Ungunza Wa Osea Ukutusadisanga Mu Kangala Yo Nzambi

“Belanda Yave.”​—⁠OSEA 11:⁠10.

1. Nkia lusansu luna muna nkand’a Osea?

NGA oyangalelanga wa tusansu? O nkand’a Osea uvwidi lusansu lumosi lwa kimwanda.a Lusansu lwa zingu kia mpasi za nzo ya Osea wa ngunza lusonganga o longo lwa Yave yo Isaele yankulu vava kakanga yau ekangu dia Nsiku a Mose.

2. Adieyi tuzeye mu kuma kia Osea?

² Lusansu lwalu luna muna nkand’a Osea kapu kia 1. Osea nanga ku zunga kia kintinu kia node kia makanda kumi ma Isaele kazingilanga, kiayikilwanga mpe vo Eferaime, wau vo i kanda diasund’o wokela. Osea wasala e salu kia kingunza muna tandu kia atinu nsambwadi a nsuka a Isaele, muna lumbu yaina Uziya, Yotame, Akazi yo Kizekeya bayalanga muna Yuda. (Osea 1:⁠1) Osea tezo kia mvu 59 kasala e salu kia kingunza. Kana una vo nkand’a Osea mu mvu wa 745 Vitila Kristu wafokoka sonekwa, wamfunu mpe o unu, kadi wantu ayingi bezingilanga e ngwizani ye dina diasakulwa muna mvovo emi: “Belanda Yave.”​—⁠Osea 11:10.

Mambu Mena mu Nkanda Wau

3, 4. Yika mu mvovo mia nkufi, oma mena muna Osea kapu kia 1 yakuna 5.

³ O fimpa mana mena muna Kapu kia 1 yakuna 5 dikutusadisa mu kwamanana kangala yo Nzambi muna songanga lukwikilu lweto yo zingila e ngwizani yo luzolo lwandi. Kana una vo nkangu a Isaele zumba kia mwanda batanga, o Nzambi wadi kubafwila e nkenda kele vo baviluka o ntima. Ediadi disongwanga muna mpila yina Osea kakadilanga yo Ngome wa nkaz’andi. Una kateka kunwutila mwan’eyakala, Ngome wawuta diaka wana wole a zumba. Kansi, Osea wamfwila e nkenda nze una Yave kafwila Aneyisaele ana baviluka o ntima e nkenda.​—⁠Osea 1:1–3:⁠5.

⁴ O Yave mfundu kakala wau kuna kwa Isaele, kadi ke mwakala ziku ko, yovo walakazi ngatu zayi wa Nzambi muna nsi. O Yave wadi land’e kunda kwa Isaele mu kuma kia nsambil’au ya teke ye kwa kintinu ki’akolami a Yuda. Vava o nkangu a Nzambi wakalanga “muna mpasi,” batombanga Yave.​—⁠Osea 4:1–5:15.

Ndungunuka ya Lusansu

5, 6. (a) E zumba aweyi kiawokelela muna kintinu kia makanda kumi ma Isaele? (b) Lulukisu lwavewa kwa Isaele ya nkulu nkia kuma lwinina lwamfunu kwa yeto?

⁵ Nzambi wavovesa Osea vo: “Nda kubongela nkento a zumba yo wan’a zumba; kadi e nsi itele kikilu zumba muna yambula Yave.” (Osea 1:⁠2) E zumba aweyi kiawokelela muna Isaele? Tutanganga vo: “Mwand’a zumba ubatungianisi [nkangu a kintinu kia makanda kumi]; muna zumba i bakatukidi kwa Nzambi au. . . . O wan’eno amakento yo wan’eno a longo beta zumba. . . . Kadi oyau kibeni bekwenda y’akembi, yo kela yimenga y’akento ambi.”​—⁠Osea 4:​12-14.

