Wazizidila Kana una vo Wakala ye Lukendalalu

1. Ekuma wantu awonso muna mbanz’a Silo bakendalela yo dila?

SAMUELE wakendalala kikilu. Wantu awonso muna mbanz’a Silo badilanga. Muna nzo zayingi akento yo wana bakengalala kwayingi vava bawá vo mase, akala, wana ye mpangi zau ke bevutuka diaka ko. Tuzeye wo vo muna vita antete banwana ye Afelesetia, 4.000 ma makesa ma Isaele bavondwa, i bosi, ke vavioka kolo ko 30.000 ma makesa bavondwa diaka.—1 Samuele 4:1, 2, 10.

2, 3. Nkia sumbula yatwasa nsoni muna Silo yo vidisa nkembo andi?

² Ekiaki kimosi muna sumbula yayingi yababwila. Ele wa Ngang’ambuta, wana wole a yimpumbulu kakala yau, Kofene yo Finekase, yau banata Nkele ekangu avauka kuna mbazi a mbanza a Silo. E nkele yayi yakalanga muna suku diavauka dia saba kiakala nze tempelo, nkal’a Nzambi yasunzulanga. O nkangu wanata e Nkele kuna vita kadi bayindula vo ilenda kubatanina yo kubasadisa mu sunda e vita. Kansi, Afelesetia bakutumuna e Nkele yo vonda Kofene yo Finekase.—1 Samuele 4:3-11.

³ E Nkele yakala mvu miayingi muna saba kuna Silo, owau ikutumwinu. O Ele, ona wakala ye kimbuta kia mvu 98 vava kawá nsangu zazi, obwidi mambemba vana kunda kiandi, ofwidi. Muna lumbu kiakina, o mwan’andi a longo ona wasala kinsona wafwila vana wutilu. Una kafwidi ko wavova vo: “O nkembo ukatukidi muna Isaele.” Kieleka, mbanz’a Silo ke ikala diaka una yakalanga ko.—1 Samuele 4:12-22.

4. Adieyi tubadika omu longi diadi?

⁴ Aweyi Samuele kadi zizidila lukendalalu lwalu? Nga lukwikilu lwandi lwadi sikila mu sadisa nkangu una wavidisa lutaninu y’edienga dia Yave? O unu, yeto awonso tulenda bwilwa mpasi zilenda yoyesa lukwikilu lweto. Muna kuma kiaki, yambula twabadika dina tulenda longoka muna mbandu a Samuele.

‘Wavanga edi Diansongi’

5, 6. Nkand’a Nzambi nkia mambu uyikanga mavangama muna kolo kia mvu 20? Adieyi Samuele kavanga muna mvu miami?

⁵ Owau lusansu lwalu lwa Nkand’a Nzambi ke luyikanga diaka Samuele ko. Kansi, luyikanga e mpasi bamona Afelesetia vava bakutumuna Nkele avauka. E mpasi zazi zabafila mu vutula e Nkele. Vava vavioka mvu 20, o lusansu lwavutuka diaka yika oma ma Samuele. (1 Sam. 7:2) Adieyi kavanga mu mvu miami miawonso? O Nkand’a Nzambi ukutuzayisanga dina kavanga.

⁶ Nkand’a Nzambi ukutuzayisanga vo una kolo kiakina ke kiayantikidi ko, ‘e diambu dia Samuele diakwamanana kwiza kwa Isaele awonso.’ (1 Sam. 4:1) Lusansu lusonganga vo vava kolo kiakina kiafokoka, Samuele wakingula mbanza tatu muna Isaele. Konso mvu wakingulanga zunga kimosi yo fundisa Isaele. I bosi, wavutukanga kuna Rama, kuna kazingilanga. (1 Sam. 7:15-17) Kieleka, Samuele salu kiayingi kakala kiau, mayingi kavanga muna mvu 20.

7, 8. (a) Samuele adieyi kavovesa nkangu vava kiavioka mvu 20 mia salu kiayingi? (b) O nkangu adieyi wavanga muna lukasakeso lwa Samuele?

⁷ E zumba yo umpumbulu wa wan’a Ele wafwasa lukwikilu lwa nkangu. Muna kuma kiaki, ndonga bavutukila sambila nzambi za teke. Kansi vava kiavioka mvu 20 mia salu kiayingi, Samuele wavovesa nkangu vo: “Ovo nuviluka kwa Yave ye nsi eno a ntima, ozevo nukatula nzambi zanzenza, ya Asetaro vovo nwina, nusikidisa ntima mieno muna Yave, yandi kaka nusadila: okunukôla vana koko kwa Afelesetia.”—1 Sam. 7:3.

