Dina Tulenda Longoka Muna Sambu Kia Anelevi

1. Nkia lukutakanu lwa nkangu a Nzambi tubadika? Nkia yuvu tufwete kiyuvula?

“NUTELAMA, nwakembelela Yave wa Nzambi eno, kwele mvu kuvutukidi mvu.” Muna mvovo miami, Anelevi balomba kwa nkangu a Nzambi mu kutakana yo samba kwa Yave. Ekiaki kimosi muna sambu isundidi lambuka yasonama muna Nkand’a Nzambi. (Nek. 9:4, 5) Lukutakanu lwalu mu mvu wa 455 Vitila Tandu Kieto lwavangama kuna Yerusaleme, muna lumbu kia 24 kia Tisiri, ngonde yansambwadi muna manaka ma Kiyuda. Ekolo tufimpanga oma ma lukutakanu lwalu, ukiyuvula: ‘Nkia fu bakala kiau Anelevi kiasadisa kimana lukutakanu lwaluna lwakala lwakiese? Adieyi tulenda longoka muna sambu kiaki kia Anelevi?’—Nku. 141:2.

NGONDE YAMFUNU

2. Nkia mbandu ambote batusisila Aneyisaele?

² Ngonde mosi vitila lukutakanu lwalu, Ayuda bamanisa tungulula yaka ya Yerusaleme. (Nek. 6:15) Nkangu a Nzambi lumbu 52 kaka bavanga muna sala salu kiaki. I bosi, bayantika sia sungididi muna nsatu zau za mwanda. Muna lumbu kiantete kia ngonde a Tisiri, bakutakana vana yanzala kiampwena mu wá Ezera ye Anelevi akaka ekolo batanganga yo sasila Nsiku a Nzambi. Esi nzo zawonso kumosi ye yingyana-ngyana batelama yo wá “tuka nkielelo yaku ntangw’anlungu.” Ekwe mbandu ambote kw’akaka muna yeto bekutakananga muna Maseka ma Kintinu matoma tungwa! Vava okalanga muna lukutakanu, nga ezak’e ntangwa oyambulanga sia sungididi yo yantika yindula mambu makaka? Avo i wau, badika diaka e mbandu a Aneyisaele kuna nz’ankulu. Ke bawanga kaka ko, kansi babadikanga mana bawanga yo yantika nkutu dila vava babakula vo ke balemvokelanga Nsiku a Nzambi ko.—Nek. 8:1-9.

3. Nkia nkanikinu balemvokela Aneyisaele?

³ Kansi, eyayi ke yakala ntangwa ya funguna masumu ko. Wau vo lumbu kia nkinzi, ntangwa yakiese yakala mu sambila Yave. (Nta. 29:1) Muna kuma kiaki, Nekemiya wavovesa nkangu vo: “Nwenda kweno, nudia mazi, nunua nzenzi, nwatwika kunku kw’awana balembele kubamena ma; kadi e lumbu kiaki kiavauka kwa Mfumu eto; ke numoni mpasi ko; kadi e kiese kia Yave i fika kieno.” O nkangu walemvoka, yo mona “kiese kiayingi” muna lumbu kiakina.—Nek. 8:10-12.

4. E ntu mia makanda kumi ye zole adieyi bavanga? Adieyi Anelevi bavanganga lumbu ke lumbu muna Nkinzi a Nzo za Sudi?

⁴ Muna lumbu kialanda, e ntu mia makanda kumi ye zole bakutakana mu longoka Nsiku yo vava zaya kana vo balemvokelanga mawonso kabakanikina o Nzambi. Ekolo balongokanga Nsiku, babakula vo nkangu awonso ufwete kembelanga Nkinzi a Nzo za Sudi una wafokokelanga muna nkungi ampwena, tuka muna lumbu kia 15 yakuna lumbu kia 22 kia ngonde a Tisiri. Muna kuma kiaki, o nkangu wayantika kubika o nkinzi wau vana vau. Tuka muna lumbu ya Yosua, o nkangu ke wasala vanga Nkinzi a Nzo za Sudi wa mpila yayi ko. Ediadi diabatwasila “kiese kiayingi.” Edi diasunda o mfunu muna nkinzi wau, Anelevi batangilanga nkangu o Nsiku a Nzambi “lumbu ke lumbu, tuka kiantete yamu kiambaninu.”—Nek. 8:13-18.

