A1
Makhundo A-indi-edhe atu Basa Vothapulela Bibilya
Voroma Bibilya lathapuleliwile muviongelo vyawale, Iebere, Iaramu na Igiriki. Malamboano Bibilya lipumbula venango ikhunduyee linofwanyeya muviongelo vyokwaranya 3.000. Voi atu anjinji anoleri Bibilya katinooda livwechecha muviongelo vyawalevyo, ngumwasee Bibilya lafuneela thapuleliwa. N’nga mbamakhundo avi afuneela a-rela alimbo thapulela Bibilya? N’nga makhundo enala akami-idhe a-vi vothapulela Bibilya la Ilambo Ipya la Malemba Opambuleya?
Atu enango anooda thuulela ira thapulela Bibilya madhu na madhu unooda kami-a mutu unoleri ira avwecheche mo-orucha vyalembiwile muviongelo vyoroma. Mbwenye hora dhothene kavinokala e-no. Dhoweni nioneni myasa mingaasi:
Kavali viongelo vina malamulo mambo-ive, malembelo mambo-ive na moda othandha madhu umbo-ive. Namafunji-a wa Iebere S. R. Driver, atoolemba ira viongelo “vino-iyana malamulo a malembelo na madhwee thitho . . . na moda munothandhiwa makhundo.” Atu tanoonga viongelo vyo-iyana tanothuulela thitho mo-iyana. Namafunji-a Driver atoowejedhela thitho ira “ngumwasee moda othandha madhu muviongelo vyo-iyana unokala thitho o-iyana.”
Kavali iongelo inolembiwa venango thandhiwa madhu mofwanafwana na viongelo vya-indi-edhe atu basa volemba Bibilya ninga Iebere, Iaramu na Igiriki. Ee-no Bibilya lothapuleliwa madhu na madhu, linooda kala lorucha uvwa thitho hora dhinango makhundwee atu anooda avwechecha modaweya.
Thapulela wa madhu unooda chinja movwelana na vyongo vinoongiwa.
Mulimbo thapulela unooda i-ndi-edha basa madhu a muiongelo yoroma vothapulela, mbwenye airangana vyevi unofwanela ira polepole maningi.
Dhoweni nione vifwanafwani-o vinothonyi-edha ira thapulela madhu na madhu unooda iri-a ira mutu avwe modaweya makhundo a Bibilyani.
Malemba ano-indi-edha basa madhu oi “irulo” na “gona” aonganga vya irulo yaimbarimbari na wukwa. (Mateu 28:13; Mayirelo 7:60) Madhu enala a-indi-edhiwa basa voonga vya wukwa, alimbo thapulela Bibilya anooda i-ndi-edha basa madhu oi “gona muukwa” venango oi “wukwa” naifunelo yoi alimbo leri ta-adodomi-eye.—1 Akoritiyo 7:39; 1 Atezalonika 4:13; 2 Pedru 3:4.
Rumiwi Paulo atoo-indi-edha basa madhu anofwanyeya va Aefeso 4:14 oi athapuleliwa madhu na madhu anooda vweya ira “voira vyolotela naatu vogwa bola.” Sangani wen’na waonga vyoirela atu enango vyongo vyainyengo mundhila yogwa bola moira vyolotela. Mbwenye muviongelo vinjinji madhu enala athapuleliwa madhu na madhu anokala o-ovweya. Thapulela wa madhu enala unovweya pama athapuleliwa ira “vyongo vyainyengo vinofunji-a atu.”
Va lemba la Aroma 12:11, atoo-indi-edha basa madhu a Igiriki oi athapuleliwa madhu na madhu anoonga ira “fiyedha zimu thanuwa.” Madhu enala katinovweya pama mu Ilolo. Ee-no Bibilyanimu athapuleliwile ira “Mukale olimba mosogoleliwa na zimu.”
