta” una vo nti akete uyimanga mvuma zampembe. Vava mase ma Esete bafwa, mosi muna yitu yandi wayikilwanga vo Modekai wayantika kunlunga-lunga. Modekai mpangi a Esete kakala muna kise kiau. Wanata Esete kuna nzo andi yo kunsasa nze mwan’andi.—Esete 2:5-7, 15.

5, 6. (a) Aweyi Modekai kasansila Esete? (b) Nkia mpil’a zingu Modekai yo Esete bakala kiau kuna Susani?

⁵ Modekai yo Esete mu kinkole bakala, bazingilanga kuna mbanz’a Parasi yo vezwa mu kuma kia nsambil’au ye nsiku balemvokelanga. Kansi e ngwizani vana vena Esete yo Modekai yawokela ekolo kanlonganga oma ma Yave wa Nzambi ankenda, ona wakûla nkangu andi nkumbu miayingi kuna nz’ankulu. Owau okubakûla diaka. (Fuka 26:44, 45) Dialudi, Esete yo Modekai batoma zolananga.

⁶ Nanga Modekai mfumu kakala muna lumbu lwa ntinu kuna Susani, kadi nkumbu miayingi wavwandanga vana mwelo kumosi ye selo yakaka ya ntinu. (Esete 2:19, 21; 3:3) Ka tuzeye ko e salu Esete kasalanga konso lumbu ekolo kanungunukanga, kansi tulenda bakula vo walunga-lunganga Modekai wa mpangi andi ye nzo bazingilanga eyi yakala kuna zunga ki’asukami kuna simu dia nkoko. Nanga wazolanga kwenda ku zandu dia Susani, kuna akiti batekelanga nsanga mia wolo, palata ye lekwa yakaka. Esete kazaya wo ko vo kuna sentu ovwa e lekwa yayi yawonso yantoko ngatu zaya una zingu kiandi kiadi sobela kuna sentu.

‘Mote a Nkento’

7. Ekuma Vasiti kakatudilwa se ntinu ankento? Nkia diambu diabwa?

⁷ Lumbu kimosi kuna Susani, wantu awonso bamokenenanga e diambu diabwa kuna lumbu lwa ntinu. Akasurose wa ntinu wavangisa nkinzi yo lambisa elambu dianene mu kuma kia nkangu awonso, wabokela Vasiti wa nkaz’andi ona walambisa elambu diakaka yo bokela akento awonso kuna lumbu lwa ntinu. Kansi, Vasiti kazola kwenda ko. Muna kuma kia nsoni kanfusulwiswa, kuna makasi mawonso walomba kw’aludiki andi banzayisa e tumbu kifwete vewa Vasiti. Adieyi diavangama? Vasiti wakatulwa se ntinu ankento. O ntinu watuma selo yandi kimana benda muna zunga yawonso yo tomba ndumba zakinu mienze za mpw’ambote kimana ntinu kasola mosi muna yau kakituka se ntinu ankento.—Esete 1:1–2:4.

8. (a) Ekuma Modekai katokanenanga ekolo Esete kanungunukanga? (b) Aweyi tulenda sadila luludiku lwa Nkand’a Nzambi mu kuma kia mpwa? (Tala mpe Ngana 31:30.)

⁸ Badika kiese kamonanga Modekai vava katalanga Esete ekolo kanungunukanga yo kituka se ndumba ya mpw’ambote. Kansi nanga watokananga mpe. Muna Nkand’a Nzambi tutanganga vo: “O ndumba mote yo miangana” kakala. (Esete 2:7) Nkand’a Nzambi usonganga vo o kala ye mpw’ambote diambu diamfunu, kansi divavanga vo muntu kakala ye ngangu yo lulembamu. Avo ke wau ko, olenda yima fu nze umvwania, lulendo ye fu yakaka yambi. (Tanga Ngana 11:22.) Nga omonanga e ludi kia diambu diadi? E mpw’a Esete, nga yantwasila nluta yovo yankitula se nkwa lulendo? E mvutu zadi zayakana kuna sentu.