LUMBU KIA FUNGUNA MASUMU

5. Adieyi nkangu a Nzambi bavanga vitila Anelevi basamba kwa Yave?

⁵ Vioka lumbu yole, e ntangwa yafwana ina Aneyisaele bafwete funguna masumu mau. Ekiaki ke kiakala lumbu kia nkinzi ko. Muna lumbu kiaki, o nkangu a Nzambi wafionkonona yo vwata ngoto mu songa vo bakendalala kikilu wau balembi lemvokela Nsiku a Nzambi. Anelevi batangila diaka nkangu o Nsiku a Nzambi mu tezo kia ola tatu muna mene. Muna masika, ‘batambulwila masumu yo kunda Yave wa Nzambi au.’ I bosi, Anelevi bayantika samba kwa Yave mu kuma kia nkangu awonso. —Nek. 9:1-4.

6. Adieyi diasadisa Anelevi mu toma kubika sambu kiau? Adieyi tulenda longoka muna mbandu au?

⁶ Wau vo Anelevi bakala ye fu kia tanga Nsiku a Nzambi, ediadi diabasadisa mu toma kubika sambu kiaki. E ndambu yantete ya sambu kiaki iyikanga mavangu ma Yave ye kiwuntu kiandi. Muna ndambu yansuka ya sambu kiaki, Anelevi bafunguna masumu ma nkangu yo songa e kuma Aneyisaele ke bafwanukina ‘ulolo wa nkenda’ za Nzambi ko. (Nek. 9:19, 27, 28, 31) Adieyi tulenda longoka muna mbandu a Anelevi? Oyeto mpe tufwete tanganga yo badika Diambu dia Nzambi lumbu yawonso. Muna mpila yayi, tuyambula vo Yave katuvovesa dina tufwete vanga. Vava tusamba, tukala ye mambu mayingi tulenda vova kwa Yave, e sambu yeto mpe ikala yasikila.—Nku. 1:1, 2.

7. Adieyi Anelevi balomba kwa Nzambi? Adieyi tulenda longoka?

⁷ Muna sambu kiau, Anelevi diambu dimosi kaka balomba. Kuna mfoko a sambu kiaki, edi balomba: “Owau, e Nzambi eto, wa Nzambi anene ye ngolo yo bubwilwa, on’olundang’ekangu yo walakazi, kubadika lo ko se luakete o lunioko luawonso luna luabwidi muna yeto y’atinu eto y’akuluntu eto ye nganga ye ngunza yo mase, yo muna nkangu aku wawonso, tuka ntangw’atinu a Asuri yamu unu kiaki.” (Nek. 9:32) Anelevi mbandu ambote batusisila. Vava tusambanga, entete tufwete kembelelanga Yave yo kumvutula matondo vitila twalomba konso diambu tuvwidi o mfunu.

BAKEMBELELA NKUMBU ANKEMBO A NZAMBI

8, 9. (a) Aweyi Anelevi basongela lulembamu kuna lubantiku lwa sambu kiau? (b) Nkia vu yole y’ezulu bayika Anelevi?

⁸ Muna sambu kiau kiatoma kubikwa, Anelevi basonga vo akwa lulembamu. Kana una vo e sambu bavanga kiambote kikilu, bazaya wo vo e mvovo miau ke miafwana ko mu vana Yave o nkembo wawonso kafwanukinu. Muna kuma kiaki, bayantika sambu kiau kuna lembama kwawonso muna lomba kwa Yave mu kuma kia Aneyisaele awonso vo: “Ikembelw’e nkumbu aku ankembo, ina yatundalala yavioka nsambu zawonso ye nkembelelwa.”—Nek. 9:5.

⁹ Bakwamanana samba vo: “Ongeye u Yave, ngeye kaka; ngeye wavang’ezulu, ezulu di’ezulu, ye vu kiau kiawonso, e nza ye lekwa yawonso ina mo, o kalunga ye yawonso ina mo, olunganga yawonso; e vu ki’ezulu ngeye kikundidi.” (Nek. 9:6) Elo, Yave wa Nzambi wavanga nsema wawonso, kumosi ye buka yayingi ya ntetembwa. Wavanga lekwa yawonso ina ova nza yo sikidisa vo vangwa yamoyo ya mpila mu mpila yakwamanana wutana. E mbasi za Nzambi bamona vava kiasemwanga yawonso yayi. E mbasi zazi zilenda mpe yikilwa vo “vu ki’ezulu.” (1 Nti. 22:19; Yobi 38:4, 7) Vana ntandu, ambasi belungisanga luzolo lwa Nzambi muna sadilanga wantu asumuki ana “bevwila luvuluku.” (Ayib. 1:14) O unu, yeto mpe tusadilanga Yave muna kintwadi kiawonso nze vu kia makesa matoma longwa. Tufwete tangininanga ambasi muna sadilanga Nzambi yo lembama kwawonso.—1 Kor. 14:33, 40.