⁶ E zumba kia mwanda ye kia nitu kiawokela kikilu muna Isaele. Muna kuma kiaki, Yave wazayisa Aneyisaele vo ‘okubaland’e kunda.’ (Osea 1:4; 4:⁠9) Lulukisu lwalu lwamfunu lwina kwa yeto, kadi o Yave osinga land’e kunda kw’awana betanga e zumba yo kuyisia muna nsambila za luvunu. Kansi, awana bekangalanga yo Nzambi belemvokelanga e nkanikinu miandi, wau bazeye wo vo “munta-zumba . . . kena y’evwa muna kintinu kia Kristu yo Nzambi ko.”​—⁠Efeso 5:5; Yakobo 1:⁠27.

7. O longo lwa Ngome yo Osea nki lwasonganga?

⁷ O Ngome mwenze kakala vava kasompwa kwa Osea ye nkwa kwikizi kakala vava ‘kanwutila mwan’eyakala.’ (Osea 1:⁠3) Nze una usonganga lusansu, vava o Nzambi kavevola Aneyisaele muna kinkole kuna Engipito muna mvu wa 1513 vitila Kristu, wakanga yau ekangu dina diakala nze ekangu dia longo. Muna songa vo bayangalela ekangu diadi, Aneyisaele basia nsilu vo bekala ye kwikizi kuna kwa Yave wa ‘nkaz’au.’ (Yesaya 54:⁠5) Elo, longo lwa Isaele yo Nzambi lwasongelwa muna longo lwa Ngome yo Osea. Kansi, mambu masoba.

8. E kintinu kia makanda kumi ma Isaele aweyi kiayantikila? Adieyi tulenda vova mu kuma kia nsambil’au?

⁸ O nkaz’a Osea “oyimiti diaka, owutidi mwan’ankento.” O mwan’ankento ndiona yo mwana wakaka kawuta o Ngome, wan’a zumba. (Osea 1:​6, 8) Nanga olenda yuvula, ‘aweyi Isaele kakitukila se nkembi’ nze Ngome? Muna mvu wa 997 vitila Kristu, o makanda kumi ma Isaele mayivambula ye makanda ma kintinu kia node kia Yuda ye Benyamini. Muna sima o nkangu mu kwenda kuna Yerusaleme mu sambila Yave, bavanga mwan’a ngombe wasambilwanga muna Isaele. E nsambila a Bale yatoma zayakana mu kuma kia mavangu ma zumba. E nsambila yayi yawokela muna Isaele.

9. Nze una wasonama muna Osea 1:​6, adieyi diabwila Isaele?

⁹ Vava o Ngome kawuta diaka mwan’eyakala, o Nzambi wavovesa Osea vo: “Umvana nkumbu vo, Lo-rukama [disongele vo ‘kefwilwa nkenda ko’]; kadi kifwa diaka nzo a Isaele nkenda ko, yabayambulwila.” (Osea 1:⁠6) O Yave ‘wabayambula’ vava Asuri banata Aneyisaele muna kinkole muna mvu wa 740 vitila Kristu. Kansi, o Nzambi wafwila e kintinu kia Yuda kia makanda mole e nkenda yo kubavuluza lembi nwana vita yovo sadila nsosolo, mvalu ngatu akwa mvalu. (Osea 1:⁠7) Muna mvu wa 732 vitila Kristu, mbasi mosi yavonda 185.000 ma makesa ma Asuri muna fuku umosi ana bazunga Yerusaleme, mbanz’a kintinu kia Yuda.​—⁠2 Ntinu 19:35.

Mfundu a Yave Kuna kwa Isaele

10. Evangu dia zumba dia Ngome nki diasonganga?

¹⁰ O Ngome wayambula Osea wa nkanz’andi yo kituka “nkento a zumba.” Ediadi diasonganga una kintinu kia Isaele kiakangila ekangu ye zula yasambilanga e teke yo yantika kubabund’e vuvu. Vana fulu kia vutula matondo kwa Yave mu kuma kia mavwa mau, Aneyisaele bayivana kwa nzambi za zula yo kulula ekangu bakanga yo Nzambi muna kuyisia mu nsambila aluvunu. Muna kuma kia zumba kia mwanda bata, o Yave wabatumba.​—⁠Osea 1:2; 2:​2, 12, 13.