9. (a) Adieyi diabwa vava selo ya ntinu basolola Esete? Ekuma diakadila diampasi kwa Modekai vava Esete kanatwa? (b) Ekuma Modekai kayambulwila vo Esete kasompana yo mundembi-kwikila? (Tala mpe babu.)

⁹ Vava selo ya ntinu bayenda vavi e ndumba, basolola Esete. Bankatula kuna nzo a Modekai yo kunata kuna lumbu lwa ntinu kuna simu dia nkoko. (Esete 2:8) Diampasi diakala kwa Modekai muna yambula vo Esete kenda, kadi nze se yo mwana bakala. Modekai kazola ko vo Esete kasompana yo mundembi-kwikila, kana nkutu vo ntinu. Kansi, kakala ye dina kavanga ko.b Nanga Esete wasiang’e sungididi muna luludiku kavewanga kwa Modekai vitila kenda. Ekolo kanatwanga kuna lumbu lwa ntinu kuna Susani, nanga mambu mayingi kayindulanga. Nkia zingu kekala kiau kwakuna?

‘Watondwa Kw‘awonso ana Bantalanga’

10, 11. (a) O zingila entwadi ye ndumba zakaka aweyi diadi vanga kwa Esete? (b) Aweyi Modekai kasongela vo watokanenanga wete dia Esete?

¹⁰ Esete wamona nze yandi wanatwa ku nsi ya kinzenza. Wakala kumosi ye ndumba zatuka mu zula yayingi yayalwanga kwa kintinu kia Parasa. Nanga e ndinga ye fu yau ya kisi nsi yaswaswana kikilu yakala. E ndumba zazi basiwa muna wisa kia selo kimosi wayikilwanga vo Engai. Mu kolo kia mvu amvimba, basiwa muna nzo ina bakusilwanga mazi ye lekwa yakaka ya nsunga kimana batoma vienga. (Esete 2:8, 12) O zingila va fulu kia mpila yayi, nanga diafila ndonga muna yau mu kituka se akwa umvwania, tantana yo tokana kwayingi mu kuma kia mpwa. Nga ediadi diabendomona ngindu za Esete?

¹¹ Ke vena muntu akaka ko watoma tokanenanga wete dia Esete avo ke Modekai ko. O lusansu lusonganga vo e lumbu yawonso, Modekai wavavanga lwaka kuna nzo akento mu zaya una Esete kena. (Esete 2:11) Ekolo kawanga nsangu mu kuma kia Esete kuna kwa selo, o ntim’andi wazalanga ye kiese. Ekuma?

12, 13. (a) Aweyi Esete kasivikisila awana bazinganga yandi? (b) Ekuma Modekai kayangalela vava kazaya vo Esete kazayisa wantu ko vo yandi Nyuda?

¹² Esete wasivikisa Engai, muna kuma kiaki wansonga e ngemba yo kumvana ntaudi nsambwadi za ndumba ye fulu kiasunda o wete muna nzo akento. Muna Nkand’a Nzambi tutanganga vo: “O Esete omonekenw’edienga kw’awonso ana bantadidi.” (Esete 2:9, 15) Nga mu kuma kia mpw’andi kaka Esete kasivikisila wantu? Ve, vakala ye diambu diakaka muna Esete.

¹³ Muna bong’e nona, tutanganga vo: “O Esete kasongele nkangu andi ko ngatu yitu yandi: kadi o Modekai wankanikini vo kasongi yo ko.” (Esete 2:10) Modekai wakanikina Esete vo kazayisi muntu ko vo yandi Nyuda, kadi wazaya wo vo nkangu andi wamengwanga kuna lumbu lwa ntinu Aparasi. Ekwe kiese kamona vava kawá vo Esete wakwamanana lemvokela luludiku lwandi, kana una vo kwandá kazingilanga.