Thapulela madhu na madhu “osauwa mwauzimu”
Likhundolee: “mbaatu anoona vyorambulela viwa vyauzimu”
Vaulalikee ovweya maningi wa Vamwangoni, Yesu atoo-indi-edha basa madhu oi hora dhinjinji anothapuleliwa ira “Oraeli-iwa mbali osauwa mwauzimu.” (Mateu 5:3, Buku Lopatulika Ndilo Mau a Mulungu) Mbwenye muviongelo vinjinji madhu enala athapuleliwa madhu na madhu katinovweya pama. Hora dhinango thapulela madhu enala madhu na madhu, anovweya ira “osauwa mwauzimwao” mirwiwa kinolaba venango mbo-okaana kopolo thitho mbokaikela voira vyongo. Mbwenye veva Yesu afunji-a atu likhundo loi anooda kala osangalala, a-kala namwasa ofwanya vyongo vinofuna aliwa, mbwenye namwasa ozindiyela ira tanofuneela sogoleliwa na Nlungu. (Luka 6:20) Ee-no thapulela wa madhu enala unovweya pama athapuleliwa ira, “mbaatu anoona vyorambulela viwa vyauzimu,” venango “anoona ira anofuneela sogoleliwa na Nlungu.”—Mateu 5:3, The New Testament in Modern English.
Mamburo manjinji Bibilyani, madhu a Iebere oi athapuleliwile ira “sanje” anothapulela mofwanafwana na madhu a Ilolo. Madhu enala anothapulela thakaleliwa namwasa oi fwi-u unaaira vyongo vyo-ororomeleya venango thakaleliwa naatu enango namwasa wa vyongo vina aliwa. (Sanganiko 6:34; Esaya 11:13) Mbwenye madhu mambo-ive enala mu Iebere anothapulela thitho vyongo vyapama. Mwaifwanafwani-o, anooda indi-edhiwa basa voonga vya “thindhi” venango rima una Yohova ofunechecha barela atwee venango thitho “ofuna ira atu tadhivelelenga wa liye baa-i.” (Ekisodo 34:14; 2 Mamwene 19:31; Zakiyeli 5:13; Zakariya 8:2) Madhu enala anooda a-indi-edha basa thitho voonga vya “thindhi” lina anamalabee ororomeleya vanom’labela aliwa Nlungu venango m’lambela venango thitho rimiwa “o-o-iya ira atu tapikisanenga na Nlungu.—Salimo 69:9; 119:139; Numero 25:11.
“Madhu a igiriki oi prosopon wiliwili anothapuleliwa kala ‘kove,’ movwelana na mwasa, madhu enala anooda thapuleliwa ira ‘maoneelo,’ ‘vadhulu,’ “umutu” na ndhila dhinango.”
Madhu a Iebere oi hora dhinjinji anoonga vya dhandha la mutu, anothapulela vyongo vyo-iyana-iyana. Movwelana na mwaa-indi-edhe aliwa basa, madhu enala anooda thapulela “utongi,” “va-a modhala mandha” venango “kopolo.” (2 Samueli 8:3; 1 Mamwene 10:13; Sanganiko 18:21) Thitho madhu enala atoothapuleliwa mundhila dho-iyana-iyana dhokwaranya 40 mu Bibilya la Ilambo Ipya la Ingeles.
Nathuulela makhundo enala, vinooneelatu ira thapulela Bibilya kunofuneela thapulela madhu aliothene mofwanafwani-a na madhu a iongelo yoroma. Mulimbo thapulela unofwanela thuulela modi-a ira asakule madhu oi anovwei-a pama madhu ali muiongelo yoromayo. Thitho ira malemba akale o-orucha leri, mulimbo thapulela unofwanela lemba movwelana na malamulo a iongeloyee.
Mbwenye voirana vyevi, unofwanela rambela wenjedhela maningi madhu. Mulimbo thapulela oi hora dhothene unowenjedhela madhu a Bibilyani movwelana na maonelwee, unooda bendi-a vinothapulela madhwao. N’nga liye unairena a-vi vyevi? Mulimbo thapulela unooda dawi-a vowenjedhelamo maonelwee vothuulela ira ndi vinothapulela malembao, venango unooda khumi-amo makhundo enango ofuneya enao ali mumadhu a iongelo yoroma. Angalive ira Mabibilya oi atoowenjedheliwa maningi vyongo vothapulela katinorucha leri, hora dhinango vyevi vinoimwanani-a atu uvwa milanyu yaimbarimbari yeniyo yali malembanimo.