11. Adieyi diabwila ekangu dia Nsiku a Mose vava Yave kayambula vo Isaele ye Yuda banatwa muna kinkole?

¹¹ Nkia tumbu kiabaka Isaele muna bembola Nzambi ona wakala nze Nkaz’andi? Nzambi wayambula vo ‘banatwa kuna makanga’ ma Babele kina vo i zula kiabwisa Asuri, kuna kwanatwa Aneyisaele muna kinkole muna mvu wa 740 vitila Kristu. (Osea 2:​14) Vava o Yave kafwasa kintinu kia makanda kumi, kafwasa ekangu kakanga ye makanda 12 ma Isaele ko. Kieleka , vava o Nzambi kayambula vo Yerusaleme yafwaswa kwa makesa ma Babele muna mvu wa 607 vitila Kristu yo nata nkangu a Yuda muna kinkole, kafwasa ekangu dia Nsiku a Mose ko, dina makanda 12 ma Isaele bakangila ekangu dia longo yo yandi. Ekangu diadi diafokoka vava Afidi a nsambila ya esi Yuda babembola Yesu Kristu yo kumvonda muna mvu wa 33 wa tandu kieto.​—⁠Kolosai 2:⁠14.

Yave Walukisa Isaele

12, 13. Nkia diambu dia sina dina muna Osea 2:​6-8? E mvovo miami aweyi mialunganena kwa Isaele?

¹² Yave walukisa Isaele vo ‘kakatula e zumba,’ kansi Isaele walanda ana banzolanga. (Osea 2:​2, 5) Yave wavova vo: ‘Nkaku a nsende nkakil’omu nzil’aku, ikunzungil’e yaka, o mayendelo mandi kasolola mo. Olakam’azodi andi, yau kabaki; okubavava ke kubasolola ko. I bosi kevova vo, ‘kwenda nkwenda yavutuka kw’eyakala diame diantete; kadi kuna yamwenanga wete ke mu wau ko.’ Kadi kazaya ko vo mono yamvana o masa ye vinyo yo mazi, yo kunwokesela palata yo wolo, owu bavana kwa Bale.’​—⁠Osea 2:​6-8.

¹³ Kana una vo Isaele wavava lusadisu kwa zula ina yakala “azodi andi,” ke vakala kimosi ko muna zula yayi wavana lusadisu kwa Isaele. Wazungwa nze kwa nkaku a nsende, kimana kalembi vewa lusadisu. Una kazungwa mvu ntatu kwa Asuri, Samaria yabwa muna mvu wa 740 vitila Kristu. E kintinu kia makanda kumi ke kiasikila diaka ko. Akete kaka vana vena Aneyisaele ana bakala muna ubundu bazaya una e zingu kiakadilanga kiambote vava mase mau basadilanga Yave. E nsadiswa ya Aneyisaele nga bafwana bembola e nsambila a Bale yo vutulwisa e ngwizani au yo Yave.

Mambu Makaka ma Lusansu Lwalu

14. Ekuma Osea kavutulwila o longo yo Ngome?

¹⁴ Muna toma bakula e ngwizani yina vana vena zingu kia mpasi kia nzo ya Osea y’ekangu diakanga Isaele yo Yave, diamfunu wabadika e mvovo emi: “O Yave umpovese vo, wenda diaka, zola nkento wazolwa kwa nkundi, wa munta-zumba, e nzola kazolele wan’a Isaele o Yave, kana una vo baviluka kwa nzambi zakaka, yo zola bundu ya vinyo.” (Osea 3:⁠1) Osea walemvokela e nkanikinu wau muna tambula diaka Ngome kwa yakala dina kazinganga yandi. I bosi, Osea wavovesa o nkanz’andi vo: “Lumbu yingi okala yame; kukala munta-zumba ko, kukala nkaz’a muntu ko.” (Osea 3:​2, 3) Ngome watambulwila elongi kavewa. Osea wavutulwisa longo yo yandi. Ediadi aweyi dialunganena muna mpila yina o Nzambi kakadila yo nkangu a Isaele ye Yuda?