14. Aweyi aleke o unu balenda tanginina mbandu a Esete?

¹⁴ O unu mpe aleke balenda yangidika mase mau ye wantu akaka ana bekubalunga-lunganga. Kana nkutu vava bekalanga yau kaka kumosi ye wantu bena ye fu yambi, balenda zizidila yo lembi vukumunwa yo tatidila mana bazeye vo mambote. Avo bavangidi wo, bemwesa ntima Ese au ezulu e kiese, nze una Esete kavanga.—Tanga Ngana 27:11.

15, 16. (a) Ekuma ntinu kazolela Esete? (b) Ekuma nsobani muna zingu kia Esete zakadila zampasi?

¹⁵ Vava kialwaka e lumbu kia sunzulwa kwa ntinu, Esete wavewa nswa wa sola konso lekwa kavwa o mfunu muna toma kuyiviengesa. Kansi, kalomba lekwa ko nanga kina kaka kazayiswa kwa Engai. (Esete 2:15) Wabakula vo e mpwa yankatu ke yafwana ko muna zolwa kwa ntinu, wazaya wo kuna lumbu lwaluna o wantu ke batoma songanga fu yambote ko nze ntim’anleka yo lulembamu. Nga ndungidi kakala yau?

¹⁶ Lusansu lusonganga vo: “O ntinu olutidi zola Esete ke mu akento awonso ko, o Esete osundidi ndumba zawonso okala y’edienga vana ndose andi yo songwa ngemba; i nsia kasia kolw’akitinu vana ntu andi, kankitula se ntinu ankento vana fulu kia Vasiti.” (Esete 2:17) Nanga diampasi diakala kwa ndumba ndioyu wa Nyuda mu soba mpil’a zingu kiandi kadi wakituka se nkaz’a ntinu wasunda etunda muna kolo kiakina. Nga ediadi diankitula se nkwa lulendo? Ve kikilu!

17. (a) Aweyi Esete kakwamanena lemvokela Modekai wa mpangi andi? (b) Ekuma e mbandu a Esete inina yamfunu kwa yeto?

¹⁷ Esete wakwamanana lemvokela Modekai wa mpangi andi ona wansansa. Wakwamanana mokena yo nkangu andi Ayuda kuna sweki. Vava Modekai kazaya ekani dia wantu ana bavavanga vonda Akasurose, wazayisa dio kwa Esete. Kuna lulembamu lwawonso Esete walukisa ntinu, ekani diadi diafunga. (Esete 2:20-23) E fu kiandi kia lulembamu yo lemvo kiasonga vo kavidisa lukwikilu lwandi ko muna Nzambi. O unu, diamfunu twatanginina mbandu a Esete, kadi wantu akete kaka bebadikilanga lulembamu nze fu kiambote. Ukolami mu wokela kaka una mu nza yawonso. Kansi, wantu bena ye lukwikilu lwasikila besonganga lulembamu nze Esete.

Lukwikilu lwa Esete Lwatontwa

18. (a) Ekuma Modekai kalembi vumbamena Amani? (Tala mpe mvovo vana yand’a lukaya.) (b) Aweyi akala ye akento akwikizi o unu betangininanga e mbandu a Modekai?

¹⁸ Muntu mosi wayikilwanga vo Amani watundidikwa muna kintinu kia Akasurose. O ntinu wansola se landi kiandi yo kitula Amani se nludiki andi antete ye muntu anzole muna kintinu kiawonso. O ntinu wakanikina nkangu awonso vo bafwete vumbamena Amani. (Esete 3:1-4) O nsiku wau wakala se diambu diampasi kwa Modekai. Wazaya wo vo kalendi kulula nsiku a Nzambi ko muna lemvokela nsiku a ntinu. Amani mwisi Ngangi kakala. Nanga ntekelo a Angangi wa ntinu Amaleke, ona wavondwa kwa Samuele wa ngunz’a Nzambi. (1 Sam. 15:33) Esi Amaleke wantu ambi bakala, bayikitula se mbeni za Yave ye Aneyisaele. Muna kuma kiaki, Nzambi wabaka nzengo za fwasa esi Amaleke.c (Nsiku 25:19) Nga Nyuda wa nkwa kwikizi wafwana vumbamena mwisi Amaleke ndioyu? Modekai kafwana wo vanga ko. Katambulwila vumbamena Amani ko. Yamu unu, akala ye akento akwikizi besianga e mioyo miau mu vonza muna lemvokela nkanikinu wau: ‘Tufwete lemvokela Nzambi nze nyadi ke mu wantu ko’.—Mav. 5:29.