10. Adieyi tulenda longoka muna mpila ina Nzambi kakadila yo Abarayama?

¹⁰ I bosi, Anelevi bayika una Nzambi kakadila yo Abarama. Muna kimbuta kia mvu 99, yandi yo nkaz’andi Sarai ona wakala vo sita ke bakala yo mwana ko. Muna kuma kiaki, Yave wasoba nkumbu andi se Abarayama, ina ye nsasa vo “ese dia mbidi a zula.” (Etu. 17:1-6, 15, 16) Nzambi wasia mpe nsilu kwa Abarayama vo mbongo andi isinga vwa e nsi a Kenani. Nkumbu miayingi o wantu bevilakananga e nsilu besianga, kansi Yave ke vilakananga ko. Anelevi basamba vo: “Ngeye u Yave wa Nzambi, ona wasola Abarama, wakumvaikisa muna Ure a Kaladi, yo kumvan’e nkumbu Abarayama. Wamona ntim’andi vo waziku oko wina, wakanga yandi ekangu dia vana nsi a Anekenani . . . kwa mbongo andi, wasikidisa mambu maku; kadi ongeye wansongi.” (Nek. 9:7, 8) Yambula twatanginina Nzambi eto muna sianga ngolo za lungisa e nsilu mieto.—Mat. 5:37.

MASIVI KAVANGA O YAVE MUNA WETE DIA NKANGU ANDI

11, 12. Yika e nsas’a nkumbu a Yave? Aweyi kasongela vo ofwanukini e nkumbu yayi muna mpila kakadila ye mbongo a Abarayama?

¹¹ E nkumbu Yave ina ye nsasa vo “On’okadisanga.” Ediadi disongele vo Nzambi okwamanananga sala muna lungisa nsilu miandi. Tulenda mona ziku kia diambu diadi muna mpila ina Nzambi kakadila ye mbongo a Abarayama vava bakala muna ubundu kuna Engipito. Muna kolo kiakina, diamonekanga vo ke dilendakana ko dia vevola zula kiawonso muna ubundu yo kwenda zingila kuna Nsi a Nsilu. Kansi, muna ulolo wa masivi kavanga, Nzambi walungisa nsilu andi yo songa vo ofwanukini e nkumbu anene a Yave.

¹² E sambu kiasoneka Nekemiya kivovanga mu kuma kia Yave vo: “Wamona mbangam’a mase meto muna Engipito yo wila kazu kiau vana nlambu a Mbu Ambwaki; wasonga sinsu yo makumbu muna Faro yo muna ntaudi zandi zawonso yo mun’esi nsi; kadi wazaya wo vo lulendo babasonga; i mbakila wayibakil’e nkumbu, nze i unu kiaki. Wakubabudil’o mbu kuna ndose au, basaukila mbu vana ntoto ayuma; vo i alakami au okubwidi muna mwasina, nze’tadi muna maza mangolo.” Muna sambu kiau, Anelevi bayika diaka mana Yave kavanga muna wete dia nkangu andi, oku vo: “Ongeye wasakidikil’esi nsi vana vena Anekenani . . . Babaka mavata mangolo yo ntoto a mbongo, bavwidi nzo zazala ye lekwa yawonso yambote, ye sima yatimwa, ye mpatu za vinyo ye mpatu za olive yo ulolo wa nti miandia: i ndia badia, bayukuta, batola, bayangalela muna wete waku wayingi.”—Nek. 9:9-11, 24, 25.

13. Aweyi Yave kalungisila nsatu za mwanda za Aneyisaele? Adieyi nkangu bavanga?

¹³ Yave mayingi kavanga muna lungisa nsilu miandi. Kasikil’owu, vava Aneyisaele bavaika muna Engipito, Yave walungisa nsatu zau za mwanda. Muna sambu kiau, Anelevi basungamena vo: “Wakulumuka vana mongo a Sinai, wavovele yau kun’ezulu, yo kubavana nzengo zansongi ye nsiku miaziku, ye mîna miambote ye nkanikinu.” (Nek. 9:13) Yave wasola Aneyisaele se nkangu andi yo kubasia nsilu vo okubavana e Nsi a Nsilu. Muna kuma kiaki, wabalonga una bafwete kadila kimana bafwanukina yikilwa muna nkumbu andi avauka. Kansi ke vavioka kolo ko, Aneyisaele bayambula lemvokela nkanikinu mia Yave.—Tanga Nekemiya 9:16-18.