⁸ “Koko kwa Afelesetia” kwazita kuna kwa Isaele. Wau vo makesa ma Isaele matufakeswa, Afelesetia bayantika bangika nkangu a Nzambi, ke bakala diaka ye wonga wa landwa kunda ko. Kansi, Samuele wakasakesa nkangu vo avo bavutukidi kwa Yave, mambu soba mesoba. Nga bakala ye luzolo lwa vanga wo? Nkangu wakatula teke yau yo ‘sadila kaka Yave’, ediadi diayangidika kikilu Samuele. I bosi, Samuele wakutakesa nkangu awonso a Isaele kuna mbanz’a Misepa yakala kuna node a Yerusaleme. Nkangu wafionkonona yo viluka ntima mun’esumu diau dia sambila teke.—Tanga 1 Samuele 7:4-6.

9. Adieyi Afelesetia babadikila vo s’elau? O nkangu a Nzambi adieyi bavanga mu kuma kia vonza kiaki?

⁹ Kansi, vava Afelesetia bawá nsangu za lukutakanu lwalu, babadikila dio vo s’elau mu fwasa asambidi a Yave. Muna kuma kiaki, batuma e vu kia makesa mau kuna Misepa mu kwenda kubafwasa. Vava Aneyisaele bawá nsangu za vonza kiafinamanga, bamon’o wonga yo lomba kwa Samuele kasamba mu kuma kiau. Samuele wasamba yo futumuna lukau. Vava kafutumunanga lukau, Afelesetia bafinama yo nwanisa Isaele. Vana vau, Yave wavana mvutu za sambu kia Samuele. O makasi ma Yave mafusukila muna Afelesetia. ‘Wabâkisa mwandazi angolo vana vakala Afelesetia.’—1 Samuele 7:7-10.

10, 11. (a) Mwandazi una Yave kafila kwa Afelesetia ekuma wakadila waswaswana? (b) E vita yanwanwa kuna Misepa nkia nsobani yatwasa?

¹⁰ Nga Afelesetia awaya nze yindende bakala ana betininanga kwa ngudi zau vava bewanga miandazi miangolo? Ve kikilu! Mabamba-ngolo bakala, bakulukilwa nwana vita. Nanga, mwandazi wauna waswaswana wakala, ke bawilu wo ko. Nga ezú diangolo dia “mwandazi” diabavumisa? Nga ezulu ke diakala ye matuti ma mvula ko? Nga ezú diangolo dia mwandazi diawakana diaka muna mongo i diabatungianisa? Ka lukatikisu ko vo, ezú dia mwandazi diavumisa yo tungianisa Afelesetia. Vana vau, abangiki bayantika bangikwa. Aneyisaele bavaika kuna Misepa, babalakama yo kubatufakesa yavana balwaka kuna weste a Yerusaleme.—1 Sam. 7:11.

¹¹ E vita yayi yatwasa nsobani ampwena kuna kwa nkangu a Nzambi. Afelesetia ke banwanisa diaka Isaele ko muna lumbu yawonso ina Samuele kakala mfundisi. Malembe-malembe, mavata ma Isaele mana bakutumuna Afelesetia mavutuka kwa Isaele.—1 Sam. 7:13, 14.

12. E mvovo Samuele ‘wavanga edi diansongi’ adieyi misonganga? Nkia fu kasonga yantwasila nsambu zayingi?

¹² Vioka mvu miayingi, Paulu wa ntumwa wayika mpe Samuele kumosi ye afundisi ye ngunza zakwikizi ana bavanga ‘edi diansongi.’ (Ayib. 11:32, 33) Kieleka, Samuele wasadisa nkangu mu vanga edi diambote ye diansongi vana meso ma Nzambi. Nsambu zayingi kavwa kadi wabundang’e vuvu muna Yave yo lungisa salu kiandi ye kwikizi kiawonso, kana una vo wawanana ye mambu mankendelekanga. Wavutulanga mpe matondo. Vava basunda e vita kuna Misepa, Samuele wadongeleka etadi muna kembelela Yave wau kasadisa nkangu andi.—1 Sam. 7:12.

13. (a) Nkia fu tufwete songa avo tuzolele tanginina Samuele? (b) Nkia ntangwa tufwete yima e fu nze ina Samuele kakala yau? 