19. Nki’ekani kakala diau Amani? Adieyi kavanga muna vukumuna o ntinu?

¹⁹ Amani wafunga makasi. Kavava kaka kuma kia vonda Modekai ko, kansi wasoka mambu y’ekani dia fukisa nkangu awonso wa Modekai. Amani wamokena yo ntinu yo yika mambu maluvunu mu kuma kia Ayuda. Lembi yika nkumbu zau, Amani wavova vo nkangu wau wakondwa mfunu kuna kwa ntinu, ‘wamwangana yo vambana muna nkangu mia mvivu miawonso.’ Vana ntandu, Amani wakudikila vo nkangu wau akolami, ke ulemvokelanga nsiku mia ntinu ko. Wasia nsilu vo ovana nzimbu zayingi kwa ntinu mu futa nzimbu zisadilwa muna fwasa Ayuda awonso.d Akasurose wavana mpeto andi a kintinu kwa Amani kimana kavana konso nsiku kazolele.—Esete 3:5-10.

20, 21. (a) Aweyi bamona Ayuda awonso ana bazingila muna mvivu mia Parasa kumosi yo Modekai vava bazaya ekani dia Amani dia kubafukisa? (b) Nkia diambu Modekai kadodokela Esete kavanga?

²⁰ Ke kolo ko, anati a nkanda bamanta muna mvalu yo nata nkanda miami muna mvivu miawonso mia Parasa muna zayisa nzengo za vonda Ayuda awonso. Yindula una bamona Ayuda ana batuka muna kinkole kuna Babele yo vutuka muna Yerusaleme vava bawá nsangu zazi. Oyau basalanga kwayingi muna tungulula mbanza ke yakala ye yaka ko muna kubatanina. Nanga Modekai yau katokanena vava kawá e nsangu zazi zambi, kumosi y’akundi ye yitu yandi bazingilanga kuna Susani. Muna kuma kiaki, Modekai watiazuna mvwatu miandi, wavwata ngoto yo sia ntoto ampolo vana ntu andi, wayenda muna mbanza yo kaza kazu kiangolo. Kansi, Amani wafonga yo ntinu yo nua yandi, lembi yindula e mpasi katwasa kwa Ayuda y’akundi au kuna Susani.—Tanga Esete 3:12–4:1.

²¹ Modekai wazaya wo vo diambu kafwete vanga. Kansi, adieyi kadi vanga? Vava Esete kawá e ntantu kamonanga, wantwikila e mvwatu, kansi Modekai kazola fiaulwiswa ko. Nanga, tuka kolo wakiyuvulanga e kuma Yave wa Nzambi kayambulwila vo Esete wa mpangi ona kazolanga kasompwa kwa nyadi a mundembi-kwikila. Owau wabakula e kuma Yave kayambulwila diambu diadi. Modekai watwika nsangu kwa Esete wa ntinu ankento yo kunlomba kimana kadodokela ntinu yo tanina “nkangu andi.”—Esete 4:4-8.

22. Ekuma Esete kakadila yo wonga wa kwenda mokena yo nkaz’andi wa ntinu? (Tala mpe mvovo vana yand’a lukaya.)

²² Esete watokana kikilu vava kawá nsangu zazi. Ediadi diatonta kikilu lukwikilu lwandi. E mvutu kavana kwa Modekai zisonganga vo wamona kikilu wonga. Muna kuma kiaki, wasungamesa Modekai o nsiku a ntinu owu wayikanga vo konso muntu okota kuna kwa ntinu lembi bokelwa ofwete vondwa. Ndiona kaka o ntinu katambikanga mvwal’andi a wolo i walembi vondwanga. Nga Esete wadi fwilwa nkenda landila dina diabwila Vasiti, wau kalembi kwenda kwa ntinu vava kanbokela? Esete wavovesa Modekai vo se lumbu 30 iviokele kala lembi bokelwa kwa ntinu. O luvezo lwaluna lwamfila mu yindula kana vo wavidisa edienga dia ntinu ndiona wazala yo umvwania.e—Esete 4:9-11.