ANEYISAELE TUMBU BAFWANUKINA

14, 15. (a) Aweyi Yave kasongela ntim’a nkenda kwa Aneyisaele? (b) Adieyi tulenda longoka muna mpila ina Nzambi kakadila

¹⁴ E sambu kia Anelevi kiyikanga masumu mole bavanga Aneyisaele ke kolo ko vava basia nsilu wa lemvokela Nsiku a Nzambi vana Mongo a Sinai. Muna kuma kia masumu mama, Aneyisaele bafwana ­fwila muna makanga. Kansi, e sambu kivananga nkembo kwa Yave vo: “Muna ulolo waku wa nkenda, kwabasisa muna makanga ko. . . . Mvu makumaya wabasikinina . . . , ke bakondwa ma ko; e mvwatu miau ke miafwa ko, o malu mau ke mavimba ko.” (Nek. 9:19, 21) O unu, Yave okutuvananga yawonso tuvwidi o mfunu kimana twansadila ye kwikizi kiawonso. Ke tuzolele landa mbandu y’akaka muna Aneyisaele ko ana bafwila muna makanga mu kuma kia ukolami yo kondwa lukwikilu. Elo, mawonso mama “masonamena muna [lulukisu] lueto, oyeto tuluakilu kwa nsuka za tandu.”—1 Kor. 10:1-11.

¹⁵ Diankenda vo, vava Aneyisaele bakota muna Nsi a Nsilu, ke basikila ye kwikizi ko muna Yave. Bayantika sambila nzambi za esi Kenani, ezi zafilanga wantu muna mavangu ma zumba yo kela wan’au se yimenga. Muna kuma kiaki, Yave wayambula vo Aneyisaele babangikwa kwa zula yakaka. Kansi, vava bavilukang’o ntima, Yave wabalolokanga yo kubakôla vana moko ma mbeni zau. Ediadi nkumbu miayingi diavangama. (Tanga Nekemiya 9:26-28, 31.) Anelevi bavova vo: “Mbidi a mvu wabazizidila, muna mwand’aku wabasididinge mabika muna ngunza zaku: oyau, matu ke batambidi; i dianu wabayekwele vana koko kwa nkangu mia zinsi.”—Nek. 9:30.

16, 17. (a) Adieyi diabwa vava Aneyisaele bayantika diaka kolamena Yave? (b) Adieyi Aneyisaele bavova? Nkia ndofi badia?

¹⁶ Kana nkutu vava batuka muna kinkole kuna Babele, Aneyisaele bayantika diaka kolamena Yave. Adieyi diabwa? Muna sambu kiau, Anelevi bavova vo: “Tu ntaudi o unu kiaki, mwamu nsi ina wavana kwa mase meto badia mbongo andi yo wete, kinga, tu ntaudi. Iyiminang’atinu, ana wasil’e kiyekwa kia yeto muna kuma kia masumu meto, . . . mu mpasi zingi twina.” Aneyisaele bakituka s’abundu muna nsi ina Yave kabavana.—Nek. 9:36, 37.

¹⁷ Nga edi bazola vova Anelevi vo Nzambi kavanga diansongi ko muna yambulwila mpasi zazi zawonso? Ve! Bavova vo: “Ongeye wansongi muna mawonso matubwididi; kadi ongeye wavang’owu waziku, vo i yeto twavanga bi.” (Nek. 9:33) Kuna mfoko a sambu kiau, badia ndofi vo nkangu ulemvokela Nsiku a Nzambi. (Tanga Nekemiya 9:38; 10:29) I bosi, basoneka ndofi badia muna nkanda una wasiwa dimbu kwa 84 dia Afidi a nsambila ya esi Yuda.—Nek. 10:1-27.

18, 19. (a) Adieyi tufwete vanga muna kota muna nz’ampa ya Nzambi? (b) Adieyi tufwete kwamanana lomba muna sambu? Ekuma?

¹⁸ Avo tuzolele kota muna nz’ampa ya unsongi, tufwete yambulanga vo Yave katulonga. Paulu wa ntumwa wayuvula vo: “Nkia mwan’olembi longwa kw’es’andi?” (Ayib. 12:7) Vava tutambulwilanga elongi dia Yave yo kwamanana kunsadila ye kwikizi kiawonso, tusonganga vo tuyambulanga vo katusingika. Avo tuvolele sumu diampwena, tulenda kala ye ziku vo Yave okutuloloka kele vo tuvilukidi kikilu o ntima yo tambulwila elongi diandi muna lembama kwawonso.

¹⁹ Ke kolo ko, Yave ovanga masivi malutidi mana kateka vanga vava kavaikisa Aneyisaele muna Engipito. (Yez. 38:23) Nze una nkangu andi kuna nz’ankulu bakotela muna Nsi a Nsilu, Akristu awonso ana bezindalala sadila Yave ye kwikizi besinga kota muna nz’ampa ya unsongi. (2 Pet. 3:13) Wau tuna ye vuvu kiaki kia kusentu, yambula twakwamanana samba vo e nkumbu anene a Nzambi yazitiswa. Mun’elongi dilanda, tubadika sambu kiakaka kilenda kutusadisa mu lungisa dina divavwanga muna vwa nsambu za Nzambi tuka wau yakwele mvu.