Vyongo vinororomela mulimbo thapulela vinooda khuza madhu ana-indi-edhe liye basa vothapulela. Mofwanafwani-a, lemba la Mateu 7:13 linoonga ira “Ndhila ilukhulu njinosogolela atu dhowa manongiwa.” Alimbo thapulela enango tatoo-indi-edha basa madhu oi “maka-iwa na mulo” malo mwamadhu oi “manongiwa” oi anovwelana na thapulela wa madhu a Igiriki ali valembali. Aliwa tatooirana vyevi ira vivwelane na vinororomela mareligiawiwa.
Mulimbo thapulela Bibilya, unofwanela thitho thuulela likhundo loi volemba Bibilya ta-indi-edhile basa madhu o-orucha uvwa, oi atwene viwa ninga anamalima, anamakumbiza na alimbo meza, a-indi-edha aliwa basa dambo na dambo. (Neemiya 8:8, 12; Mayirelo 4:13) Ee-no Bibilya lothapuleliwa pama linoonga milanyuee mo-orucha uvwa, thitho atu a rima wapama anooda ivwechecha mo-othuulela makalelwiwa venango tatamo linokala aliwa. Moi ee-no mulimbo thapulela unofwanela i-ndi-edha basa madhu ovweya pama, oidhiweya thitho oi atu o-ofunja maningi tanooda avwechecha mo-orucha, malo mo-indi-edha basa madhu oi atu katinodhiveliwana a-indi-edha basa.
Alimbo thapulela Bibilya anjinji, tatookhumi-amo dhina la Nlungu loi Yohova mu Mabibilya anothapulela aliwa malamboano, o-okaanene mwasa. Aliwa tatoirana vyevi angalive ira dhinali linofwanyeya mu mipukutu yawale ya Bibilya. (Muone Apendesi 04.) Mabibilya manjinji atokhumi-amo dhinali no-ela dhina la izo ninga “Mbwiye,” thitho atu enango atoiri-a ira atu ta-aidhiwe ira Nlungu utokaana dhina. Mwaifwanafwani-o, lobelo la Yesu lili va lemba la Juwau 17:26 atoolithapulela ira “Miyo nditoiri-a ira aliwa tauidhiweni,” thitho va lemba la Juwau 17:6 vaongile ira, “Atu andiva-idhe nyo miyo nditoaidhiwi-a vya nyo.” Mbwenye Bibilya lathapulele lobelo la Yesuli mundhila yapama linoonga ira: “Miyo nditoiri-a ira aliwa taidhiwe dhina linyu,” thitho ira: “Atu aatukunle nyo muilambo nondiva-a, miyo nditoaidhiwi-a dhina linyu.”
Movwelana na vyaongile Bibilya la Ilambo Ipya la Ingeles loroma mu madhu oroma, “I-yo kanawenjedhele Malemba. Vyaoni i-yo ira vyali vyoodeya i-ndi-edha basa madhu achineneeva a Ingeles vothapulela madhu na madhu, thitho vyaoni i-yo ira irana vyevi kunochinja thapulela wa imbarimbari wa madhwao venango iri-a ira Bibilya la-avweye pama, nitodhilimbi-edha thapulela madhu na madhu.” Ee-no Komisau Yothapulela Bibilya la Ilambo Ipya itodhilimbi-edha i-ndi-edha basa madhu thitho alemba mofwanafwana na moda walembiwile aliwa mu iongelo yoroma. Mbwenye itoonechecha ira ya-a-indi-edhe basa madhu orucha leri thitho oi anooda iri-a ira atu ta-avwecheche thapulelawee. Vyevi vitoiri-a ira Bibilyali likale lo-orucha leri thitho ira atu anoleriao ta-akaikelenga navang’onovene ira milanyuee yovudheleliwa yatoothapuleliwa molinyali.—1 Atezalonika 2:13.