23. (a) Adieyi kavanga o Modekai muna kumika lukwikilu lwa Esete? (b) Ekuma tufwete tanginina lukwikilu lwa Modekai?

²³ Modekai wavana mvutu zasikila muna kumika lukwikilu lwa Esete. Wavovesa Esete vo, avo kavangidi diambu ko, o luvuluku lwa Ayuda muna fulu kiakaka lutuka. Kansi, aweyi kadi vulukila vava lubangamu lwadi wokela? Ozevo, Modekai wasonga lukwikilu lwandi lwasikila muna Yave ndiona kadi yambula ko vo nkangu andi wafukiswa yo lembi lungisa nsilu miandi. (Yos. 23:14) I bosi, Modekai wavovesa Esete vo: “Nani ozeye kana kwaluakila muna kimfumu muna kuma kia ntangw’a mpila yayi ko?” (Esete 4:12-14) Modekai wakala ye vuvu kiasikila muna Yave wa Nzambi andi. Nga yeto mpe tuna ye vuvu kiaki?—Nga. 3:5, 6.

Lukwikilu lwa Esete Lwasunda Wonga wa Lufwa

24. Esete aweyi kasongela lukwikilu yo unkabu?

²⁴ Kuna kwa Esete, e lumbu kia bak’e nzengo kiafwana. Walomba kwa Modekai vo yandi ye Ayuda awonso bafionkonona mu lumbu tatu. Wafokola nsangu zandi muna mvovo emi miasonganga lukwikilu yo unkabu wandi: ‘Avo fwa ifwa, yambula yafwa.’ (Esete 4:15-17) Nanga muna lumbu tatu yayina Esete wasiamanana muna sambu ke mu lumbu yakaka ko. E lumbu kia kota kuna kwa ntinu kiafwana. Watoma kuyikubika yo vwata mvwatu miandi mia kintinu muna yangidika ntinu. I bosi, wayenda mokena yandi.

25. Yika mambu mabwa vava Esete kayenda kwa nkaz’andi.

²⁵ Nze una tumwene kala kuna lubantiku lw’elongi diadi, Esete wayenda kuna lumbu lwa ntinu. Tulenda yindula ngindu kakala zau ye sambu kasambanga muna nsi a ntima. Wakota vana yanzala, vana fulu kina ntinu kalenda mwena Akasurose wavwanda vana kunda kiandi. Nanga watala ndose a ntinu mu zaya dina kayindulanga. Avo wateka vingila muna bokelwa, nanga wamona vo zingila kazingilanga. Kansi, ke kolo ko wamoneka kwa nkaz’andi. Nanga watoma sivika, kansi vana vau wayangalala. I bosi, wantambika mvwal’andi ya wolo.—Esete 5:1, 2.

26. Nze Esete, ekuma Akristu akieleka bafwete kadila yo unkabu?

²⁶ O ntinu wasonga luzolo lwa kunwá. Esete wasonga lukwikilu lwasikila muna Nzambi yo tanina nkangu andi. Muna kuma kiaki, wasisa mbandu ambote ya lukwikilu kwa selo yawonso ya Nzambi. Akristu akieleka beyangalelanga mbandu zazi. Yesu wavova vo alandi andi akieleka bezayakana muna nzol’amvevo besonganga. (Tanga Yoane 13:34, 35.) Unkabu uvavwanga muna songa zola nze kwa Esete. Kansi, kana una vo Esete watanina nkangu andi muna lumbu kiakina, e salu ke kiafokoka ko. Aweyi kadi kwikidisila ntinu vo Amani wa nludiki andi katoma zolanga kimpumbulu? Adieyi kadi vanga muna vuluza nkangu andi? Tubadika yuvu yayi muna kapu kilanda.