15, 16. (a) O nkangu a Nzambi adieyi bafwana vanga muna fwilw’e nkenda? (b) E sono kia Osea 2:18 aweyi kilunganenanga?

¹⁵ Vava Isaele ye Yuda bakala muna kinkole kuna Babele, Nzambi muna ngunza zandi, ‘wavovela muna ntima miau.’ Muna fwilw’e nkenda kwa Nzambi, o nkangu andi bafwete viluka o ntima yo vutuka kwa yakala diau nze una Ngome kavutuka kwa nkanz’andi. I bosi o Yave kadi vaikisa o nkangu andi muna “makanga” ma Babele yo kubavutulwisa kuna Yuda ye Yerusaleme. (Osea 2:​14, 15) Walungisa o nsilu andi muna mvu wa 537 vitila Kristu.

¹⁶ O Nzambi walungisa mpe o nsilu owu: “Ikubakangil’ekangu ye bulu ya futa ye nuni z’ezulu, ye ma iyatatanga va ntoto: ta yo nsosolo ye vita, tolola ntolola yo muna nsi, ikubalekesela kuna mavolo.” (Osea 2:​18) Ayuda ana bevutuka kuna nsi au mu luvuvamu bekala, kondwa wonga wa bulu. Ungunza wau walungana mpe muna mvu wa 1919 wa tandu kieto, vava e nsadiswa ya Isaele ya mwanda yavevolwa muna “Babele Anene,” ina vo, kintwadi kia nsambila zawonso za luvunu ova nza. Owau, bavwidi zingu kiakiese ye luvuvamu kumosi y’ampangi zau bena ye vuvu kia zinga yakwele mvu ova ntoto. E fu yambi ifwananene y’eyi ya bulu ke yikalanga ko vana vena Akristu awaya akieleka.​—⁠Lusengomono 14:8; Yesaya 11:​6-9; Ngalatia 6:⁠16.

Dina Tufwete Longoka

17-19. (a) Nkia fu ya Nzambi tufwete tanginina? (b) E nkenda yo walakazi wa Yave adieyi ufwete kutufila mu vanga?

¹⁷ O Nzambi nkwa nkenda yo walakazi. Yeto mpe i wau tufwete kala. Ediadi i longi tulongokele muna kapu yantete ya Osea. (Osea 1:​6, 7; 2:​23) O luzolo lwa Nzambi lwa fwila Aneyisaele ana baviluka o ntima e nkenda, ngwizani luna ye kingana eki kiavumunwinwa: “On’ofukidi makuzuka mandi, kevatumuka ko. On’otambulwila yo yambula mo, ofwilwa nkenda.” (Ngana 28:​13) E mvovo mia ntozi a nkunga mia lukasakeso mpe kw’asumuki ana bevilukanga o ntima: “E yimenga ya Nzambi, mwand’a budika. O ntim’abudika yo kosomoka, e Nzambi, kuveza wo ko.”​—⁠Nkunga 51:⁠17.

¹⁸ O ungunza wa Osea utoma songanga vo Nzambi ona tusambilanga nkwa nkenda yo walakazi. Kana nkutu vo akaka bavengomokene muna nzila zandi zansongi, balenda kwau viluka o ntima yo vutuka kwa Nzambi. Avo bavangidi wo, Yave okubatambula. O Yave waloloka o nkangu a Isaele ana baviluka o ntima, kadi wakanga yau ekangu dia longo lwa kimwanda. Kana una vo bakolamenanga Yave yo ‘kendeleka Mvauki a Isaele, wabafwilanga e nkenda kadi wasungamenanga vo anitu kwau.’ (Nkunga 78:​38-​41) E nkenda zazi zifwete kutufila mu kwamanana kangala yo Yave wa Nzambi eto a walakazi.