¹³ Nga ngeye mpe ozolele vanga ‘edi diansongi’? Avo i wau, diambote walanda mbandu a Samuele ya songa luzindalalu, lulembamu ye luyangalalu. (Tanga 1 Petelo 5:6.) Nani mu yeto olembi yangalelanga fu yayi? O yima e fu yayi tuka muna kileke diasadisa Samuele mu zizidila mpasi zambwila muna mvu mialanda.

‘O Wan’aku ke Badiatidi Muna Nzila Zaku Ko’

14, 15. (a) Nkia diambu diakendeleka Samuele vava kakituka se “nunu”? (b) Nga Samuele wafwana tumbwa nze Ele? Sasila.

¹⁴ Vava lusansu lwa Nkand’a Nzambi lwavutukila yika Samuele, se ‘nunu’ kakala. Muna kolo kiakina, Samuele wana wole amakala kakala yau, Yoele yo Abiya. Wabavana kiyekwa kia kunsadisa muna salu kia fundisa. Diankenda kikilu vo wana awaya ke bafwanukina kiyekwa kiaki ko. Kana una vo Samuele nkwa unsongi kakala, wan’andi basadila wisa kiau mu mpila yambi. Bayantika tambula mbabu yo tekomona nzengo.—1 Sam. 8:1-3.

¹⁵ Lumbu kimosi, mbuta zawonso za Isaele bakutakena oku kwa Samuele yo kumvovesa vo: “O wan’aku ke bediatila muna nzila zaku ko.” (1 Sam. 8:4, 5) Nga Samuele wazaya diambu diadi? O lusansu ke luyikanga dio ko. Kansi, nswaswani yo Ele, Samuele kafwana tumbwa ko. Yave watumba Ele kadi wayambulwila o bi wa wan’andi yo luta kubazitisa ke mu Nzambi ko. (1 Sam. 2:27-29) Yave kamona vilwa wau kwa Samuele ko.

16. A mase bena yo wan’akolami aweyi bemonanga? Aweyi mase balenda vwila lufiaulwisu ye luludiku muna mbandu a Samuele?

¹⁶ Lusansu ke luvovanga ko kana vo Samuele nsoni kamona yovo kendalala vava kawá mambu mambi mavanganga wan’andi. Kansi, mase mayingi balenda bakula una Samuele kamona. Mu lumbu yayi yampasi tuzingilanga, e fu kia kolamena wisa ye malongi ma mase mu wokela kina. (Tanga 2 Timoteo 3:1-5.) E mbandu a Samuele ilenda sadisa yo fiaulwisa mase ana benwananga ye diambu diadi. Samuele kayambula ko vo e fu kia kondwa lukwikilu kia wan’andi kiasoba mpil’a zingu kiandi. Sungamena dio vo, avo malongi ye luludiku ke lusimbidi ntima mia wana ko, e mbandu ambote ya mase ilenda kubalonga mambu mayingi. Mase bavwidi elau dia yangidika Yave wa Nzambi wa S’au ezulu, nze una kavanga Samuele.

‘Utuyadisila Ntinu’

17. Akuluntu a Isaele adieyi balomba kwa Samuele? Samuele adieyi kavanga?

¹⁷ Wan’a Samuele ka bayindulanga mfwilu mia mavangu mau mambi ko. Akuluntu a Isaele balomba kwa Samuele vo: ‘Utuyadisila ntinu katufundisa nze zula yawonso.’ Nga Samuele kaka babembola muna lomba diambu diadi? Samuele, mvu miayingi kafundisa nkangu muna nkumbu a Yave. Kansi owau, ke bazolele diaka fundiswa kwa ngunza nze Samuele ko, ntinu bazolele kakala se mfundisi au. Wau vo e zula yabazunga bayalwanga kw’atinu, Aneyisaele mpe bazola kubatanginina. Samuele aweyi kabadikila diambu diadi? Muna Nkand’a Nzambi tutanganga vo: ‘Diayiva diakala vana meso ma Samuele.’—1 Sam. 8:5, 6.

18. Aweyi Yave kafiaulwisila Samuele kana una vo wanzayisa esumu dia Isaele?

¹⁸ Tala dina Yave kavova vava Samuele kanzayisa diambu diadi muna sambu: “Wila nding’a nkangu muna mawonso bekuvovesa, kadi ke bàbembwele ko, kansi mono babembwele, kiakala ntinu au ko.” Ediadi diakasakesa Samuele, kansi kuna kwa Nzambi wa Mpungu-ngolo, dialuvezo diakala. Yave wavovesa ngunz’andi vo kalukisa Aneyisaele mu kuma kia mpasi zikubabwila muna yalwa kwa muntu. Vava Samuele kabazayisa diambu diadi, bakwamanana vova vo: ‘Ke wau ko, tuzolele yalwa kwa ntinu.’ Muna lemvokela Nzambi andi, Samuele wayenda kusa ntinu ona kasola o Yave.—1 Samuele 8:7-19.

19, 20. (a) Aweyi Samuele kalemvokela luludiku lwa Yave lwa kwenda kusa Saulu se ntinu a Isaele? (b) Aweyi Samuele kakwamanena sadisila nkangu a Yave?

¹⁹ Aweyi Samuele kasongela lemvo? Nga ku makasi yovo kuna yidima? Nga wayambula vo lukendalalu ye ntantu zayala ntim’andi? Wantu ayingi nanga i diau badi vanga, kansi Samuele kavanga dio ko. Wakusa Saulu se ntinu, kadi wazaya wo vo yandi kibeni Yave wansola. Muna songa lusakalalu lwandi kwa ntinu ampa, wafiba Saulu yo kunsambula. I bosi, wavova kwa nkangu vo: “Nutala, o Yave oyu kasolele muna nkangu awonso, ke ven’on’ofwananini yandi ko.”—1 Sam. 10:1, 24.

²⁰ Samuele wasianga sungididi muna fu yambote ya ndiona kasola Yave, ke mu vilwa wandi ko. Wasianga mpe sungididi muna kwikizi kiandi muna Nzambi, ke mu tondwa kwa nkangu ko wakala vo akwa vilu-vilu. (1 Sam. 12:1-4) Walungisa kiyekwa kiandi ye kwikizi kiawonso, walukisa nkangu a Nzambi mu kuma kia vonza kia mwanda bakala kiau yo kubakasakesa batatidila kwikizi kiau muna Yave. Elongi diandi diasimba ntima miau, diafila nkangu mu lomba kwa Samuele kasamba mu kuma kiau. Wabavana mvutu ezi zambote: “Sabi-sabì tu yasumukina Yave muna lembi kunusambila: ikunulongela muna nzil’ambote yansongi.”—1 Sam. 12:21-24.

21. E mbandu a Samuele aweyi ilenda kusadisila avo lukendalalu una lwau mu kuma kia muntu oveno kiyekwa?

²¹ Nga wakendalala kala mu kuma kia muntu akaka wavewa kiyekwa? Mbandu a Samuele ikutulukisanga vo ka tufwete yambula ko vo e kimpala yovo ntantu zayala ntima mieto. (Tanga Ngana 14:30.) Nzambi una ye salu kiayingi kwa konso selo kiandi kiakwikizi.

‘Nkia Kolo Odidila Saulu?’

22. Ekuma Samuele kakadila ye ndungidi mu sia sungididi muna edi diambote kavanga Saulu?

²² Samuele ndungidi kakala yau mu sia sungididi muna edi diambote kavanganga Saulu; kadi muntu ambote kakala. Mpw’ambote kakala yau ye ntela wandá ye nkwa unkabu. Kuna lubantiku nlembami ye nsakaladi kakala. (1 Sam. 10:22, 23, 27) Vana ntandu a fu yayi, wakala mpe ye nswa wa kuyisolela, i sia vo, wafwana baka nzengo muna mambu ma zingu kiandi. (Nsi. 30:19) Nga wasadila nsw’andi wa kuyisolela mu mpila yambote?

23. Nkia fu kiambote Saulu kayantika vidisa? Kuna kwalanda, Saulu aweyi kasongela lulendo?

²³ Diankenda kikilu vo, nkumbu miayingi vava muntu kevewanga e wisa, e fu kiantete kevidisanga i lusakalalu. Ke vavioka kolo kiayingi ko, Saulu wakituka nkwa lulendo. Wayantika kolamena nkanikinu mia Yave mina Samuele kanzayisanga. Lumbu kimosi, muna kuma kia kondwa luzindalalu, Saulu wakela kimenga kina Samuele kazola kela. Samuele wantumba yo kunzayisa vo luyalu ke lusikila muna nzo andi ko. Vana fulu kia longoka diambu muna tumbu kiaki, Saulu wakwamanana kolama.—1 Sam. 13:8, 9, 13, 14.