¹⁹ Kana una vo masumu nze vonda, yiya ye zumba mawokelanga muna Isaele, o Yave ‘wavovela muna ntima miau.’ (Osea 2:14; 4:⁠2) Avo tutanginini e nkenda yo walakazi wa Yave, tusiamisa e ngwizani eto yo yandi. Diambote twakiyuvulanga: ‘Aweyi ndenda tanginina e nkenda za Yave muna nkal’ame ye akaka? Kele vo mpangi ona umpangidi e mbi undombele ndoloki, nga nkalanga ye nzaki za kunloloka nze una Nzambi kevanganga?’​—⁠Nkunga 86:⁠5.

20. Yika nona kisongang’e kuma tufwete bundil’e vuvu muna nsilu mia Nzambi.

²⁰ O Nzambi okutuvanang’e vuvu kiasikila. Kasikil’owu, wasia o nsilu vo: “Ikumvana . . . ndimb’a Ako se mwelo a vuvu.” (Osea 2:​15) O nkangu ankulu a Yave wakala ye vuvu vo bevutuka kuna nsi au kuna kwakalanga o “ndimb’a Ako.” E ndungan’a nsilu wau muna mvu wa 537 vitila Kristu, ikutusonganga e ziku kia bund’e vuvu muna nsilu katusila o Yave.

21. O zayi nkia mfunu wina muna kangala yo Nzambi?

²¹ Muna Kwamanana kangala yo Nzambi, tufwete vwa o zayi wandi yo sadila wo muna zingu kieto. O zayi wau wa Yave ke wakala ko muna Isaele. (Osea 4:​1, 6) Kansi, awana bayangalela o sadila luludiku lwa Nzambi, basambulwa. Osea, mosi muna wantu awaya. Diau adimosi mpe diavanga 7.000 ma wantu, ana ke bafukamena Bale ko muna lumbu ya Eleya. (1 Ntinu 19:18; Roma 11:​1-4) O yangalela luludiku lwa Nzambi dikutusadisa mu kwamanana kangala yo Nzambi.​—⁠Nkunga 119:66; Yesaya 30:​20, 21.

22. Aweyi tufwete badikilanga o vengomoka?

²² O Yave ovavanga vo awana bevitanga o ntu vana vena nkangu andi balembi vengomoka. Muna Osea 5:1 tutanganga vo: “Nuwa diadi, e yeno anganga; wunikina, e nzo a Isaele; tamb’o matu, e nzo a ntinu, kadi nzengo ina muna yeno; kadi nwakedi esokolo kuna Misepa, y’ekonde diayalwa kuna Tabo.” Afidi abendomoki bakala se ntambu yovo ekonde kwa Aneyisaele yo kubafila mu nsambila za teke. O Mongo a Tabo ye fulu kiayikilwanga vo Misepa kiakala se fulu kia nsambila aluvunu.

23. Nkia nluta obakidi muna longoka o nkand’a Osea kapu kia 1 yakuna 5?

²³ O ungunza wa Osea utusongele mpe vo Yave nkwa nkenda ona ovananga e vuvu yo sambula awana belemvokelanga luludiku lwandi yo lembi vengomoka. Nze Aneyisaele ana baviluka o ntima kuna nz’ankulu, yambula yeto mpe twavava Yave yo sia e ngolo za kunyangidika. (Osea 5:​15) Avo tuvanga wo, tubaka nsendo ambote, ye kiese yo luvuvamu lukalanga y’awana bekangalanga yo Nzambi ye kwikizi kiawonso.​—⁠Nkunga 100:2; Filipi 4:​6, 7. 

[Mvovo Vana Yand’a lukaya]

Nkia Mvutu Ovana?

• O longo lwa Osea yo Ngome nki lwasonganga?

• Ekuma o Yave katumbila Isaele?

• Nkia longi dina muna Osea kapu kia 1 yakuna 5 otomene yangalela?

[Mvovo mia Fwaniswa mina muna lukaya lwa 9]

Nga ozeye nani otezaniswanga yo nkaz’a Osea?