24. (a) Aweyi Saulu kakolamena Yave vava kayenda nwana yo Amaleke? (b) Saulu aweyi kabadikila elongi kavewa ye nkia nzengo kabaka o Yave?

²⁴ Muna Samuele, Yave wakanikina Saulu kanwana yo Amaleke. Yave wankanikina mpe vo kavonda Angangi wa ntinu ambi. Kansi, Saulu wavuluza Angangi ye lekwa yakaka yambote yafwana fwaswa. Vava Samuele kansingika, Saulu wasonga vo wasoba kikilu. Vana fulu kia tambulwila elongi, Saulu wavava vakuba muna kuyilungisa yo vana ngyelele kwa nkangu. Muna venga e tumbu, Saulu wavova vo wavukisa esanzu diakaka kimana kakela dio kimenga kwa Yave. Kansi, Samuele wamvovesa mvovo emi mitomene zayakana: ‘Tala, o lemvoka kusundidi yimenga.’ Kuna unkabu wawonso, Samuele wantumba yo kunzayisa nzengo za Yave vo: E kimfumu kikatulwa kwa Saulu yo vewa kwa ndiona sundidi o wete.a—1 Sam. 15:1-33.

25, 26. (a) Ekuma Samuele kadidila mu kuma kia Saulu? Aweyi Yave kasingikila ngunz’andi? (b) Adieyi kazayiswa vava kayenda kuna nzo a Yisai?

²⁵ Samuele wakendalala kikilu mu kuma kia vilwa wa Saulu. Wadodokela Yave fuku wawonso mu kuma kia diambu diadi. Wadila nkutu mu kuma kia Saulu. Samuele wakala ye vuvu muna Saulu, kadi fu yayingi yambote kakala yau. Kansi owau e vuvu kiandi kidimbukidi. Saulu ona kateka zaya wasoba, wavidisa fu yandi yambote yo kolamena Yave. Samuele kazola diaka mona Saulu ko. Kansi, kuna ngemba zawonso Yave wasingika ngindu za Samuele. Wamvovesa vo: “Nkia kolo wadidila Saulu, wau vo imbembwele e kintinu kia Isaele? Zadisa mpak’aku yo mazi, wenda, ikutuma kuna kwa Yisai wa mwisi Beteleme: kadi nsolwele ntinu muna wan’andi.”—1 Sam. 15:34, 35; 16:1.

²⁶ Yave muna lungisa ekani diandi, kevavanga lusadisu lwa wantu alembi lunga ko, kadi ezak’e ntangwa befunganga muna songa e kwikizi. Avo muntu oyambwidi songa kwikizi, Yave osolanga wakaka muna lungisa luzolo Lwandi. Muna kuma kiaki, Samuele wayambula dila mu kuma kia Saulu. Muna lutumu lwa Yave, Samuele wayenda kuna nzo a Yisai kuna Beteleme, yo wanana yo wan’a Yisai ana bakala ye mpw’ambote. Muna kuma kia mwan’antete, Yave wavovesa Samuele vo katadi ndose andi ko. (Tanga 1 Samuele 16:7.) I bosi, Samuele wamona Davidi wa mwan’ansakila ona kasola o Yave.

27. (a) Nki kiasadisa Samuele mu kumika lukwikilu lwandi? (b) Aweyi obadikilanga e mbandu kasisa o Samuele?

²⁷ Muna mvu miansuka mia zingu kiandi, Samuele wabakula vo Yave diansongi kavanga muna vingisa Davidi vana fulu kia Saulu. Muna kuma kia nsongo, Saulu wavava vonda Davidi yo kituka se mbendomoki. Kansi, Davidi wasonga fu yambote nze unkabu, ziku, lukwikilu ye kwikizi. Vava kiafinamanga lufwa lwa Samuele, lukwikilu lwandi lwakumama kikilu. Wamona vo, kuna kwa Yave ka vena lukendalalu lusundidi ko, luna kalendi sukisa ko yovo kitula lo se nsambu. I bosi, Samuele wafwa yo sisa lusansu lwambote lwa kwikizi lwa tezo kia nkam’a mvu. Ekiaki i kuma nkangu awonso a Isaele wadidila muntu ndioyo wa nkwa kwikizi. O unu, diambote selo ya Yave bakiyuvulanga: ‘Nga itanginina lukwikilu lwa Samuele?’